Przyczyną ruchów rewolucyjnych, które wstrząsnęły Europą w latach 1848 i 1849, były pragnienia liberalizacji prawa i dążenia narodowe (Niemcy i Włosi walczyli o zjednoczenie, a Węgrzy o niepodległość).
Wiosna Ludów objęła także ziemie polskie; w zaborze austriackim doszło ostatecznie do uwłaszczenia chłopów, w zaborze pruskim ludność nie uzyskała zapowiadanej przez władze autonomii. Polacy uczestniczyli w powstaniach innych narodów. Największą sławę zyskał generał Józef Bem, dowodząc wojskami walczącymi przeciwko Austriakom. Choć została krwawo stłumiona przyniosła m.in. częściowe uwłaszczenie chłopów i konstytucyjne ograniczenie władzy.
Sprawa polska mieściła się w głównym nurcie wydarzeń europejskich; Polska dla wielu narodów była symbolem walki o wolność; dążenia Polaków poparł też rodzący się ruch socjalistyczny (Polska miała być sojusznikiem w walce z monarchiami). Na ziemiach polskich doszło do połączenia dwóch nurtów wolnościowych: społecznego i narodowego. Wśród przyczyn ruchów rewolucyjnych na ziemiach polskich można wymienić osłabienie monarchii pruskiej i austriackiej oraz nasilanie się represji w zaborach. Wiosna Ludów nie objęła ziem zaboru rosyjskiego i Królestwa Polskiego
Zabór pruski
W 1848 roku na terenie zaboru zaczęły przenikać ruchy rewolucyjne, ich przywódcą w Wielkim Księstwie Poznańskim zostaje Ludwik Mierosławski. Przybył do Poznania po zwolnieniu z więzienia w Berlinie. Jego obecność miała ogromny wpływ na tutejszą ludność, która zaczęła siłą usuwać urzędników pruskich ze stanowisk. Rozpoczęły się negocjacje z władzami Prus. W ich trakcie Prusacy obiecują Księstwu autonomię. Jednak nie dotrzymują słowa i pierwsi napadają na przywódców powstania. Dochodzi do wybuchu walk, które toczyły się pod Książem, gdzie niestety Polacy ponoszą klęskę. Zwycięskie bitwy też miały miejsce m.in. pod Miłosławiem, Wrześnią i Sokołowem. Jednak później oficerowie powstańczy, stracili nadzieję w możliwość ostatecznego zwycięstwa i zaczęli opuszczać swoje oddziały. Co doprowadziło do podpisania 9 V 1848 umowy kapitulacyjnej.
Zabór austriacki (Powstanie Krakowskie)
W 1845 r. rozpoczęły się intensywne przygotowania do ogólnonarodowego powstania, jednak ze względu na aresztowania przywódców spisku (Karola Libelta, Ludwika Mierosławskiego), zryw w 1846 r. nie przekroczył granic Rzeczpospolitej Krakowskiej. Trwał bardzo krótko – tylko 9 dni, podczas których spiskowcy przejmują władzę i ogłaszają Manifest do Narodu Polskiego, który obiecywał m.in. przekazanie chłopom na własność uprawianą przez nich ziemi, zamienienie pańszczyzny na oczynszowanie bez odszkodowania. Jednak władze austriackie wcześniej dowiedziały się o planowanym powstaniu i stłumili je, wykorzystując do tego zdezorientowanych chłopów galicyjskich, którzy napadali na dwory, grabiąc, niszcząc i mordując szlachtę. Na czele tych wystąpień– rabacji- stał Jakub Szela, który był przedstawicielem wsi w procesach z dworem. Rząd powstańczy próbował zdobyć poparcie chłopów, ale bez powodzenia. Do tego nie mieli szans z ogromnym wojskiem wroga. Ostatecznie decyzją zaborców, zlikwidowano Rzeczpospolitą Krakowską, a jej tereny wcielono do Austrii. Natomiast Jakub Szela po rozruchach otrzymał medal i gospodarstwo od władz austriackich n Bukowinie.
Wiosna Ludów na ziemiach Polskich
13. marca 1848 roku – rewolucja w Wiedniu obala rządy Klemensa von Metternicha. Cesarz ogłasza amnestię, wprowadza wolność prasy, obiecuje konstytucję. Dzięki demonstracjom ulicznym w Krakowie więźniowie polityczni zostają zwolnieni. Natomiast Franciszek Smolka i Florian Ziemiałowski poparci przez mieszkańców Lwowa żądają od cesarza równouprawnienia stanów i wyznań, wolności słowa, zwołania sejmu oraz spolszczenia szkół i urzędów w Galicji. W miastach galicyjskich ze Lwowem i Krakowem na czele zawiązują się komitety narodowe. 20 marca Ludwik Mirosławski i Karol Libert wychodzą na wolność. Na wieść o rewolucji berlińskiej powstaje w Poznaniu jawny Komitet Narodowy, który wysyła do króla delegację z żądaniem oddzielenia Wielkiego Księstwa Poznańskiego od Prus. Fryderyk Wilhelm, choć się na to zgadza za plecami Polaków chce znów zaprowadzić dawny porządek. Niemcy bali się wojny z Rosją, dlatego przez pewien czas współpracowali z Polakami, jednak sielanka nie trwała długo, ponieważ doszło do konfliktu o ziemię. Niemcy nie zgadzali się na odłączenie całego Księstwa Poznańskiego i dlatego doszło do walk między nimi w kwietniu i maju 1848 r. Choć Polacy wygrali bitwę pod Miłosławiem musieli się poddać, ponieważ Prusy były silniejszym państwem.
Wiosna Ludów w Galicji
17 III - manifestanci uwolnili więźniów politycznych; powstał Komitet Narodowy (Heltman) współpracujący z Mierosławskim oraz Gwardia Narodowa
- ludzie bali się chłopskiej rabacji
- chłopi odmawiali wykonywania pańszczyzny, Heltman wezwał szlachtę do darowania pańszczyzny chłopom
- gubernator austriacki Franciszek von Stadion ogłosił (bez wiedzy cesarza) patent „cesarski” o zniesieniu pańszczyzny, uspokajając tym samych ludzi ze wsi
- zostają pastwiska i lasy użytkowane przez dwory i wsie, co często prowadziło do sporów
- w Galicji rozwija się ruch ukraiński, który wraz z innymi narodami walczył przeciw despotycznym władcom, a także i o wolność.
Dopiero później zaczęły się konflikty o sporne terytoria.
