Klasyfikacja podmiotów gospodarczych

Podmioty gospodarcze można grupować według różnorodnych cech. Celem takiego grupowania jest nie tylko możliwość klasyfikacji i systematycznego przeglądu wielkiej liczby podmiotów gospodarczych w naszym kraju, ale głównie bliższe i lepsze poznanie jednostek gospodarczych, przez wyeksponowanie ich charakterystycznych właściwości oraz zachodzących między nimi różnic. Bliższe poznanie istotnych właściwości oraz warunków funkcjonowania jednostek gospodarczych będących podstawą omawianej klasyfikacji może być w praktyce bardzo pomocne w wyborze takich form i wielkości rynkowych najwyższej efektywności gospodarowania.

Ze względu na bardzo szeroką i różnorodną podstawę grupowania podmiotów gospodarczych zostaną tu uwzględnione tylko kryteria najczęściej stosowane w gospodarce. Jedna z istotnych zasad podziału podmiotów gospodarczych opiera się na rodzaju działalności gospodarczej według której grupuje się je stosownie do ich przynależności do działów, branż gospodarki narodowej. Ten podział uwzględnia na przykład jednostki gospodarcze przemysłowe (fabryki samochodów, huty żelaza, kopalnie węgla), budowlane, rolnicze (gospodarstwa rolne, fermy hodowlane), transportowe (Polskie Koleje Państwowe PKP, firmy przewozowe, przedsiębiorstwa komunikacji samochodowej), handlowe (firmy zajmujące się eksportem i importem), ubezpieczeniowe (np. Warta, PZU), komunikacyjne (PKS, PKP, MPK), bankowe (NBP, PKO, banki komercyjne, kantory) oraz inne jednostki świadczące usługi dla społeczeństwa.

Kolejnym kryterium klasyfikacji gospodarczych może być podział na jednostki wytwarzające dobra materialne, do których zalicza się głównie przedsiębiorstwa przemysłowe, budowlane, gospodarstwa rolne, zakłady rzemieślnicze oraz jednostki świadczące usługi służące zaspokojeniu potrzeb ludzi. Wśród jednostek wytwarzających dobra materialne wyróżnia się przedsiębiorstwa wydobywcze (kopalnie węgla, rudy soli, piaskownie, żwirownie itp.) oraz przetwarzające surowce wydobyte lub pochodzące z upraw czy hodowli na dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia itp.), dobra konsumpcyjne (odzież, środki żywności, sprzęt AGD).

Bardzo ogólnym kryterium podziału jest wielkość podmiotów gospodarczych. W praktyce można spotkać się z podziałem na jednostki gospodarcze małe, średnie, duże. Najczęściej podstawą takiej klasyfikacji jest liczba zatrudnionych. Jednak także o tym może świadczyć wielkość produkcji lub obroty, wartość środków produkcji, którymi jednostki te dysponują, wysokość osiągniętych zysków.

MAŁE – PONIŻEJ 50 PRACOWNIKÓW
ŚREDNIE – OD 50 DO 500 PRACOWNIKÓW
DUŻE – POWYŻEJ 500 PRACOWNIKÓW

W każdej gospodarce rynkowej, wśród małych i średnich przedsiębiorstw, znaczną rolę odgrywają najbardziej elastyczne, żywotne i aktywne przedsiębiorstwa rodzinne. Istotą przedsiębiorstwa rodzinnego jest osoba założyciela firmy, zaangażowanie kapitału rodzinnego oraz udział członków rodziny w działalności przedsiębiorstwa.

Podmioty gospodarcze można podzielić również według form własności kapitału w nim zaangażowanego. Stosując to kryterium wyróżnić można przynależność do sektora publicznego i sektora prywatnego. W sektorze publicznym wyodrębnia się własności państwowe (np. przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki skarbu państwa, spółki z przewagą udziału skarbu państwa) oraz własność komunalną.

Przyjmując za podstawę podziału lokalizację można wyróżnić jednostki gospodarcze, których lokalizację determinują określone czynniki, oraz jednostki o swobodnej lokalizacji. Czynnikami wpływającymi na lokalizację mogą być: baza surowcowa, baza energetyczna, terenowe zasoby siły roboczej, lokalny rynek zbytu lub zaopatrzenia itp. Związane z bazą surowcową są zakłady wydobywcze (np. kopalnie węgla, zakłady eksploatacji surowców mineralnych) oraz niektóre przedsiębiorstwa przetwarzające surowce (np. koksownie)

Kolejnym kryterium podziału może być różny stopień stabilności lokalizacyjnej. Kryterium to dzieli podmioty gospodarcze na zakłady stałe (np. zakłady przemysłowe, gospodarstwa rolne, większość przedsiębiorstw handlowych), półstałe (np. kioski, stragany na targowisku), ruchome (np. firmy budowlane, ruchome punkty usługowe, handel obwoźny)

Podział można też przeprowadzić ze względu na formę prawną podmiotów gospodarczych. Działają firmy o różnej formie prawnej wśród nich zaś osoby fizyczne (rzemieślnicy, kupcy jednoosobowi), osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, utworzone zgodnie z przepisami prawa (np. spółki cywilne). Do osób prawnych zalicza się na przykład przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie i spółki prawa handlowego.