Zabytki Szczecina

Na Lewym brzegu Odry znajduje się wzgórze zamkowe, na którym silny gród istniał już na pewno w XI wieku. W 1107 roku próbował go zdobyć Bolesław Krzywousty, próba ta nie powiodła się, dopiro kolejna, podjęta w zimie 1119 roku przyniosła rezultat. Gród istniał do 1243 roku, kiedy to książę Barnim I zobowiązał się wobec mieszczan szczecińskich do zburzenia obwałowań, a zachował dla siebie jedynie dwór.
Około 100 lat później książę Barnim III starał się wznieść nową obronną siedzibę. Początkowo sprzeciwiali się temu mieszczanie, jednak ostatecznie spór wygrał książę i w 1346 roku na miejscu starego grodu stanął "Steinhaus" - budynek murowany o długości około 30, szerokości 10 i wysokości 8 metrów. Na zachód od budynku znajdowała się kaplica Św. Ottona otoczona murem. Drugi mur, wysoki na prawie 4 metry, otaczał całość założenia. Niedługo potem kaplica została rozbudowana, możliwe, że równolegle z tą rozbudową wzniesiono, w miejscu obecnego skrzydła południowego, drugi budynek dworski, z którego zachowały się sklepione piwnice.

W 1430 roku książę Kazimierz VI, z powodu ciągłych zatargów z mieszczanami, zdecydował się umocnić zamek. Jednak już cztery lata później umierając rozkazał rozebrać umocnienia. W 1491 roku na zamku przebywała Anna Jagiellonka, która wyszła za mąż za księcia szczecińskiego Bogusława X. Książę ten zmodernizował południowe skrzydło oraz może obie wieże przy tym skrzydle. Kiedy w 1530 roku pożar ogarnął zabudowania mieszczańskie na zachód od zamku ucierpiało też południowe skrzydło. Barnim XI, syn Bogusława, w 1538 roku remontując zabudowania podwyższa "Nowy Dom" o jedną kondygnacje oraz nadbudowuje ośmioboczne części wież. Południowe najwyższe skrzydło uzyskało tym samym rzadko spotykaną wysokość 30 metrów, posiadało 4 kondygnacje, a jego długość wynosiła 52 metry. Od czasów księcia Bogusława X rozpoczęły się lata świetności zamku - książę był władcą ambitnym, wychowywał się w Krakowie u Długosza, za żonę miał córkę polskiego króla, a sam zjednoczył Pomorze Zachodnie. Ze swoich dalekich podróży przywoził cenne pamiątki. Jego syn oprócz modernizacji skrzydła południowego wzniósł także skrzydło wschodnie. Po pożarze z 1551 roku prace budowlane kontynuowano i zakończono w 1569 roku.
Następcą Barnima XI był Jan Fryderyk. Dwa lata po śmierci swojego poprzednika rozpoczyna on prace budowlane, które mają dokończyć dzieło renesansowej przebudowy zapoczątkowanej przez Barnima. Już dwa lata później mimo pożaru z 1576 roku, przebudowa jest ukończona. Pracami budowlanymi kierowali Włosi - albo Antonius Wilhelm, jak podają na początku XVII wieku Joachim von Wedel i Friederborn, albo Antonio Gugliemo według opracowań XIX-wiecznych.

Jeszcze do końca XVI wieku zburzono kościół zamkowy, "Steinhaus" i zabudowania w zachodniej stronie terenu zamkowego, w ich miejsce natomiast wzniesiono skrzydło północne i zachodnie. Z wyjątkiem skrzydła południowego pozostałe miały teraz równą wysokość trzech kondygnacji i zwieńczone były jednym ciągiem attyki. Od strony obszernego dziedzińca o bokach ponad 50 metrów wzdłuż skrzydeł biegły krużganki. Zamek wciąż wzbogacany był o nowe dzieła sztuki. W latach 1616-1619 wzniesiono wzdłuż skrzydła zachodniego odrębny budynek z przeznaczeniem na bibliotekę i muzeum aby pomieścić zbiory gromadzone wówczas przez Filipa II, brata ostatniego księcia.

W okresie konfliktu szwedzko-niemieckiego książę Bogusław XIV opowiedział się po stronie szwedzkiej. Kiedy jako ostatni męski przedstawiciel Gryfitów w 1637 roku zmarł - zamek stał się rezydencją gubernatora Bjelke. Upadło księstwo, a o zamek kolejni właściciele przestali się troszczyć. Kolejne podejmowane przebudowy zacierały wartość artystyczną renesansowych detali. W 1648 roku Pomorze Zachodnie zostało podzielone w wyniku pertraktacji Szwedów z Brandenburgią, a Szczecin zatrzymali Szwedzi.

W czasie najazdu na Polskę Szwedzi zostali w Szczecinie zaatakowani przez korzystające z ich osłabienia wojska Brandenburgii. Możliwe, że zamek został wówczas uszkodzony, ale największych uszkodzeń z okresu walk ze Szwedami zamek i miasto doznały w 1677 roku. Zamek ostrzelany przez artylerię, w wyniku czego północne skrzydło zostało zrujnowane, a pozostałe wymagały gruntownego remontu. Podjęte prace zabezpieczające nie zostały prawdopodobnie ukończone.

Kiedy brandenburczycy zostali zmuszeni do wycofania się z zamku Szczecin znów dostał się w ręce szwedzkie. Nowi właściciele dokonali niezbędnych prac oraz sprowadzili najlepszego architekta do opracowania planów przebudowy. Śmiałe zamierzenia Nicodemusa Tessina Młodszego, który planował zburzyć część zabudowań a pozostałe całkowicie przebudować na szczęście nie zostały zrealizowane. Ograniczone fundusze sprawiły, że dopiero uczeń Tessina Johan Frederik Eosander Gothe mógł podjąć się remontu, który ograniczył się do niezbędnych prac. Zamek jednak nadal niszczał, wykorzystywany głównie przez wojsko.

W 1705 roku z powodu planowanego przeznaczenia zamku na rezydencję królowej Katarzyny, żony Stanisława Leszczyńskiego, zamek zostaje odpowiednio wyposażony i urządzony, jednak prac budowlanych żadnych nie podjęto. W 1713 roku zamek został oblężony przez wojska koalicji zjednoczonej przeciw Szwedom. Ostrzał artyleryjski ponownie mocno nadwerężył mury budowli. W 1720 roku miasto z zamkiem znalazło się w granicach Prus.

Zabudowania zostały poddane pracom budowlanym. O ile wnętrza przebudowywano nieznacznie, to elewacje zmieniły się całkowicie. Zburzono bramę wjazdową na dziedzińcu, przebudowano skrzydło muzealne Filipa II, przebudowano dachy zamkowe. Prace ukończono w 1736 roku. W ciągu następnych kilku dziesiątków lat zamek kilkukrotnie ucierpiał w wyniku zamieszek wojennych. W 1806 roku na zamek wkraczają wojska Napoleona, a po jego klęsce, w 1813 roku Szczecin wraca w ręce pruskie. W ciągu wieku XIX zamek znów jest stopniowo przebudowywany. Znalazły tu swoją siedzibę sąd, urzędy administracyjne i archiwa.

Dopiero na początku XX wieku zaczęto myśleć o przywróceniu zamkowi dawnej świetności. W latach 1925-1926 przeprowadzono prace renowacyjne i porządkowe, jednak powoli realizowane plany przerwała druga wojna światowa. W 1944 roku zamek został zbombardowany, z zamku pozostały tylko uszkodzone mury, sklepienia w większości zawaliły się. Prace remontowe rozpoczęto już w 1947 roku, ale tempa nabrały dopiero dziesięć lat później. Obecnie całkowicie odbudowany zamek stał się centrum kulturalnym miasta, mieści się tu między innymi muzeum.