Ptaki – sprzymierzeńcy, czy wrogowie człowieka?

„Ptaki – sprzymierzeńcy, czy wrogowie człowieka?” – to pytanie, na które postaram się odpowiedzieć w tej oto pracy. Ptaki pojawiające się w naszych ogrodach można podzielić ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu na trzy zasadnicze grupy:

- ptaki owadożerne – żywiące się głównie owadami, a także innymi drobnymi bezkręgowcami (pająki, dżdżownice, ślimaki)

- ptaki roślinożerne – żywiące się przeważnie nasionami, owocami, pączkami drzew i krzewów, listkami i młodymi pędami

- ptaki wszystkożerne – żywiące się pokarmem mieszanym, roślinnym i zwierzęcym (wrona siwa, gawron, kawka, sroka, sójka, kuropatwa, bażant)

Należy jednak zaznaczyć, iż wiele ptaków owadożernych w pewnych porach roku żywi się pokarmem roślinnym, natomiast ptaki roślinożerne zjadają dużo owadów i innych drobnych zwierząt. Szpak, czy kos latem i wiosną pobierają pokarm w postaci owadów, jesienią i zimą są to owoce oraz nasiona. Natomiast wróble, czy zięby żywiące się głównie ziarnami wiosną i latem zjadają dużo owadów, a swoje pisklęta karmią wyłącznie lub w znacznym stopniu owadami.

Najwięcej ptaków pojawiających się w naszych ogrodach to ptaki owadożerne, charakteryzujące się zwykle małymi rozmiarami, a co za tym idzie małą masą ciała. Nie znaczy to jednak, że potrzebują one mniej pokarmu, niż inne (większe) ptaki. Okazuje się, że im ptak jest mniejszy, tym szybciej trawi pokarm, a im szybciej trawi, tym więcej pokarmu zjada.

Pobieranie przez ptaki pokarmu roślinnego, ma duże znaczenie dla rolnictwa, odchwaszczają one bowiem pola i ogrody żywiąc się owocami i nasionami chwastów. Z drugiej jednak strony stanowi to duży problem, gdyż oprócz nasion, owoców czy pąków chwastów ptaki żywią się także roślinami uprawnymi (rolniczymi lub ogrodniczymi). Największe straty widać w owocach czereśni, wiśni, winogron, gruszek, jabłek, truskawek, porzeczek, a także w owocach leszczyny i orzechach włoskich. Notuje się także szkody wśród pąków wiśni, gruszy, a także ich kwiatów.

Wśród roślin rolniczych niszczone są zasiewy grochu, bobiku, zbóż, kukurydzy (także młode kolby), nasiona słonecznika i rzepaku. Ptaki czynią również szkody wśród roślin warzywnych oraz cebul roślin ozdobnych.

Jak widać z powyższej części pracy szkody wyrządzane przez ptaki są znaczące, dlatego ludzie próbują chronić swe uprawy przed „skrzydlastymi szkodnikami”.
Kiedyś ludzie w bardzo brutalny sposób starali radzić sobie z tym problemem – zabijając ptaki, niszcząc ich gniazda i jaja. Zostało to jednak zakazane.

W ochronie zasiewów przed ptakami zalecane są metody mechaniczne czyli odstraszające, które działają na zmysły (wzrost, słuch) ptaków, stwierdzono bowiem, iż szkodniki te boją się wszystkiego co nienaturalne. Jako jedne z pierwszych były czterokształtne „strachy na wróble”, które dość skutecznie płoszyły owe szkodniki. Jednak po pewnym czasie ptaki przyzwyczaiły się do nieruchomych strachów i nie przejmując się ich obecnością dalej czyniły szkody.
Pojawiła się konieczność wymyślenia bardziej skomplikowanych, a później także ruchomych strachów. Rozmieszczano atrapy kotów, martwych ptaków. Nad grządkami rozwieszano sznurki, do których przywiązywano kolorowe szmatki, papiery, folię aluminiową, która odstraszała ptaki zarówno odbijając promienie słoneczne, jak i szeleszcząc na wietrze. Promienie słoneczne odbijają także rozwieszone szkiełka.
Później zaczęto wpływać na słuch ptaków, stosując różnego rodzaju hałasy: wystrzały, krzyki ptaków i szum nadlatujących drapieżników.
Po pewnym czasie sposoby te jednak stają się nieskuteczne, gdyż ptaki przyzwyczajają się do odgłosów.

W rolnictwie i ogrodnictwie stosuje się zabezpieczanie nasion przed wydziobywaniem przez zaprawianie środkiem chemicznym MESUROL 500 FS.

Godne polecenia jest ekologiczne rozwiązanie, stosowane w ochronie sadów przed szpakami. Polega ono na sadzeniu morwy białej lub górskiej, których owoce są przysmakiem szpaków.

Trzeba pamiętać, że oprócz opisanych wyżej szkód, ptaki niosą jednak wiele korzyści. W ogrodach pojawia się wiele gatunków owadożernych oraz okresowo żywiących się owadami, które są naszymi sprzymierzeńcami. Zjadają one wszystkie stadia rozwojowe owadów (jaja, larwy, poczwarki oraz owady dorosłe).
Jeśli uświadomimy sobie jak niewiele ważą np. jaja owadów (2000 jaj niektórych motyli to ok. 1g) lub same gąsienice motyli (400 gąsienic waży ok. 12 g) to stwierdzimy jak wiele owadów jest w stanie zniszczyć każdego dnia każdy owadożerny ptak.
Przykładem może być sikora bogatka, której dzienna porcja pokarmu to minimum 18g.

Nie zapominajmy, że w okresie lęgowym ptaki pobierają znacznie więcej pokarmu, gdyż muszą wykarmić zarówno siebie jak i swoje pisklęta, które zjadają dziennie więcej niż dorosłe osobniki. Pokarm pobierany jest z reguły w najbliższym sąsiedztwie gniazda, tak więc roślinność wokół niego jest dość dokładnie oczyszczona z owadów.

Reasumując, stwierdzam, że ptaki są jednak sprzymierzeńcami człowieka. Jak widać z powyższej pracy, czynią one więcej korzyści niż strat, bowiem nasze ogrody „odwiedza” więcej ptaków owadożernych, niż roślinożernych. Zresztą i te służą nam pomocą, zjadając owoce, nasiona oraz zielone części chwastów – niszcząc je w ten sposób. Nie zapominajmy także, że urok, a przede wszystkim śpiew ptaków wpływa na lepsze samopoczucie człowieka i umila spacery każdego z nas.



Przypisy:
I. Ochrona roślin nr 3 / 2000 r. „Ptaki – uciążliwi sprzymierzeńcy człowieka. Metody odstraszania i zapobiegania szkodom.”
II. Owoce warzywa kwiaty nr 11 / 2002 r. „Ptaki jako szkodniki.”