Skutki ogłoszenia upadłości.

SKUTKI OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI

Ogłoszenie upadłości podmiotu gospodarczego pociąga za sobą bardzo poważne skutki prawne. Przede wszystkim stanowi podstawę do wszczęcia postępowania upadłościowego, w którym syndyk i inne organy mogą podejmować działania związane z zarządem i likwidacją majątku upadłego.
Wniesienie zażalenia na postanowienie o ogłoszeniu upadłości nie tamuje jego wykonania, oznacza to, że postanowienie to jest natychmiast wykonalne i pociąga za sobą szereg skutków, które Można podzielić na trzy kategorie:
1. skutki ogłoszenia upadłości, co do osoby upadłego.
2. skutki ogłoszenia upadłości, co do majątku upadłego.
3. skutki ogłoszenia upadłości, co do zobowiązań upadłego.

1. Skutki ogłoszenia upadłości, co do osoby upadłego.
Przepis art. 57 prawa upadłościowego i naprawczego określa podstawowe skutki ogłoszenia upadłości w stosunku do osoby upadłego. Skutki te są inne, gdy ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego a inne, gdy ogłoszono upadłość
z możliwością zawarcia układu.



Z przepisu art. 57 wynika, że upadły z chwilą ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku ma obowiązek:
1. wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek;
2. wydać syndykowi wszystkie dokumenty dotyczące działalności upadłego jego majątku i finansów (księgi finansowe);
3. złożyć sędziemu komisarzowi oświadczenie na piśmie, w którym potwierdza wykonanie obowiązków wynikających z przepisu art. 57;
4. udzielanie syndykowi oraz sędziemu komisarzowi wszelkich wyjaśnień dotyczących swego majątku oraz dokonanych przez siebie czynności prawnych mających wpływ na stan majątku.
Ponadto na podstawie art. 57 pkt 3 i 4 sędzia komisarz może dla upadłego będącego osobą fizyczną postanowić o zakazie opuszczania terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez jego zgody.
Wskazanie i wydanie syndykowi całego swego majątku oraz ksiąg firmy, jest ze strony upadłego obligatoryjne, co bezpośrednio wynika z przepisu art. 57 prawa upadłościowego i naprawczego. Upadły potwierdza wskazanie i wydanie majątku syndykowi przez złożenie oświadczenia na piśmie sędziemu komisarzowi o dokonaniu tych czynności. Naruszenie obowiązków, o których mowa w art. 57 ust. 1 skutkować może sankcją określoną w art. 58 a to zastosowaniem środków przymusu określonych w kodeksie postępowania cywilnego dla egzekucji świadczeń niepieniężnych. Jest to grzywna zamieniana na areszt (art. 1052 i 1053 kpc), a także odpowiedzialnością karną upadłego oraz osób uprawnionych do reprezentacji upadłego wynikającą z art. 522 i 523 prawa upadłościowego i naprawczego.
Zastosowanie środków przymusu w stosunku do upadłego może mieć miejsce także wtedy, gdy upadły po ogłoszeniu upadłości dopuszcza się czynów mających na celu ukrycie majątku, obciążenie go pozornymi zobowiązaniami lub w jakikolwiek sposób utrudnia ustalenie składu masy upadłości.
W razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu upadły jest obowiązany udzielać sędziemu komisarzowi i powołanemu nadzorcy sądowemu wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących jego majątku objętego postępowaniem. Upadły powinien umożliwić nadzorcy sądowemu zapoznanie się z przedsiębiorstwem, które prowadzi, zwłaszcza z księgami rachunkowymi, spisem inwentarza oraz korespondencją.
Jeżeli upadły nie wykonuje tych obowiązków sędzia komisarz może zastosować środki przymusu określone w kodeksie postępowania cywilnego dla egzekucji świadczeń niepieniężnych, czyli jak już wspomniano środki przymusu w postaci grzywny, z zamianą w razie nieściągalności na areszt (art. 1052 i 1053 kpc).
Obowiązek upadłego do wskazania całego swego majątku nie ogranicza się do udzielenia syndykowi ogólnych wyjaśnień o stanie majątku, lecz obejmuje również obowiązek przekazania szczegółowych informacji, co do poszczególnych przedmiotów majątkowych tj. ich istnienia i położenia, sposobu korzystania i zarządu, podstawy i treści tytułu prawnego, obciążeń itp.


Upadły nie ma natomiast obowiązku dokonania takich czynności, które według prawa cywilnego powodują przeniesienie własności rzeczy, ponieważ na skutek ogłoszenia upadłości następuje tylko utrata przez upadłego zarządu oraz możliwości korzystania
i rozporządzania majątkiem, a nie utrata samego prawa własności.
Z chwilą ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, sąd wyznacza syndyka, który obejmuje majątek upadłego w zarząd i zabezpiecza go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub kradzieżą. Po objęciu majątku przez syndyka dokonuje on spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości oraz sporządza plan likwidacji.
2. Skutki ogłoszenia upadłości, co do majątku upadłego.
Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego art. 61 prawa upadłościowego i naprawczego. Termin „majątek” ma w naszym prawie dwa znaczenia: szersze, obejmujące aktywa i pasywa przedsiębiorcy oraz węższe obejmujące tylko aktywa. Z uwagi na charakter masy upadłości, która ma służyć zaspokojeniu wierzycieli, w jej skład wchodzą tylko aktywa upadłego.
Masa upadłości jest jedną z kluczowych instytucji prawa upadłościowego i naprawczego, z której, wierzyciele w postępowaniu upadłościowym mogą uzyskać zaspokojenie swoich roszczeń w stosunku do dłużnika, jednak tylko w sposób przewidziany przez ustawę. Należy przyjąć, że masą upadłości jest ta część majątku upadłego, która w postępowaniu upadłościowym jest przeznaczona na zaspokojenie wierzycieli.


Istnieje, bowiem część majątku, która ulega wyłączeniu zgodnie z dyspozycją art. 63 prawa upadłościowego i naprawczego.
Nie wchodzi, zatem do masy upadłości:
1. mienie które jest wyłączone od egzekucji według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego;
2. wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu;
3. mienie wyłączone uchwałą zgromadzenia wierzycieli;
4. nieściągalne wierzytelności oraz niezbywalne ruchomości wyłączone przez sędziego komisarza.
Art. 63 prawa upadłościowego i naprawczego wprowadza wyjątek od zasady wyrażonej w art. 62, iż cały majątek upadłego, wchodzi w skład masy upadłości. Redakcja art. 63 wskazuje, iż mienie wyłączone z masy upadłości na podstawie tego przepisu nie wchodzi do masy zarówno wtedy, gdy postępowanie upadłościowe obejmuje likwidację majątku upadłego, jak również wtedy, gdy prowadzone jest z możliwością zawarcia układu, bowiem w postępowaniu upadłościowym prowadzonym z możliwością zawarcia układu również może dojść do zbycia majątku upadłego, na co zezwala art. 271 cytowanego aktu prawnego.

Mienie, które jest wyłączone od egzekucji wg przepisów kodeksu postępowania cywilnego określone zostało w art. 829 – 836 kodeksu postępowania cywilnego. Stosowanie przepisów dotyczących ograniczeń egzekucji musi być dostosowane do charakteru postępowania upadłościowego. W kodeksie postępowania cywilnego sposób regulacji wyłączeń od egzekucji dostosowany, jest do egzekucji singularnej. W postępowaniu upadłościowym natomiast, posiadającym charakter egzekucji uniwersalnej wierzytelności dochodzone są wspólnie przez wierzycieli pod nadzorem sądu w sposób określony przez ustawę. Dlatego też w związku z charakterem postępowania upadłościowego należy przyjąć, że przewidziane przepisami kodeksu postępowania cywilnego ograniczenia egzekucji, które istnieją tylko, gdy egzekwowane są określone wierzytelności, nie będą skuteczne w postępowaniu upadłościowym.
Dotyczy wierzytelności wyszczególnionych w art. 831 1 pkt. 2, 4, 5 oraz art. 832. kodeksu postępowania cywilnego
Zgodnie z tymi przepisami nie podlegają wyłączeniu:
2) sumy przyznane przez Skarb Państwa lub jednostki gospodarki uspołecznionej na specjalne cele (np. stypendia, wsparcia itp.), chyba, że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego;
4) wierzytelności przypadające dłużnikowi od państwowych jednostek organizacyjnych z tytułu dostaw, robót lub usług przed ukończeniem dostawy, roboty lub usługi w wysokości nieprzekraczającej 75 % każdorazowej wypłaty, chyba, że chodzi o wierzytelność pracowników dłużnika z tytułu pracy wykonywanej przy tychże dostawach, robotach lub usługach;
5) świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów.
Art. 832. Należności wypłacone w związku ze śmiercią tytułem zapomogi lub jednorazowego zaopatrzenia pod jakąkolwiek nazwą albo z tytułu ubezpieczenia na pokrycie kosztów pogrzebu podlegają egzekucji tylko na zaspokojenie tych kosztów
Wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu określa art. 63 pkt 2 pr. Up. i napr. W obecnym stanie prawnym zgodnie z art. 833 1 kpc wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym przepisami kodeksu pracy art. 87 oraz rozporządzenia Rady Ministrów Ministrów z dnia 6 grudnia 1977r w sprawie kwot wynagrodzeń wolnych od potrąceń i innych tytułów niż świadczenia alimentacyjne. Zgodnie z tymi przepisami w egzekucji wolne są od potrąceń a w konsekwencji nie wchodzą do masy upadłości następujące części wynagrodzenia upadłego:

1) w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – gdy dochodzone są należności inne niż świadczenia alimentacyjne;

2) jeżeli są dochodzone należności alimentacyjne – nie wchodzą do masy upadłości dwie piąte wynagrodzenia upadłego.
Mienie wyłączone uchwałą zgromadzenia wierzycieli. Mocą art. 63 pkt. 3 prawa upadłościowego i naprawczego zgromadzenie wierzycieli może poprzez podjęcie stosownej uchwały wyłączyć określone mienie z masy upadłości. Prawo upadłościowe i naprawcze nie ogranicza wierzycieli w wyborze mienia, które podlega wyłączeniu. Instytucja wyłączenia określonego mienia przez zgromadzenie wierzycieli ma na celu ochronę masy upadłości przed obciążeniami związanymi z zabezpieczeniem i utrzymaniem składników masy, które nie mogą przynieść masie stosownych korzyści majątkowych będąc nie zbywalnymi albo trudno zbywalnymi. Rada wierzycieli poprzez możliwość wyłączenia określonych składników majątkowych może chronić masę upadłości przed nadmiernym jej obciążeniem a w konsekwencji ograniczeniem kwot przeznaczonych do zaspokojenia wierzycieli uczestniczących w postępowaniu.
Uchwały w sprawie wyłączenia mienia z masy upadłości zapadają na zgromadzeniu wierzycieli, które odbywa się w oparciu o przepisy art. 191 – 200 prawa upadłościowego i naprawczego. Art. 199 ust. 2 określa jednak, że uchwała zgromadzenia wierzycieli w sprawie wyłączenia określonego mienia z masy może być podjęta większością głosów wierzycieli mających przynajmniej dwie trzecie ogólnej sumy uznanych wierzytelności.

nieściągalne wierzytelności oraz niezbywalne ruchomości wyłączone przez sędziego komisarza. Art. 63 pkt. 4 pozostawia delegację sędziemu - komisarzowi do dokonania wyłączenia z masy upadłości dwóch rodzajów składników mienia, a mianowicie: nieściągalnych wierzytelności oraz niezbywalnych ruchomości.
Z treści tego przepisu wynika, że sędzia komisarz nie jest uprawniony do wyłączenia z masy upadłości nieruchomości oraz praw majątkowych, nawet nieruchomości niezbywalnych czy też praw, których nie można zrealizować. Sędzia komisarz może wyłączyć określone art. 63 pkt. 4 składniki majątkowe tylko wtedy, gdy podjęto prawem przewidziane próby zbycia ruchomości lub windykację wierzytelności.
Wyłączenie, o którym mowa następuje na skutek postanowienia sędziego komisarza, na które służy zażalenie w myśl art. 222 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego.


3. Skutki ogłoszenia upadłości, co do zobowiązań upadłego.
Jednym z najbardziej doniosłych skutków ogłoszenia upadłości, powstającym z mocy „samego prawa”, jest utrata przez upadłego zarządu oraz możności korzystania
i rozporządzania majątkiem stanowiącym masę upadłości, połączona z jednoczesnym przejęciem tych uprawnień przez syndyka. Logiczną konsekwencją tej regulacji jest wyrażona w art. 84 prawa upadłościowego i naprawczego zasada, że dokonywane przez upadłego czynności prawne, których przedmiotem jest majątek upadłego stanowiący masę upadłości, są bezskuteczne w stosunku do tej masy. Przez czynności prawne upadłego rozumieć należy nie tylko te czynności, których dokonuje on osobiście, lecz także czynności dokonywane przez osoby działające w imieniu upadłego jako jego pełnomocnicy. W stosunku do upadłych przedsiębiorców niebędących osobami fizycznymi bezskuteczność odnosi się do czynności prawnych dokonanych przez osoby pełniące funkcje organu, uprawnionego do składania oświadczeń woli w imieniu przedsiębiorcy. Bezskuteczność określona w art. 84 jest bezskutecznością względną. Bezskuteczność względna czynności prawnej polega na tym, że dana czynność jest bezskuteczna w stosunku do określonych podmiotów, a pozostaje skuteczna wobec innych osób.
Konsekwencją ogłoszenia upadłości jest także nieważność postanowień umownych zastrzegających rozwiązanie lub zmianę stosunku prawnego między stronami umowy na wypadek ogłoszenia upadłości jednej ze stron stosunku obligacyjnego (art. 83).
Takie postanowienia umowy są nieważne z mocy samego prawa. Nieważne postanowienia umowy nie wywołują, bowiem skutków prawnych odpowiadających treści oświadczenia woli, czyli skutki te w ogóle nie powstają. Nieważna czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych, a zatem każdy może powołać się na nieważność takiej czynności prawnej, jeżeli wynosi z tego określony interes prawny.
Skutkiem ogłoszenia upadłości, co do zobowiązań upadłego, w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu jest nie możność spełnienia świadczeń, które z mocy ustawy objęte są układem. Jednak za zgodą sędziego komisarza mogą być spełnione dwojakiego rodzaju świadczenia, a mianowicie:

1. świadczenia wynikające z zobowiązań powstałych po dniu ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu,
2. świadczenia wynikające z zobowiązań powstałych przed ogłoszeniem upadłości, które są objęte układem za zgodą wierzycieli, jeżeli jest to niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej lub podnoszenia efektywności przedsiębiorstwa upadłego.
Sędzia komisarz powinien wyrazić zgodę na spełnienie tych świadczeń, przez podjęcie stosownego postanowienia.
W skutek ogłoszenia upadłości, co do zobowiązań upadłego obejmującej likwidację majątku upadłego, zobowiązania pieniężne, których termin płatności jeszcze nie nastąpił stają się wymagalne z chwilą ogłoszenia upadłości, przy czym obowiązuje zasada równości wierzycieli wyrażająca się tym, że odsetki od upadłego są należne za okres do ogłoszenia upadłości.


Zasada równości wszystkich wierzycieli wymaga ujednolicenia wszystkich wierzytelności. Dlatego każde zobowiązanie upadłego należy wyrazić w kwocie pieniężnej, bo tylko wtedy można osiągnąć cel postępowania upadłościowego, polegający na równomiernym zaspokojeniu wszystkich wierzycieli.

Potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił (art. 93.1.) W dokonaniu potrącenia jest zainteresowany przede wszystkim wierzyciel upadłego. Zamiast płacić swój dług do rąk syndyka i oczekiwać spełnienia zobowiązania ze strony masy upadłości, zaspokaja on wierzytelność z tego, co sam jest winien upadłemu. Potrącenie może być dokonane także przez syndyka, w ramach zarządu majątkiem upadłego.
Potrącenie dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie, nie można zatem dokonań potrącenia z urzędu. Zrzeczenie się potrącenia może nastąpić przez złożenie stosownego oświadczenia albo w sposób dorozumiany. Jeżeli z oświadczeniem o potrąceniu występuje wierzyciel, to powinien je złożyć sędziemu komisarzowi, natomiast za upadłego oświadczenie składa syndyk.
W wyniku oświadczenia wierzyciela o potrąceniu nie następuje automatyczne potrącenie wierzytelności. Skutek taki jest uzależniony od uznania wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.


Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. Przepis art. 94.1prawa upadłościowego i naprawczego wyraźnie zabezpiecza środki masy upadłości przed jej uszczupleniem, gdyż możliwość takiego potrącenia mogłaby być wykorzystana przez dłużników upadłego w celu użycia nabytej za niską cenę wierzytelności do potrącenia z długiem nabywcy względem upadłego, za który trzeba byłoby zapłacić wiele więcej. Nabycie przez dłużnika upadłego od osoby trzeciej jej wierzytelności do upadłego nie jest nieważne. Dłużnik upadłego nabywa wierzytelność i może z nią uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, natomiast nie może potrącić nabytej wierzytelności z wierzytelności upadłego.

Jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości lub w części, syndyk może wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony świadczenia wzajemnego lub od umowy odstąpić
Z unormowania zawartego w przepisie art. 98.1 prawa upadłościowego i naprawczego wynika, że syndyk ma niejako prawo rewizji wszystkich niewykonanych jeszcze całkowicie przez żadną ze stron umów wzajemnych.
Weryfikacja tych umów przez syndyka powinna uwzględniać przede wszystkim, fakt, że zasadniczym celem postępowania upadłościowego jest jak najbardziej korzystne zaspokojenie ogółu wierzycieli upadłego, czemu niewątpliwie najlepiej służy efektywne i szybkie spieniężenie całego majątku upadłego.

Ogłoszenie upadłości ma także istotne znaczenie w zakresie prawa spadkowego. Art. 119 ust. 1 reguluje sytuację, gdy po ogłoszeniu upadłości otwarty został spadek i do spadku został powołany upadły. Taki spadek wchodzi do masy upadłości. Syndyk w razie ogłoszenia upadłości z likwidacją majątku upadłego, nadzorca sądowy, w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu lub zarządca, w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, gdy odebrano zarząd majątkiem upadłemu, a także, gdy ustanowiono zarządcę nad częścią majątku upadłego – nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.