Opis Dolnego Śląska.

DOLNOŚLĄSKIE, WOJEWÓDZTWO, województwo (od 1999) w pd. -zach. części Polski; graniczy z Czechami na pd., z Niemcami na zach., z woj.: lubuskim i wielkopol. na pn. oraz opol. na wsch.; utworzone z byłych woj.: wrocł., jeleniogór., wałb. i legn. oraz niewielkich części kal. i leszcz.; pow. 19 948 km2 (7. miejsce w kraju); 3,0 mln mieszk. (1997); stolica Wrocław, inne większe miasta: Wałbrzych, Legnica, Jelenia Góra ; dzieli się na 4 powiaty grodzkie, 26 powiatów ziemskich i 169 gmin (36 miejskich, 53 miejsko-wiejskie, 80 wiejskich). Krajobraz b. zróżnicowany; najwyższy punkt Śnieżka w Sudetach (1602 m), najniższy dno doliny Odry w okolicy Dobrzejowic (69 m). Ponad 1/3 część województwa zajmują Sudety rozciągające się na pd. wzdłuż granicy z Czechami oraz Przedgórze Sudeckie, które na pn.-wsch. opadaj stromą krawędzią ku Niz. Śląskiej, a na pn. i pn.-zach. ku Niz. Śląsko-Łużyckiej ; pn.-wsch. skraj woj. zajmuje część wsch. Obniżenia Milicko-Głogowskiego (kotliny Milicka i Żmigrodzka), oddzielona Wałem Trzebnickim od Niz. Śląskiej. Budowa geol. Sudetów i Przedgórza jest b. złożona i różnorodna; są to góry kaledońsko-hercyńskie, pocięte uskokami i zdyslokowane w orogenezie alp.; w wielu miejscach, na liniach uskoków występują trzeciorzędowe bazalty, na przedgórzu górnopaleozoiczne intruzje granitowe. Rzeźba urozmaicona: pasma górskie (m.in. Karkonosze, góry: Sowie, Kamienne, Wałbrzyskie , Kaczawskie, Izerskie, Masyw Śnieżnika oraz jedyne w Polsce góry płytowe Stołowe) o szerokich, płaskich grzbietach, z powierzchniami zrównań, ponad którymi wznoszą się twardzielcowe szczyty (Śnieżka, Wielki Szyszak, Śnieżnik), kotliny (Jeleniogórska) i głęboko wcięte doliny rzek; na przedgórzu falista równina, z twardzielcowymi wzgórzami (Masyw Ślęży, Wzgórza Strzelińskie) i tektonicznymi obniżeniami (Podsudeckie, Otmuchowskie, Żytawsko-Zgorzeleckie); pozostałe, nizinne obszary woj. to zdenudowane powierzchnie morenowe starszych zlodowaceń i osady czwartorzędowe w dolinach rzecznych (Odra, Bóbr). Klimat o dużych kontrastach, z przewagą wpływów oceanicznych; Niz. Śląska należy do najcieplejszych regionów Polski (średnia roczna temp. 8,5C), natomiast Sudety są jednym z najchłodniejszych (średnia roczna temp. na Śnieżce 0,1 C) i najwilgotniejszych regionów w kraju, występują wyraźne piętra klim., niższe niż w Tatrach o 250 300 m; na nizinach opady w granicach 600 700 mm, w górach do 1150 mm; okres wegetacyjny w pn. i środk. części woj. należy do najdłuższych w Polsce, trwa 210 230 dni, na pd. krótszy 180 190 dni. Województwo leży gł. w zlewisku M. Bałtyckiego (dorzecze Odry ), jedynie niewielkie fragmenty na pd., m.in. część gór: Stołowych, Kamiennych w zlewisku M. Północnego (dorzecze Łaby); gęsta sieć rzeczna, zwł. w pd. części województwa dolnośląskiego; gł. rzeka Odra i jej górskie dopływy Nysa Łużycka, Bóbr , Kaczawa, Nysa Kłodzka, na których zwł. latem (maj sierpień) występują gwałtowne wezbrania (katastrofalna powódź 1997), oraz nizinne Barycz i dolny bieg Widawy (pr.); brak większych jezior, jedynie w Kolinie Milickiej rozległe stawy rybne, a w Karkonoszach niewielkie jeziora polodowcowe; zbiorniki retencyjne, np. jeziora: Mietkowskie , Pilchowickie, Słup. W nizinnej części woj. (Niz. Śląska ) przeważają gleby urodzajne, gł. czarne ziemie i gleby brun., w dolinach rzek mady; na pogórzu i w dolnych partiach Sudetów dominują górskie gleby brunatnoziemne, a w wyższych częściach gór górskie gleby bielicoziemne i inicjalne; na pozostałym obszarze przeważają gleby płowe, bielicowe, rdzawe i bielice. Niziny, ze względu na dużą przydatność dla rolnictwa, słabo zalesione; na zach. południowa część dużego kompleksu Borów Dolnośląskich; w Sudetach piętra roślinne, w tym: regiel dolny (400 1000 m), obecnie gł. sztuczna monokultura świerka; regiel górny (1000 1250 m) las świerkowy z bukiem, jaworem, jodłą i jarzębiną oraz piętro subalp. (powyżej 1250 m) z zespołami kosodrzewiny; w wielu miejscach torfowiska (Karkonosze, góry Izerskie i Bystrzyckie). Zanieczyszczenia pochodzące z Niemiec i Czech oraz Turoszowskiego Zagłębia Węgla Brun. doprowadziły do znacznego zniszczenia lasów w G. Izerskich i Karkonoszach, a także na ziemi kłodzkiej; okolice Turoszowa i Bogatyni należą do najbardziej przekształconych i zniszczonych w kraju; trwa rekultywacja wyrobisk; 98,6% wytworzonych zanieczyszczeń pyłowych i 76,3% zanieczyszczeń gazowych jest zatrzymywane lub neutralizowane w urządzeniach oczyszczających (1997); rzeki silnie zanieczyszczone, zwł. podczas kampanii cukr.; do poprawy stanu środowiska przyczynia się likwidacja kopalń i przemysłu w Wałbrzychu i okolicach oraz powstawanie nowych oczyszczalni (ob. ponad 140 komunalnych), a także duże inwestycje proekol. w elektrowni Turów ; obszary chronione zajmują 19,4% pow. (najmniej w Polsce po woj. śląskim), gł. w Sudetach i na ich przedgórzu; 2 parki nar. Karkonoski i Gór Stołowych oraz 9 parków krajobrazowych. Trzecie pod względem zaludnienia woj. w Polsce 150 mieszk. na km2, najgęściej (poza powiatami grodzkimi) są zaludnione powiaty: dzierżoniowski, głogowski, świdnicki, lubiński i wałb.; wysoki stopień urbanizacji 72% ludności miejskiej (2. miejsce w Polsce, 1997), niski przyrost naturalny (0,2); ludność w wieku produkcyjnym 61% (1998); pomimo dość dużej aktywności ekon. 120 podmiotów gosp. na 1000 mieszk. (1998), występuje wysokie (ok. 10%) bezrobocie, m.in.: w Wałbrzychu, Legnicy i okolicach oraz na wsi; dochody budżetów gmin na 1 mieszk. w 1997 1132 zł (3. miejsce w kraju), największe w powiecie polkowickim (2118 zł), najmniejsze w dzierżoniowskim (854 zł). Województwo przem.-roln., ze znacznym udziałem usług (m.in. turystyka); gospodarka dobrze rozwinięta, występują jednak duże dysproporcje regionalne; najlepiej są zagospodarowane okolice Wrocławia i Lubina, najsłabiej Wałbrzycha (m.in. duży, lecz nie zmodernizowany przemysł); od 1990 trwa restrukturyzacja Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego, m.in. likwidacja wydobycia węgla kam.; działają 3 specjalne strefy ekon. (wałb., legn., kamiennogórska); duże znaczenie ma współpraca transgraniczna (zwł. z Niemcami) oraz inwestycje zagr., m.in. we Wrocławiu (Volvo, ABB Dolmel, ECE, Apsys), Kobierzycach (Cadbury, Ikea), Polkowicach (Volkswagen), Środzie Śląskiej (Roebben); utworzono pol.-czes. Euroregion Glacensis; wielka powódź 1997 spowodowała duże zniszczenia w majątku produkcyjnym i infrastrukturze woj., zwł. w Kotlinie Kłodzkiej i na Niz. Śląskiej (trwa usuwanie skutków). Województwo dolnośląskie jest zasobne w surowce miner.; rozwinięte górnictwo rud miedzi, ze srebrem i złotem ( Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, największe w Polsce złoża miedzi), węgla brun. ( Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego), gazu ziemnego (Wilków, Żuchlów , Załęcze); eksploatacja surowców skalnych (Pogórze Sudeckie, m.in. granity, melafiry), barytów (Stanisławów, Boguszów-Gorce ); w Żarowie największe w kraju złoża kaolinu (nie eksploatowane); ponadto występują złoża: ropy naft. (Trzebnica), rud żelaza (Kowary ), niklu (Szklary), cyny (Gierczyn), uranu; kamienie jubilerskie i ozdobne (Sudety). Różnorodny przemysł; rozwinięte hutnictwo miedzi (KGHM Polska Miedź SA ) i przemysł maszyn. ( Wrocław, Świdnica), środków transportu (Jelcz-Laskowice, Wrocław, Twardogóra, Polkowice), ponadto przemysł chem. (Wrocław, Brzeg Dolny, Jelenia Góra), w tym m.in. farm. (Jelenia Góra , Bolesławiec), miner. (Środa Śląska , Strzegom, Wrocław), w tym m.in. szklarski (Stronie Śląskie, Pieńsk, Szczytna); mniejsze znaczenie ma przemysł odzież. (Wrocław, Legnica, Jelenia Góra), meblarski ( Wałbrzych, Wrocław, Gryfów Śląski ), spoż. oraz dobrze niegdyś rozwinięty przemysł włók. (Bielawa, Dzierżoniów , Wałbrzych, Kamienna Góra ); gł. ośr. gospodarczy Wrocław , inne Lubin, Legnica. Użytki rolne zajmują 58,6% pow. woj., w tym grunty orne 45,8%, łąki i pastwiska 12,3%; lesistość 28,3% (największa, powyżej 48%, w powiatach bolesławickim i jeleniogór.); znaczna część użytków rolnych po byłych PGR jest niezagospodarowana, na pozostałych rolnictwo dość dobrze rozwinięte, najlepiej w pn. i wsch. części (Niz. Śląska), m.in. ze względu na korzystne warunki przyr. (długi okres wegetacyjny, dobre gleby); uprawia się gł. zboża (pszenica, jęczmień), buraki cukrowe, ziemniaki, rzepak z rzepikiem 50 tys. t (1/5 produkcji krajowej); słabo rozwinięta hodowla. W Sudetach wyludniają się obszary wiejskie. Gęsta sieć kol. i drogowa, największe znaczenie komunik. ma linia kol. Berlin Poznań Wrocław Katowice i droga Berlin Legnica Wrocław Gliwice (częściowo autostrada, w Polsce większość w budowie), port lotn. we Wrocławiu (Strachowice ), żegluga na Odrze; budowa stopnia wodnego w Malczycach na Odrze; ważne przejścia graniczne z Niemcami w Zgorzelcu i z Czechami w Kudowie-Zdroju i Jakuszycach ; gł. węzeł komunik. Wrocław , inne Wałbrzych i Jelenia Góra. Wysokie walory turyst. rekreacyjne i uzdrowiskowe; najlepiej zagospodarowane Karkonosze (Szklarska Poręba, Karpacz, m.in. narciarstwo, turystyka piesza oraz pobytowa) i Kotlina Kłodzka (uzdrowiska Świeradów-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój, turystyka pobytowa), a także pozostała część Sudetów; w miastach liczne zabytki (m.in. Wrocław, Trzebnica), imprezy kult. (m.in. festiwale muz. we Wrocławiu, Kudowie-Zdroju, Dusznikach-Zdroju); ośr. pielgrzymkowy w Wambierzycach. Encyklopedia PWN.Geografia.Przemysław Śleszyński Marek Więckowski
Dolny Śląsk to region położony w centrum Europy, w dolinie Odry, u stóp majestatycznych Sudetów. To kraina wielu możliwości, przyciągająca pięknem krajobrazu i bogactwem przyrody, licznymi zabytkami i uzdrowiskami, ciekawą ofertą edukacyjną oraz gospodarczą.

Strategiczne położenie regionu podkreśla sąsiedztwo Czech i Niemiec oraz skrzyżowanie odwiecznych szlaków handlowych wschód-zachód oraz północ-południe, które po dziś dzień stanowią kluczowe arterie komunikacyjne Europy.
Przepływająca przez Dolny Śląsk rzeka Odra jest jednym z symboli regionu - łączy w sobie znaczenie komunikacyjne z walorami przyrodniczymi. Stanowi doskonałą drogę tranzytową pomiędzy Dolnym Śląskiem a bałtyckimi portami morskimi i poprzez sieć kanałów z całym systemem śródlądowych dróg wodnych Europy. Charakter regionu kształtował się przez setki lat skomplikowanej, choć interesującej, wielonarodowej historii. W tych warunkach wykształciła się dzisiejsza otwarta na świat, innowacyjna i przedsiębiorcza społeczność, świadoma swojego europejskiego dziedzictwa.
Wizytówką Dolnego Śląska jest jego stolica - Wrocław. To ponad 600 tysięczne miasto nieprzypadkowo uznawane jest obecnie za jedno z najmodniejszych w Polsce. Pretendując do rangi europejskiej metropolii stanowi prężny ośrodek gospodarczy, administracyjny, kulturalny i edukacyjny. Goście odwiedzający miasto podziwiają bogactwo zabytków architektury i unikalną atmosferę miasta.

Atutem Dolnego Śląska jest nowoczesna i dynamicznie rozwijająca się gospodarka, łącząca tradycje przemysłowe z najnowszymi technologiami. Rozwój gospodarczy regionu opiera się głównie na wysokokwalifikowanych, wykształconych zasobach ludzkich, bogactwach naturalnych regionu oraz inwestorach, którzy docenili stworzone tu możliwości osiągnięcia sukcesów w biznesie.
Dodatkowo, dogodne warunki do inwestowania stwarzają strefy przemysłowe, parki technologiczne.
Dolny Śląsk jest zagłębiem motoryzacyjnym, przodującym producentem wyrobów porcelanowych i kryształowych, farmaceutycznych i elektronicznych, ważnym węzłem komunikacyjnym - drogowym, kolejowym, lotniczym, wodnym.
To tutaj ma swoją siedzibę holding KGHM Polska Miedź S.A - lider na światowych rynkach miedzi.
Klimat przyjazny inwestorom sprawia, że na Dolnym Śląsku działa wiele podmiotów gospodarczych z kapitałem zagranicznym. Zlokalizowane są tu m.in: Toyota, Volvo, Volkswagen, Bosch, PepsiCo, McCain, SCA, ABB, IKEA, 3M, BP, Shell, Allied Irish Bank PLC, ARS, Cargill, McDonald's, GKN oraz wiele innych znanych koncernów międzynarodowych.
Dynamiczny rozwój gospodarki regionu wspomagają liczne instytucje otoczenia biznesu.

Przenikające się przez stulecia na dolnośląskiej ziemi wpływy różnych kultur pozostawiły bogate zasoby zabytków oraz innych świadectw kultury materialnej, w tym tysiące zabytkowych budowli, obiektów i zespołów urbanistycznych.
Dolny Śląsk to ziemia murowanych warowni, twierdz i zamków, które powstawały tu od średniowiecza. Na uznanie zasługują takie jak Książ - jeden z największych w Polsce, czy zamek Czocha, a także kilka zabytkowych ruin, np. w Bolkowie i Chojniku.
Znajduje się tu również wiele zabytków architektury sakralnej. Goszczący na ziemiach dolnośląskich od XII wieku zakon cystersów pozostawił po sobie tak wspaniałe opactwa i zespoły klasztorne, jak: największy w Europie zespół poklasztorny w Lubiążu, opactwa w Krzeszowie i Henrykowie.
Perłą wśród dolnośląskich zabytków są, wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO, Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze.
Wyjątkowym zabytkiem jest Świątynia Wang w Karpaczu. Przeniesiona w XIX w. z Norwegii stanowi dobrze zachowany przykład wczesnośredniowiecznej kultury Wikingów. Magnesem przyciągającym turystów są także pieczołowicie odrestaurowane centra dolnośląskich miast, z piękną wrocławską starówką i Ostrowem Tumskim na czele, liczne gotyckie, renesansowe i barokowe kościoły, pałace i dwory oraz interesujące obiekty i konstrukcje modernistyczne, cechujące się wartościami artystycznymi i historycznymi europejskiej rangi.

Dolny Śląsk znany jest ze swoich wód mineralnych. Znane od średniowiecza przyciągały już w XVIII i XIX wieku licznych kuracjuszy z całej Europy.
Usytuowanych zostało tutaj kilkanaście uzdrowisk o zróżnicowanych ofertach leczniczych.
Dolnośląskie uzdrowiska mają niepowtarzalny mikroklimat, sprzyjający także wypoczynkowi i rekreacji.
Wody zdrojowe wspomagają leczenie wielu dolegliwości, takich jak reumatyzm, nerwobóle, choroby serca, skóry, układu krążenia, choroby układu trawiennego i inne. Pięknie położone miasteczka, oprócz walorów uzdrowiskowych, posiadają także ciekawą ofertę kulturalną i turystyczną.
Główne ośrodki uzdrowiskowe na Dolnym Śląsku to: Zespół Uzdrowisk Kłodzkich (Kudowa Zdrój, Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój), Lądek Zdrój, Cieplice Zdrój, Świeradów i Czerniawa Zdrój.
Miejsca te od dawna cenione są przez rzesze spragnionych kontaktu z naturą i myślących o swoim zdrowiu kuracjuszy oraz turystów polskich i zagranicznych. Urozmaicony krajobraz i warunki klimatyczne Dolnego Śląska dają wspaniałe możliwości rozwoju aktywnej turystyki. Bogactwem turystycznym regionu są Sudety, z najwyższym szczytem Śnieżką - 1602 m n.p.m.
Walory te przyciągają zarówno amatorów wspinaczki skałkowej, wycieczek górskich - pieszych i rowerowych jak i dyscyplin narciarskich i innych sportów zimowych. Możliwość realizowania swoich pasji mają także kajakarze oraz miłośnicy sportów lotniczych.

Dolny Śląsk posiada wiele ośrodków naukowych i akademickich, począwszy od najstarszych i najbardziej znanych, po powstające w różnych miastach regionu filie i oddziały oraz wyższe szkoły niepubliczne.
Główne ośrodki akademickie Dolnego Śląska takie jak, szczycący się 300 letnią historią Uniwersytet Wrocławski czy Politechnika Wrocławska, znajdują się od lat w czołówce polskich uczelni wyższych.
Obecnie na Dolnym Śląsku działa 26 szkół wyższych, w których kształci się ponad 150 000 studentów. Ponadto znajdują się także inne placówki naukowe i badawczo-rozwojowe.
Dolnośląskie placówki naukowe ściśle współpracują z gospodarką dając jej wsparcie technologiczne i innowacyjne, zwłaszcza w dziedzinie nowoczesnych technologii.
Dolny Śląsk jest terenem rozlicznych awangardowych i nowatorskich dokonań artystycznych.
Takie postacie jak Jerzy Grotowski i jego Teatr Laboratorium, Tadeusz Różewicz, Henryk Tomaszewski i jego Teatr Pantonimy to twórcy światowego formatu. Słynne są przedstawienia operowe wystawiane przez Operę Dolnośląską - m.in. wielkie monumentalne widowiska plenerowe "Gioconda", "Aida", "Carmina Burana" Od lat wielką renomą cieszą się międzynarodowe festiwale :"Wratislavia Cantans", "Międzynarodowy Festiwal Chopinowski" w Dusznikach Zdroju. Na co dzień działa w regionie kilkadziesiąt muzeów, a także liczne galerie, teatry i filharmonie.