Ważne pojęcia dotyczące Aten

Polis - Polis, miasto-państwo. Typowa dla starożytności forma państwowości. Polis ukształtowały się prawdopodobnie ok. IX w. p.n.e. w greckich koloniach.

Achajowie - starożytne plemię greckie, przybyłe z północy na teren Peloponezu w 1. poł. II tysiąclecia p.n.e. Podbiwszy pierwotną ludność utworzyli liczne, niewielkie państwa, m.in. Argos i Mykeny, które w XVI-XII w. p.n.e. stały się głównym ośrodkiem kultury mykeńskiej.

Dorowie - w starożytności plemię greckie, które ok. XII w. p.n.e. wtargnęło na teren Grecji, pokonało Achajów i zniszczyło ośrodki kultury mykeńskiej (tzw. "wędrówka Dorów" lub mitologiczny "powrót Heraklidów"). Po opanowaniu całego niemal Peloponezu, Dorowie utworzyli tu kilka miast-państw, m.in. Spartę, Megarę, Argos, Sykion, Korynt i Mesenię.

Koń trojański, w mitologii greckiej, sposób, przy pomocy którego Achajowie zdobyli Troję po 10 latach oblężenia. Pomysł zbudowania konia trojańskiego powstał z natchnienia Ateny, która tę myśl podsunęła Prylisowi, synowi Hermesa.

Kolonizacja - (łac. colonia ‘osada’) zaludnianie nowych obszarów, budowanie tam osad.

Ekspansja - (fr. expansion z p. łac. expansio od łac. expandere ‘rozszerzyć’) przestrzenne rozprzestrzenianie się, ogarnianie nowych obszarów.

Metropolia - (z greckiego - "macierzyste miasto"), w starożytnej Grecji miasto, które zakładało kolonię. Wzajemne stosunki kolonii z metropolii ograniczały się najczęściej do wymiany handlowej, spraw religijnych i kulturalnych (symbol - ogień zabierany na nowe miejsce z ogniska miejskiego w prytanejonie).

Barbarzyńca - barbarzyńca (łc. barbarus ‘cudzoziemiec’ z gr. brbaros) 1. człowiek dziki, niecywilizowany. 2. staroż. w Grecji – każdy cudzoziemiec, w Rzymie – ten, kto nie był Rzymianinem lub Grekiem.

Monarchia - forma rządów z monarchą (królem, cesarzem, sułtanem) jako reprezentantem władzy suwerennej. Monarcha pełnił władzę dożywotnio, samodzielnie lub wspólnie z organami typu doradczego lub ustawodawczego. Władza monarchy była dziedziczna lub wybieralna (elekcyjna).

Arystokracja - z greckiego aristos – najlepszy, aristokrata – rządy, władza najlepszych.

Tyrania - w starożytnej Grecji forma rządu powstała w wyniku przejęcia władzy przez jednostkę, najczęściej przy poparciu ludu.

Oligarchia - (gr. oligarcha) polit. forma rządów w państwie, gdzie całość władzy skupia niewielka grupa ludzi najczęściej arystokracja rodowa i najbogatsza warstwa społeczna; także państwo o takim ustroju.

Demokracja - (gr. demokrata od dmos ‘lud’ + krtos ‘władza’) polit., w antycznej Grecji – ustrój, w którym najwyższa władza należała do zgromadzenia obywateli miasta (nie należeli do nich: kobiety, cudzoziemcy i niewolnicy), z których każdy ma prawo głosu i zgłaszania swoich propozycji, a przygotowaniem i realizacją ustaw zajmowała się rada bule.

Ostracyzm - (gr. ostrakismós ‘sąd skorupkowy’ od óstrakon ‘skorupka’) powszechna dezaprobata, wykluczenie kogoś z towarzystwa lub grupy.
Eforowie- najwyżsi urzędnicy w Sparcie i innych państwach doryckich (5 nadzorców), wybierani na 1 rok przez apellę. Równorzędni w stosunku do królów, przed nikim nie odpowiedzialni. Zadania: polityka wewnętrzna i zewnętrzna.

Archont - (gr. rchon, rchontos) staroż., polit. najwyższy urzędnik, zwł. jeden z dziewięciu wybieranych corocznie najwyższych urzędników ateńskich.

Demy - miejskie organizacje samorządowe w cesarstwie bizantyjskim w V-VII w., kierowane przez demarchów i pełniące głównie funkcje administracyjne, gospodarcze, wojskowe, rzadziej polityczne.

Symmachia - gr. Symmachia wspólna walka, w starożytnej Grecji związek obronny polis.

Sofiści - powstała w V w. p.n.e. w Atenach szkoła filozoficzna, której głównymi reprezentantami byli: Protagoras rozwijający teorię filozoficzną bytu i poznania oraz Gorgiasz proponujący nową koncepcję estetyczną.

Gimnazjon - (gr. gymnsion) staroż. w antycznej Grecji – miejsce wykonywania ćwiczeń atletycznych.

Dionizje - attyckie święta obchodzone cztery razy w roku. Czczono na nich Dionizosa. Rozróżniano kilka rodzajów:

Dionizje Małe (wiejskie) - dla uczczenia pory otwierania naczyń z młodym winem,

Lenaje - w związku z tłoczeniem wina,

Antesterie - święto ogólnojońskie, kiedy próbowano nowe wino,

Dionizje Wielkie (miejskie) - z procesją posągu Dionizosa do gaju Akademosa.

Antropomorfizm - (z greckiego "anthropos" - człowiek, "morfe" - kształt), w religioznawstwie i etnologii przypisywanie ludzkich cech istotom, którym one z natury nie przynależą: zwierzętom i tworom przyrody nieożywionej, a zwłaszcza bóstwom; w tym ostatnim przypadku rozróżnia się antropomorfizm fizyczny (obdarzanie bóstwa nadnaturalną urodą, siłą, sprawnością itp.) i psychiczny (tzw. antropopatyzm - obraz "osobowości" bóstwa budowany za pomocą pojęć czerpanych z psychologii człowieka).

Politeizm - (fr. polythisme z gr. pols ‘liczny’ + theós ‘bóg’) religiozn. religia, w której występuje wielu bogów; wiara w wielu bogów, występująca gł. wśród kultur starożytnych; n.os. politeista (fr. polythiste).

Igrzyska - w starożytnej Grecji zawody ("agony"), łączące w sobie zmagania sportowe, muzyczne i teatralne. Wiązały się z uroczystościami odbywającymi się w sanktuariach.

Emigrant - osoba emigrująca, opuszczająca kraj, miejscowość, najczęściej w celu zapewnienia sobie lepszych warunków życia. Rozróżnia się emigrantów: stałych, sezonowych, okresowych, zarobkowych i politycznych.

Periojkowie - w starożytnej Sparcie ludność wolna, pełniąca służbę wojskową i płacąca świadczenia na rzecz państwa, ale pozbawiona praw politycznych.

Metojkowie - z greckiego - "współmieszkańcy"), w starożytnych Atenach i in. miastach greckich obca ludność napływowa nie posiadająca pełni praw obywatelskich, lecz zobowiązana do świadczeń na rzecz państwa. Metojkowie uprawiając handel dochodzili nieraz do wielkich majątków. Czasem za zasługi otrzymywali prawa obywateli.

Heloci - w starożytnej Sparcie niewolnicy państwowi pozbawieni praw politycznych. Była to ludność rolnicza Lakonii (Achajowie), podbita przez Dorów, oraz doryccy mieszkańcy Mesenii, zwyciężeni przez Spartan.

Hekatomba - pierwotnie ofiara ze stu wołów składana bogom, szczególnie Zeusowi. W poematach Homera jest nią już każda większa ofiara zwierzęca.

Hellada- w starożytności nazwa krainy w południowej Tesalii na północy Grecji w VII w.p.n.e. dotyczyła środkowej Grecji a potem całego obszaru zamieszkanego przez Greków.

Despotyzm - (z greckiego despotes - pan, władca), forma nieograniczonej i bezwzględnej władzy jednostki. Oparte na przemocy i terrorze wobec przeciwników sprawowanie rządów przez władcę i jego najbliższe otoczenie, oznaczające także samowolę w stosunku do otoczenia, naginanie wszystkiego i wszystkich do swojej woli.