Sytuacja polityczna ziem polskich po powstaniu styczniowym.

Zabór rosyjski
Nazwę „Królestwo Polskie” zmieniono na „Kraj Nadwiślański”, zrusyfikowano administrację oraz szkolnictwo. W miejsce Szkoły Głównej powstał Uniwersytet Carski w Warszawie. Zakazano tworzenia polskich organizacji społecznych, kulturalnych i politycznych, walczono z przejawami polskiego życia narodowego. W wielu kręgach popularność zdobywały hasła pozytywistyczne. Polskie ugrupowania polityczne pozostawały w konspiracji, a ich działalność polegała na rozpowszechnianiu nielegalnych książek i czasopism oraz przygotowywaniu demonstracji i strajków.

REWOLUCJA 1905 R.
Ożywienie życia politycznego w Królestwie Polskim nastąpiło dopiero w okresie rewolucji 1905 r. przez prawie dwa lata PPS i SDKPiL organizowały masowe strajki i manifestacje robotnicze. Wystąpieniom robotników towarzyszyły demonstracje chłopów, którzy domagali się wprowadzenia języka polskiego do szkół elementarnych i samorządów gminnych. Również młodzież podjęła w okresie tej rewolucji walkę z rusyfikacją. Tajne organizacje doprowadziły do wybuchu strajku szkolnego. Strajkująca młodzież osiągnęła wprowadzenie języka polskiego do szkół prywatnych, a w szkołach państwowych język polski był przedmiotem dodatkowym. .

ROZŁAM W RUCHU SOCJALISTYCZNYM
W czasie rewolucji ujawnił się spór pomiędzy dwoma nurtami w polskim ruchu socjalistycznym- niepodległościowym i internacjonalistycznym. SDKPiL i część działaczy PPS dążyły do ścisłego podporządkowania wystąpień polskich robotników ogólnorosyjskiemu ruchowi rewolucyjnemu. Natomiast pozostali działacze PPS zmierzali do połączenia walki rewolucyjnej z realizacja programu niepodległościowego. Józef Piłsudski, kierujący Organizacją Bojową PPS, starał się nadać wystąpieniom robotniczym charakter powstania narodowego. Wkrótce spory w PPS doprowadziły do rozłamu w partii. Większość działaczy, którzy opowiedzieli się przeciwko dominacji haseł niepodległościowych, utworzyła PPS- Lewicę. Natomiast grupa popierająca niepodległościową działalność Piłsudskiego uformowała się w PPS- Frakcję Rewolucyjną.

Koncepcje Piłsudskiego spotykały się z niechęcią w środowisku Narodowej Demokracji. Jej przywódca, Roman Dmowski, uważał, że walka z państwem rosyjskim nie ma szans na powodzenie. Liczył na uzyskanie autonomii dla Królestwa Polskiego.


Ziemie polskie pod panowaniem pruskim
Warunki życia na ziemiach należących do Prus systematycznie się pogarszały, co wynikało z centralistycznej i germanizacyjnej polityki rządu pruskiego. Władze wprowadziły zakaz używania języka polskiego w sądach i administracjach, zniemczeniu uległ też system szkolny. Uniemożliwiano działalność polskich ugrupowań politycznych. W ramach tzw. walki o kulturę poddano kontroli Kościół katolicki i zlikwidowano szereg instytucji kościelnych. Działania te były ściśle związane z germanizacyjną polityką władz niemieckich, by zlikwidować Kościół, który był podporą w podtrzymywaniu świadomości polskiej.


Zabór austriacki- autonomia galicyjska
Polakom żyjącym w zaborze austriackim żyło się znacznie lepiej niż w innych zaborach. W latach sześćdziesiątych wprowadzono konstytucje gwarantującą podstawowe prawa obywatelskie, Galicja zaś otrzymała status autonomicznego państwa koronnego, w którym zostały powołane Sejm Krajowy i Wydział Krajowy. Złożone z Polaków władze autonomiczne dysponowały pieniędzmi z lokalnych podatków oraz podejmowały decyzje w sprawach związanych z gospodarką, inwestycjami i oświatą. Pod bezpośrednia władzą Wiednia pozostały administracja państwowa, sądownictwo, szkolnictwo średnie i wyższe, obronność bezpieczeństwo, konstytucja państwa. Jeżykiem urzędowym stał się polski, a stolicą Galicji, siedzibą władz autonomicznych i namiestnika był Lwów.

Polonizacja galijskiej administracji spotkała się ze sprzeciwem Ukraińców. Ukraiński ruch narodowy podjął w alkę o zorganizowanie własnego szkolnictwa i uznanie ukraińskiego za drugi język urzędowy. W miarę upływu czasu konflikt polsko- ukraiński zaostrzał się, a jego ofiara stał się namiestnik Galicji, Andrzej Potocki, zabity przez ukraińskiego studenta w 1908 r.

Wprowadzenie autonomii stworzyło znacznie korzystniejsze niż w pozostałych zaborach warunki rozwoju polskiego życia narodowego . Spolonizowane zostały wszystkie szkoły, w Galicji swobodnie mogły rozwijać się rozmaite dziedziny naukowe, myśl społeczna i polityczne oraz twórczość artystyczna. Polskie ugrupowania polityczne ( PPSD, PSL) prowadziły legalną działalność.

Po upadku rewolucji 1905- 1907 r. wielu działaczy niepodległościowych przeniosło się z Królestwa Polskiego do zaboru austriackiego, gdzie panowały o wiele korzystniejsze warunki prowadzenia pracy narodowej. Z terytorium Galicji prowadzone były więc działania obejmujące inne ziemie polskie.



KOMISJA KOLONIZACYJNA
Władze pruskie wprowadziły antypolska politykę także na płaszczyźnie gospodarczej. Utrudniały Polakom zakup ziem, wprowadzono tez prawo umożliwiające wywłaszczanie i wysiedlanie Polaków przybyłych na terytorium prus z innych zaborów ( tzw. rugi pruskie ). Powołano też Komisje Kolonizacyjną, której celem było wykupywanie od Polaków ziemi w Poznańskiem i na Pomorzu Gdańskim, a następnie osadzanie na niej niemieckich chłopów. Polityka państwowa cieszyła się poparciem wśród Niemców, czego wyrazem była działalność organizacji społecznych, z których najbardziej znane było Niemieckie Towarzystwo Marchii Wschodniej ( Hekata). Celem Hekaty było popieranie osadnictwa niemieckiego na ziemiach zaboru pruskiego oraz ograniczanie polskiej aktywności gospodarczej na tych terenach.

Polityka germanizacyjna nie przyniosła jednak pożądanych efektów. Stało się to za sprawa polskiego odrodzenia narodowego. Polska ludność Wielkopolski, Śląska, Pomorza, Warmii i Mazur, zmuszana do wyrzeczenia się tradycji narodowych z determinacją broniła swej odrębności. Jednocześnie polski ruch narodowy potrafił wykorzystać różnorodne możliwości działania, które pojawiły się mimo represyjnej polityki państwa pruskiego. Szczególnie duże znaczenie miała rozbudowa polskich organizacji gospodarczych- spółdzielni, kółek rolniczych, towarzystw kredytowych i ubezpieczeniowych. Istotna rolę odgrywała prasa, przy organizacjach społecznych i parafiach często powstawały biblioteki i czytelnie.

Ważna cechą polskiego ruchu narodowego była harmonijna współpraca przedstawicieli wszystkich warstw społecznych. Szczególną rolę odgrywali księża katoliccy, którzy organizowali wiele instytucji społecznych i kulturalnych. Także ziemianie i inteligencja wspierali materialnie różne inicjatywy narodowe