Republika Południowej Afryki

Obszar - 1 221 037 km
Liczba ludności – 45 095 tys. (1995), 37 osób/ km
Stolica – Pretoria (siedziba rządu),Kapsztad(siedziba parlamentu),Bloemfontein(siedziba władz legislacyjnych)
Data uzyskania niepodległości – 31 V 1910(de facto),11 XII 1931(nominalnie)
Ustrój polityczny – republika
Podział administracyjny – 9 prowincji
Grupy etniczno-rasowe – Zulusi(27%),Soto(19%),Khosa(12%),Tswana(6%),Europejczycy
i Afrykanerzy(13%),Koloredzi(8%),Azjaci(3%),pozostali(12%)
Języki urzędowe – afrikaans, angielski
Religie – chrześcijanie(78%),wyznawcy religii rodzimych(19%),hinduiści(2%),muzułmanie(1%)
Analfabetyzm – 18% ludności powyżej 15 lat
Przyrost naturalny – 2,6%
Przeciętna dł. życia – 63 lata(mężczyźni 60 lat, kobiety 66 lat)
Gł. Miasta(liczba mieszk. w tys.) – Johannesburg(950), Kapsztad(856), Durban(716), Soweto(597), Pretoria(526), Port Elizabeth(304), Evaton(209)
Ludność miejska – 63%
Struktura użytkowania ziemi – grunty orne 10%, plantacje 1%, użytki zielone 65%, lasy 3%, pozostałe 21%
Struktura zaludnienia – rolnictwo 13%, przemysł 30%, usługi 57%
PNB na 1 mieszk. – 3010 USD
Zadłużenie – 18 700 mln USD
Jednostka monetarna – 1 rand = 100 centów



RPA leży na południowym krańcu kontynentu afrykańskiego. Od wschodu oblewają ją wody Oceanu Indyjskiego, natomiast od zachodu – Oceanu Atlantyckiego. W skład państwa wchodzą także niewielkie Wyspy Księcia Edwarda na Oceanie Indyjskim. We wschodniej części RPA leży państwo Lesotho, stanowiące enklawę. Wzdłuż wybrzeża ciągnie się wąska Nizina Nadbrzeżna – w części pn.- wsch. płaska i zabagniona, natomiast w pd.- zach. – urozmaicona pagórkami, przechodzącymi dalej w obszary górskie i wyżynne. Wnętrze kraju zajmują Wyżyny Wewnętrzne o monotonnej i falistej rzeźbie. Dzielą się one na Górny Weld(do 2000 m n.p.m.), Średni Weld(do 1300 m n.p.m.), Górne Karru, Wyżynę Transwelską i próg Witwatersrand. Na platformie prekambryjskiej zalegają tu młodsze skały osadowe. W środk. i pd.- wsch. rejonach są to tzw. osady karru, czyli skały osadowe o dużej miąższości(wytworzone w okresie od karbonu do triasu). W Transwalu na starej platformie zalegają skały metamorficzne, zawierające m.in. złoto, platynę, diamenty i rudy metali. Nizinę Nadbrzeżną i Wyżyny Wewnętrzne rozdziela Wielka Krawędź, potężny próg erozyjny, utworzony w trzeciorzędzie. Należą do niego m.in. zbudowane ze skał wulkanicznych Góry Smocze, z najwyższym szczytem kraju – Cathkin(3299m n.p.m.), a także Góry Śnieżne, Stromberge, Roggeveldberge. Na pd. RPA wznoszą się Góry Przylądkowe, oddzielone od Wielkiej Krawędzi równiną Wielkie Karru
(600 – 1000 m n.p.m.). Są to góry fałdowe orogenezy waryscyjskie, zbudowane z piaskowców
i kwarcytów. Leżące w obrębie Gór Przylądkowych pasma: Góry Długie i Góry Czarne rozdziela obniżenie Małe Karru. Pn. część kraju zajmuje kotlina Kalahari zbudowana z piasków trzecio-
i czwartorzędowych.

Na większości terytorium RPA panuje klimat zwrotnikowy kontynentalny – skrajnie suchy na pn.- zach., z opadami rocznymi wynoszącymi zaledwie 50 – 100 mm(wpływ zimnego Prądu Benguelskiego) oraz wilgotny na wsch. i pd.wsch., z roczną sumą opadów dochodzącą do 1000mm(wpływ ciepłego Prądu Mozambickiego). Ilość opadów w ciągu roku na wewnętrznych obszarach RPA wynosi od 400 – 800 mm, natomiast na dowietrznych stokach Gór Smoczych nawet 2000 mm. Średnia temp. najchłodniejszego miesiąca wynosi 14C na zach. wybrzeżu
(w sierpniu) oraz 18C na wybrzeżu wsch. i pd.- wsch. (w lipcu); w najcieplejszym miesiącu (styczniu) odpowiednio 17 i 25 – 27C. W rejonie Kapsztadu w zimie zdarzają się spadki temp. do
-2C, natomiast w lecie możliwy jest jej wzrost do 41C. We wnętrzu kraju występują niekiedy przymrozki(do –7C na wysokości 1200 – 1300m n.p.m.).

Największą rzeką RPA jest Oranje(dł. 1860 km), uchodząca do Oceanu Atlantyckiego. Jej gł. dopływem jest Vaal(dł. 1200 km.). Oranje w dolnym biegu przepływa przez tereny półpustynne i pustynne. W okresie dużych susz rzeka prawie wysycha. Jej wody w górnym i środk. biegu są wykorzystywane do nawadniania. Dużą rzeką jest też Limpopo, uchodząca do Oceanu Indyjskiego i stanowiąca naturalną granicę z Zimbabwe i Botswaną. Rzeki wypływające
z gór na pd.- wsch. i uchodzące do Oceanu Indyjskiego są krótkie, ale odznaczają się znacznym potencjałem energetycznym, z uwagi na duże spadki, bystrza i wodospady. Na rzece Tugela
w Natalu znajduje najwyższy wodospad Afryki(wys. 411 m.). We wnętrzu kraju występują rzeki okresowe i zasolone bagna(tzw. pan). Nieliczne jeziora są niewielkie i najczęściej zasolone, natomiast duże znaczenie gospodarcze mają sztuczne zbiorniki wodne, m.in. Hendrik Verwoerd na Oranje oraz Vaal na rzece Vaal.

Warunki klimatyczne sprawiły, że na znacznej części obszaru RPA wykształciły się ubogie gleby czarne i żółte(tzw. liksisole). Formacją roślinną właściwą tym terenom jest step z niskimi krzewami, prawie bezdrzewny. Obrzeża stepów porastają sawanny z kserfilnymi(ciepłolubnymi)
krzewami i akacjami. Najlepsze gleby występują w Wysokim Weldzie – planosole i wertisole.
W suchej, zach. części kraju przeważają jasnobrązowe gleby piaszczyste i półpustynne szaroziemy(kserosole). Są to gleby płytkie i słabo wykształcone, ale bogate w składniki mineralne, dzięki czemu mogą być po zastosowaniu nawadniania – użytkowane rolniczo. Najuboższe gleby – arenosole – pokrywają pustynne obszary Kalahari.

Wyżyny Wewnętrzne porasta roślinność stepowa. Od pd.- wsch. i pn. stepy otacza strefy
sawanny, której florystyczny skład w rejonach kotliny Kalahari ograniczony jest jedynie do roślin sucholubnych(sukulentów), m.in. aloesu, przypołudnika, wilczomleczu. W dolinie Limpopo rośnie widny las mopane, składający się z wysokich traw i kilkunastometrowych drzew. Na wsch. wybrzeżu występują podzwrotnikowe, wiecznie zielone lasy mieszane, tzw. knysna, a na wybrzeżach pd. Spotyka się roślinność twardolistną – zarośla fynbos(podobne do makii), z licznymi endemitami.

Sawanny RPA cechuje wciąż bogactwo fauny, choć wiele gatunków zwierząt wytrzebiono.
Żyją tu hipopotamy, lamparty, krokodyle, antylopy, zebry, lwy, słonie i strusie. W RPA utworzono ponad 200 rezerwatów przyrody i wiele parków narodowych, z których największymi są: Park Narodowy Krugera(1948tys. Ha), Kalahari Gemsbok(959tys. Ha) oraz Richtersveld(162tys. Ha)

Ludność RPA stanowią w 76% różne ludy Bantu(m.in. Zulusi, Soto, Kosa i Tswana) oraz Buszmeni i Hotentoci. Około 13% przypada na Europejczyków, natomiast pozostała część społeczeństwa to ludność mieszana – tzw. Koloredzi-8% i Azjaci-3%. Biali to tzw. Afrykanerzy(dawniej Burowie – potomkowie osadników holenderskich) oraz Francuzi, Brytyjczycy, Niemcy, Żydzi, Włosi, Grecy, Portugalczycy i Słowianie(także Polacy). 39% społeczeństwa to dzieci poniżej 15 lat. 78% mieszkańców stanowią chrześcijanie, druga pod względem liczebności grupa wyznaniowa to wyznawcy religii rodzimych-19%. Na 1 lekarza przypada ok. 1300 osób, przy czym poziom opieki zdrowotnej jest zróżnicowany – wysoki wśród ludności białej, niski wśród czarnej. Znaczne różnice występują też w przypadku analfabetyzmu osób w wieku powyżej 15 roku żucia. Tylko 7% białych mieszkańców nie umie czytać i pisać, natomiast wskaźnik ten dla społeczności azjatyckiej wynosi 31%, mieszanej 38%, a czarnej 68%. W kraju działa 18 uniwersytetów, 12 politechnik i kilkanaście innych szkół wyższych. Przeciętna dł. życia wynosi 60 lat dla mężczyzn i 66 lat dla kobiet, a przyrost naturalny – 2,6%.

RPA jest jednym z najbogatszych państw Afryki PNB na 1 mieszkańca wynosi 3010USD. Kraj ten odznacza się nowoczesną gospodarką i znakomitą infrastrukturą. Ma dobrze rozwinięty przemysł i jest w pełni samowystarczalny pod względem produkcji żywności. Często jednak obszary uprzemysłowane i wysokotowarowe gospodarstwa rolne białych kontrastują ze słabo rozwiniętymi regionami, zamieszkałymi przez ludność nieeuropejską. Tereny uprawne zajmują 11% pow. Państwa , przy czym ponad 80% najdogodniejszych do uprawy gruntów zajmują farmy Europejczyków, które dostarczają większą część produkcji rolnej. Uprawia się kukurydzę, pszenicę, owies, jęczmień, orzeszki ziemne, tytoń, trzcinę cukrową, bawełnę, winorośl, cytrusy, grusze, jabłonie, brzoskwinie i ananasy. Istotnym problemem są niekorzystne warunki glebowe, a także niedobór wody(częste susze) stwarzający konieczność nawadniania znacznych obszarów. Ważną rolę odgrywa ekstensywna hodowla, którą zajmuje się przede wszystkim ludność biała. Hoduje się gł. Owoce, a także bydło, kozy i trzodę chlewną. Rozwinięte jest rybołówstwo morskie.

RPA jest jednym z najzasobniejszych w surowce mineralne krajów świata. Zajmuje 1 miejsce na świecie w wydobyciu złota, rud chromu i wanadu,2 – rud manganu i diamentów jubilerskich,3 – rud tytanu,4 – diamentów przemysłowych. Znajduje się też w czołówce światowej pod względem wielkości eksploatacji rud antymonu, żelaza, miedzi, niklu, ołowiu, cyny, uranu, węgla kamiennego, platyny, srebra, azbestu i fosforytów. Na wielką skalę rozwinięty jest przemysł przetwórczy, zwł. Maszynowy i metalowy, a także hutnictwo żelaza , metali kolorowych, przemysł chemiczny, drzewny, papierniczy, samochodowy, taboru kolejowego, stoczniowy, energetyczny i spożywczy.

Gł. Towarem eksportowym są złoto i diamenty, ponadto eksportuje się także rudy uranu, miedzi, chromu, manganu oraz produkty rolne. Największymi partnerami handlowymi są Niemcy, Japonia, Włochy.

Różnorodność walorów środowiska przyrodniczego i dostosowanie infrastruktury turystycznej do standardów światowych decydują o coraz intensywniejszym wzroście liczby turystów zagranicznych odwiedzających RPA. Najlepiej zagospodarowanym dla potrzeb ruchu turystycznego regionem kraju jest fragment wybrzeża morskiego ciągnący się od Kapsztadu do Durbanu. Szczególnie często odwiedzane są: Kapsztad, Port Elizabeth, East London i Durban. Kraj odwiedziło 3669 tys. Turystów zagranicznych, wśród których ok. 80% przypadało na mieszkańców Afryki, a 12% - obywateli krajów europejskich. Wpływy z turystyki zagranicznej wyniosły 1424 mln USD.

Obszar dzisiejszej RPA zamieszkiwali pierwotnie Buszmeni i Hotentoci, którzy zostali wyparci przez napływające od IX w. ludy Bantu, W latach 1795 – 1910 Kraj Przylądkowy należał do Wielkiej Brytanii. W 1835 Burowie, niezadowoleni z brytyjskiego panowania, rozpoczęli masową wędrówkę w głąb kraju w poszukiwaniu nowych ziem uprawnych. W latach 60 XIX w. odkryto diamenty w Kimberly i złoto w Johannesburgu, potem także inne surowce mineralne, co zapoczątkowało dynamiczny rozwój gospodarczy tego regionu. W 1910 Wielka Brytania utworzyła na tym terenie Związek Południowej Afryki o statusie dominium. Niepodległość Związku ogłoszono w 1931. W 1948 władzę w kraju zdobyła nacjonalistyczna Partia Narodowa, która zapoczątkowała politykę apartheidu. W 1961 władze Związku Południowej Afryki proklamowały powstanie Republiki Południowej Afryki, zrywając ostateczne konstytucyjne więzy łączące kraj z Wielką Brytanią. W okresie tym przystąpiono do tworzenia bantustanów, do 1912 których przesiedlano ludność murzyńską. W 1964 skazano na kar dożywotniego więzienia Nelsona Mandelę, przywódcę Afrykańskiego Kongresu Narodowego – organizacji utworzonej w
1912, walczącej o prawa ludności murzyńskiej. Narastający ruch oporu czarnej ludności oraz sankcje i międzynarodowe naciski na RPA doprowadziły w 1990 do uwolnienia Mandeli. W 1991 zniesiono apartheid, a w 1994 przeprowadzono pierwsze wolne wybory, w których zwyciężył ANC. Prezydentem państwa został Nelson Mandela. Władze ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament, składający się ze Zgromadzenia Narodowego