Praca jako temat literatury pozytywistycznej

- „Praca jest dobrodziejstwem, praca jest błogosławieństwem, praca jest ratunkiem”
- Aleksander Watt

-Nowele:
Pozytywiści głosili hasło pracy organicznej, według której każdy człowiek powinien działać użytecznie, tylko wtedy całe społeczeństwo będzie mogło poprawnie funkcjonować. Pozytywiści kierowali się również hasłem pracy u podstaw, pracy wśród najuboższych warstw społecznych. Szerzenie oświaty i utrwalanie świadomości narodowej przez warstwy wykształcone było częstym tematem utworów literackich. Wśród gatunków prozatorskich szczególną uwagę warto zwrócić na nowelę, która odegrała bardzo istotną rolę w walce pozytywistów o nowy, lepszy świat. Wartość najlepszych utworów Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej oraz Henryka Sienkiewicza polega na tym, że zawierają prawdziwość obrazu stosunków społecznych i typowość reprezentujących je postaci. W ich twórczości znalazł odbicie jeden z podstawowych problemów epoki- wzrastanie świadomości społecznej i narodowej obywateli.

W nowelach pozytywistycznych wystąpiły wszystkie kwestie społeczne i polityczne czasów popowstaniowych. Szczególnie szeroko potraktowany został problem wsi i chłopów. Doskonałym opisem niedoli i wyzysku chłopa oraz stosunków panujących w Królestwie po uwłaszczeniu jest nowela Henryka Sienkiewicza pt.: "Szkice węglem". Jest to przykład noweli ludowej będącej krytyką sytuacji panującej na wsi w czasie zaborów. Sienkiewicz krytycznie ocenia stosunki społeczne panujące w kraju, a problemy zostają ukazane w sposób niemalże groteskowy. Problematyka ludowa utworu to próba zwrócenia uwagi czytelnika na tragiczną sytuację chłopa żyjącego pod zaborami w drugiej połowie XIX wieku, po wprowadzeniu ustawy uwłaszczeniowej. Chłopi byli bezbronni, niewykształceni, pozbawieni opieki ze strony dworu i pozostawieni własnemu losowi, stawali się także ofiarami carskiej administracji. Utwór "Szkice węglem" jest oskarżeniem skierowanym przeciwko ludziom odpowiedzialnym za sytuację najuboższych, najbardziej upośledzonych warstw społecznych. Widoczny jest wpływ głoszonego przez pozytywistów postulatu pracy u podstaw- zwrócenia uwagi na ludzi pozbawionych praw społecznych.

W noweli "Antek" ukazany został tragiczny los biednego wiejskiego dziecka. Bohater, Antek, ma ogromny talent, potrafi świetnie rzeźbić, umie wykonywać różnorakie narzędzia, bardzo szybko opanowuje tajniki kowalstwa. Cóż z tego, skoro nie ma ochoty do pracy. Wysłany do szkoły czuje się zagubiony, wszystko go przeraża, nie rozumie panujących tu zasad. W dodatku jego matki nie stać na opłacanie jego nauki, Antek zostaje więc wyrzucony ze szkoły. Nie chce podjąć żadnej pracy, musi więc opuścić wieś i rozpocząć samodzielne życie. Wyrusza w świat, szukać chleba i nauki, we wsi nie ma, bowiem żadnych perspektyw.. Nowela ta miała za zadanie poruszyć sumienia ludzi z wyższych warstw społecznych, którzy mogli i mieli obowiązek zająć się losami dzieci z nizin społecznych. Uwidacznia się tu wyraźnie hasło pozytywistyczne pracy u podstaw, pracy organicznej i demokratyzacja społeczeństwa polskiego.

Podobny problem zostaje poruszony w noweli Henryka Sienkiewicza pt. "Janko Muzykant" również ukazana została tragedia małego, skrzywdzonego dziecka. Mały chłopiec staje się ofiarą własnych nieprzeciętnych zdolności muzycznych. Autor wyraża swoją miłość oraz współczucie dla słabszych, pokrzywdzonych i biednych. Śmierć istoty bezbronnej i niewinnej porusza, wstrząsa i zmusza do zastanowienia nad losem dzieci w XIX wieku. Sienkiewicz poprzez swój utwór pragnął pokazać, że uzdolnione dzieci wiejskie nie miały żadnych szans rozwoju swoich wrodzonych talentów. Nowela ta miała za zadanie poruszyć sumienia ludzi z wyższych warstw społecznych, którzy mogli i mieli obowiązek zająć się losami dzieci z nizin społecznych. Uwidacznia się tu wyraźnie hasło pozytywistyczne pracy u podstaw, pracy organicznej i demokratyzacja społeczeństwa polskiego.


-„Lalka” B. Prusa pokazuje największą ilość najbardziej cenionych przez polskich pozytywistów wartości. Należy dodać, że w utworze przedstawione są nie tyle sukcesy tych, którzy realizują pozytywistyczny program, ile raczej problemy z jego realizacją w ówczesnej sytuacji – jego zderzenie z polską rzeczywistością tamtych lat. Prus jednak jedynie opisuje świat , natomiast postulaty idei pozytywistycznych próbują realizować jego bohaterowie. Należy pamiętać że jest to powieść o fiasku pozytywistycznych ideologii.
1.Koncepcja pracy organicznej:
- Przekazanie pomocy Węgiełkowi, Mariannie, Wysockiemu przez Wokulskiego. (realizuje założenia pracy organicznej, filantrop) Społeczeństwo nadal jednak nie tworzy organizmu, gdyż dzieli się na silnie rozdzielone warstwy.
- Spółka do handlu z Rosją wzmacnia krajową gospodarkę.
2.Koncepcja pracy u podstaw
- Sposób utrzymywania przez prezesową Zasławską jej majątku w Zasławiu. (Gospodarstwo jest urządzone z dbałością o potrzeby pracujących w nim chłopów). Niestety biedacy są nadal najbardziej upośledzoną warstwą i poza akcjami charytatywnymi nikt nie interesuje się ich losem.
3. Kult pracy
- Najbardziej negatywną cechą Wokulskiego w ocenie Izabeli Łęckiej było to, iż pracował; praca nie pomogła mu zdobyć pozycji społecznej; poświęcone pracy życie Rzeckiego zakończyła śmierć w samotności i zapomnieniu




-"Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej.
Eliza Orzeszkowa w „Nad Niemnem” porusza temat pracy, jako najważniejszej wartości.
Akcja powieści toczy się w latach 80, we dworze Korczyńskich, oraz w sąsiednim zaścianku Bohatyrowiczów. Praca nie jest przekleństwem, ale dobrowolnym obowiązkiem człowieka wobec świata przyrody i wobec siebie. Takie zasady wyznawali między innymi Jan i Cecylia, którzy byli swojego rodzaju wzorem dla dalszych pokoleń. Jan pochodził z gminy, Cecylia z bogatego rodu. Oboje musieli uciec od swoich rodzin, by móc zamieszkać razem i rozpocząć nowe życie. Odważnie karczowali dziką puszczę przekształcając ją w żyzne pola uprawne. Kiedy ich dzieci, a było ich dwanaścioro, osiągnęły dorosłość weszły w związki małżeńskie z mieszkańcami okolicznych osad i pracowały razem z rodzicami. Budowali domy, karczowali lasy, uprawiali zboża, hodowali owce, krowy i konie. Po wielu latach osada rozwinęła się i rozbudowała, a na cześć ich założycieli Zygmunt August nobilitował ich ród i dał im herb.

Ich historia pokazuje ważność pracy i sens jej wykonywania. Jest dowodem na to, że ciężka i uczciwa praca przynosi korzyści, pozwala kształtować świat i siebie, rozwija w człowieku sumienność, poczucie obowiązku i rzetelność. Eliza Orzeszkowa w specyficzny sposób ukazuje ludzi pracujących. Są zawsze uśmiechnięci, weseli, radośni, śpiewający, a jednocześnie są pełni godności i dostojeństwa. Dlatego praca nabiera charakteru uświęcającego i uszlachetniającego człowieka.

Jedną z bardzo ważnych postaci w „Nad Niemnem” jest Benedykt Korczyński, który został przedstawiony jako niezwykle pracowity człowiek, walczący o utrzymanie ziemi. Jest bez reszty pochłonięty obowiązkami w gospodarstwie.

Inną pozytywną bohaterką jest Justyna Orzelska, która jako osoba pochodząca z bogatej rodziny wyszła za ubogiego Jana Bohatyrowicza. Ich małżeństwo było zawarte z miłości. Ten związek dał Justynie możliwość zrealizowania swoich potrzeb. Ta kobieta chciała pełnić rolę pomocnicy i odpowiedniej partnerki dla Jana. Była użyteczna i bardzo pracowita. Uczyła się pracy przy żniwach, w domu i nie bała się nowych obowiązków. Jej mąż, Jan był dzielnym, mądrym i uczciwym człowiekiem, lubiącym pracę gdyż z niej się utrzymywał. Kochał przyrodę i jej piękno.

W tej powieści pojawiają się jeszcze inni pozytywni, pochłonięci pracą bohaterowie, m.in. Kirłowa, Marta i Witold. Eliza Orzeszkowa w „nad Niemnem” ukazała świat ludzi żyjących dzięki pracy, dla i z pracy. Obraz społeczeństwa poświęconego zdobywaniu doświadczenia, zakładaniu rodzin, budowaniu domów i zbieraniu plonów. Dokładnie opisała życie ludzi prezentujących patriotyzm pracy i pomnażających dobro społeczne. Praca w powieści jest miernikiem wartości bohaterów, jest radością, sensem życia i przyjemnością.


”Chłopi”:
W. Reymont skoncentrował się na najuboższej warstwie a jednocześnie najbardziej odpowiadającej, pokazał walkę o byt, przywiązanie do ziemi i ścieranie się różnic wśród biedniejszych o bogatszych chłopów.

Jednym z głównych bohaterów jest Maciej Boryna. Jest to człowiek w dość podeszłym wieku i o bogatym życiorysie. Jest także niezwykle pracowity, podejmuje się roli przywódcy w ważnych dla wsi momentach. Maciej jest bardzo przywiązany do ziemi, stara się żyć zgodnie z prawami przyrody i mógłby służyć za wzór. Jednak nie jest to postać jednobarwna, do obrazu chłopa przykutego do ziemi wkrada się druga twarz - Boryny. Jest to bezwzględność i wychowanie dzięki któremu udało mu się osiągnąć i utrzymać gospodarstwo. Przy tym cechuje go skąpość i upór.
Kompletnym przeciwieństwem cechuje się następna postać - żona Boryny Jagna. To prawie dziewiętnastoletnia dziewczyna, bardzo ładna i dobrze zbudowana. Była rozpieszczana przez matkę i przez to nie nawykła do ciężkiej pracy. Nie chciała się poddać normom społecznym i moralnym, panującym we wsi. Nie jest to jednak postać zła, to kobieta o wiele wrażliwsza na piękno od innych, ma też duży temperament. Jagna bardziej niż swego rozumu słuchała serca i kobiecego instynktu, nie potrafiła znaleźć miejsca dla siebie a jej uroda przysporzyła jej więcej problemów i trosk niż szczęścia.