Instrumenty dęte: drewniane, blaszane

Instrumenty muzyczne są to przyrządy do wytwarzania dźwięku, przystosowane do wykonywania muzyki. Zasadniczą częścią każdego z nich jest wibrator (struna, membrana, słup powietrza); właściwości fizyczne wibratora mają wpływ na charakterystykę dźwięku, element wzbudzający drgania (smyczek, pałeczka perkusyjna, plektron) nosi nazwę incytatora, dla wzmocnienia dźwięku wytwarzanego przez pobudzony wibrator stosuje się rezonator (pudło rezonansowe, płyta rezonansowa), którego kształt i umieszczenie względem wibratora mają wpływ na barwę dźwięku.

W 1914 E. Hornbostel i C. Sachs zaproponowali podział instrumentów ze względu na rodzaj używanego w ich budowie wibratora na :

- membranofony, w których źródłem drgań jest napięta błona-membrana (np. kotły, bębny)
- idiofony, w których wibratorem jest ciało stałe posiadające własną sprężystość (ksylofon, fisharmonia, gong);
- chordofony, w których wibratorem jest napięta struna (np. skrzypce, harfa, fortepian)
- aerofony, gdzie rolę wibratora pełni słup wprawionego w drgania powietrza (instrumenty dęte, organy); w związku z pojawieniem się nowych konstrukcji klasyfikacja ta została uzupełniona w późniejszych dziesięcioleciach o - 5. elektrofony, w których incytatorem jest elektryczny generator drgań, wibratorem zaś - membrana głośnika (syntezatory, organy elektronowe). Klasyfikacja ta może być bardziej precyzyjna, gdy uwzględni się kryteria takie, jak sposób pobudzania wibratora - pocierane, uderzane, szarpane, dęte i sposób konstrukcji np. aerofony stroikowe, wargowe, ustnikowe. W praktyce stosuje się podział instrumenty muzyczne na:

- strunowe (smyczkowe, szarpane, klawiszowe)
- dęte (drewniane, blaszane i klawiszowe)
- perkusyjne (o określonej i nieokreślonej wysokości dźwięku).
Niekiedy instrumentami muzycznymi stają się przedmioty i urządzenia o zupełnie innej funkcji (np. dzbany po winie, tara do prania, maszyna do pisania, kowadło, syrena alarmowa). Historia instrumentów muzycznych. sięga czasów pierwotnych; towarzyszą one ludzkości niemal od chwili jej narodzin; prawdopodobnie pierwszą grupą znanych człowiekowi były instrumenty perkusyjne; później rozwinęły się strunowe (cytra jamowa, łuk muzyczny) oraz dęte (wydrążone kości i rogi zwierząt, trzcina).W tym referacie zajmiemy się grupą arefonami czyli instrumentami dętymi.


Instrumenty dęte są to instrumenty muzyczne wydające brzmienia pod wpływem dmuchania w nie (dęcia), dzielą się na drewniane - wargowe (flet) i stroikowe (klarnet, saksofon, obój, fagot) oraz blaszane - ustnikowe (róg, trąbka tuba) i suwakowe (puzon).

INSTRUMENTY MUZYCZNE DĘTE - DREWNIANE

FLET
instrument muzyczny z grupy instrumentów dętych drewnianych wargowych, wyróżnia się dwa typy fletów: flet poprzeczny - obustronnie zamknięta rurka drewniana lub z kości słoniowej, o długości ponad 70 cm, z otworem wargowym przy jednym z końców instrumentu i z otworami bocznymi (12-16) służącymi do zmiany wysokości dźwięku, zamykanymi i otwieranymi za pomocą systemu klap, brzmienie fletu zależy od materiału, z jakiego jest wykonany (f. drewniany ma brzmienie miękkie, flet metalowy - ostrzejsze); w zespole instrumentów dętych drewnianych flet realizuje partię najwyższego głosu; w Europie flet poprzeczny pojawił się w XII w. (z Azji), w końcu XIV w. trafił do instrumentarium artystycznego, ostateczna wersja fleta ukształtowała się w XVIII w. odmianą fleta poprzecznego jest piccolo flet podłużny, dziobkowy, wywodzi się z piszczałki ludowej; trzymany w czasie gry pionowo, o długiej wąskiej rurce, zaopatrzonej w otwory boczne kryte w czasie gry palcami lub klapkami; w Europie znany od XI w., od XIV budowany w różnych strojach, najczęściej dyszkantowym, altowym i tenorowym; od poł. XVIII wieku ustępował stopniowo miejsca fletowi poprzecznemu; dziś stosowany tylko przez zespoły wykonujące muzykę dawną, prastarymi formami fletu podłużnego były opatrzone kilkoma otworami bocznymi flety naczyniowe z wypalonej gliny, do których nawiązuje w XIX w. Okaryna kielich lub kieliszek do wina, wysoki, na wąskiej i krótkiej nóżce, czasem z pokrywą, popularny w XVIII w.


KLARNET
instrument muzyczny z grupy drewnianych, cylindryczna rura z czarą głosową, ustnik płasko ścięty, zaopatrzony w pojedynczy stroik; rozbudowany system klap daje klarnetowi wielkie możliwości techniczne, dorównujące fletowi najczęściej stosowane stroje klarnetu A, C, mały Es, B; brzmienie zależy od wysokości dźwięku (od najniższych, ciemnych - po najwyższe, ostre i przenikliwe) oraz stroju, najostrzejszy dźwięk wydaje klarnet o stroju C, używany przez kapele ludowe i orkiestry taneczne, początki klarnetu sięgają XVII w. (pojawił się jako udoskonalona wersja starofrancuskiego instrumentu chalumeau), szybko stał się jednym z najważniejszych instrumentów w orkiestrze dzięki swej ruchliwości i doskonałym możliwościom realizowania linii melodycznej. W XIX w. pojawiły się także: klarnet altowy F (lub Es), basethorn oraz klarnet basowy - używane do dziś.

PICCOLO , pikolo, pikulina
najmniejsza odmiana fletu poprzecznego, picoolo jest instrumentem transponującym
o oktawę w górę, początkowo stosowany niemal wyłącznie w orkiestrach wojskowych, do orkiestry symfonicznej trafił za sprawą L. van Beethovena, w grupie dętych instrumentów drewnianych realizuje głos najwyższy.

FAGOT
instrument dęty drewniany o podwójnym stroiku i niskiej skali (B1 - f2), występuje w orkiestrze symfonicznej jako instrument basowy wchodzi w skład orkiestry symfonicznej

KONTRAFAGOT
basowa odmiana fagotu o skali chromatycznej C1(B1) - f(b); budowany w postaci potrójnie wygiętej rury drewnianej z metalową czarą głosową; podwójny stroik znajduje się w długiej, metalowej rurce; możliwości dźwiękowe k. są dość ograniczone, toteż wykorzystywano go w bardzo wąskim zakresie do wytwarzania mrocznego, dramatycznego nastroju (np. W.A. Mozart w Requiem); po ulepszeniu systemu klapowego ułatwiającego grę k. zwraca coraz większą uwagę współczesnych twórców

ROŻEK ANGIELSKI , obój altowy
instrument z grupy aerofonów drewnianych stroikowych, rura dłuższa niż w oboju, zakończona czarą głosową w kształcie gruszki, stroik znajduje się w wygiętej do tyłu metalowej rurce, rożek angielski jest instrumentem transponującym kwintę w dół, o skali (w pisowni) h-f3; pierwsze rożki angielskie pojawiły się w XVIII w. jako wynik skrzyżowania cech konstrukcyjnych oboju miłosnego (czara głosowa) i oboju myśliwskiego, początkowo rura głosowa była łukowato wygięta (stąd pol. nazwa - krzywosz), zaopatrzona w dwie klapy, ok. 1820 r zaczęto budować rożek angielski
w postaci znanej obecnie, z nowoczesnym systemem klapowym, nazwa instrumentu jest myląca, bowiem nie pochodzi on z Anglii, a nazwę ma od francuskiego słowa angle, które oznacza \"kąt\" (początkowo podejmowano próby budowy rożka angielskiego z rurą załamaną pod kątem prostym).

TRĄBKA
Trąbka instrument muzyczny z grupy aerofonów wąska rura o okrągłym przekroju,
u jednego końca znajduje się szeroki ustnik typu kociołkowego, u drugiego wydłużona czara głosowa; wewnątrz pętli trzy dodatkowe rurki, które można włączać w obwód instrumentu poprzez naciskanie wentyli, pozwala to osiągnąć w połączeniu
z odpowiednim sposobem zadęcia, pełną skalę chromatyczną: w przypadku trąbki
o stroju C od fis do e3, zaś trąbka o stroju B od e do b2; w zespołach symfonicznych, kameralnych, tanecznych i jazzowych pełni na ogół rolę instrumentu melodycznego,
a niekiedy harmonicznego, prototypem trąbki była długa rura z bambusa, zastąpionego następnie metalem, w starożytności instrument sygnałowy i fanfarowy, w XVI w. prostą rurę zastąpiono pętlą (trąbka zwojowa), jednak ze względu na trudność jaką stwarzało precyzyjne zwijanie rury, zwoje (liczba ich rosła) luźno ze sobą łączono, co umożliwiało przesuwanie ich wobec siebie i tym samym wydobywanie dźwięków o różnej wysokości (być może jest to pierwowzór puzonu oraz znanej od XVIII w. trąbki inwencyjnej),
barwa brzmienia trąbki może być zmieniana zarówno przez sposób trzymania instrumentu, stosowanie tłumików, jak też rozmaite techniki zadęcia (szczególnie rozwinięte w jazzie).


INSTRUMENTY MUZYCZNE DĘTE - BLASZANE

TUBA
instrument muz. z grupy ustnikowych; długa, metalowa rura o przekroju konicznym, zwinięta wielokrotnie w owalną pętlę; z jednej strony znajduje się kociołkowaty ustnik,
z drugiej - szeroka czara głosowa skierowana do góry; przy pomocy trzech wentyli można włączać w obwód t. dodatkowe rurki, co umożliwia uzyskanie pełnej skali chromatycznej (tuba o stroju B dysponuje skalą od Es1 do f1); czwarty wentyl pozwala przestroić t. o kwartę w dół (dla uzyskania jeszcze niższego stroju wbudowuje się piąty wentyl); t. skonstruował A. Sax (sakstuba), wyposażając ją w tzw. wentyl kompensacyjny, pozwalający eliminować nieczystości brzmienia niektórych dźwięków; w zespole symfonicznym t. jest instrumentem o najniższym brzmieniu; wykorzystuje się ją także w dętych orkiestrach wojskowych.


PUZON
instrument z grupy aerofonów blaszanych ustnikowych, zbudowany z dwóch ustawionych równolegle rur mosiężnych połączonych ruchomą, wygiętą w kształt litery U rurką, którą można swobodnie przesuwać (suwak), wydłużając płynnie cały przewód - a zatem wydobywać dźwięki o różnej wysokości na zasadzie glissanda, ustnik puzonu ma kształt lejka, zaś czara głosowa jest wydłużona, szeroka u ujścia i wygięta ku dołowi, puzon jest instrumentem o szerokiej skali (E-d2), powiększanej dodatkowo przez wbudowanie mechanizmu wentylowego, obniżającego strój o kwartę, zmianę barwy brzmienia puzona osiąga się wkładając do czary głosowej lejkowaty tłumik, charakterystyczny dla współczesnych puzonów suwak wprowadzono w XV w. sam instrument był znany już w starożytnym Rzymie , od XVI w. puzon buduje się jako sopranowe, altowe, tenorowe, basowe i kontrabasowe, od XIX w. puzon wszedł do instrumentarium orkiestry symfonicznej; szeroko wykorzystuje się go w orkiestrach wojskowych, a także w jazzie

Róg, waltornia
instrument muzyczny z grupy aerofonów blaszanych mający kształt zwiniętej kilkakrotnie blaszanej rury, zakończonej z jednej strony ustnikiem, z drugiej bardzo mocno rozszerzoną czarą głosową. Instrument posiada także 3 rurki wmontowane wewnątrz okręgu, pozwalające na wydobycie dodatkowych dźwięków .Skala rogu w brzmieniu obejmuje dźwięki od H do f2, istnieje możliwość zmiany barwy instrumentu przez zastosowanie tłumika. Instrument rozwinął się ze stosowanego w XVIII w. rogu naturalnego (bez wentyli), następnie rogu inwencyjnego, z możliwością przestrajania instrumentu za pomocą rurki inwencyjnej. Obecnie używany róg posiada 3 lub 4 wentyle pozwalające na manipulowanie strumieniem powietrza.

SAKSOFON
instrument muzyczny z grupy aerofonów, zbudowany w 1840 przez A. Saxa. Korpus instrumentu stanowi metalowa rura w kształcie fajki (lub, w przypadku saksofonu sopranowego, prosta rura), z otworami zamykanymi systemem klap. Saksofon ma pojedynczy stroik, podobnie jak instrumenty dęte drewniane. Wykorzystywany był od XIX w. przez kompozytorów muzyki poważnej, następnie stał się jednym z podstawowych instrumentów w muzyce jazzowej Wyróżniamy saksofony: kontrabasowy, basowy, barytonowy, tenorowy, altowy i sopranowy (2 rodzaje).