Typologia systemów wyborczych.

Podstawowym kryterium jest formuła wyborcza. Tego rodzaju typologię przedstawił V. Bogdanor, który wyróżnił cztery typy systemów wyborczych:
1. pluralistyczne
2. większości absolutnej
3. semiproporcjonalne
4. proporcjonalne

1) Systemy pluralistyczne (plurality systems – PL) występują w dwóch odmianach, wyróżnianych ze względu na liczbę mandatów obsadzonych w okręgu wyborczym:
a. wariant klasyczny, w którym głosowanie przeprowadza się w okręgach jednomandatowych (Wielka Brytania, USA, Kanada). Kandydatów zgłaszają partie polityczne. Do zdobycia mandatu wystarcza uzyskanie względnej większości głosów. Zwycięzca wyborów musi uzyskać minimum jeden głos więcej niż którykolwiek z rywali w ponad połowie okręgów (Wielka Brytania, USA).
b. Głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. Wyborca posiada tyle głosów ile mandatów jest do obsadzenia w danym okręgu. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno największe liczby głosów (Turacja, Polska – wybory do Senatu).
Istota systemu większości względnej sprowadza się do tego, że premiuje on partie zdolne
do pokonania swych konkurentów w możliwie znacznej liczbie okręgów, niezależnie od
procentu głosów uzyskanych w skali kraju. Zalety: stabilizacja sceny politycznej poprzez
eliminację partii słabych, wzmocnienie więzi między wyborcą a deputowanym

2) W systemach większości absolutnej (majority systems) wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu. W przypadku gdy o mandat ubiega się kilku kandydatów, może się zdarzyć, że żaden z nich nie uzyska wymaganej liczby głosów. Ze względu na sposób postępowania w tej właśnie sytuacji, wyróżnia się dwie odmiany systemów większości
absolutnej:
a. systemy powtórnego głosowania (run-off ballot): gdy żaden z kandydatów nie uzyska absolutnej większości, przeprowadza się drugą turę głosowania. O mandat mogą ubiegać się tylko dwaj kandydaci, którzy w danym okręgu uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze ( w wyborach prezydenckich jest to dwóch pierwszych kandydatów, w wyborach parlamentarnych – ci, którzy uzyskali ponad 12,5% głosów) (Francja – Zgromadzenie Narodowe, prezydenckie wybory),
b. systemy alternatywnego głosowania (alternative vote): nie jest konieczne przeprowadzanie drugiej tury, natomiast wyborca musi dokonać wyboru w specyficzny sposób. Jeżeli w danym okręgu zgłoszono kilku kandydatów, głosujący powinien wskazać, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej, trzeciej i tak dalej. Suma tych preferencji pozwala ostatecznie na ustalenie, który z kandydatów cieszy się największym poparciem, przy czym w każdej rundzie obliczeń eliminuje się kandydata z najmniejszą liczbą głosów.

Systemy większości bezwzględnej są uznawane za najbardziej deformujące wynik
wyborów w stosunku do preferencji wyrażonych w akcie głosowania. W warunkach
dwupartyjności deformacja jest jednak mniejsza niż w warunkach wielopartyjności. W tej
ostatniej sytuacji system większości bezwzględnej w wariancie głosowania dwuturowego
(Francja) wymusza przetargi międzypartyjne prowadzone celem zawarcia koalicji w II
turze. Daje to preferencje partiom zajmującym pozycje centrowe, znacznie natomiast
zmniejsza szanse partii radykalnych, zarówno z prawicy, jak i z lewicy (Urwin).

3) System semiproporcjonalny: zwany też czasami systemem SNTV, polega na tym, że każdy wyborca dysponuje tylko jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych, a mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów. System ten, ze względu na możliwość rozproszenia głosów, zmusza partie polityczne do ostrożnego nominowania kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba mandatów w okręgu.

4) Wśród systemów proporcjonalnych (PR) Bogdanor wskazuje na dwa ich rodzaje:
A. systemy list partyjnych: określa się jako takie, w których partie, a nie wyborcy, zachowują pełną kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów (Urwin). Występują one w kilku odmianach, wyróżnionych:
a. ze względu na poziom, na którym dokonuje się repartycja mandatów między listy można wyróżnić systemy list wyborczych, w których:
1. cały obszar państwa stanowi jeden okręg wyborczy, partie biorące udział w wyborach zgłaszają „listy krajowe”, podział mandatów odbywa się na szczeblu ogólnokrajowym (Holandia, Izrael),
2. istnieją listy regionalne lub lokalne (na poziomie okręgu wyborczego), ale podział mandatów dokonuje się na szczeblu ogólnokrajowym,
3. istnieją listy regionalne lub lokalne, podział mandatów dokonuje się na szczeblu okręgu wyborczego,
4. podział mandatów dokonuje się zasadniczo na szczeblu okręgu wyborczego, ale istnieje tzw. Wyrównawcza dystrybucja na poziomie ogólnokrajowym,
b. ze względu na zakres wyboru, jakiego może dokonać obywatel w ramach listy (możliwość określenia przez wyborcę preferencji personalnych w ramach listy) można wyróżnić systemy, w których:
1. dokonywanie wyboru kandydatów w ramach listy jest wykluczone, wyborca może wskazać tylko listę, na którą głosuje (RFN – Bundestag, Francja – Zgromadzenie Narodowe 1986r.)
2. wyborca ma prawo do wskazywania preferowanych kandydatów w ramach jednej listy (Włochy – Izba Deputowanych 1993r.)
3. wyborca ma prawo głosować na kandydatów z list różnych partii, a więc praktycznie układać własną listę kandydatów (Szwajcaria – Rada Narodowa)
B. system STV