Postępowanie sądowe w średniowieczu wg Sójki - Zielińskiej.

Droga sądowa – zawarcie przez stronę pokrzywdzoną z przeciwnikiem umowy o oddanie sprawy sądowi. Sprawy naruszające interesy ogółu: zdrada stanu, dezercja sądzone były na zgromadzeniach ludowych.
- Brak odrębności postępowań w sprawach cywilnych i karnych
- Postępujące rozróżnienie przestępstw publicznych od prywatnych
Proces rugowy – postępowanie z urzędu przed królem i jego urzędnikami. Charakteryzujące się szybkością działania i dążęniem do odkrycia prawdy materialnej (przesłuchanie inkwizycyjne). Rugownicy – osoby z danej ziemi wybrane do donosicielstwa.

Cechy procesu zwyczajnego i jego przebieg:
- skargowość
-- pozew jako umowa między stronami, czyli charakter prywatny
-- później powstaje pozew sądowy egzekwowany przez króla
-- obowiązek stawiennictwa zagrożony sankcjami
-- dylacja – prawne odroczenie procesu
-- jawność i ustność
-- powód – actor – pierca / pozwany – reus – sąpierz
-- ścisły formalizm = powstanie instytucji pomocników, a później zastępców procesowych
-- brak poszukiwania prawdy materialnej, sąd związany dowodami stron
-- wyrok warunkowy otwiera postępowanie dowodowe
-- pierwszeństwo pozwanego do dowodu
przysięga – środek dowodowy o charakterze samoprzekleństwa
- przysięga oczyszczająca składana przez oskarżonego
- przysięga oskarżająca składana przez oskarżyciela
- instytucja współprzysiężników jako świadków
ordalia – Sądy Boże, system środków dowodowych polegających na przechodzeniu przez oskarżonego określonych prób dla udowodnienia niewinności
księgi sądowe – potwierdzenie autentyczności dokumentu i jego mocy prawnej
nagana wyroku – zaskarżenie sędziego o wydanie nieuczciwego wyroku. Początkowo była to osobna sprawa, później rozpatrywał naganę sąd wyższy, co doprowadziło do wykształcenia toku instancji.
Kocz – wadium na rzecz sędziego składane przez naganiającego

Proces wydobywczy – proces o zwrot skradzionego przedmiotu
-- gonienie śladem za złodziejem na okrzyk okradzionych
-- Ruska Prawda uznaje obowiązek gonienia dla członków gminy
-- Licowanie rzeczy – znalezienie skradzionego przedmiotu i proces o niego
-- Zachodźca – osoba, od której ktoś nabył skradzioną rzecz

Egzekucja sądowa – zmuszenie do dostosowania się do wyroku przez przegraną stronę z urzędu (grabież, drapiestwo – egzekucja przymusowa)
XVw rozdział procesu karnego i cywilnego
-- skargi cywilne – domaganie się odszkodowania materialnego
-- skargi karne – domaganie się ukarania sprawcy
-- skargi mieszane – odszkodowanie + kara

Zmiany w postępowaniu:
- pisemność postępowania
- system zarzutów procesowych (ekscepcji)
proces przeciw szkodliwym ludziom – proces prewencyjny przeciw włóczęgom, pospólstwie w Niemczech
proces gościnny – skrócone postępowanie dla cudzoziemców


PROCES CYWILNY
Proces rzymsko – kanoniczny – połączony z procesem kościelnym i recepcją pr. rzymskiego
-- pisemność postępowania
-- proces skargowy
-- dyspozycyjność procesu – zależność od woli stron
-- kontradyktoryjność
-- brak działania sędziego z urzędu
-- prawda formalna – tylko na podstawie przedstawionych sędziemu materiałów i dowodów wyrok
-- legalna teoria dowodowa

Stadia procesu:
- wdanie się w spór
- pisemna skarga powoda do sądu
- pisemna obrona pozwanego
- ekscepcja - zarzut
- ekscepcje deklinatoryjne – zwalniające pozwanego od sporu
- ekscepcje peremtoryjne – udowodnione po wdaniu się w spór
- ekscepcje dylatoryjne- odraczające sprawę
- merytoryczny rozbiór procesu – artykuły dowodowe
- wyrok stanowczy – końcowy
postępowanie sumaryczne – skrócone i uproszczone
subhastacja – sprzedaż nieruchomości na licytacji w celu uzyskania potrzebnej sumy
przymus osobisty, czyli osobista odpowiedzialność za długi (osobą i majątkiem)
XVI odrębny proces cywilny
- do XIX powszechny niemiecki proces cywilny
zasada ewentualności – strona zobowiązana była do przedstawienia od razu wszystkich twierdzeń i zaprzeczeń, z jakimi chce wystąpić w toku procesu
wyrok na dowód – wyrok dotyczący meritum sprawy, a później następuje postępowanie dowodowe
środkami odwoławczymi:
- apelacja od I instancji
- rewizja od ostatecznego wyroku

XVIw Proces francuski:
-- połączenie zasady pisemności i ustności
-- zasada sporności
-- wymiana pism między stronami
stan sprawy zawisłej – powód nie może zmienić treści skargi
opozycja – przeciw zapadłemu wyrokowi zaocznemu
restytucja – prośba o uchylenie wyroku zapadłego w ostatniej instancji i przywrócenie stanu poprzedniego
kasacja – skarga przeciw prawomocnemu wyrokowi składana do Rady Stron


PROCES KARNY
Proces inkwizycyjny
- od 1216 instytucja inkwizytorów
- zarzuty stawiane z urzędu na podstawie denuncjacji
- skupienie w jednej osobie sędziego i oskarżyciela
- oskarżony tylko przedmiotem procesu a nie stroną w nim
- tajny i pisemny
- legalna teoria dowodowa
1. postepowanie informacyjne – inkwizycja generalna
2. właściwe śledztwo – inkwizycja specjalna
3. osądzenie
uwolnienie od sądu – oddalenie oskarżenia, ale zawsze jest możliwość wznowienia postępowania
kara z podejrzenia – wyrok tylko na mocy niepełnych dowodów, łagodniejszy od zwykłego
1532 Carolina utrzymuje postępowanie skargowe
1539 ordonans z Villers – Cotteret wprowadza we Francji postępowanie inkwizycyjne
XVI/XVII proces dochodzeniowy w Rosji (rozysk)


POLSKI PROCES ZIEMSKI
XVI-XVII istnienie procesu skargowego
1523 Formula processus – kodyfikacja procesu ziemskiego
-- pisemny pozew
-- wywód sprawy przez powoda – indukta
-- odpowiedź pozwanego – replika
-- zagruntowanie sporu – niemożność wycofania się ze sporu bez zgody oponenta
-- przedstawienie dowodów
-- wyrok stanowczy
-- interlokut – postanowienie sądowe w trakcie procesu
ewazja – wyrok uwalniający
kondemnata – wyrok zasądzający
mocja – nagana sędziego w procesie ziemskim
male obtentum – postępowanie przeciw wyrokowi zaocznemu
XVI-XVII proces egzekucyjny
Rumacja – usunięcie siłą opornego dłużnika z nieruchomości
Instygator- wszczyna postępowanie na skutek doniesienia lub z własnej inicjatywy