Hałas

1. HAŁAS A WIBRACJE

Hałas to dziwne słowo i zjawisko nie mające ani jednobrzmiącej definicji ani nawet pochodzenia. Aleksander Brckner definiuje hałas (hałasować, hałasić, hałaśliwy) jako słowo „dawniej nieznane, może do hała- dorobione”. Najczęściej stosowaną miarą hałasu jest poziom dźwięku wyrażany w decybelach - dB. Hałas więc jako słowo dawniej nieznane dzisiaj nabrało wyraźnego znaczenia. Hałas może być również jako każdy dźwięk niepożądany lub szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Wraz z hałasem najczęściej występują wibracje. Wibracje to drgania mechaniczne przenoszone na konstrukcję budynku bądź ciało człowieka jako rezultat bezpośredniego kontaktu mechanicznego miedzy źródłem drgań i odbiorca.. Fizycznymi źródłami hałasu w środowisku są najczęściej:
- maszyny, urządzenia i narzędzia (np. młoty pneumatyczne, sprężarki, wiertarki, szlifierki);
- część procesów technologicznych generujących hałasy aerodynamiczne (np. zrzuty pary pod ciśnieniem);
- pojazdy komunikacji drogowej, szynowej, lotniczej, wodnej;
- inne pojazdy (ciągniki rolnicze, maszyny budowlane itp.);
- urządzenia komunalne (windy, hydrofory, transformatory, pompy). Szkodliwość hałasu zależy od wielu czynników:
- natężenia
- zakresu częstotliwości
- charakteru zmian w czasie długotrwałości zmian w czasie
- wrażliwości osobniczej oraz innych jeszcze czynników.

W innych książkach np.w Słowniku języka polskiego PWN hałas z kolei jest definiowany jako nieskoordynowane, zakłócające spokój głośne dźwięki, a hałasować to: robić hałas, głośno się zachowywać, stukać, łomotać, huczeć, krzyczeć, wrzeszczeć. Inna bardzo dobrze określona definicja dla hałasu to: dokuczliwy, dziki, ogłuszający, piekielny hałas. Hałas obecnie istnieje wszędzie. Atakuje nasze uszy w domu, w szkole, w pracy,na ulicy a nawet w miejscach wypoczynku. Często jest składnikiem relaksu i wypoczynku . Głośna pop- muzyka ,koncert metalowych zespołów oraz ryk stadionów należą do elementów wypoczynku dużych grup ludzi.

Chyba dzisiaj wszyscy wiedzą że hałas jest szkodliwy dla organizmów żywych jak i środowiska . Hałas uszkadza słuch i może doprowadzić do jego utraty. Lecz hałas uszkadza nie tylko narząd słuchu.O tym jakie skutki ma hałas na zdrowie człowieka napisze jednak później.

2. NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE RODZAJE HAŁASÓW W ŻYCIU CODZIENNYM

Hałas komunikacyjny

Do najpowszechniejszych i najbardziej uciążliwych źródeł hałasu szczególnie w środowisku zurbanizowanym należy Komunikacja drogowa. Jest to spowodowane faktem, że samochód dociera praktycznie wszędzie, nawet w bezpośrednie sąsiedztwo obiektów wymagających ochrony przed hałasem. Poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej są duże i wynoszą 75-90db.

Hałas przemysłowy

Na podstawie danych dotyczących zawodowego upośledzenia słuchu można stwierdzić, że szkodliwe działanie hałasu występuje przede wszystkim w zakładach przemysłowych:
- przemysłu ciężkiego,
- przemysłu maszynowego,
- przemysłu lekkiego,
- przemysłu budowlanego,
- przemysłu chemicznego.

W zakładach przemysłu ciężkiego największy hałas powstaje w czasie prac wykonywanych narzędziami pneumatycznymi i udarowymi.

Najgłośniejsze są ręczne narzędzia pneumatyczne: młotki, przecinaki i szlifierki, stosowane do nitowania, czyszczenia i korygowania odlewów. Wytwarzają one hałas o poziomie 100-134 dB (A).

Duży hałas wywołują maszyny i urządzenia pracujące w wydziałach walcowni, tłoczni i ciągarni. Jego poziom wynosi: w przypadku pracy 90-120 dB (A), ciągarek, walcarek i prostownic 90-110 dB (A) oraz pił tarczowych i nożyc 96-115 dB (A).

Głównym źródłem hałasu w hutach są zawory i armatura rurociągów gorącego nadmuchu i nagrzewnic oraz wydmuszki mediów energetycznych w wydziałach wielkich pieców od 100-120 dB (A) oraz spust surówki, estakady i odbiór surówki 90-110 dB (A). W walcowniach hałaśliwe są klatki walcownicze, napędy i transport materiału 90 do 113 dB (A) a także przepływ w przewodach doprowadzających paliwo i powietrze do pieców grzewczych - 98 do 105 dB (A). Hałaśliwe są również dysze paliwowe i powietrzne pieców martenowskich, wytwarzające hałas w granicach 85-108 dB (A).

W kopalniach urządzenia zapychające i wypychające wozy, załadunek, obsługa i rozpęd wozów wywołują hałas o poziomie 85-108 dB (A).

W odlewniach podstawowym źródłem hałasu są kraty wstrząsowe i kraty do wybijania odlewów, maszyny formierskie, piaskarki i śrutownice oraz bębny do czyszczenia odlewów. Jest to hałas rzędu 90-106 dB (A).

Kompresory, turbosprężarki, dmuchawy, pompy, ssawy i wentylatory, stosowane w wielu zakładach wytwarzają hałas o poziomie 95-110 dB (A) [20].

W stoczniach podstawowym źródłem hałasu są narzędzia udarowe i pneumatyczne. Podczas budowy kadłubów statków, w halach kadłubowych, montażu sekcji i bloków oraz na pochylniach i w suchym doku młotki ręczne, wycinaki, szlifierki i szczotki pneumatyczne są źródłem hałasu o poziomie 90-127 dB (A) [20].

W przemyśle maszynowym istnieje wiele wydziałów o dużym zagrożeniu hałasem o poziomie 100-125 dB (A).

Bardzo szkodliwy jest hałas powodowany pracą silników o niewytłumionych hamowniach oraz hałas występujący w wydziałach obróbki plastycznej, gdzie osiąga on poziom 92-120 dB (A). Poziom hałasu w halach kuźni z ciężkimi i lekkimi młotami, gilotynami i prasami mieści się w granicach 96-115 dB (A). Na stanowiskach młotownic wzrasta do 120 dB (A).

Duże przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu obserwuje się w wydziałach obróbki drewna. Na stanowiskach roboczych takich urządzeń jak: piły tarczowe i taśmowe, strugarki i wyrówniarki poziom hałasu jest rzędu 98-115 dB (A).

W przemyśle lotniczym, motoryzacyjnym, maszyn włókienniczych i budowlanych duży hałas o poziomie 102-116 dB (A), występuje w montażowniach. Największy hałas powodowany jest procesami: nitowania, szlifowania, prostowania prętów i blach. Na poziom hałasu w wydziałach montażowych wpływają głównie procesy obróbkowe, w których używa się narzędzi pneumatycznych oraz czynności związane z prostowaniem elementów konstrukcyjnych [19].

Nieliczną grupę wydziałów, gdzie występuje hałas o poziomie powyżej 100 dB (A), stanowią wydziały produkcji śrub i kabli. Przy produkcji kabli hałas wytwarzany jest podczas produkcji porcelany. Jego źródłem są kruszarki szczękowe - 110 dB (A), młyny kulowe - 97 dB (A) i sita wibracyjne (Visco) - 110 dB (A). W halach skręcarek i oplatarek poziom hałasu wynosi około 100 dB (A). W śrubiarniach największym źródłem hałasu są kleparki formujące łby wkrętów; jego poziom jest rzędu 95-100 dB (A).

W budownictwie hałas o największym poziomie wywołany jest pracą narzędzi pneumatycznych i udarowych

Najgłośniejsze są wiertarki i wiertnice górnicze stosowane w kamieniołomach. Są one źródłem hałasu o poziomie 98-120 dB (A).

Narzędzia pneumatyczne stosowane w czasie montażu i przy obróbce kamienia wywołują hałas rzędu 115 dB (A).

Na stanowiskach pracy hałas o najwyższym poziomie występuje głównie w zakładach przemysłu ciężkiego i hutniczego, przemysłu maszynowego, budownictwa i materiałów budowlanych, przemysłu lekkiego i chemicznego. Natomiast najwięcej osób pracuje w hałasie większym od dopuszczalnego w zakładach przemysłu lekkiego - około 21,5%, przemysłu ciężkiego - około 12,5%, hutnictwa - około 11%, budownictwa - około 10,5%, górnictwie - około 9,6%, pozostałe 18,5% (w tym w leśnictwie i przemyśle drzewnym - 10%).

Największa liczba osób zagrożonych nadmiernym hałasem pracuje na obszarze Górnego Śląska (około 11,3% - województwa: katowickie, częstochowskie i bielskie). Odsetek przypadków zawodowego upośledzenia słuchu przekracza na tym terenie 13% w stosunku do reszty kraju.

Kolejne miejsce pod względem liczby zagrożonych osób zajmuje obszar Dolnego Śląska (około 9,9% - województwa: wrocławskie, jeleniogórskie, legnickie i wałbrzyskie) oraz Łódź (9,6%). Zarówno na obszarze Dolnego Śląska jak i Łodzi stosunek zagrożonych hałasem do zatrudnionych jest duży i wynosi odpowiednio 13,5% i 18,9%.

Inny charakter rozmieszczenia narażonych na hałas i inne resorty reprezentują Warszawa (17,7%) oraz województwa: gdańskie i częściowo elbląskie (7,6%). Tu również liczba osób zagrożonych hałasem jest duża: wynosi 14,5% i 18,7%.

W niektórych województwach większość osób narażonych na nadmierny hałas skupiona jest w jednym lub kilku zakładach. Zaliczyć do nich można Hutę im. Sędzimira, FSC Lublin, WSK Świdnik, ZPM Cegielski, ZM Ursus, RZPS „Radoskór” i wiele innych.

Dopuszczalne wartości poziomu dźwięku w miejscu pracy określają przepisy, normy i zalecenia. Najbardziej ogólnym przepisem jest rozporządzenie Ministra Pracy, Pracy i Spraw Socjalnych, które określa dopuszczalny poziom hałasu na stanowisku pracy. Do określenia dokładnych wartości hałasu dopuszczalnego trzeba brać pod uwagę m.in. czas działania hałasu oraz jego maksymalne i szczytowe wartości.
• poziom ekspozycji dziennej (8godz) nie powinien przekraczać 85 dB,
• poziom ekspozycji tygodniowej nie może przekraczać 85 dB dziennie,
• max. poziom dźwięku A nie może przekroczyć 115 dB,
• szczytowy poziom dźwięku C nie może przekroczyć wartości 135 dB

Uważa się, że ekspozycja na hałas przekraczający 85 dB jest możliwa bez uszczerbku dla zdrowia w przypadku stosowania przerw w pracy lub ograniczaniu czasu pracy w ekspozycji. Np. praca w ciągłym hałasie w granicach 95-100 dB nie może trwać dziennie dłużej niż 40-100 min., zaś praca w hałasie do 110 dB - nie dłużej niż 10 minut dziennie. W przypadku narażenia pracowników na hałas o różnym poziomie narażenia w czasie należy określić ekwiwalentny poziom hałasu, który jest sumą stosunku najwyższej dopuszczalnej ekspozycji na hałas w poszczególnych poziomach natężenia do okresu faktycznej ekspozycji w tych samych poziomach. Jeżeli suma tych stosunków przekracza liczbę 1 to przyjmuje się, że została przekroczona dopuszczalna dawka hałasu.

Okresy dopuszczalnej ekspozycji na hałas w zależności od jego natężenia (w/g rządowych normatywów USA z 1973r.)

Okresy najdłuższej dopuszczalnej ekspozycji na hałas (godz.) Poziom natężenia hałasu (dB A)
8 godz 85dB
4 godz 90 dB
2 godz 95 dB
1 godz.100 dB
30 min 105 dB
15 min 110 dB
7,5 min 115*dB

Hałas osiedlowy i mieszkaniowy

W zbiorowiskach miejskich oprócz hałasu komunikacyjnego, uciążliwy jest także hałas osiedlowy. Ponad 25% mieszkańców jest narażonych na ponadnormatywny hałasu w mieszkaniach, występujący wskutek stosowania oszczędnych materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrzosiedlowy jest spowodowany przez pracę silników samochodowych , wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, pracę zakładów usługowych, głośną muzykę radiową. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciążliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji wodno-kanalizacyjnych, centralnego ogrzewania, dźwigów, hydroforów, zsypów. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może wynosić w ciągu dnia 30-40 dB , nocą 25-30 dB.

Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałasy można podzielić na:
- Hałasy o poziomie poniżej 35 dB nie są szkodliwe dla zdrowia, ale mogą być denerwujące. Do hałasów tych zalicza się np. szum wody, brzęk przekładanych naczyń lub narzędzi. Hałasy te mogą przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia np. projektowaniu, pisaniu itp.
- Hałasy o poziomie od 35 do 70 dB wywierają ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka. Pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy. Może on obniżyć zrozumiałość mowy i utrudnić zasypianie i wypoczynek.
- Hałasy o poziomie od 70 dB do 85 dB trwające stale, mogą powodować zmniejszenie wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ujemny wpływ na ustrój nerwowy człowieka.
- Hałasy o poziomie od 85 do 130 dB powodują liczne uszkodzenia słuchu i różne schorzenia, jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz uniemożliwiają zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra.
- Hałasy o poziomie od 130 dB do 150 dB pobudzają do drgań niektóre wewnętrzne organy ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie. Ludzie pracujący w takim hałasie mają z reguły poważnie osłabiony, a najczęściej uszkodzony słuch.
- Hałasy o poziomie powyżej 150 dB już po 5 minutach całkowicie paraliżują działanie organizmu, powodują mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwiają wykonywanie skoordynowanych ruchów kończyn, zmieniają proporcje zawartości składników we krwi, wytwarzają u człowieka stany lękowe i depresyjne, powodują inne objawy chorób psychicznych. Wśród ludzi zatrudnionych w hałasie o tym poziomie (np. w hamowniach silników odrzutowych) aż 80% zapada na nieuleczalne choroby.

3. OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE SKUTKI HAŁASU

Z punktu widzenia psychologii hałas jest dźwiękiem nieprzyjemnym i niepożądanym, powodującym drażliwość, zmęczenie całego organizmu a szczególnie słuchu.

Hałas ma wpływ na zdrowie i kondycję człowieka. Jego działanie można rozpatrywać w trzech płaszczyznach:
- bezpośrednie na ucho środkowe i wewnętrzne
- pośrednie na układ nerwowy i psychikę
- na zasadzie odruchu - na inne narządy

Szkodliwość działania hałasu na organizm człowieka objawia się zmęczeniem, gorszą wydajnością nauki, trudnościami w skupieniu uwagi, zaburzeniami orientacji, drażliwością, podwyższeniem ciśnienia krwi, bólem i zawrotami głowy, czasowym lub trwałym uszkodzeniem słuchu. U małych dzieci hałas budzi duży niepokój, niepewność, zagubienie, powoduje płacz.
Nie wszyscy są jednakowo wrażliwi na pohałasowe uszkodzenie słuchu. Istnieją czynniki predysponujące zależne od genów, ogólnego stanu zdrowia, warunków środowiskowych.
Najbardziej wrażliwi na działanie hałasu są ludzie młodzi i małe dzieci. Szczególnie narażone są osoby, u których w rodzinie występuje niedosłuch, osoby długo przebywające w głośnym otoczeniu, aktualnie chore, leczone lekami potencjalnie uszkadzającymi słuch, cierpiące na stany zapalne uszu, szumy uszne, nadwrażliwość słuchową, wreszcie same mające niedosłuch, który w wyniku przebywania w hałasie może się pogłębić. Jednak to tylko część skutków tego hałasu.

Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na człowieka i środowisko naturalne

1. Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się:
a) szkodliwym działaniem tych zanieczyszczeń na zdrowie ludności;
b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy;
c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się;
d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych;
e) obniżeniem sprawności nauczania;
f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi;
g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki;
h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną.

2. Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji:
a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza;
b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych;
d) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne).

3. Hałas i wibracje powodują ujemne skutki gospodarcze, takie jak:
a) szybsze zużywanie się środków produkcji i transportu;
b) pogorszenie jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym hałasem oraz zmniejszenie przydatności obiektów położonych na tych terenach;
c) absencję chorobową spowodowaną hałasem i wibracjami, z czym są związane koszty leczenia, przechodzenia na renty inwalidzkie, utrata pracowników;
d) pogorszenie jakości wyrobów (niezawodności, trwałości);
e) utrudnienia w eksporcie wyrobów nie spełniających światowych wymagań ochrony przed hałasem i wibracjami.

Hałas jest także jedną z zasadniczych przyczyn zbyt wczesnego starzenia się, i to aż o 8-12 lat, oraz zwiększonej liczby zawałów serca. Wpływa on destrukcyjnie na nasz system nerwowy oraz immunologiczny.
Przy natężeniu 60-75 dB (norma akustyc
zna w polskich miastach) występują zróżnicowane anomalia u ludzi w postaci niezauważalnych zmian akcji serca, ciśnienia krwi czy rytmu oddychania. Częste zakłócenia snu i wzrost nadpobudliwości nerwowej dają znać o sobie już przy 55 dB (od takiego codziennego hałasu jest uzależnionych 65% Europejczyków). Wzrost apatii, agresji; poczucie bezsenności i przemęczenie organizmu; brak koncentracji umysłu oraz niska wydajność w pracy to coraz częściej występujące objawy psychicznej niemocy i stresogennych patologii.
Hałas bardzo ujemnie wpływa na kształtowanie się i rozwój umysłowy dzieci, które przebywając w pomieszczeniach o wysokim natężeniu decybeli, mają coraz częstsze kłopoty ze skupieniem uwagi i nauczeniem się poprawnie myśleć, mówić i czytać. Pośród dorosłych najczęstszymi ofiarami hałasu są neurotycy. Jeden mężczyzna na czterech i jedna kobieta na trzy to skala porównawcza ofiar bezlitosnych decybeli. Pół miliona Polaków ma uszkodzony słuch, co w obecnych czasach industrialno-konsumpcyjnego szaleństwa stało się synonimem choroby zawodowej. Jednak jedną z najbardziej upiornych wieści jest to, że hałas osłabia nasz system immunologiczny, i to w dość dużym stopniu. Osłabiony organizm sterroryzowany decybelami jest szybciej podatny na przyczyny powstawania różnego rodzaju infekcji i rozwój niebezpiecznych chorób.

Natężenie dźwięku występujące w różnych sytuacjach i jego wpływ:
- 10 dB oddech, szept - znużenie hałasem u najwrażliwszych,
- 20 dB szum liści - znużenie hałasem u najwrażliwszych,
- 35 dB cicha muzyka - znużenie hałasem u najwrażliwszych,
- 45 dB rozmowa - znużenie hałasem u najwrażliwszych,
- 50 dB nowoczesny samochód - zakłócenie odbioru mowy,
- 55 dB suszarka dobrej jakości - zaburzenia snu,
- 60 dB odkurzacz dobrej jakości - skurcz naczyń krwionośnych,
- 75 dB nowoczesny samochód małolitrażowy - narastanie wrogości i agresji,
- 80 dB klakson - narastanie wrogości i agresji,
- 85 dB uszkodzony kran, wnętrze typowego samochodu na polskich drogach - poziom szkodliwy dla zdrowia,
- 90 dB przerwa w szkole - zakłócenie systemu nerwowego,
- 95 dB odkurzacz typowy - zakłócenie systemu nerwowego,
- 110 dB trzaskające drzwi windy - zakłócenie systemu nerwowego,
- 120 dB silnik samolotowy - zakłócenie systemu nerwowego,
- 130-160 dB wybuch petardy - granica bólu.

4. SPOSOBY ZMNIEJSZANIA HAŁASU I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZED NIM

Gdybyśmy potrafili cofnąć się w czasie, bylibyśmy zaskoczeni niezwykłą ciszą, jaka panowała niegdyś na Ziemi. Postęp techniczny przyniósł nie tylko korzyści – wraz z nim w nasze życie wtargnął wszechobecny zgiełk. Niektórzy czują się przytłoczeni nie tyle nim samym, co faktem, że nie można przed nim nigdzie uciec.

Pomyślmy, jakie hałasy musimy znosić każdego dnia. Wokół warczą samochody i autobusy, dudnią maszyny w fabrykach i na budowach, nad głowami przelatują samoloty. A w domu? Na przemian hałasują telewizory, radia, wieże stereo, pralki i przyrządy kuchenne. Tymczasem nieustanny zgiełk odbija się na naszym zdrowiu.

Pamiętajmy, że walka z hałasem to istotny element ochrony naszego środowiska.

Na szczęście istnieją różne sposoby powodujące wyciszenie:
- W samochodach i głośno pracujących maszynach powinno się montować tłumiki;
- O ile to możliwe, urządzenia mechaniczne w domu i zakładzie pracy należy instalować w osobnych pomieszczeniach;
- Telewizory, radia i wieże stereo należy ustawiać na możliwie niski poziom głośności;
- Do budowy domów powinno się używać dźwiękoszczelnych materiałów. Podwójne szyby w oknach i specjalny materiał wewnątrz ścian tłumią hałas docierający do naszych domów z zewnątrz. Wyciszającą rolę spełniają również dywany.

Działania dotyczące ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami

Program działań dotyczących ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami jest w Polsce realizowany w skromnym zakresie, ze względu na niewielkie środki przeznaczane na te cele, szczególnie zmniejszone w ostatnich latach. Istotne osiągnięcia w tej dziedzinie mają zatem swoje źródło w badaniach przeprowadzonych w latach 1986-1990. Pozwoliły one na opracowanie zbioru skomputeryzowanych instrukcji, umożliwiających podjęcie kontroli stanu akustycznego środowiska, przystąpienie przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska do wprowadzenia systemu ewidencji hałaśliwych obiektów w środowisku. Możliwa stała się nowelizacja ustaw i przepisów wykonawczych dotyczących ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami. Realizowane są w kraju przeciwhałasowe ekrany urbanistyczne (w Krakowie, w Płudach pod Warszawą), antywibracyjne podtorza tramwajowe (np. w Krakowie). Wykonywane są również liczne oceny obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska, pomiary kontrolne, mapy akustyczne terenów wokół lotnisk i całych miast (np. w 1990 r. zakończono prace nad planem akustycznym Bydgoszczy).