Psychologiczne podstawy myślenia metaforycznego.

Wyobraźnia twórcza ma charakter wizualno- przestrzenny i metaforyczny. Na ten temat powstało wiele publikacji i stanowisk.

Termin "metafora" pochodzi od greckiego słowa metaphori tzn. przeniesienie. Wprowadzony został przez Arystotelesa w dziełach: "Retoryka" i "Poetyka".
· Arystoteles twierdził, że metafora nie jest tylko sposobem mówienia i myślenia, ale również jest właściwością potocznego języka. Uważał, że metafora to przeniesienie nazwy z jednej rzeczy na inną, z rodzaju na gatunek, z innej rzeczy na inną na zasadzie analogii. Jest to klasyczne ujęcie pojęcia metafory.

Wg Arystotelesa metafory mają charakter subiektywny i trudno określić psychiczną genezę ich powstawania. Podstawą dla metafory jest kojarzenie podobieństw między przedmiotami i wyrazami. Wykorzystanie metafory w rozwiązywaniu problemów łączy się z nagłym poznaniem połączonym z uczuciem radości. Osoba tworząca metafory działa intuicyjnie i racjonalnie.
· W metaforze operuje się, pojęciami, dźwiękami, obrazami, które pochodzą z doznań dostarczanych przez różne zmysły.

Zasady podobieństwa metaforycznego.
- podobieństwo obiektywne między dwoma obiektami: np.: system słonecznego atomu,
- podobieństwo bezpośrednie: np.: ciężka barwa, odbierane są przez większość ludzi jako zrozumiałe, naturalne, mające związek z organicznym funkcjonowaniem człowieka, z doświadczeniem odnoszącym się do różnej modalności zmysłowej.
- podobieństwo afektywne: np.: cierń zazdrości, oparte na podobnych emocjach kojarzonych z obu członami metafory.
· Metafory synestetyczne to np.: zimny kolor lub ostry wzrok.
· George Lakoff i Mark Johnson twierdzili, że rozumowanie i wnioskowanie w większości przypadków opiera się na metaforycznych podstawach.
· Emile Beneveniste i Jaques Lacan- francuscy badacze o orientacji psychoanalitycznej uważają, że istnieje podobieństwo metafory i innych tropów stylistycznych do mechanizmu symbolizacji w marzeniach sennych.
· Wykorzystanie metafory w myśleniu metaforycznym jest kluczowym procesem w twórczej aktywności człowieka. Szczególnie ważna jest metafora na początku rozwiązywania problemu , kiedy nowe zadanie o dużym stopniu złożoności i niejasności zostaje uproszczone lub w rzeczach powszechnych zauważamy nieznane nowe elementy. Cechą charakterystyczną dla metaforycznego myślenia jest odkrywczość.
· Twórcze funkcje trafnej i odległej metafory polegają na tym, że wnosi ona nowe elementy do rozumienia złożonych zjawisk. Możliwe jest to dzięki asymetryczności związku metaforycznego .Metafora nie musi mieć werbalnej postaci. Opiera się na podobieństwie cech wspólnych i różnych.
· Michel Montaigne pisze, że zdolność dostrzegania podobieństwa w różnicach jest bardzo ważna dla umiejętności tworzenia metafor. Opracował ćwiczenia polegające na znajdowaniu rzeczy stykających się swymi ostatecznymi krańcami. Efektem tych ćwiczeń była duża zręczność w tworzeniu metaforycznych skojarzeń.
· Anna Wierzbicka i Teresa Dobrzyńska uważają, że w metaforze analogia zachodzi prawie zawsze przy zastąpieniu jednego pojęcia przez drugie.

Interakcyjna koncepcja metafory:
Powstała ona na podstawie teorii postaci na początku XX wieku. Przyjmuje się , że w jednym słowie lub zdaniu występują dwie myśli o różnych rzeczach, działające razem i powodujące, że sens tego wyrażenia związany jest ze wzajemnym aktywnym oddziaływaniem. Nośnikiem znaczenia metaforycznego jest zdanie.
- interakcja rozszerzona- oznacza relację między metaforą a jej otoczeniem, wykorzystana zostaje metafora interakcyjna - diaphora, która oznacza ruch myśli i znaczeń przez pewne aspekty doświadczenia, które powodują powstanie nowych nie spotykanych zestawień.

Paul Ricoeur dokonał analizy procesu metaforyzacji z punktu widzenia teorii metafory oraz psychologii wyobraźni. Stwierdził, że tworzenie trafnych metafor związane jest z wyobrażeniami rozumianymi jako wizualne przedstawienie relacji podobieństwa między porównywanymi obiektami.

Metafory i myślenie metaforyczne są to procesy poznawczo- emocjonalne jednostki, dzięki którym człowiek poznaje rzeczywistość i odkrywa podobieństwa między różnymi rzeczami, tworzy nowe wartości. Dzięki metaforyzacji dochodzi do zrozumienia rzeczy nowych lub zauważenia nowych elementów w strukturze dobrze znanej.

Literatura:
Wiesława Limont- "Analiza wybranych mechanizmów wyobraźni twórczej" . Toruń 1996.