Pytania i odpowiedzi na maturę ustną z geografii

1. Podaj klasyfikację wód podziemnych.
Rodzaje wód podziemnych:
- woda zaskórna – zalega bardzo blisko powierzchni ziemi, podlega dobowym wahaniom temp., ich obfitość i głębokość zalegania zmienia się w ciągu roku, łatwo ulega zanieczyszczeniom
- woda gruntowa – zalega głębiej pod powierzchnią ziemi, podlega małym wahaniom temp., wykorzystywana jest przez człowieka
- wody artezyjskie – jeżeli utwory geologiczne maja budowę nieckowatą, a warstwa wodonośna
znajduje się pomiędzy dwoma warstwami nieprzepuszczalnymi, wówczas woda gromadząca się
na dnie niecki znajduje się pod ciśnieniem hydrostatycznym i może sama wypłynąć na powierzchnię.
- wody mineralne, wody podziemne zawierające sole miner. i gazy w ilości nie mniejszej niż 1g /litr. Rozróżnia się: solanki zwykłe, zawierające gł. sól kamienną; solanki gorzkie (tzw. woda gorzka, przeczyszczająca) - siarczany: magnezu i sodu; szczawy - wodorowęglany (kwaśne węglany): wapnia i sodu, oraz dwutlenek węgla; szczawy żelaziste - zawierające ponadto związki żelaza; wody siarkowe - siarkowodór, siarczki: sodu i wapnia oraz siarczany: gł. wapnia i magnezu; wody radoczynne - małe ilości pierwiastków promieniotwórczych. Część z tych wód mineralnych stanowią wody lecznicze. Do wód leczniczych zalicza się także wody termalne (cieplice) o temp. powyżej 20C u źródła. Wody mineralnej i wody lecznicze stosuje się w balneoterapii do kąpieli leczniczych., przepłukiwań, okładów, kuracji pitnych, inhalacji itp.; do celów spożywczych używane są wody mineralne stołowe.

2. Opisz ruch wirowy i obrotowy ziemi
RUCH OBIEGOWY ZIEMI – jest to ruch Ziemi wokół Słońca po drodze o kształcie elipsy zwanej orbitą. Słońce znajduje się w jednym z ognisk tej elipsy. Oś ziemska nachylona jest do płaszczyzny orbity pod kątem 66033’ i zachowuje zawsze położenie równoległe do poprzedniego. Czas trwania obrotu wynosi 365 dni 5 godzin i 49 minut.
RUCH WIROWY ZWANY TEZ OBROTOWYM – jest to ruch Ziemi wokół własnej osi. Odbywa się on z zachodu na wschód ze stałą prędkością kątową i zmienną prędkością liniową (na równiku najszybciej, w okolicach biegunów – najwolniej). Czas trwania obrotu wynosi 23 godziny 56 minut i 4 sekundy

3. Omów konsekwencje ruchu wirowego i obiegowego ziemi
Następstwa ruchu obiegowego
- rok – podstawowa jednostka czasu
- zróżnicowanie oświetlenia w ciągu roku na danym obszarze
- zróżnicowanie energii cieplnej docierającej do Ziemi w ciągu roku
- zmiana długości dnia i nocy w ciągu roku na danym obszarze
- powstanie pór roku i zróżnicowanie czasu ich trwania w ciągu roku
- strefy oświetlenia Ziemi
- zmiana położenia Słońca nad horyzontem w ciągu roku
- zmiana miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie w ciągu roku
Następstwa ruchu wirowego:
- dobowa zmiana wysokości Słońca nad horyzontem (dzień i noc)
- pozorna wędrówka Słońca i ciał niebieskich po sklepieniu nieba
- czas miejscowy strefowy i urzędowy
- spłaszczenie Ziemi na biegunach
- zmiana kierunków wiatrów i prądów (Siła Coriolisa) – odchylenia na półkuli N – w prawo, a na półkuli S – w lewo.
- przemieszczanie się fali pływów morskich ( 2 przypływy i 2 odpływy w ciągu doby)















4. Scharakteryzuj procesy rzeźbotwórcze wewnętrzne (wulkanizm, plutonizm, trzęsienia ziemi, ruchy górotwórcze i lądotwórcze).
ZJAWISKA PLUTONICZNE
Zjawiska geologiczne związane z wdzieraniem się magmy w skorupę ziemską bez przedostania się jej na powierzchnię Ziemi, w przeciwieństwie do zjawisk wulkanicznych. Efektem zjawisk plutonicznych jest powstanie intruzji magmy. Charakterystycznymi formami zjawisk plutonicznych są batolity i lakolity.
WULKANIZM - odgrywa on dużą role w kształtowaniu ziemi. Zjawiska wulkaniczne związane są z przebiciem i wydostaniem się magmy z głębi ziemi na jej powierzchnię. Płynny stop skalny - magma , po wydobyciu się na powierzchnię nosi nazwę lawa. Magma wydobywa się na powierzchnię ziemi przez krater lub szczeliny. Wydobywanie się magmy na powierzchnię nosi nazwę erupcji.
TRZĘSIENIA ZIEMI
Krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej w wyniku nagłych przesunięć mas skalnych wewnątrz litosfery.
Trzęsienie ziemi trwa od kilku do kilkunastu sekund. Ognisko trzęsienia ziemi to hipocentrum, natomiast odpowiadający mu punkt na powierzchni ziemi to epicentrum. Trzęsienia ziemi są częstym zjawiskiem na kuli ziemskiej (ok. 50 000 rocznie). Trzęsienia ziemi występują tam gdzie zachodzą kolizje wielkich płyt litosfery. Do pomiarów trzęsień ziemi korzysta się ze skali Richtera (od 0 do 9 - każdy stopień to dziesięciokrotnie większe trzęsienie ) lub skali Mercallego ( od 0 do 12 - ocenia widoczne skutki trzęsienia ).
RUCHY LĄDOTWÓRCZE
Epejrogeneza, ruchy lądotwórcze, ruchy epejrogeniczne, powolne ruchy wynoszące lub zanurzające w głąb litosfery znaczne fragmenty skorupy ziemskiej. Ruchom tego typu nie towarzyszą deformacje ani fałdowania warstw skalnych.
RUCHY GÓROTWÓRCZE
Ruchy górotwórcze, górotwórczość, wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej prowadzące do powstania gór, stanowiące część cyklu orogenicznego.
W efekcie orogenezy następuje sfałdowanie osadów w obrębie geosynklin oraz ich wypiętrzenie w postaci łańcuchów gór fałdowych, czemu towarzyszą powszechnie procesy magmatyzmu i metamorfizmu. Na "usztywnionych", nie podlegających fałdowaniu fragmentach skorupy ziemskiej (tzw. kratonach) orogeneza powoduje powstawanie pionowych przemieszczeń, wzdłuż linii uskoków, tworzących często góry zrębowe.
Rodzaj, powstawanie, przykłady
- Fałdowe tworzą się wskutek sfałdowania mas skalnych Himalaje, Alpy, Karpaty.
- Zrębowe powstają wskutek pionowych przemieszczeń wzdłuż uskoków skalnych
Ural, Harz, Sudety
- Wulkaniczne są wynikiem erupcji wulkanicznych góry Kamczatki, Islandii.

5. Scharakteryzuj procesy geologiczne zewnętrzne (erozja, wietrzenie, ruchy masowe, akumulacja).
WIETRZENIE – całokształt zmian fizycznych, którym podlegają skały.
Rodzaje wietrzenia:
- wietrzenie fizyczne– to rozpad skały bez zmiany jej składu mineralnego: skały kruszą się na bloki, gruz i ziarna. Wietrzenie to uzależnione jest od: zmiany temp powietrza, intensywność wietrzenia, szaty roślinnej, zamarzania wody.
- chemiczne – Woda zawierająca CO2 oraz inne substancje chemiczne może rozpuszczać niektóre minerały i wymywać je ze skał, przez co skała może ulec kruszeniu i rozdrobnieniu.
- Biologiczne – polega ono na mechanicznym i chemicznym niszczeniu skał. Znaczna rolę w tych procesach wietrzenia odgrywają organizmy żywe.
DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
Niszcząca działalność wiatru:
- deflacja - jest wywiewanie materiału, powodujące obniżenie się powierzchni terenu, odsłaniając jednocześnie niezwietrzałą litą skałę. Tam gdzie występuje deflacja tworzą się różne misy deflacyjne i ostańce.
- korozja - jest to szlifowanie i niszczenie napotkanych przeszkód skalnych przez transportowane wiatrem cząstki skalne. W wyniku korozji tworzą się grzyby skalne.
Budująca działalność wiatru:
- akumulacja - osadzanie się materiału spowodowane malejącą siłą wiatru. Im dalej od miejsca wywiewania, tym drobniejszy materiał. Wynikiem działania akumulacji jest tworzenie się pustyń kamienistych (hamada), żwirowych (serir) lub piaszczystych (ergi)
DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH (ZJAWISKA KRASOWE)
Krasowe zjawiska, ogół procesów i form terenu, występujących na obszarach zbudowanych ze skał rozpuszczalnych, głównie z wapieni, a także z dolomitów, gipsu, kredy i soli. Powstaje w wyniku krasowienia. Krasowienie, proces polegający na rozpuszczaniu i wymywaniu skał węglanowych przez wody zawierające dwutlenek węgla, poszerzaniu szczelin i spękań w skale oraz wytrącaniu węglanów wapnia i osadzaniu ich na powierzchni skały w postaci nacieków.
DZIAŁALNOŚĆ WÓD PŁYNĄCYCH
- podstawa erozyjna - głębokość, do której rzeki mogą wycinać swe doliny
- terasy rzeczne - twory powstałe z resztek dawnego dna
- terasy akumulacyjne - twory powstałe na tych odcinkach akumulacji rzeki, gdzie wcina się ona w swoją pokrywę akumulacyjną.
- erozja boczna - jest wynikiem przesuwania się nurtu z jednej na drugą stronę koryta i podmywania jego brzegów
- ujścia lejkowate - występują, gdy zbiornik jest głęboki i są znaczne amplitudy pływów, ujście ma charakterystyczny kształt lejka.
- ujścia deltowe - tworzą się, gdy dno zbiornika wodnego obniża się łagodnie i nie występują w nim silne ruchy wody, rzeka dzieli się na szeregi ramion i akumuluje niesiony materiał w postaci stożka napływowego – delty
DZIAŁALNOŚĆ MORZA
Niszcząca działalność morza
Działalność rzeźbotwórcza wód morskich obejmuje przede wszystkim wybrzeże. Wybrzeża płaskie powstały w skutek zalania przez morze obszarów wyżynnych lub górskich. Odporne są na niszczenie przez fale, czyli abrazję. Fale uderzając o ścianę wysokiego wybrzeża powodują podcinanie brzegu i wymywanie materiału skalnego.
Budująca działalność morza
Wybrzeża niskie powstały w skutek działalności akumulacyjnej. Strefa brzegowa stale zalewana jest przez fale, nosi nazwę plaży. Ma ona różną szerokość W obrębie plaży i płytkiego morza stale odbywa się przemieszczanie materiału. Wybrzeża płaskie wygląd swój zawdzięczają prądom przybrzeżnym.
DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW GÓRSKICH –
1. Działalność niszcząca lodowców polega na:
a) detersji czyli wygładzaniu podłoża skalnego
b) detrakcja - jest to wyorywanie bloków i okruchów skalnych z podłoża po którym lodowiec się porusza
c) egzaracja - jest to zdzieranie materiału różnego pochodzenia, przez czoło nasuwającego się lodowca. Powstają zagłębienia egzaracyjne i garby egzaracyjne.
2. Działalność transportowa lodowca polega na przemieszczaniu w lodzie materiału skalnego.
Materiał niesiony przez lodowce to moreny. W zależności od tego gdzie ten materiał jest, wyróżniamy moreny: powierzchniową, wewnętrzną, boczną, denną, środkową.
3. Formy akumulacji lodowca
- wały moren czołowych - to wały usypywane u czołu lodowca.
- wały moren bocznych - są tworzone przy zboczach doliny.
- równiny moreny dennej - powstaje na dnie, po stopnieniu lodowca.
DZIAŁALNOŚĆ LĄDOLODÓW – Zlodowacenia plejstoceńskie, których ośrodkiem w Europie był Płw. Skandynawski, pozostawiły na obrzeżach krańców kontynentu ślady w postaci różnych form polodowcowych. Lądolody wywarły ogromny wpływ na rzeźbę tych terenów, zmieniły układ
sieci rzecznej i pozostawiły osady gliniaste, piaski i żwiry. Na obszarach erozji lądolodów została zdarta wierzchnia warstwa skał (proces erozyjny) i materiał ten został przetransportowany i osadzony w dalekich odległościach na przedpolu lądolodu. Dowodem tego są głazy narzutowe.


















6. Gdzie na Ziemi powstają lodowce i lądolody, warunki powstawania lodu lodowcowego.
Lodowce górskie
Pokrywy lodowe, tworzące lodowca górskie lub kontynentalne, powstają tam, gdzie ukształtowanie terenu sprzyja gromadzeniu dużych ilości śniegu, który wskutek niskich temp. nie zostaje stopiony w ciągu lata. Granica powyżej której panują w ciągu roku zbyt niskie temp., nie pozwalające na stopienie całego zapasu nagromadzonego w danym roku śniegu, jest granicą wiecznego śniegu. Przebieg tej granicy zmienia się – najwyżej sięga tam, gdzie panują najwyższe temp. powietrza oraz niskie sumy opadów. W wysokich szerokościach geograficznych granica wiecznego śniegu schodzi do poziomu morza. Gromadzący się śnieg pod wpływem panującej temp., przy dużej wilgotności powietrza i ciśnienia nadległych warstw, przekształca się w firn, a następnie w lód lodowcowy. W miarę gromadzenia się coraz to większych pokładów lodu na obszarze pola firnowego (obszar przyrastania masy lodowej), lodowce w postaci jęzorów lub pokryw zaczyna spływać w dół wykorzystując obniżenie terenu. Lód pod wpływem ciśnienia zachowuje się jak ciało plastyczne, na powierzchni natomiast jest kruchy. Lodowce poruszając się erodują podłoże pól firnowych i dolin górskich. W rezultacie powstają cyrki lodowcowe i charakterystyczne doliny lodowcowe U-kształtne. Lodowce wywołują intensywne wietrzenie mrozowe, niosą też gruz, budując zeń moreny boczne oraz moreny czołowe na końcach jęzorów lodowcowych, skąd wypływają rzeki.
Lądolody
Są to ogromne ciała lodowe przykrywające wielkie obszary. Zajmują niewielką powierzchnię lądów (Antarktyda, Grenlandia). Jeszcze niedawno zajmowały obszary Eurazji i Ameryki Płn. Zasięgi zlodowaceń można ustalić na podstawie rozmieszczenia wytworów akumulacji lodowcowej, a zwłaszcza moren dennych i czołowych. Moreny denne tworzą zazwyczaj piaski i żwiry. Moreny czołowe powstają z materiału pozostawionego przez lądolód w miejscach jego dłuższego postoju (wymieszane kamienie, żwiry, piaski, iły i pyły) Tworzą one niezbyt wysokie wzgórza o łagodnych stokach. Dłuższe postoje lądolodów sprzyjały tworzeniu się różnych form erozji i akumulacji wód roztopowych poprzez spływające wody. W rezultacie powstają pradoliny oraz pola sandrowe (stożki napływowe na przedpolach moren czołowych), ozy (wąskie kręte wały wytworzone przez wody w tunelach polodowcowych) i kemy (pagórki wytworzone w szczelinach martwego lodu). Na obszarach wolnych od lodów, przy niskich temp. zachodzi wietrzenie mrozowe i powstają formy denudacyjne (gołoborza) i akumulacyjne (pokrywy lessowe). Wytworzony w ten sposób krajobraz nazywa się peryglacjalnym.

7. Scharakteryzuj działalność rzeźbotwórczą rzek.
DZIAŁALNOŚĆ WÓD PŁYNĄCYCH
- podstawa erozyjna - głębokość, do której rzeki mogą wycinać swe doliny
- terasy rzeczne - twory powstałe z resztek dawnego dna
- terasy akumulacyjne - twory powstałe na tych odcinkach akumulacji rzeki, gdzie wcina się ona w swoją pokrywę akumulacyjną.
- erozja boczna - jest wynikiem przesuwania się nurtu z jednej na drugą stronę koryta i podmywania jego brzegów
- ujścia lejkowate (estuaria) - występują, gdy zbiornik jest głęboki i są znaczne amplitudy pływów, ujście ma charakterystyczny kształt lejka.
- ujścia deltowe - tworzą się, gdy dno zbiornika wodnego obniża się łagodnie i nie występują w nim silne ruchy wody, rzeka dzieli się na szeregi ramion i akumuluje niesiony materiał w postaci stożka napływowego – delty
Wody płynące należą do głównych czynników rzeźbotwórczych. Efekty tej działalności zależą od spadku rzeki, ilości płynącej wody oraz budowy geologicznej podłoża. W rzece wyróżnia się trzy odcinki: bieg górny, środkowy i dolny.
W górnym biegu rzeki jest najsilniejszy spadek, więc największa jest erozja wgłębna. Rzeka silnie żłobi skały pogłębiając koryto.
W środkowym biegu rzeki spadek maleje. Zaczyna przeważać transport drobniejszego materiału skalnego. Tworzą się meandry. Odcina się część starego zakola i staje się jeziorem (starorzeczem)
W dolnym biegu rzeki przepływ wody jest bardzo duży, a spadek mały. Rzeka akumuluje zebrany materiał przy ujściu.









8. Omów wpływy czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na świecie.
Warunki przyrodnicze:
- klimat podzwrotnikowy, monsunowy, mady (Nizina Chińska)
- klimat zwrotnikowy, monsunowy, mady (Nizina Gangesu)
- mady (Dolina Nilu)
- gleby powstałe na skałach magmowych – gł. Powulkaniczne (Jawa)
- żyzne gleby powstałe na osadach naniesionych z Alp, Apeninów, duża koncentracja przemysłu (Nizina Padu)
- względy historyczne, klimat podzwrotnikowy i umiarkowany morski, bogactwa naturalne (Wschodnie Wybrzeże USA)
- bogactwa naturalne (ropa naftowa), klimat zwrotnikowy, kontynentalny (Kalifornia)
Warunki pozaprzyrodnicze:
- duża koncentracja przemysłu (Nizina Zachodnioeuropejska)
- wojny i wewnętrzne waśnie religijno – polityczne
- rewolucja przemysłowa
- bezpieczeństwo bytu
- stosunki społeczno-ekonomiczne

9. Omów rolę komunikacji w życiu kraju. Dokonaj podziału.
Komunikacja pełni niezwykle ważną rolę w gospodarce kraju i w życiu jego mieszkańców: współtworzy Produkt Krajowy Brutto i zapewnia wiele miejsc pracy. Bez komunikacji trudno sobie wyobrazić rozwijanie prywatnych więzi międzyludzkich i współżycie narodów. Komunikacja dzieli się na transport i łączność.
Transport dzieli się na:
1. kolejowy,
2. drogowy (samochodowy),
3. wodny – śródlądowy i morski,
4. powietrzny,
5. specjalny (przemysłowy)
Łączność dzieli się na:
1. pocztową,
2. telefoniczną,
3. teleksową,
4. telewizyjna,
5. radiową,
6. satelitarną,
7. komputerową,
8. komórkową.
Zadaniem transportu przemieszczanie osób lub ładunków. Może się ono odbywać na obszarze kraju lub na obszarze międzynarodowym. Transport jest źródłem wielkich zysków, zwłaszcza dla krajów, które leżą na międzynarodowych trasach, krajów tranzytowych. Takim krajem jest, leżąca w środku Europy, Polska.
Łączność jest techniką przekazywania informacji i dzieli się na usługi pocztowe i telekomunikacyjne. Telekomunikacja – to telefonia i telegrafia, radiofonia, telewizja, radiokomunikacja oraz inne wyspecjalizowane usługi. Łączność jest ważnym elementem infrastruktury technicznej, ponieważ umożliwia działalność wszystkich działów gospodarki. Poziom łączności jest miernikiem poziomu rozwoju każdego kraju.
Niezwykle ważną formą łączności jest radio i telewizja. Zarówno radio jak i telewizja pełni ogromnie ważną rolę w kształtowaniu poglądów, opinii i postaw społecznych. Doskonałym sposobem komunikowania okazał się ostatnio Internet – ogólnoświatowa sieć komputerowa. Jej olbrzymie możliwości, przy stosunkowo umiarkowanych kosztach eksploatacyjnych, mogą już wkrótce doprowadzić do poważnych zmian w całym sektorze łączności.











10. Wymień obszary występowania surowców energetycznych na świecie.
Najbardziej powszechnie występującym paliwem kopalnym jest węgiel kamienny, którego zasoby ocenia się na 330 * 1010 t, co stanowi ok. 80% dostępnych zasobów paliw kopalnych. Największe pokłady węgla kamiennego występują w Rosji (Zagłębia: Donieckie, Peczorskie, Tunguskie, Leńskie, Żyriańskie i in.), Chinach, Stanach Zjednoczonych (Appallachy), a także w RPA i Australii. W Europie węgiel występuje przede wszystkim w Polsce, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Francji . Polskie zasoby węgla ocenia się na ok. 100 mld t, jego obecne wydobycie wynosi 100 - 120 mln ton rocznie, co stanowi drugie miejsce w Europie.
Węgiel kamienny występuje w postaci warstw (pokładów) zalegających na głębokości od kilkunastu do kilku tysięcy metrów.
W. brunatny - najwięcej węgla wydobywają Niemcy (38% całego wydobycia na świecie).
Największe ilości ropy naftowej występują na Środkowym Wschodzie (kraje OPEC: Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, ok. 68% zasobów światowych), w krajach byłego ZSRR (Syberia) (8%) i na półkuli zachodniej (przede wszystkim USA (wybrzeża Zatoki Meksykańskiej), 19%). W Polsce ropa naftowa wydobywana jest w okolicach Gorlic i Sanoka1.
Największe złoża gazu ziemnego występują w Rosji i USA, a także pod dnem Morza Północnego. Znaczne ilości gazu występują także pod dnem morskim u wybrzeży Ameryki Północnej (wschodnie wybrzeże), Brazylii, Indii (O. Indyjski) i Australii. W Polsce gaz ten występuje koło Jasła, Lubaczowa, Gorlic, Cieszyna i Sanoka1.
Ropa naftowa i gaz ziemny występują w postaci podziemnych zbiorników (złóż).
Obfite złoża ropy naftowej i gazu ziemnego występują także na Antarktydzie, jednak nie podlegają
one eksploatacji w myśl konwencji z 1959 r., zabraniającej wykorzystania Antarktydy do celów innych niż naukowe.

11. Omów plusy i minusy poszczególnych rodzajów transportu.
Transport samochodowy wywołuje największe szkody. Emituje do środowiska naturalnego ok. 30% zanieczyszczeń, z tym, że w miastach udział ten może wynosić nawet 70-90%. Zanieczyszczenia tego rodzaju mają negatywny wpływ na zdrowie i życie człowieka.
Transport samochodowy podobnie jak lotniczy i kolejowy jest uciążliwy dla organizmu ludzkiego także z innego powodu. Towarzyszą mu nieustanne wibracje i hałas. Działa to źle na samopoczucie mieszkańców miast i powoduje nieodwracalne uszkodzenia narządów słuchu.
Autostrady i drogi budowane przez człowieka wprowadzają trwałe zmiany w środowisku naturalnym. Cierpią również rośliny, jak i zwierzęta, głównie wędrowne.
Koleje były pierwszym lądowym środkiem transportu, umożliwiającym dość szybki przewóz towarów na wielką skalę. W ciągu kilkudziesięciu lat sieć linii kolejowych pokryła wszystkie kontynenty. Niestety zapłaciliśmy za to degradacją środowiska na wielkich obszarach. Budowa tysięcy kilometrów torów wymagała wycinania lasów, budowy mostów, osuszania mokradeł i innych czynności mogących przynieść tylko szkodę przyrodzie.
Transport morski obsługuje ponad 70% światowych obrotów handlowych. Każdego roku mają miejsce katastrofy tankowców. Wielkie ilości ropy naftowej, olejów i innych szkodliwych substancji dostają się do wód, powodując olbrzymie szkody w ekosystemach.
Wycieki ropy naftowej przyczyniają się do wymierania wielu gatunków roślin i zwierząt morskich. Budowa wielkich portów morskich, ciągnących się niekiedy kilkadziesiąt kilometrów wzdłuż wybrzeża, niszczy wspaniałą florę i faunę terenów nadmorskich.
Transport śródlądowy powoduje także wielkie szkody. Życie w rzekach i innych zbiornikach śródlądowych niszczone jest przez wycieki szkodliwych chemikaliów. Rzeki, będące głównymi arteriami komunikacyjnymi na wielu odcinkach są już martwe np. Ren, Wisła, Odra itp. Na skutek zanieczyszczenia tych wód cierpią również ludzie.
Transport lotniczy w znacznym stopniu przyczynia się do efektu cieplarnianego i do zanikania powłoki ozonowej. Jakkolwiek wpływ ten nie jest bezpośrednio odczuwany przez nas, to jednak zanieczyszczenie mające miejsce na dużych wysokościach niezmiernie pogarsza globalny stan środowiska. Dzieje się tak, ponieważ zanieczyszczenia lotnicze wydzielane na wysokości kilku tysięcy metrów pozostają w stratosferze przez dłuższy czas i niosą za sobą tym groźniejsze konsekwencje dla środowiska
Szkodliwy wpływ transportu lotniczego widzimy również na ziemi. W okolicach dużych lotnisk niemożliwa jest budowa budynków mieszkalnych. Hałas jest zbyt uciążliwy. Wielkie płyty lotnisk i budynki je obsługujące zajmują dziesiątki hektarów powierzchni. Prowadzi to do degradacji środowiska na olbrzymich obszarach.






12. Dokonaj charakterystyki rolnictwa intensywnego i ekstensywnego.
Nowoczesne, intensywne rolnictwo cechuje wysoka wydajność, wysoki stopień mechanizacji i wielostronna chemizacja rolnictwa, wysoka kultura rolna, wdrażanie nowych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt gospodarczych. W nowoczesnych i w pełni skomercjalizowanych gospodarstwach farmerskich, gospodarstwo rolne, będące formą przedsiębiorstwa, oddzielone jest już organizacyjnie i finansowo od gospodarstwa domowego farmera. Intensywne rolnictwo dominuje w zachodniej Europie i Japonii.
Rolnictwo ekstensywne cechują zarówno małe nakłady środków, jak i pracy ludzkiej, co wpływa na niskie koszty produkcji, ale jednocześnie niewielką efektywność. Rolnictwo ekstensywne dominuje w Środkowej i zachodniej Afryce, zachodniej Azji, Ameryce Łacińskiej, Rosji. Elementy gospodarki ekstensywnej występują w rolnictwie USA i Kanady- wynika to z braku potrzeby intensyfikacji rolnictwa, przy znacznych nadwyżkach wielu płodów rolnych.

13. Omów strukturę towarową handlu zagranicznego krajów rozwijających się i rozwiniętych gospodarczo.
Kraje wysoko rozwinięte- dostarczają na rynek światowy ponad połowę wyrobów przemysłu przetwórczego, artykułów rolno- spożywczych i surowców mineralnych. Zarówno w imporcie, jak i w eksporcie dominują wyroby przemysłu elektromaszynowego – średnio 45% wartości wymiany towarowej. Od tej średniej odbiega Japonia. Równocześnie w imporcie Japonii udział tej grupy towarów jest niewielki- zaledwie 27%, co wynika z ochrony własnego rynku. W przypadku pozostałych krajów wysoko rozwiniętych towary te stanowią 35- 40% wartości importu. Dla grupy krajów wysoko rozwiniętych charakterystyczny jest mały udział w eksporcie artykułów rolno- spożywczych, na ogół nie przekraczający 10%. Do nielicznych wyjątków należą kraje niezwykle rozwiniętego rolnictwa- Dania, Holandia i Austria, dla których udział artykułów tej grupy w eksporcie wynosi ponad 15%. Rozwijający się przemysł pochłania ogromne ilości surowców i paliw, których niedobór na rynku lokalnym musi być wspomagany importem, kraje wysoko rozwinięte należą do największych importerów surowców i paliw. Eksport surowców naturalnych ma duży udział w handlu zagranicznym Australii i Kanady, które to kraje często określa się jako zaplecze surowcowe Stanów Zjednoczonych Ameryki i Japonii.
Kraje rozwijające się- to najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa państw. W strukturze eksportu zdecydowanie dominują surowce i artykuły rolno- spożywcze. Jako czołowych eksporterów surowców należy wymienić: Arabię Saudyjską, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Iran, Irak, Kuwejt, Meksyk, Nigerię, Wenezuelę, Indonezję, Brazylię, Zair i Chiny. Liczącymi się eksporterami artykułów rolno- spożywczych są głównie kraje Ameryki Południowej- Brazylia, Argentyna, Urugwaj, Kolumbia, kraje azjatyckie (Indonezja, Tajlandia, Indie, Chiny) i kraje Afryki z rejonu zatoki Gwinejskiej. Kraje rozwijające się coraz większą rolę odgrywają w światowym eksporcie artykułów przemysłu lekkiego, importują natomiast głównie wyroby przemysłu elektromaszynowego i chemicznego.

14. Wymień negatywne zjawiska związane z wielkimi miastami.
Problemy wielkich miast:
w krajach rozwiniętych:
- przestępczość, narkomania, dehumanizacja życia
- choroby cywilizacyjne ( stres, choroby układu krążenia)
- ludzie bezdomni z wyboru i przymusu
- napływ cudzoziemców i problemy z ich aklimatyzacją (np. w Anglii przybyszów z Karaibów i Indii)
- problemy komunikacyjne
- problemy ze znalezieniem pracy zgodnej z kwalifikacjami
- wzrost cen działek budowlanych
- zniszczenie środowiska ( pyły, gazy, ścieki, śmieci)
w krajach rozwijających się:
- nadmierne zagęszczenie ludności, eksplozja demograficzna ( Indie –Kalkuta)
- powstanie dzielnic nędzy (Meksyk)
- brak wodociągów i kanalizacji
- epidemie chorób zakaźnych
- duża liczba analfabetów, ludności niewykwalifikowanej
- kłopoty ze znalezieniem jakiejkolwiek pracy
- rozwój przestępczości ( problem "dzieci ulicy" w Brazylii)
- rozwój rynku narkotykowego, prostytucji, chorób wenerycznych
- brak środków finansowych na leczenie




15. Scharakteryzuj warunki klimatyczne Polski (temperatura powietrza, opady, okres wegetacji, wiatry).
Klimat Polski jest klimatem przejściowym strefy umiarkowanej ciepłej. Dla tego typu klimatu charakterystyczne są częste zmiany pogody i znaczne wahania długości poszczególnych pór roku.
Okres wegetacyjny jest to czas, kiedy średnia dobowa temperatura przekracza 5*C-możliwy jest wtedy rozwój roślin. W Polsce jest średnio 200 dni wegetacyjnych. Najkrótszy okres wegetacyjny jest na Suwalszczyźnie (180 dni) i w górach (100 dni). Najdłuższy okres wegetacyjny jest na Śląsku (220 dni).
Okres wegetacyjny pozwala:
· osiągnąć wyższe plony
· kształtować bardziej urozmaicona strukturę upraw
· staranniej wykonywać zabiegi agrotechniczne
· uprawiać międzyplony, (czyli rośliny pastewne: seradelę, wykę
Opady
Średni opad w Polsce wynosi 600 mm. Opady atmosferyczne zależą przede wszystkim od wysokości nad poziomem morza. W rezultacie najwięcej pada w górach (1200-1500 mm), a na wyżynach i pojezierzach – 700-800 mm, zaś na nizinach wynosi tylko 450-550 mm.
WIATR.
W Polsce przeważa wiatr z kierunku zachodniego – 60%. Wiatry wschodnie wieją głównie zimą. Wiatry lokalne: wybrzeże Bałtyku (bryza lądowa i morska) i góry (wiatry górsko-dolinne np. halny).
TEMPERATURA.
Zależy od:
- wysokość Słońca nad horyzontem
- ukształtowanie powierzchni
- wysokość nad poziomem morza (temperatura wzrasta 0.6 na 100 metrów)
- rodzaj mas powietrza.
W zimie układ średnich temperatur powietrza jest zbliżony do południkowego. Średnia temperatura wzrasta w kierunku zachodnim. W lecie układ średnich temperatur powierza jest zbliżony do równoleżnikowego. Wpływ na to ma równoleżnikowy układ krain geograficznych Polski, wysokość nad poziomem morza, promieniowanie słoneczne właściwe tym szerokością. Średnia temperatura roczna Polski: 7 – 8. Najniższa śr. temperatura: Pojezierze Suwalskie 6 ( 180 dni okresu wegetacyjnego ).Najwyższa śr. temperatura: Nizina Śląska, Pogórze Karpackie – powyżej 8 (220 dni okresu wegetacyjnego)

16. Omów warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce.
Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa: Rolnictwo jest działem gosp. narodowej, w który wywierają zasadniczy wpływ warunki naturalne. Decydują one o wielkości produkcji rolnej jej kierunkach technice upraw. Nizinność kraju sprzyja i ułatwia zabiegi agrotechniczne, transport Polska tutaj 91 % niziny. Nizinność sprzyja rolnictwu, ułatwia transport i wsiąkanie wilgoci. Urozmaicona rzeźba polski w przewadze równinna falista przeciw działa spływowi powierzchniowemu zatrzymując wodę. Powoduje to równomierne nagrzanie i naświetlane powierzchni uprawnej. Na terenach wyżynnych występuje zagrożenie erozją ponad 40% jest zagrożonych terenów i występuje ona szczególnie na górach i pojezierzach. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa pozytywne: wystarczające nasłonecznienie, długo okres wegetacji roślin, upały w lecie sprzyjają uprawie roślin okopowych. Negatywne: duże zróżnicowanie stanów pogody, gradobicie, letnie nawałnice, powodują wyleganie zbóż i utrudniają żniwa. Stosunki wodne są czynnikami najmniej sprzyjającymi rozwojowi polskiego rolnictwa: zbyta mała ilość opadów Kujawy poniżej 500mm w skali roku. Sytuacja taka powoduje stepowienie klimatu 36% gleb w Polsce są zbytnio przesuszone. Deficyt wód występuję na obszarach pozbawionych lasów Kujawy i Mazowsze, które utraciły swoją zdolność retencyjna. 2 Nadmiar wód występuje w dolinach rzek obszarach na terenach bagiennych. 20% Gleb ma nadmiar wód. Powodzie niszczą gleby, zamulają zasiewy, topią dobytek i majątek rolnika ( powódź lipiec 97 ). Gleby średniej jakości zajmują około 40 % ogółu użytków rolnych, a słabe około 35% Biorąc pod uwagę naturalne warunki rozwoju rolnictwa w Polsce instytut uprawy nawożenia i gleboznawstwa w Puławach ustalił kolejność regionów o najlepszych walorach rolniczych. Nizina Śląska Żuławy Wiślane Wyżyna Lubelska.









17. Omów położenie, obszar i granice Polski.
Polska leży w środkowej Europie, przebiegają przez nią ważne szlaki komunikacyjne, położenie jej jest zatem korzystne ponieważ łączy bogate państwa zachodniej Europy z zasobnymi w surowce państwami wschodniej Europy. Współczesne granice Polski zostały ustanowione po I wojnie światowej. W przeszłości granice naszego kraju często się zmieniały. Każdy kraj nadmorski ma dokładnie wyznaczoną granice swej strefy ekonomicznej na morzu. Strefa ekonomiczna Polski obejmuje obszar ok. 22,5tys km2. w obrębie swojej strefy ekonomicznej kraj ma prawo do przeprowadzania badań i eksploatacji zasobów naturalnych jakimi są zarówno bogactwa mineralne jak i organizmy występujące w wodach. Kraj ma pełną władzę jeśli chodzi o budowę i użytkowanie sztucznych wysp i innych konstrukcji morskich. Pod względem obszaru Polska w Europie ma 9 miejsce a na świecie 69. Terytorium Polski wynosi w przybliżeniu 323 tys. km2
A obszar lądowy wynosi ~312 tys. km2. Najwyższym punktem jest tatrzański szczyt Rysy 2499m.n.p.m.Najniższy punkt mieści się na Żuławach Wiślanych – Raczki Elbląskie –1,8m.p.p.m.

18. Przedstaw bazę surowcową dla przemysłu energetycznego w Polsce.
Baza surowcowa:
- węgiel kamienny – jego wydobycie w ostatnich latach maleje, co spowodowane jest wydobyciem na większych głębokościach (co podnosi koszty), likwidacją starych i nierentownych kopalń, stosowaniem energooszczędnych technologii i maszyn. Węgiel kamienny występuje w:
Zagłębie Górnośląskie ( grubość pokładów 2 metry, ułożone są prawie poziomo, ¼ to węgiel koksujący)
Zagłębie Dolnośląskie – wydobycie węgla jest tu małoopłacalne ponieważ pokłady są cienkie, zawodnione, występuje metan. Mimo że węgiel jest dobry, kopalnie zaczęto likwidować.
Zagłębie Lubelskie – jest ono najmłodszym w Polsce zagłębiem i działa tam na razie tylko jedna kopalnia w Bogdance. Pokłady węgla zalęgają tu dość głęboko, a warunki hydrogeologiczne nie są korzystne.
- węgiel brunatny – jego wydobycie odbywa się metodą odkrywkową, co powoduje degradację środowiska – odwodnienie terenów. Wydobycie odbywa się w:
Zagłębie Konińskie – Konin, Turek, Koło
Zagłębie Turoszowskie – Bogatynia, Turoszów
Zagłębie Bełchatowskie – największe zasoby
Ze względu na ponoszone koszty w czasie transportu surowiec ten wykorzystuje się na miejscu, w miejscowych elektrowniach. Wartość kaloryczna węgla brunatnego jest niższa niż węgla kamiennego.
- ropa naftowa – jej wydobycie w Polsce jest znikome, dlatego tez Polska musi ją importować z Rosji (rurociąg "Przyjaźń"), z krajów arabskich i basenu Morza Północnego. W Polsce ropa naftowa wydobywana jest w :
Krosno Odrzańskie
Kamień Pomorski
Karlino
Krosno, Jasło, Gorlice
niedawno odkryto złoża na wybrzeżu Bałtyku – okolice Rozewia
- gaz ziemny – wydobycie w kraju pokrywa 40% zapotrzebowania na gaz, a resztę sprowadzane jest z Rosji i Ukrainy. W Polsce wydobywa się go tam, gdzie ropę naftowa oraz w:
Lubaczów, Jarosław, Przemyśl
Ostrów wielkopolski
Pomorze – byłe woj. szczecińskie i koszalińskie
- pozostałe źródła energii, czysta energia – wodna, geotermalna, wiatrowa – bardzo mały udział















19. Omów rozmieszczenie lasów w Polsce oraz przedstaw ekologiczne i gospodarcze znaczenie lasów.
Lesistość w Polsce wynosi 28%. Powierzchnia lasów wynosi 8,8 mln ha.
Lasy publiczne zajmują 7,3 mln , a prywatne 1,5 mln ha.
Najbardziej zalesione obszary to KArpaty, Podkarpacie, Sudety, Przedgorze Sudeckie, Polska zachodnia i północna. Największy udział powierzchni leśnych maja województwa Lubuskie, dolnośląskie, pomorskie, warmińsko mazurskie, opolskie
Najmniej lasów ma Polska centralna: Łódzkie, mazowieckie.
W Polsce Lasy iglaste zajmują 78% wszystkich lasów. W skład wchodzą gatunki: Sosna, Jodła, Świerk, Cis.
Drzewa liściaste zajmują około 22% powierzchni lasów. Wśród nich przeważa dąb, brzoza i olcha.
Funkcje ekologiczne - zapewniające stabilizację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, stabilizację składu atmosfery i jej oczyszczanie, tworzenie warunków do zachowania potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków, ekosystemów i wartości genetycznych organizmów, a także zapewniające wzbogacenie różnorodności i złożoności krajobrazu, lepsze warunki dla zdrowia i życia ludności oraz produkcji rolniczej.
- Funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co zapewnia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej, a w konsekwencji uzyskiwanie dochodów ze sprzedaży towarów i usług, oraz przyczyniające się do tworzenia stanowisk pracy i zasilania podatkiem budżetu państwa i budżetów samorządów lokalnych;

20. Omów bazę surowcową dla rozwoju przemysłu przetwórczego w Polsce (gdzie wydobywa się węgiel kamienny i brunatny, rudy miedzi, cynku i ołowiu, siarka, sól kamienna, ropa naftowa oraz gaz ziemny).
węgiel kamienny: 1.Górnośląski i Rybnicki okręg przemysłowy (węglowy) – 70 mld ton, 2.Dolny Śląsk (okolice Wałbrzycha), 3.Zagłębie Lubelskie (okolice Bogdanki) – 20/40 mld ton; wydobycie węgla maleje, bo wydobywanie na większych głębokościach jest kosztowne i likwidowane są niebezpieczne kopalnie, udział Polski w światowym wydobyciu węgla wynosi około 4%
węgiel brunatny (nie jest surowcem energetycznym): Zagłębie Konin koło Turka, Okolice Bełchatowa, Bogatynia (Turoszów), Sieniawa, Jóźwin, Kazimierz Biskupski; jego wydobycie wzrasta (ok. 67 mln ton rocznie), jest on wydobywany metodą odkrywkową
ropa naftowa i gaz ziemny (ropa występuje tylko z gazem, a gaz może występować sam): Podkarpacie (okolice Krosna, Jasła, Gorlic), Zapadlisko Podkarpackie (Kazimierza Wielka), Nizina Wielkopolska, Pomorze Zachodnie w okolicy Kamienia Pomorskiego, Morze Bałtyckie (część przybrzeża – platforma wiertnicza „Petrobaltic”). Ropę importujemy z Rosji rurociągiem „przyjaźń:, w Polsce jest 7 rafinerii (Płock, Czechowice-Dziedzice)
gaz występuje na Podkarpaciu, w okolicach Lubaczewa, aż do Zamościa, Nizina Wielkopolska, Pomorze Środkowe i Zachodnie, Ostrów Wielkopolski, Trzebnica; gaz sprowadzamy z Rosji, nasze zasoby pokrywają 27% zapotrzebowań.
Wydobycie surowców metalicznych
rudy cynku i ołowiu:(+ srebro i kadm): Wyżyna Śląska (Bukowno)
rudy miedzi: (+ srebro, nikiel, ołów, cynk, kobalt, wanad, molibden, selen) Lubińsko-Głogowskie zagłębie miedziowe, Bolesławiec, Polkowice, Iwiny, Sieroszowice
sól kamienna: Podkarpacie (Bochnia, Wieliczka – nie wydobywa się), Kujawy (Inowrocław, Kłodawa, Ciechocinek, Szubin, Janikowo, Wapno), okolice Pucka i Wejherowo (nie wydobywa się)
siarka: Nizina Sandomierska – Jeziurko, Tarnobrzeg, Staszów, Grzybów, Basznia Górna (wydobywanie odkrywkowe i komorowe); Polska jest na 5. Miejscu pod względem zasobności

21. Omów warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce.
Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa:
- polityka rolna państwa - ustalane ceny towarów nabywanych i zbywanych ceny produktów z importu, eksportu, kredyty, ustawodawstwo.
- stan rozwoju społeczno-gospodarczego- produkcja przemysłu dla rolnictwa, przemysł rolny i spożywczy.
- handel - wewnętrzny, zewnętrzny zagraniczny.
- transport
- rzemiosło.
- nauka i oświata
- budownictwo