Zasada jedności i podziału władzy - wykład z prawa konstytucyjnego

Jeden z organów w państwie jest hierarchicznie najwyższy (parlament) i podlega kontroli oraz nadzorowi suwerena.
Z zasadą tą związany jest tylko jeden model organizacji organów władzy w państwie zwany modelem parlamentarno- komitetowym bądź inaczej modelem konwentu bądź jeszcze inaczej modelem rządu i zgromadzenia. Parlament jest organem najwyższym. Dysponuje pełnią władzy państwowej, jako reprezentant ludu. Rząd powoływany jest przez parlament i jest jego komitetem wykonawczym- stąd nazwa systemu. Niewątpliwie ogranicza to konfliktowość między tymi dwoma organami władzy. Rząd jest całkowicie podporządkowany parlamentowi, nie istnieje coś takiego, jak wotum nieufności. Parlament może w każdej chwili po prostu odwołać rząd, jednak bardzo rzadko się taka sytuacja zdarza, gdyż rząd wszelkie decyzje konsultuje z parlamentem. Także głowa państwa, jeśli w ogóle występuje, powoływana jest przez parlament i przed nim odpowiada. Istnieje instytucja Prezydenta Konfederacji i to stanowisko powierzane jest premierowi, który traktowany jest jak każdy inny członek rządu i ponosi on odpowiedzialność polityczna i karną.

Nie ma podziału władzy, równoważenia i wzajemnego hamowania. System parlamentarno- komitetowy nie wymaga konkurencyjności partii w systemie partyjnym. Może więc funkcjonować tam, gdzie jest tylko jedna partia lub są partie ze sobą współdziałające.
Przykładem państwa, w którym występuje klasyczna postać tego systemu jest Szwajcaria.

Zasad podziału władzy

Mimo, że termin ten został wprowadzony dopiero przez Monteskiusza w XIX wieku, to sam podział władzy istnieje już od czasów starożytności.
a) Podział władzy w ujęciu horyzontalnym (poziomym): organy władzy centralne (wyższe szczeble zarządzania) i organy władzy terenowe (niższe szczeble zarządzania).
b) Podział władzy w ujęciu politycznym: organy rządzące (ugrupowana) i opozycja (ogranicza możliwości wykonywania władzy).
Według Monteskiusza powinno po prostu istnieć kilka organów państwowych, z których każdy ma inny zakres kompetencji; bez hierarchiczności. Klasyczny podział to władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza.

Należy jednak podkreślić, że władza ustawodawcza nie równa się władzy prawodawczej. Organy ustawodawcze nie mają monopolu na stanowienie prawa. Owszem, stanowi ustawy, ale pozostałe akty prawodawcze może ustanawiać władza wykonawcza. Niekiedy mamy do czynienia z ustawodawstwem delegowanym (władza wykonawcza może stanowić ustawy, ale pod kontrolą władzy ustawodawczej). Poza tym władza ustawodawcza sprawuje jeszcze inne funkcje: kontrolną, kreacyjną (powoływanie innych organów państwowych), tak więc nie ogranicza się tylko do ustawodawstwa i w wyniku tego mylne jest zamienne stosowanie terminu władza prawodawcza.

W ramach wstępu należy jeszcze zaznaczyć, że władza wykonawcza może mieć charakter monistyczny (jeden organ władzy wykonawczej- prezydent, król) lub dualistyczny (dwa naczelne organy- głowa państwa i rząd).

Monteskiusz dokonał tylko podziału władzy, ale nie wspominał nic w swoich pracach na temat równoważenia się czy hamowania. Należy też wrócić uwagę na to, że w każdym państwie ten podział wygląda trochę inaczej. Monteskiusz żył w czasach absolutyzmu i walki o wolność. I wreszcie, gdy absolutyzm został pokonany, szukał on gwarancji, że już nigdy nie powróci. Dlatego system trójpodziału władzy w takiej formie, jak przedstawił Monteskiusz mógł funkcjonować tylko we Francji. Zatem modeli organizacyjnych odpowiadających zasadzie trójpodziału władzy jest wiele, w zasadzie tyle, ile państw.

Charakterystyka modeli organizacyjnych odpowiadających zasadzie podziału władzy.

a) System parlamentarno- gabinetowy
Oparty na idei kolaboracji (współpracy) władzy. Głowa państwa nie pochodzi z wyborów powszechnych, np. król. Nie jest odpowiedzialna politycznie, natomiast konstytucyjnie w zasadzie tak. Rząd powoływany jest przez głowę państwa (egzekutywa dualistyczna- dwustopniowa, polegająca na tym, że głowa państwa desygnuje premiera, a on powołuje ministrów). Dodatkowo rząd musi mieć zaufanie parlamentu, musi mieć za sobą większość głosów. Rząd jest organem kolegialnym. Premier jest tylko jego przewodniczącym i tak jak pozostali członkowie ponosi odpowiedzialność polityczną.

b) System kanclerski
W zasadzie całkowicie oparty na systemie parlamentarno- gabinetowym, dlatego prościej będzie omówić różnice między tymi dwoma systemami. Przede wszystkim mamy tu do czynienia z mieszanym systemem wyborczym. W państwie niemieckim sytuacja ta wygląda tak, że połowa kandydatów wybierana jest z list wyborczych, a połowa z list krajowych. Druga ważna różnica to pozycja rządu i kanclerza (szef rządu). Obalenie rządu jest możliwe tylko w drodze tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Oznacza to, że odwołanie rządu odbywa się poprzez odwołanie kanclerza z jednoczesnym powołaniem następnego- w jednym głosowaniu. Kanclerz jest jednoosobowym szefem rządu, ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, a przed kanclerzem odpowiadają ministrowie. Parlament wybiera szefa rządu w głosowaniu, a kanclerz sam powołuje rząd i za niego w pełni odpowiada. Powołując ministrów nie musi wcale konsultować się z parlamentem. W sytuacji braku poparcia dla kanclerza i niechęci parlamentu, kanclerz może zgłosić się do parlamentu o nadanie wotum zaufania. Gdy ten wniosek nie przejdzie, to może podać się do dymisji bądź poprosić o wprowadzenie tzw. ustawodawczego stanu wyjątkowego, co znaczy tyle, że przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy będzie on rządził z całkowitym pominięciem parlamentu. Prezydent może taki stan wprowadzić bądź zarządzić konstruktywne wotum nieufności. Na przykładzie Niemców taka sytuacja wyglądałaby następująco: kanclerz pomija całkowicie Bundestag, czyli parlament, ale za to odpowiada przed Bundesratem, czyli reprezentacją landów. Delegacje do Bundesratu powoływane są przez rządy poszczególnych krajów- landów. Jeżeli chodzi o głosowanie, to muszą ono głosować z nakazu swego rządu i wszyscy reprezentanci danego landu muszą być jednomyślni, inaczej ich głosy nie będą w ogóle brane pod uwagę. Mandaty są więc skrajnie imperatywne.

c) System prezydencki
Jest przeciwieństwem systemu parlamentarno- gabinetowego. Przed wszystkim oparty jest na zasadzie separacji, czyli rozdzielenia tych trzech władz.
Władza wykonawcza jest monistyczna- jeden organ- prezydent, który powoływany jest w drodze wyborów powszechnych. Nie jest odpowiedzialny politycznie, ale konstytucyjnie owszem. Separacja działa na dwóch płaszczyznach. Na płaszczyźnie organizacyjnej prezydent nie ma wpływu na Kongres oraz jest odpowiedzialny konstytucyjnie i senat musi wyrażać zgodę na jego akty nominacyjne. Na płaszczyźnie funkcjonalnej natomiast, zasadza się przekonanie, że te trzy rodzaje władzy nie muszą wcale się ze sobą wiązać.
System prezydencki jest niepowtarzalny, funkcjonuje tylko w Stanach Zjednoczonych. Podejmowano próby wprowadzenia go do państw Ameryki Łacińskiej, ale próby spełzły na niczym.
Władza ustawodawcza- Kongres poza uprawnieniami ustawodawczymi posiada także uprawnienia budżetowe. Mimo separacji prezydent posiada prawo veta.
System prezydencki przeszedł bardzo istotne zmiany od momentu powstania. Ostrość separacji uległa zmniejszeniu, natomiast rola prezydenta wzrosła. Wpływ na to miało kilka czynników, ale przede wszystkim Wielki Kryzys Ekonomiczny, zerwanie Stanów z indywidualizmem, rozwój technologii militarnych. W modelu tym można mówić niewątpliwie o supremacji prezydenta, ale nie o jego dominacji.

Różnica między odpowiedzialnością polityczną a konstytucyjną:
1) Przedmiot („za co?”):
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
POLITYCZNA Kierunek polityki bądź sposób jego realizacji.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
KONSTYTUCYJNA
Naruszanie konstytucji lub ustawy związane z zajmowanym kierowniczym stanowiskiem w państwie niebędące przestępstwem.
2) Zakres odpowiedzialności (podmiotowy):
ODPOWEDZIALNOŚĆ
POLITYCZNA
Odpowiedzialność indywidualna (za własne działania) i solidarna (za innych członków tego organu).
ODPOWEDZIALNOŚĆ
KONSTYTUCYJNA
Tylko indywidualna (za własne działania).
3) Organ, przed którym ponosi się tą odpowiedzialność:
ODPOWEDZIALNOŚĆ
POLITYCZNA
Przed organem politycznym (zazwyczaj przed parlamentem- odpowiedzialność parlamentarna).
ODPOWEDZIALNOŚĆ
KONSTYTUCYJNA
W zasadzie przed organem o charakterze sądowym. W USA i w Rosji ponosi się odpowiedzialność prze organem politycznym.
4) Sankcje:
ODPOWEDZIALNOŚĆ
POLITYCZNA
Dymisja- złożenie z urzędu.
ODPOWEDZIALNOŚĆ
KONSTYTUCYJNA
O charakterze prawnym, a dokładniej o charakterze moralno politycznym- utrata godności, honorów, praw politycznych i oczywiście dymisja.

Ze względu na demokrację korzystniejszy jest model jedności władzy. To parlament jest obdarzony zaufaniem obywateli.