Natrysk biczowy - wskazania, przeciwskazania i znaczenie w medycynie.

Wodolecznictwo, czyli hydroterapia stanowi najstarszy dział fizjoterapii. Obejmuje ponad 100 różnych metod wykorzystujących do celów leczniczych właściwości fizyczne zwykłej wody w różnych postaciach: ciekłej, stałej i gazowej. Podstawę leczniczego działania stanowi działanie termiczne i hydrostatyczne wody odpowiednio użytej do zabiegu.
Zabiegi lecznicze możemy podzielić na:
- zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody:
· kąpiele całkowite
· ~ częściowe
· ~ kinezyterapeutyczne
· ~ perełkowe
· ~ tlenowe
· ~ aromatyczne
· masaż podwodny
- zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia strumienia wody:
· polewania
· natryski stałe
· ~ ruchome
- zabiegi za pośrednictwem tkanin:
· zmywania
· nacierania
· zawijania
· okłady
· kompresy


Fizjologiczne podstawy wodolecznictwa

Zabiegi wodolecznicze związane są przede wszystkim ze złożonym działaniem na organizm człowieka zespołu czynników, w którym pierwszorzędną rolę odgrywa temperatura i ciśnienie hydrostatyczne. Właściwości fizyczne wody umożliwiają bardzo subtelne dawkowanie zarówno bodźców termicznych, jak i mechanicznych, uwzględniające indywidualne różnice w reaktywności organizmu chorego. Warunkiem skuteczności jest właściwe dobranie rodzaju zabiegu, temperatury wody, czasu trwania, częstości i ilości zabiegów w serii.


Regulacja temperatury ciała

Temperatura wnętrza ciała (część rdzenna) jest utrzymywana na stałym poziomie 37 C niezależnie od temperatury otoczenia. Podstawę stanowi utrzymanie przez odpowiedni układ regulacyjny równowagi pomiędzy wytwarzaniem a oddawaniem ciepła przez organizm.
Zależnie od różnic temperatury między organizmem a jego środowiskiem zachodzić może wymiana ciepła w jednym lub w drugim kierunku. Organizm może pobierać je lub tracić.
Na proces wymiany ciepła między częścią rdzenną i korową organizmu a środowiskiem zewnętrznym wpływa wiele czynników, a przede wszystkim przepływ krwi z części rdzennej do skóry. Przechodzące przez tkankę podskórną naczynia tworzą rozległą sieć w podbrodawkowej warstwie skóry. Bezpośrednio pod skórą leży splot żylny, do którego dopływa krew z tętnic bezpośrednio przez połączenia tętniczo-żylne. Wielkość dopływu do tego splotu może zmieniać się w szerokim zakresie od 0 do 30% objętości wyrzutowej serca, dlatego też im więcej krwi dopływa z wnętrza ciała do tego splotu, tym więcej ciepła dostarcza ona z części rdzennej do skóry. Jeżeli natomiast przepływ z części rdzennej do korowej zostaje znacznie ograniczony, ciepło może dotrzeć do skóry jedynie przez przewodzenie, na przeszkodzie czemu stoją tkanki izolacyjne. To właśnie ta warstwa izolacyjna jest odpowiedzialna stałość temperatury części rdzennej mimo zmian temperatury otoczenia. Dostarczanie ciepła do skóry przez krew jest regulowane przez układ współczulny stopniem zwężenia tętniczek i połączeń dostarczających krew do splotu żylnego skóry. W prawidłowych warunkach stałe napięcie układu współczulnego powoduje stałe zwężenie tętniczek zaopatrujących skórę w krew. Zahamowanie ośrodków znajdujących się w tylnej części podwzgórza powoduje rozszerzenie tych naczyń krwionośnych.
Temperatura ciała regulowana jest przez mechanizmy nerwowe działające na zasadzie sprzężenia zwrotnego za pomocą ośrodka umiejscowionego w podwzgórzu z odpowiednimi receptorami wykrywającymi odchylenia od pożądanej temperatury. Z receptorów temperatury najważniejsze są neurony reagujące na ciepło, znajdujące się w polu przedwzrokowym podwzgórza. Poza nimi są jeszcze receptory wrażliwe na zimno. W utrzymaniu stałej temperatury pomagają receptory ciepła i zimna umiejscowione w skórze, które wysyłają informacje przez rdzeń kręgowy do podwzgórza.
Regulacja temperatury ciała zanurzonego w wodzie przebiega inaczej niż w powietrzu. Utrzymany zostaje jedynie mechanizm przewodnictwa i konwekcji. Każda porcja wody przylegająca do skóry może absorbować większe ilości ciepła niż powietrze. Dzieje się tak dlatego, że ciepło właściwe wody jest kilka razy większe niż powietrza. W dodatku przewodnictwo ciepła przez wodę jest 25 razy większe niż powietrza. W związku z tym ogrzanie cienkiej warstwy wody przylegającej do skóry nie powoduje powstania strefy izolacyjnej jak to się dzieje w powietrzu, tym bardziej, że woda zmniejsza o 90% grubość warstwy powietrza przylegającego do skóry. Z powodu tych różnic W przewodzeniu ciepła przez wodę i powietrze, utrata przez organizm ciepła do wody w umiarkowanych temperaturach jest 250 razy większa niż ciepła do powietrza w tej samej temperaturze. Należy przy tym dodać, że stopień utraty ciepła przez organizm do wody stojącej jest taki sam jak do wody płynącej. Swobodna konwekcja ciepła występująca w wodzie praktycznie nie istnieje w kąpieli w środowisku takim, jak borowina. Należy pamiętać, że możliwości regulacji temperatury ciała zanurzonego w wodzie gorącej są bardziej ograniczone niż w gorącym powietrzu, przede wszystkim ze względu na to, że w środowisku wodnym nie może zachodzić oddawanie ciepła przez promieniowanie i odparowanie obficie wydzielanego potu.

Miejscowe działanie zimna

W pierwszej fazie krótkotrwałego działania zimna na skórę obserwuje się bladość spowodowaną skurczem naczyń krwionośnych. Po chwili następuje jednak druga faza, w której bladość ustępuje miejsca żyworóżowemu zabarwieniu wywołanemu rozszerzeniem naczyń krwionośnych wskutek działania mechanizmów regulacyjnych. To czynne rozszerzenie naczyń skóry, pojawiające się w drugiej fazie działania zimna, nosi nazwę w wodolecznictwie odczynu naczyniowego. Prawidłowe i wyraźne wystąpienie tego odczynu jest podstawowym warunkiem uzyskania dobrych wyników leczenia zabiegami wodnymi. Skóra reagująca prawidłowo na zimno jest ciepła, a pacjent odczuwa przy tym przyjemne ciepło. Nieprawidłowy odczyn naczyniowy występujący u osób ze zmianami chorobowymi naczyń krwionośnych, osłabionych, z niedokrwistością, polega na zwężeniu naczyń krwionośnych skóry. Jego wy6razem jest bladość skóry, gęsia skórka, dreszcze, przyspieszenie tętna i złe samopoczucie. W przypadku pojawienia się nieprawidłowego odczynu naczyniowego zabieg należy natychmiast przerwać. U osób osłabionych i źle znoszących zimno zabiegi wodolecznicze należy poprzedzać zabiegami rozgrzewającymi np. nacieranie ciała, czy ciepła kąpiel. Przyspieszyć można wystąpienie odczynu naczyniowego przez wykonywanie ruchów czynnych w czasie zabiegu wodoleczniczego. W przypadku złej tolerancji zimnych zabiegów należy zmienić temperaturę wody i skrócić czas zabiegu.

Miejscowe działanie ciepła

Pod wpływem niezbyt silnego bodźca cieplnego naczynia krwionośne skóry i tkanki podskórnej rozszerzają się. Następuje rozszerzenie tętniczek i naczyń włosowatych, żył skóry oraz otwarcie dotąd nieczynnych naczyń włosowatych. Powoduje to znaczne zwiększenie ukrwienia skóry. To czynne przekrwienie, głównie o charakterze tętniczym, powoduje żyworóżowe zabarwienie skóry. Przy przedłużającym się działaniu ciepła, podobnie jak w razie dłuższego działania zimna, odcień skóry zmienia się na różowosiny, co znamionuje przekrwienie bierne występujące w następstwie zahamowania mechanizmów regulacyjnych. Nagłe działanie silnego bodźca cieplnego może spowodować krótkotrwały, odruchowy skurcz naczyń krwionośnych poprzedzający ich rozszerzenie. Odczyny naczyniowe na ciepło i zimno, zależnie od siły i miejsca działania bodźca, mogą mieć charakter miejscowy lub wskutek działania odruchów konsensualnych mogą rozprzestrzeniać się na całą skórę. W złożonym mechanizmie zmian naczynioruchowych skóry pod wpływem bodźców termicznych biorą udział hormony tkankowe (histamina, acetylocholina) uwolnione wskutek wykonywanego zabiegu.


Fizjologiczne mechanizmy wyrównawcze

Zmiany naczynioruchowe występujące w skórze pod wpływem bodźców termicznych wyrównywane są antagonistycznymi odruchowymi reakcjami naczyniowymi zachodzącymi przede wszystkim w obrębie części rdzennej ciała. Z pewnymi ograniczeniami i wyjątkami przyjąć można za nadal słuszne prawo Dastre-Morata, według którego światło naczyń krwionośnych trzew zachowuje się antagonistycznie w stosunku do stanu światła naczyń skóry.
Oprócz tych odruchowych reakcji naczynioruchowych dużą rolę w kompensacji przesunięć krwi w obrębie układu krążenia, zachodzących pod wpływem bodźców termicznych, odgrywają równocześnie występujące zmiany objętości krwi krążącej. W ciepłych kąpielach wskutek opróżnienia magazynów tkankowych, zwiększa się objętość krwi krążącej, a w zimnych zmniejsza się w następstwie ich wypełniania. W ciepłej kąpieli czynność serca ulega przyspieszeniu, a objętość wyrzutowa i pojemność minutowa serca zwiększają się. W gorącej kąpieli czynność serca również ulega przyspieszeniu, natomiast objętość wyrzutowa serca zmniejsza się wskutek zmniejszonego wypełniania komór. W zimnej kąpieli, w okresie wtórnego rozszerzania naczyń krwionośnych na obwodzie ciała czynność serca ulega zwolnieniu i zmniejsza się objętość wyrzutowa serca.
W okresie rozszerzenia naczyń obwodowych podczas zabiegów wodoleczniczych następuje na ogół spadek tętniczego ciśnienia, a w czasie ich zwężenia wzrost. W ciepłej kąpieli ciśnienie rozkurczowe serca obniża się nieco więcej niż ciśnienie skurczowe, natomiast w kąpieli gorącej ciśnienie skurczowe ulega podwyższeniu w większym stopniu niż ciśnienie rozkurczowe. W chłodnej kąpieli ciśnienie skurczowe zwiększa się silniej niż rozkurczowe. W zimnej kąpieli występuje głównie wzrost ciśnienia rozkurczowego, a w mniejszym stopniu skurczowego.
W ciepłych kąpielach szybkość przepływu krwi zwiększa się, a w zimnych ulega zmniejszeniu. W ciepłej kąpieli przepływ krwi przez tkanki wielokrotnie zwiększa się, w przeciwieństwie do zimnej powodującej kilkakrotne zmniejszenie. W ciepłych kąpielach krew w żyłach powierzchownych jest lepiej wysycona tlenem i zawiera mniej dwutlenku węgla, zbliżając się pod tymi względami do cech krwi tętniczej. Natomiast w zimnej kąpieli występują odwrotne zmiany.
Opór obwodowy zmniejsza się tym więcej, im wyższa jest temperatura kąpieli, podczas gdy w zimnych zwiększa się. Należy jednak pamiętać, że wskutek działania ciśnienia hydrostatycznego opór obwodowy jest w kąpielach mniejszy.
Obciążenie układu krążenia w kąpielach ciepłych jest mniej więcej do temperatury wody równej 39 C podobne do obciążenia układu krążenia wysiłkiem polegającym na chodzeniu po równej płaszczyźnie. Przy wyższych temperaturach wody obciążenie serca zwiększa się progresywnie, przy czym działanie indywidualnych czynników może dodatkowo wpływać niekorzystnie na sprężystość ścian naczyń krwionośnych. W bardzo wysokich temperaturach, lub przy dłużej trwających kąpielach dochodzi do zmniejszania objętości wyrzutowej serca i zwiększania zużycia tlenu przez tkanki. Towarzyszy temu niepokój. Wskazuje na to zaczynająca się niewydolność krążeniowa, przy czym następuje kompensacyjny wzrost oporu obwodowego. W chłodnych kąpielach obciążenie serca pracą zwiększa się tylko niewiele, podczas gdy w zimnych zwiększa się znacznie wskutek włączenia się mechanizmów termoregulacyjnych.


Wpływ zabiegów wodoleczniczych na oddychanie

W ciepłych kąpielach wraz ze wzrostem temperatury wody zwiększa się 3, 4-krotnie wentylacja minutowa płuc w stosunku do kąpieli o temperaturze obojętnej. W gorących kąpielach wentylacja minutowa płuc może nieco zmniejszyć w stosunku do tej, jaka występuje w ciepłych kąpielach. W następstwie jednak hiperwentylacji i usunięcia nadmiaru dwutlenku węgla z krwi pojawia się zasadowica, której wyrazem jest tężyczka. Dochodzi do nadmiernego pobudzenia psychicznego i splątania myśli. Pojawia się zmodyfikowane oddychanie typu Cheyne-Stokesa.
W zimnych kąpielach nieco zwiększa się najpierw wentylacja minutowa płuc, po czym oddychanie staje się płytkie i nieregularne. W chłodnych kąpielach występuje wyraźne zwiększenie wentylacji minutowej przy zwiększeniu objętości oddechowej w następstwie wytwarzania ciepła w organizmie wskutek uruchomienia mechanizmów regulacyjnych. W zimnych kąpielach zwiększa się ciśnienie cząsteczkowe dwutlenku węgla w powietrzu pęcherzykowym, co nazywa się kwasicą.


Wpływ zabiegów wodoleczniczych na przemianę materii

Zużycie tlenu przez organizm wzrasta w kąpielach o temperaturze pow. 38 C i pon. 32 C. Zużycie tlenu w ciepłych kąpielach związane jest z przyspieszeniem procesów przemiany materii, zależnym od wzrostu temperatury, zgodnie z prawem van`t Hoffa (wzrost temperatury o 1 C zwiększa przemianę materii o 17%). W chłodnej i zimnej kąpieli procesy przemiany materii, głównie węglowodanowej i tłuszczowej ulegają przyspieszeniu.
W ciepłej kąpieli o temperaturze nieznacznie przewyższającej temperaturę ciała naczynia krwionośne rozszerzają się wskutek czego następuje pobranie ciepła przez organizm. W tych warunkach dochodzące do skutku pocenie się nie wyrównuje zachwianej temperatury skóry, z uwagi na to, że w środowisku wodnym nie może zachodzić odparowanie wody. Jednak mimo to równowaga cieplna zostaje zachowana dzięki niewielkiemu, ale wystarczającemu zwolnieniu procesów przemiany materii. W trwających dłużej cieplejszych kąpielach dochodzi do zachwiania tej równowagi i następuje przegrzanie organizmu, powodujące zwiększenie przemiany materii. Zwiększenie pocenia powoduje utratę przez organizm z kilku litrami wody znacznych ilości chlorku sodu, co w przypadku przekroczenia możliwości regulacyjnych organizmu może spowodować zapaść.


Wpływ zabiegów wodoleczniczych na przewód pokarmowy

W ciepłej kąpieli, po początkowym nasileniu wydzielania kwaśnego soku żołądkowego i pobudzeniu ruchów perystaltycznych jelit następuje zahamowanie tych czynności. Ciepłe kąpiele zmniejszają łaknienie. Natomiast zimne kąpiele je pobudzają, zwiększając przy tym wydzielanie kwaśnego soku żołądkowego i przyspieszając ruchy robaczkowe jelit.



Wpływ zabiegów wodoleczniczych na czynność nerek

Na czynność nerek w kąpielach wpływa suma działania cieplnego i hydrostatycznego. W ciepłej kąpieli wydzielanie moczu zwiększa się, a w gorącej zmniejsza. Krótkotrwałe zabiegi zwiększają przejściowo czynność wydzielniczą nerek. Przy długotrwałym działaniu zimnego bodźca w następstwie zwężenia naczyń krwionośnych zmniejsza się wydzielanie moczu, przy czym może pojawić się w nim białko, a nawet krwinki czerwone.


Wpływ zabiegów wodoleczniczych na układ nerwowy

Krótkotrwałe kąpiele ciepłe działają pobudzająco, dłuższe natomiast hamujące na OUN. Powodują zmniejszenie odczuwania bólu, zmniejszają napięcie mięśniowe i działają nasennie. Zimne kąpiele działają pobudzająco na OUN powodują poprawę samopoczucia i zwiększają chęć do wysiłków fizycznych. W przeciwieństwie do ciepłych zimne kąpiele zwiększają odczuwanie bólu i wzmagają napięcie powierzchniowych grup mięśniowych.


Wpływ zabiegów wodoleczniczych na gruczoły dokrewne

Zimne kąpiele powodują pobudzenie osi przysadkowo-nadnerczowej, czego wyrazem jest zwiększenie ilości noradrenaliny i adrenaliny we krwi i zwiększone wydzielanie glikokortykosteroidów. Dopiero po głębokim ochłodzeniu wydzielanie amin katecholowych zmniejsza się. Również wydzielanie innych hormonów zwiększa się pod wpływem zimna. Dotyczy to przede wszystkim TSH i tyroksyny. Podczas zimnej kąpieli stwierdzono zmniejszenie stężenia reniny w osoczu, a w czasie gorącej zwiększenie. W kąpielach o różnej temperaturze stwierdzono również uwalnianie hormonów tkankowych oddziałujących na naczynia krwionośne. Oprócz zwiększonego wydzielania noradrenaliny stwierdzono podczas zimnych kąpieli również zwiększenie uwalniania histaminy, a w ciepłych kąpielach acetylocholiny i kwasu adenylowego.

Wpływ zabiegów wodoleczniczych o różnej temperaturze na układy i narządy ustroju

Krótkotrwałe zabiegi przy użyciu wody zimnej
Naczynia krwionośne powierzchowne





Krótkotrwałe zabiegi przy użyciu wody zimnej......Zabiegi przy użyciu wody ciepłej...........Zabiegi przy użyciu wody gorącej

Naczynia krwionośne powierzchowne
Skurcz naczyń z następowym rozszerzeniem........Rozszerzenie naczyń skóry............Krótkotrwałe zwężenie naczyń z następowym rozszerzeniem

Naczynia krwionośne głębokie
Odczyn drogą odruchową zgodnie z prawem Dastre-Morata

Czynność serca
Zwolniona..........................................................Przyspieszona .....................................Przyspieszona

Ciśnienie krwi
Podwyższone .....................................................Obniżone ............................................Obniżone

Układ oddechowy
Zwolnienie i pogłębienie oddechu .........................Przyspieszenie i spłycenie oddechu.........Przyspieszenie i pogłębienie oddechu

Układ nerwowy
Wzrost pobudliwości nerwów obwodowych.............Obniżenie pobudliwości...........................Obniżenie pobudliwości obwodowych nerwów czuciowych

Nerki
Wzmożenie czynności wydzielniczej......................Wzmożenie czynności wydzielniczej..........Zmniejszenie czynności wydzielniczej

Wydzielanie potu
Zmniejszone ......................................................Wzmożone ............................................Silnie wzmożone

Gruczoły przewodu pokarmowego
Zwiększone wydzielanie.......................................Zmniejszone wydzielanie.........................Zmniejszone wydzielanie

Mięśnie szkieletowe
Wzmożone napięcie.............................................Zmniejszenie napięcia.............................Znaczne zmniejszenie napięcia

Przemiana materii
Wzmożenie ........................................................Wzmożenie ............................................Wzmożenie


Działanie czynników mechanicznych

Składa się na nie ciśnienie hydrostatyczne, wypór i lepkość wody.
Tkanki miękkie cechują się stosunkowo dużą elastycznością i znikomą kurczliwością. Mimo to stwierdzono jednak, że już po zanurzeniu w kąpieli następuje zmniejszenie obwodu różnych części ciała, które w dziesiątej minucie osiągnęło w kończynach dolnych wartość do 1,5 cm, w tułowiu do 5,5 cm i w klatce piersiowej do 3,5 cm. Tłumaczy to znane zjawisko przesunięcia w kąpieli krwi w obrębie niskociśnieniowej części układu krążenia z części ciała, na którą w skutek ich budowy anatomicznej silniej działa ciśnienie hydrostatyczne, do tej, na którą oddziałuje słabiej. Tak więc w kąpieli całkowitej krew ulega przesunięciu w części żylnej układu krążenia z kończyn skóry i brzucha do klatki piersiowej – z żył obwodowych do prawego przedsionka. Umożliwia to względnie duży opór, który przeciwstawia ciśnieniu hydrostatycznemu klatka piersiowa z płucami zawierającymi powietrze. Zależnie od wysokości słupa wody w kąpieli dochodzi do zwiększonego wypełnienia krwią serca i dużych naczyń wchodzących do niego, z równoczesnym wzrostem ciśnienia krwi w prawym przedsionku. Wzrost ciśnienia żylnego krwi i ucisk wody kąpielowej na klatkę piersiową zwiększa również ciśnienie skurczowe prawej komory serca i w dalszej konsekwencji w tętnicach płucnych, co praktycznie wyklucza możliwość powstania zapaści w kąpieli. Zmianom tym towarzyszy zwiększona diureza będąca prawdopodobnie następstwem zahamowania wydzielania hormonu adiuretycznego (ADH) wskutek pobudzenia receptorów objętości krwi w prawym przedsionku.
Uważa się, że zwiększenie powrotu żylnego krwi w kąpieli jest przede wszystkim następstwem zwiększenia ujemnego ciśnienia śródopłucnego. Dlatego też podczas kąpieli w pozycji leżącej nie obserwuje się zwiększonego odpływu krwi z żył z kończyn dolnych. Natomiast w pozycji stojącej istnieje zgodność działania ciśnienia hydrostatycznego na kończyny dolne z tendencją do przyjmowania krwi żylnej przez naczynia znajdujące się w klatce piersiowej, co sprzyja zwiększonemu powrotowi krwi do serca.
W kąpieli o temperaturze obojętnej częstość skurczów serca nie zmienia się w sposób, który można by uznać za charakterystyczny. Objętość skurczowa serca zwiększa się, natomiast opór obwodowy ulega zmniejszeniu, podczas gdy wentylacja minutowa płuc zmniejsza się wskutek zmniejszenia objętości oddechowej.
Kąpiel w znacznym stopniu odciąża narząd ruchu, ułatwia wykonywanie ruchów w chorobach, które znacznie je upośledzają. Ćwiczenia ruchowe, które z powodu choroby mięśni, stawów czy układu nerwowego w normalnym środowisku powietrznym nie są możliwe z uwagi na ograniczenia ruchomości w stawach, mogą być wykonywane w wodzie. Odpada przy tym praca jaką muszą wykonywać mięśnie dla utrzymania postawy ciała. Mięśnie szkieletowe ulegają w całości rozluźnieniu, co zmniejsza impulsację aferentną z proprioceptorów do OUN.


Zasady dawkowania zabiegów wodoleczniczych

Siła biologicznego działania zabiegu wodoleczniczego zależy od temperatury wody, części ciała poddanej zabiegowi i wielkości jej powierzchni, ciśnienia z jakim woda działa na tę powierzchnię i czasu trwania zabiegu. Z reguły bodźcowe działanie zabiegu wodoleczniczego jest tym większe, im bardziej temperatura różni się od temperatury ciała, im większy jest obszar ciała, na który działa, im większy jest poziom wody w kąpieli im większe ciśnienie wody przy polewaniu, im dłużej trwa zabieg i im więcej dodatkowych bodźców włączono do zabiegu. Tak więc im bardziej temperatura wody użyta do zabiegu różni się od temperatury ciała i im większa jest powierzchnia ciała poddana zabiegowi, tym krócej powinien trwać zabieg. Przywyknięcie bądź adaptacja do temperatury stosowanych zabiegów pozwalają przy dobrym ukrwieniu skóry na zwiększenie siły zabiegu przez zwiększenie powierzchni ciała poddawanej zabiegowi bądź przedłużenie czasu trwania zabiegu. Przy stosowaniu zabiegów o zmiennej temperaturze wody siła działania zabiegu zależy również od kolejności stosowania zimnych i ciepłych bodźców. Siłę bodźcowego działania zabiegów wodoleczniczych można zwiększyć przez równoczesne dodatkowe zastosowanie bodźców mechanicznych, chemicznych lub elektrycznych. Przykładem zastosowania dodatkowego bodźca mechanicznego jest nacieranie skóry podczas zabiegu ręką, gąbką, itd. Bodziec taki modyfikuje działanie zabiegu zwiększając jego działanie bodźcowe. Dodatek do wody wyciągów roślin leczniczych zwiększa również bodźcowe działanie zabiegu wskutek chemicznego oddziaływania na skórę i jej receptory, wchłaniania niektórych składników lub ich odkładania się w skórze. Działanie wody użytej do kąpieli zmieniają gazy, jak tlen, czy dwutlenek węgla, którymi można ją nasycić. Działanie zabiegu wodoleczniczego modyfikuje również przepływ przez wodę prądu elektrycznego o odpowiednich cechach.
Działanie zabiegów wodoleczniczych jest wielokierunkowe. Podobnie jak działanie innych zabiegów fizjoterapeutycznych jest to działanie natychmiastowe, którego skutek mija po pewnym, raczej niedługim czasie i działanie długotrwałe, którego następstwa utrzymują się przez długi czas po serii zabiegów i prowadzą do przestrojenia wielu mechanizmów fizjologicznych. Działanie to ma charakter adaptacji. Celem wodolecznictwa, podobnie jak i innych zabiegów fizjoterapeutycznych jest właśnie to odległe działanie.
Wodolecznictwo jest uważane za najbardziej właściwą formę leczenia ciepłem i zimnem. W zależności od różnicy temperatury między wodą a skórą, której temperatura wynosi od 33 C do 35 C człowiek rozróżnia poniżej średniej temperatury subiektywnie obojętnej wynoszącej 34 C bodźce letnie, chłodne lub zimne, a powyżej niej bodźce ciepłe i gorące. Temperatura subiektywnie obojętna jest to temperatura wody, w której zanurzony człowiek nie odczuwa ciepła ani zimna. Duża rozpiętość temperatury subiektywnej wg Cordesa 8 C spowodowana jest różnicami osobniczymi. Ludzie zaadaptowani do wyższych lub niższych temperatur cechują się inną temperaturą obojętną niż niezaadaptowani. Odczucia temperatury obojętnej są również są również związane z okolicą ciała, na której powłoki działa bodziec termiczny, ponieważ różnią się one unerwieniem i ukrwienie.