Przyczyny upadku polski w XVII - XVIII wieku

Załamanie się ekspansji Rzeczpospolitej w XVII i XVIII wieku i kryzys polityczny zarówno w polityce wewnętrznej jak i zewnętrznej doprowadziły do upadku Polski. W wieku XVII rozpoczął się proces kształtowania nowej państwowości w Europie. Powstawały nowe formy ustrojowe jedną z nich może być tzw. absolutyzm oświeceniowy. Zmiany te doprowadziły do powstawania zawodowych armii w tych krajach, przy czym w porównaniu z nimi Polska była krajem słabym. Polska była to krajem wielonarodowościowym lecz państwo reprezentowało interesy tylko części swoich obywateli.

Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana utrzymywana w Polsce bardzo długo wstrzymywała rozwój gospodarczy. Sprzyjało to licznym przywilejom szlacheckim. Swoje piętno odcisnęły również zniszczenia Polski spowodowane wojnami z XVII i z początku XVIII wieku. I związane z tym klęski żywiołowe. Ludność Polski w tym czasie zmniejszyła się o jedną trzecia. Liczne przemarsze wojsk powodowały ogromne straty, palono domy rabowano plony. Chłopi nie posiadali środków na odbudowę ich. Na chłopa nałożone był liczne obowiązki wobec sowo jego pana, szczególnie uciążliwe były pańszczyzny. Szlachta traktowała chłopów jako cześć swojego inwentarza. Pan mógł nawet sprzedać swojego poddanego, w XVIII wieku cena za poddanego dochodziła do 200 zł. Zmniejszała się liczba najbogatszych chłopów tzw. Kmieci. Ich gospodarstwa miały coraz to mniejszą powierzchnię. Ziemi chłopów włączane były do folwarków. Coraz częściej powtarzały się lata głodu.

Przeciwieństwem do nędzy chłopów była sytuacja panująca na dworach magnackich. Gromadzili oni coraz to większe majątki głównie kosztem średniej szlachty. Największe włości, latyfundia posiadali jednak magnaci na ziemiach ukraińskich i białoruskich. Najczęściej spotykaną forma opory chłopskiego przed wyzyskiwaniem były tzw. Zbiegowiska. Polegały one na opuszczaniu przez chłopa, majątku pana bez jego wiedzy. Szlachta zwalczała to wszelkimi możliwymi sposobami. Zdarzały się również masowe strajki.

W miastach sytuacja nie wyglądała o wiele lepiej. Po okresie rozkwitu w XV i XVI wieku zaczęły one upadać. Chłopi nie brali udziału w wymianie towarowo-pieniężnej. Przez to handel miejski uległ ogromnemu skurczeniu. Znaczna część rzemieślników przenosiła się na wieś. Wiele miast, zwłaszcza mniejszych zmieniło się na osady rolnicze. Było to w znaczny stopniu spowodowane przez szlachtę. Przejęła ona dzięki temu w swoje ręce handel produktami rolnymi. Uchwały sejmowe służyły tylko interesom szlachty przez co hamowały rozwój rzemiosła i handlu. Duże utrudnienia stanowiły również nienormowane stosunki monetowe. W połowie XVII wieku wybito znaczną ilości pogorszonej monety, tzn. zawierającej mniejszą ilość kruszcu. Spowodowało to gwałtowny spadek jej wartości. Ostateczny cios miastom wymierzyły wojny. W czasie ich trwania miasta zostały splądrowane, palone. Na Mazowszu liczba ludności miast zmniejszyła się o 90 % a duże miasta - Poznań, Warszawa utraciły połowę swojej ludności.

W ciągu XVII wieku magnateria opanowała wszystkie najwyższe stanowiska w państwie. Ustaliła się zasada, że stanowiska sprawowane są dożywotnio. Posiadłości magnackie przybrały charakteru odrębnych państewek, posiadały własne wojsko, twierdzę, administracją, sądownictwo. Prowadziły one własną politykę czasami nawet sprzeczną z polityka Rzeczypospolitej. Niższa szlachta tzw. Gołota tworzyła tzw. Klientelę Magnacką, służyła ona szlachcicowi. W zamian za utrzymywanie jej odwdzięczała się swoim mocodawcom: głosem na sejmiku, sejmach, szablą lub w sądach. Magnaci przekupywali posłów i doprowadzali do zerwania sejmów, przy pomocy liberum veto. Pierwsze zerwanie sejmu przez pojedynczego posła nastąpiło z namowy magnata Janusza Radziwiłła w 1652 roku przez Władysław Siciński. Sejmikami kierowała magnateria przy pomocy swojej klienteli.. dochodziło na nich często do bójek i zabójstw. Rzeczpospolita nie posiadał przyzwoitego wojska w około 1717 roku liczba wojska wynosiła 18 000 w porównaniu Austria i Rosja utrzymywały armie przeszło stu tysięczne, a Prusy posiadały 40 000 żołnierzy.

Dobrym przykładem był panujący chaos w sądownictwie. Sprawy ciągnęły się latami a o ich wyrokach decydowało przekupstwo.

W latach 1697-1763 na tronie polskim zasiadali elektorzy sascy z dynastii Wettinów. Ze strony feudałów saskich pojawiły się dążenia wykorzystania Polski, jako narzędzie polityki saskiej. Planowali oni zamach stanu którego celem było wzmocnienie władzy królewskiej i wprowadzenie dziedziczności tronu. Dążenia saskie wykorzystały kliki magnackie dla siania w państwie zamętu i chaosu. Gdy na Polskę spadł najazd Szwedzki część magnaterii z Sapiehami i prymasem Radziejowskim sprzymierzyło się z najeźdźcami obrała w oparciu o wojska szwedzkie antykróla Stanisława Leszczyńskiego. Po otrzymaniu wiadomości o klęsce Szwedów pod Postawą August II powraca do Polski i przy pomocy wojska rosyjskiego zasiada z powrotem na tronie Polski. Wyrazem bezsilności Rzeczpospolitej był ostatni okres bezkrólewia. Większość szlachty w czasie wolnej elekcji na króla wybrała Stanisława Leszczyńskiego. Kontr kandydatem był August III popierająca go cześć magnaterii zwróciła się o pomoc zbrojną do Rosji. Wojska Rosyjskie i Saskie pokonały zwolenniku Stanisława Leszczyńskiego jego zmuszono do abdykacji i ucieczki z kraju. Na tronie zasiadł August III. Na okres ten przypada dalszy upadek Rzeczpospolitej W 1720 roku pomiędzy Prusami i Roją został zawarty w Poczdamie układ polityczny, na mocy którego państwa te zobowiązały się do uniemożliwienia zmiany ustroju politycznego w Polsce. Do tego porozumienia w 1732 roku dołączyła się również Austria. W praktyce blokowało to możliwości reform ustrojowych w Polsce które mogły by poprawić jej sytuacją.

W okresie złotej wolności szlacheckiej w Polsce pogłębił się również upadek kulturalny. Nietolerancja religijna przybierała coraz ostrzejsze formy arianie zostali wypędzenia z Polski pozbawiono ich praw politycznych. Zabraniano budować nowe świątynie a stare burzono. Szkolnictwo zdominowane było przez zakony, szczególnie jezuitów. Wychowywały one młodzież w duchu fanatyzmu religijnego i ciemnoty której wynikiem była wiara w przesądy. Autorzy literatury płaszczyli się przed magnatami. Język ten był zaciemniony obcymi wtrąceniami. Ulubioną lekturą były prymitywne kalendarze. Niski poziom umysłowy i kulturalny odbił się na obyczajach szlachty. Obżarstwo i pijaństwo stało się jedyną rozrywką. A najtężsi pijacy cieszyli się największym szacunkiem.

Do upadku Rzeczpospolitej Szlacheckiej przyczyniły się również liczne wojny z: Ukrainą, Rosją, Wojna północna, Turcją,