Ekonomia.

Ekonomia:
• nauka o działaniach ludzkich dotyczących produkcji; analizuje zmiany zachodzące w całości gospodarki
• nauka o dokonywaniu wyborów (jakie zasoby, co produkować itp.); nauka o pieniądzu
• nauka o procesach gospodarczych; stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami; te prawidłowości to prawa ekonomiczne
• nauka badająca w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym: co? (jaki produkt, ile produktu, kiedy) jak? (jak produkować, kto, jaka technologia) dla kogo? (kto ma użytkować dobra)
• nauka o relacjach zachowania w społeczeństwie
• nauka, która ułatwia wybory, kiedy mamy ograniczone zasoby i nieograniczone potrzeby
Czynniki produkcji:
• ziemia (zasoby naturalne – lasy, drogi, surowce itp.)
• kapitał (finansowy, fizyczny – budowle, narzędzia)
• praca (świadome i celowe czynności człowieka, dzięki którym oddziaływuje on na otaczającą go przyrodę i przetwarza ją (zmienia otoczenie i siebie); praca może mieć różne kwalifikacje)
• wiedza (od poł. XIX w.)
Funkcje ekonomii:
• poznawcza (dostarcza wiedzy o zjawiskach gospodarczych; analizuje i interpretuje przyczyny i skutki zjawisk, znajdując mechanizmy rozwiązywania problemów)
• użytkowa – aplikacyjna (wykorzystanie wiedzy, wniosków w praktyce przedsiębiorstw, państwa czy gospodarstw domowych)
Podział ekonomii:
• mikroekonomia (bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę – sektory, branże, rynki dóbr, gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa – podmioty indywidualne)
• makroekonomia (nauka o gospodarce jako całości, bada agregaty – globalny popyt, globalny kapitał, dobra konsumpcyjne – kładzie nacisk na relacje między elementami bezrobocia, inflacji, cykliczności itp.)
Ekonomia:
• pozytywna (naukowe, obiektywne objaśnienie zasad funkcjonowania gospodarki; badacz odwołuje się do faktów, próbuje wyjaśnić prawidłowości – jakie zjawiska? procesy? działania? – sądy pozytywne, czyli weryfikowalne na podstawie badań)
• normatywna (zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach wartościujących, ocenach, zaleceniach, zależy od upodobań polityki)

Rynek – całokształt transakcji kupna i sprzedaży i warunków, w jakich one przebiegają
Funkcje rynku:
• regulator procesów gospodarczych
• obiektywna wycena poszczególnych towarów wynikająca z gry popytu i podaży, gdzie cena jest parametrem pozwalającym przeprowadzić poprawny rachunek ekonomiczny
• na rynku następuje alokacja zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania
Kryteria podziału rynku ze względu na:
• przedmiot obrotu:
 rynek produktów i usług konsumpcyjnych
 rynek czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał, wiedza)
• zasięg geograficzny: lokalny regionalny, krajowy, międzynarodowy, globalny
• sytuację rynkową:
 rynek sprzedawcy (popyt > podaż)
 rynek konsumenta, kupującego (popyt < podaż)
• stopień jednorodności przedmiotu transakcji:
 rynek homogeniczny (jednorodny – np. ropy)
 rynek heterogeniczny (niejednorodny – np. pracy)
• stopień wyrównania się ceny:
 rynek doskonały
 rozproszenie po stronie popytu i podaży (dużo podmiotów, żaden nie decyduje
o cenie)
 brak barier wejścia na rynek (wszystkie zasoby są w pełni mobilne)
 przejrzystość – transparencja (pełna informacja o towarach, cenach itp.)
 jednorodność dóbr (dobra o tym samym przeznaczeniu są tak samo dobre,
niezależnie od producenta
w rzeczywistości nie istnieje, gdyż reklama doprowadza do zróżnicowania cen tych
samych produktów, zdobywanie informacji o transakcjach rynkowych jest kosztowne i
czasochłonne
 rynek niedoskonały – np. monopolistyczny

Popyt:
• efektywny – popyt na dane dobro to ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie
• potencjalny – chęć nabycia dobra niepoparta możliwościami finansowymi
Kategorie:
• popyt funkcjonalny – wynika z jakości towaru
• popyt niefunkcjonalny – wynika z oddziaływań efektów zewnętrznych – zachowań innych konsumentów:
o owczy pęd (efekt owczego pędu) – popyt wzrasta, bo inni konsumenci kupują to dobro – potrzeba utożsamiania się z innymi
o efekt snobizmu – popyt maleje, bo inni kupują to dobro – potrzeba wyróżnienia się
o efekt veblenowski – popyt na dobra prestiżowe, wzrasta ze wzrostem cen, posiadanie świadczy o statusie konsumenta
• popyt spekulacyjny – oczekiwania co do kształtowania się cen w przyszłości
Popyt – funkcja wielu zmiennych:
• cena (jednostka pieniądza za jednostkę towaru)
 determinanty pozacenowe:
• dochody nabywców
• ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych
• oczekiwania co do zmiany sytuacji rynkowej
• gusty i preferencje nabywców
• zmiana liczby i struktury ludności
Popyt a cena
Efekty zmiany ceny:
• substytucyjny – po wzroście ceny szukamy tańszego towaru zastępczego
• dochodowy – po wzroście ceny konsument może nabyć mniej dóbr
Nietypowe krzywe popytu:
• popyt nie reaguje – popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) dotyczy dóbr pierwszej potrzeby, niesubsydiowalnych (leki, sól, trumny itp.)  wykresem jest linia pionowa
• popyt reaguje krańcowo – popyt doskonale elastyczny, całkowicie zamiera popyt na dane dobro  wykresem jest linia pozioma
• popyt reaguje paradoksalnie (c↑p↑ lub c↓p↓)
o paradoks Veblena – dobra prestiżowe c↑p↑
o paradoks Giffena – dobra podrzędne (efekt dochodowy silniejszy od efektu substytucyjnego), mimo podwyżek cen, spadku dochodów, dobra te są nadal tańsze od innych, więc wzrasta na nie popyt
o paradoks spekulacyjny – oczekiwania co do kształtowania się cen
Pozacenowe determinanty popytu
• dochód nabywcy – d↑pp↑ d↓ pp ↓
• ceny dóbr substytucyjnych – wzrost ceny masła powoduje wzrost popytu na margarynę
• ceny dóbr komplementarnych – wzrost cen samochodów powoduje spadek popytu na benzynę
• gusty i preferencje nabywców – swoboda wyboru
• liczna ludności, struktura wg płci i wieku
Ilość żądana – ilość dobra, którą chcą kupić konsumenci przy danych cenach, preferencjach, upodobaniach

Podaż – podaż na dane dobro to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie

Ilość dostarczona – ilość towaru, którą firmy pragną sprzedać
Podaż – funkcja wielu zmiennych:
• cena c↑pd↑ c↓ pd ↓
 determinanty pozacenowe
• koszty wytwarzania
• rentowność produkcji dóbr substytucyjnych
• czynniki naturalne
• inne czynniki o charakterze obiektywnym
Rentowność produkcji – porównanie kosztów całkowitych z całkowitym przychodem z produkcji
Koszty produkcji zależą od:
• cen czynników wytwórczych
• zmian technologii
• zmian organizacji produkcji
• zmian polityki ekonomicznej rządu (polityka monetarna – stopy procentowe, polityka fiskalna – podatki)

Elastyczność popytu i podaży
 współczynnik cenowej elastyczności popytu

= 0  popyt sztywny
= 1  elastyczność wzorcowa
=  popyt doskonale elastyczny
 współczynnik mieszanej cenowej elastyczności popytu (dobra substytucyjne i komplementarne)

> 0  dobra X i Y substytucyjne
< 0  dobra X i Y komplementarne
Podaż i cena a czynnik czasu – reakcja podaży na zmianę czynników wymaga czasu
 okres ultrakrótki  podaż = const.
 okres krótki  podaż może ulec zmianie
 okres długi  większe możliwości zmian
Cena równowagi rynkowej – efekt gry popytu i podaży
• równowaga rynkowa może zostać zakłócona przez zmiany pozacenowych determinantów popytu i podaży
• wzrost dochodów  wzrost ceny równowagi
• wzrost kosztów produkcji  wzrost ceny równowagi
Cena – instrument przywracania równowagi w gospodarce rynkowej


Popyt reaguje od razu

Podaż reaguje z opóźnieniem

 współczynnik dochodowej elastyczności popytu

> 0  dobra normalne
< 0  dobra podrzędne
= 1  10% ↑ dochodu 10% ↑ popytu
> 1  popyt elastyczny
> 1  dobra wyższego rzędu
< 1  dobra niższego rzędu
Prawa Engla:
• dochód a wydatki na żywność (dochód ↑↑ żywność ↑  0 < < 1)  wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność (wydatki na żywność rosną wolniej niż przyrost dochodu)
• dochód a odzież i mieszkanie ( = 1)  udział wydatków na odzież i mieszkanie nie zmienia się
• dochód a samochód, podróże ( > 1)  wzrost wydatków na meble, podróże, samochody – wydatki te wzrastają w tempie szybszym od przyrostu dochodu
Cenowa elastyczność popytu mierzy o ile procent zmieni się ilość żądana danego dobra, gdy jego cna zmieni się o 1%.
3 rodzaje elastyczności:
• gdy zmiana ceny o 1% powoduje większą niż 1% zmianę żądanej ilości – występuje popyt elastyczny
• gdy zmiana ceny o 1% powoduje jednoprocentową zmianę żądanej ilości – występuje popyt jednostkowo elastyczny
• gdy zmiana ceny o 1% powoduje mniejszą niż 1% zmianę żądanej ilości – występuje wówczas popyt nieelastyczny
Im mniej stromo nachylona prosta ilustrująca krzywą popytu, tym bardziej elastyczny popyt.
Użyteczność to satysfakcja, poczucie zaspokojenia potrzeby, wynikający z konsumpcji danego dobra; indywidualne odczucie wewnętrzne.
Cena minimalna – zawsze powyżej ceny równowagi
Cena maksymalna – zawsze poniżej ceny równowagi
O elastyczności cenowej popytu decydują:
• gusta i upodobania konsumentów
• niezbędność
• dostępność bliskich substytutów
Mieszana cenowa elastyczność popytu
Reakcję popytu na dobro X na zmianę ceny dobra Y (komplementarnego lub substytucyjnego) nazywamy mieszaną cenową elastycznością popytu.

> 0  dobra substytucyjne
< 0  dobra komplementarne

Cenowa elastyczność popytu oblicza się według wzoru
 elastyczność punktowa
= względnej procentowej zmianie popytu do względnej procentowej zmiany ceny; wzór stosujemy przy małych zmianach ceny
przy większych zmianach cen  elastyczność łukowa


Struktury rynkowe  opis zachowań kupujących i sprzedających; siła, udział, znaczenie podmiotów gospodarczych
4 typy struktury:
• konkurencja doskonała
 niedoskonała konkurencja
• konkurencja monopolistyczna
• monopol
• oligopol
Model konkurencji doskonałej  żadna pojedyncza firma nie ma władzy rynkowej, występuje tyle firm, że każda musi akceptować cenę rynkową (popyt/podaż)
 na rynku doskonale konkurencyjnym firmy nie konkurują ze sobą
Założenia:
• jednorodny produkt u wszystkich sprzedawców (reklama i marka nie odgrywają żadnej roli
• duża liczba sprzedawców i nabywców, przez co ich udział w rynku jest tak mały, że żaden z nich nie może wpływać na cenę poprzez zmianę popytu czy podaży
• wszystkie zasoby są w pełni mobilne (swoboda wejścia/wyjścia na rynek)
• wszyscy uczestnicy rynku mają pełną informację na temat danych ekonomicznych i technicznych, które ich dotyczą, czyli producenci mają informacje na temat cen, kosztów, możliwości sprzedaży, a klienci mają dane o dostępności itp.
• Sprzedający dążą do maksymalizacji zysku, a klienci do maksymalizacji użyteczności
Model konkurencji monopolistycznej  wielu dostawców wytwarza produkty będące bliskimi substytutami; każde z przedsiębiorstw ma ograniczone możliwości wpływania na swoją cenę; próba połączenia konkurencji doskonałej i monopolu
Założenia:
• dużo (kilkadziesiąt) producentów na rynku, tak dużo firm, że każda może prowadzić swoją politykę bez obawy odwetu innych firm
• nieograniczona swoboda wejścia
• produkty – bliskie substytuty, ale nie doskonałe; fizycznie podobne, te same funkcje, ale ekonomicznie są zróżnicowane (np. opakowanie, reklama itp.); każdy sprzedawca stara się, aby jego produkt był wyodrębniony w myśli klienta (firma posiada pewien stopień bazy monopolistycznej)
• firmy dysponują siłą monopolistyczną w pewnym stopniu, ale nie mogą przejąć kontroli rynkowej
Oligopol  działa niewielu producentów, cena zależy nie tylko od wielkości produkcji, ale również od działań innych konkurentów
Założenia:
• niewielu producentów, duża liczba konsumentów, nie można ich uważać za cenobiorców, ale nie można również brać pod uwagę krzywej popytu rynkowego jako krzywej popytu producenta
• wejście na rynek ani w pełni łatwe, ani w pełni trudne
• produkty jednorodne i niezbyt zróżnicowane
• producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku
• każda decyzja oligopolisty ma dostrzegalny wpływ na zachowanie innych
• działania na rynku obarczone ryzykiem i niepewnością
• cenodawcą jest producent
oligopol:
• czysty (jednorodny produkt, np. stal)
• zróżnicowany (samochody)
oligopol:
• symetryczny (firmy zbliżonej wielkości)
• asymetryczny (firmy różnej wielkości)
Monopol – rynek danego wyrobu jest całkowicie opanowany przez jednego producenta – sprzedawcę.
Założenia:
• istnieje wyłączność produkcji i sprzedaży
• produkowany jest odrębny wyrób niemający bliskich substytutów
• producent ma doskonałą wiedzę o rynku (zna krzywą popytu i jej elastyczność na swój wyrób)
• ograniczone wejście na rynek
• słabość odbiorców (nie są w stanie wpłynąć na cenę)
• maksymalizacja zysków
• krzywa popytu rynkowego pokrywa się z krzywą popytu monopolisty
• sprzedaż małej ilości po maksymalnie wysokiej cenie
• cechy produktów bardzo różne, bo brak bliskich substytutów
• bardzo duży wpływ na cenę – monopolista ekonomicznym dyktatorem
Bariery wejścia na rynek:
• koncesje
• licencje
• opanowanie źródeł i zasobów niezbędnych do produkcji
• opanowanie kapitału dystrybucji
• patenty i prawo rozpowszechniania
• posiadanie wysokiego kapitału
• czas niezbędny na wejście
• opłacalna skala produkcji
Różnicowanie cen:
• pierwszego stopnia (monopolista zna maksymalną cenę, jaką każdy jest w stanie zapłacić i korzysta z tej wiedzy
• drugiego stopnia (monopolista wyznacza warunki i narzuca cenę według kryterium ich spełnienia – np. taryfy telefoniczne)
• trzeciego stopnia (wyodrębnia określone grupy nabywców – np. ulgi dla studentów)

Spółki
 cywilna
 prawa handlowego
 osobowa (jawna/komandytowa)
 kapitałowa (Z.O.O./akcyjna)

Przedsiębiorstwo – wyodrębniona pod względem ekonomicznym jednostka prowadząca działalność produkcyjną, handlową lub usługową
Przedsiębiorca – osoba fizyczna / osoba prawna / spółka prawa handlowego (nieposiadająca os. prawnej), która zawodowo, we własnym imieniu, wykonuje działalność gospodarczą
Funkcje przedsiębiorcy:
 inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej i różnego typu innowacji techniczno – organizacyjnych
 podejmowanie kluczowych decyzji o przedsiębiorstwie
 podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej i wprowadzaniem innowacji (zysk/strata)
Przedsiębiorstwa wg kryterium wielkości:
• małe (do 100 pracowników)
• średnie (100 – 300 pracowników)
• duże (powyżej 300 pracowników)
Przedsiębiorstwa wg kryterium własności:
• prywatne
• spółdzielcze
• państwowe
• komunalne

Rola państwa w gospodarce rynkowej
Państwo – złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Aspekty ekonomicznej roli państwa:
• realny (agendy prowadzące działalność gospodarczą)
• regulacyjny (wpływ na inne przedsiębiorstwa)
Koncepcje roli państwa w gospodarce:
• liberalizm, „państwo minimum” – A. Smith
• interwencjonizm (J.M. Keynes)
• neoliberalizm
• społeczna gospodarka rynkowa
• „państwo dobrobytu”
Ekonomiczne funkcje państwa:
• alokacja
 rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku
 przekształcenia własnościowe
 wspieranie konkurencji (usuwanie barier wejścia na rynek)
• stabilizacja
 polityka fiskalna (budżetowa) – manipulowanie podatkami i wydatkami
 polityka monetarna (pieniężna) – regulacja stóp procentowych
• redystrybucja
 świadczenia pieniężne
 świadczenia w naturze
Polityka fiskalna:
• aktywna
• pasywna – wykorzystanie automatycznych stabilizatorów (np. system podatkowy, zasiłki dla bezrobotnych)
Zasady polityki fiskalnej (budżetowej):
• roczne budżetowanie (okresowe)
• zupełność (wszystkie dochody i wydatki państwa)
• jedność (całość)
• jawność (podany do publicznej wiadomości)
• zasady równowagi budżetowej
Ekonomiczne cele państwa:
• osiągnięcie i utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego
• ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia
• zmniejszenie wahań aktywności gospodarczej
• najlepsze możliwe wykorzystanie czynników produkcji (niwelowanie niedoskonałości rynku)
• promowanie rozwoju techniki i podwyższanie kwalifikacji pracowniczych
Instrumenty do regulowania polityki gospodarczej (świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę) w funkcji stabilizacyjnej:
• pośrednie (np. obniżenie stopy redyskontowej)
• bezpośrednie (np. zakaz zatruwania środowiska)
W funkcji redystrybucyjnej:
• system podatkowy
• wydatki budżetowe
3 płaszczyzny redystrybucji:
• bezpośrednia redystrybucja dochodu za pomocą systemów podatkowych i pieniężnych transferów socjalnych
• bezpłatne / częściowo odpłatne zaspokojenie pewnych potrzeb wykonywane przez sektor publiczny (np. oświata)
• państwo oddziałuje na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja (np. wydatki na szkolenia zawodowe)
Ekonomiczna rola państwa za / przeciw:
ZA:
• konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno – prawnej
• niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce
• występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (koszty obciążające nie producenta, a innych, np. zanieczyszczenie środowiska)
• istnienie dóbr publicznych (przynoszą niepodzielną korzyść więcej niż jednej osobie)
• istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie
• zjawiska: duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, inflacja
• istnienie grup społecznych pozbawionych opieki (wolny rynek gospodarki otwartej o nich nie zadba)
• powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie, różnic dochodowych i majątkowych (skala ubóstwa)
PRZECIW:
• pojawianie się stanów nierównowagi na rynku
• zniekształcone informacje
• zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego
• wysokie koszty przy niewielkiej skuteczności
• osłabienie bodźców rynkowych
• możliwa niereprezentatywność państwa (rządu)
• ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy.

System rachunków Narodowych (SRN)
Gospodarka narodowa:
• przedsiębiorstwa
• gospodarstwa domowe
• jednostki aparatu państwowego szczebla centralnego i lokalnego
Uproszczony model ruchu okrężnego, założenia:
• gospodarstwa domowe całe swoje dochody przeznaczają na zakup dóbr i usług
• przedsiębiorstwa całe swoje dochody przeznaczają na zakup czynników produkcji
• gospodarka zamknięta, nie ma państwa, zagranicy
• gospodarstwa domowe – właściciele czynników produkcji: pracy, kapitału, ziemi
Wnioski:
• wydatki na dobra i usługi = dochody czynników produkcji
• dochody czynników produkcji = wartość wyprodukowanych dóbr i usług
• wydatki na dobra i usługi = wartości wyprodukowanych dóbr i usług


Istnieją 3 sposoby pomiaru działalności gospodarczej:
1. mierzymy ilość wytwarzanych dóbr i usług
2. mierzymy poziom dochodów czynników produkcji
3. mierzymy wydatki na dobro i usługi

Model 2

T (taxes) podatki
G (government) wydatki rządowe
S (savings) oszczędności
I (investments) inwestycje
Im (import)
Ex (export)
Odpływy z dotychczasowego ruchu okrężnego strumieni pieniężnych:
• podatki
• oszczędności
• import
Dopływy do dotychczasowych strumieni pieniężnych
• wydatki inwestycyjne
• wydatki rządowe
• eksport

PKB – miara wartości produkcji wytworzonej w gospodarce danego roku
Metody liczenia PKB
• metoda sumowania produktów
• metoda sumowania dochodów
• metoda sumowania wydatków
rachunkowość społeczna – obliczanie rachunków narodowych
Metoda SNA – System of National Accountance (System Rachunków Narodowych i Tablic Pomocniczych)  liczenie dóbr i usług materialnych i niematerialnych
Metoda Sumowania Produktów – sumowanie wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku; nie należy liczyć wielokrotnie tych samych dóbr, bo niektóre dobra są zużywane w procesie produkcji innych dóbr (np. stal do samochodów)
Unikanie liczenia dobra 2 razy:
• sumowanie dóbr finalnych, czyli tych nabywanych przez ostatecznego użytkownika (a nie do obróbki lub sprzedaży)
• sumowanie wartości dodanej, tzn. przyrostu wartości dóbr, będącego rezultatem procesu produkcji (obliczanie wartości dodanej: od wartości dóbr odejmujemy koszty ich produkcji)

DOBRO SPRZEDAWCA NABYWCA WART. TRANS. WART. + DOBRO FIN. DOCH.CZYN. PROD.
pszenica rolnik młynarz 200 200 - 200
mąka młynarz piekarz 400 200 - 200
chleb piekarz konsument 600 200 600 200
+ + +
PKB 600 600 600

Metoda Sumowania Dochodów – dodawanie dochodów (płace, renty, procenty, zyski) powstających w procesie wytwarzania produktów i usług
PKB = Σ wartości dodanych = Σ dochodów czynników produkcji
Metoda Sumowania Wydatków – sumowanie wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe
PKB = C + G + I + NX
gdzie
C  wydatki na dobra konsumpcyjne (trwałego / nietrwałego użytku, usługi)
G  wydatki rządu na dobra i usługi
I  wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw na zakup dóbr kapitałowych albo wydatki gospodarstw na nowe mieszkanie, budowę domu itp.
Podatki:
• pośrednie (VAT, akcyza)
• bezpośrednie (podatki dochodowe)
PKB w cenach rynkowych  uwzględnia podatki pośrednie
PKB w cenach czynników produkcji  pominięcie podatków pośrednich i uwzględnienie subsydiów
PKB w cenach czynników produkcji PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie + subsydia

PNB – miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji
PNB = PKB + dochody z tytułu własności za granicą (ozn. β)
dochody netto z tytułu własności za granicą: nadwyżka napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w naszym kraju

PNN bierze pod uwagę zużycie kapitałowe podczas produkcji, gdzie wielkość zużycia = amortyzacja

Część dóbr wytworzonych musi być przeznaczona na odtworzenie zużytego, a część na nowy zasób kapitału
In = Ib – A

PKB, PNB niedoskonałe, gdyż:
• nie uwzględniają czasu wolnego, zanieczyszczenia wód, hałasu
• trudno określić dobra
• nie uwzględniają szarej strefy

Model Keynes’a – zakładamy, że nie ma państwa G = 0 i nie ma zagranicy NX = 0
ozn. AD – globalny popyt / dochód narodowy
AD = C + I
C  funkcja konsumpcji – poziom zamierzonej konsumpcji całkowitej przy każdym poziomie rozporządzenia dochodów osobistych

gdzie
Ca  konsumpcja autonomiczna (niezależna od dochodu)
KSK  krańcowa skłonność do konsumpcji – część każdej dodatkowej złotówki rozporządzalnego dochodu, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji

np. KSK = 0,8 tzn. 10 jednostek = 8 konsumpcja + 2 oszczędności
Y = PKB = DN = RDO
KSK + KSO = 1

Popyt inwestycyjny – zamierzone przez przedsiębiorstwo powiększanie zasobów kapitału trwałego oraz stanu zapasów.
Inwestycje zależą od:
• stopy procentowej
• zmian w popycie konsumpcyjnym
• kosztów i efektywności wyposażenia kapitałowego
• polityki podatkowej
• stanu zaufania gospodarczego
• stopnia przewidywania popytu, ceny…
inwestycje nie zależą od bieżącej produkcji
Popyt globalny to suma funkcji C i I
AD = C + I
AD = Ca + KSK*Y + Ia
Produkcja
Y = AD
Y = Ca + KSK*Y + Ia
Y*(1-KSK) = Ca + Ia
 równanie to pozwala obliczyć dochód w równowadze
 mnożnik inwestycyjny
KSK rośnie  mnożnik inwestycyjny rośnie
KSK maleje  mnożnik inwestycyjny maleje

PKB realne i PKB nominalne  aby wyeliminować rolę zmiany cen
PKB nominalne mierzy się w cenach bieżących, tzn. takich, które istniały w momencie sumowania poszczególnych elementów PKB
PKB realne – w cenach stałych – mierzy się w cenach przyjętych z jakiegoś okresu; rok bazowy, podstawowy – okres, z którego bierzemy te ceny  redukcja inflacji
1991 1992 1993
stal w mln ton 10 10 12
ceny bieżące 2 4 5
PKB nominalne 20 40 60
PKB realne 20 20 24
rok 1991 przyjmujemy za bazowy
tzn. wzrost o 150; 100 – odniesienie
delator – odzwierciedla zmiany cen wszystkich dóbr za pomocą stosunku PKB nominalnego do PKB realnego pomnożonego przez 100

PKB p.c.
(realne PKB):(liczba mieszkańców) = PKB p.c.

Sektory gospodarki
1. wytwórstwo (rolnictwo, przemysł wydobywczy, rybołówstwo)
2. przemysł przetwórczy
3. usługi
UE Polska
4,30% 18%
28% 31%
66% 50%

Bezrobocie
• wynikające z niedostatku popytu, keynesowskie, koniunkturalne  gdy popyt globalny zmniejsza się, a płace i ceny nie dostosowują się do istniejących warunków; początkowo ukryte, z czasem spada produkcja, spada zatrudnienie (bo nie ma koniunktury)
• klasyczne  występuje wtedy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, w którym przecinają się krzywe popytu i podaży pracy
• frykcyjne  występuje w każdym dynamicznie rozwijającym się społeczeństwie, gospodarce; związane z ciągłym istnieniem wo0lnych miejsc pracy i pewnej liczby bezrobotnych, ciągłe przemieszczanie się ludzi na rynku pracy (regionalne przesunięcia)
• strukturalne  powstaje ze względu na rozbieżność pomiędzy ludzkimi kwalifikacjami a oferowanymi miejscami pracy, jego podłożem są zmiany strukturalne gospodarki; może być trwałe, wymaga ustawicznego kształcenia, likwidacja wymaga czasu
Bezrobocie, podział ze względu na postawę osoby poszukującej pracy:
• dobrowolne  nie chcemy pracować przy bieżącej stawce prac, np. bezrobocie frykcyjne
• przymusowe – jesteśmy gotowi podjąć pracę za określoną stawkę, a mimo to nie możemy znaleźć pracy

1. STOPA BEZROBOCIA = C1/B2
2. STOPA ZATRUDNIENIA = C2/A2
3. STOPA AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ = B2/A2

Bezrobocie a działalność państwa
• pasywna (pomoc socjalna dla bezrobotnych – zasiłki, jednorazowe odszkodowania dla zwalnianych, dodatki związane z wcześniejszym przejściem na emeryturę i rentę)
• aktywna – mająca na celu redukcję bezrobocia
 mikroekonomiczna – zespół instrumentów, które mają na celu poprawę funkcjonowania na rynku pracy, bądź redukcję bezrobocia w określonych grupach społecznych
 makroekonomiczna – instrumenty fiskalne – podatki, wydatki; stopa procentowa (pieniężna)

Pieniądz – związany z rozwojem wymiany handlowej
powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań
Funkcje pieniądza:
• środek wymiany – pośrednik transakcji kupno – sprzedaż T  P  T
• jednostka obszacunkowa – miernik wartości dóbr i usług (występuje w formie wyobrażonej – nie musimy mieć pieniędzy, aby wyrazić wartość dóbr i usług)
• środek płatniczy (gdy sprzedaż towarów i usług jest odłączona w czasie od płatności) – podobną funkcję spełniają weksle handlowe
• środek przechowywania bogactwa – czasowe odkładanie siły nabywczej – aby miało to sens musi być stabilna siła nabywcza pieniądza
Rodzaje pieniądza:
• pieniądz gotówkowy: banknoty i monety; „pieniądz symboliczny” to środek płatniczy, którego wartość (siła nabywcza) znacznie przewyższa koszt wytworzenia, lub wartość jako towaru w innych zastosowaniach niż pieniądz
• pieniądz towarowy (złoto, srebro)
• pieniądz bezgotówkowy – środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność
• pieniądz elektroniczny
Pojęcie płynności (zbycie przy określonej wartości) – dotyczy szybkości i łatwości z jaką dana pozycja aktywów może być powrotnie zamieniona na pieniądz w dowolnym czasie, w jakim zażyczy sobie posiadacz aktywów
1. gotówka
2. depozyty a’vista (wkłady na żądanie)
3. depozyty terminowe
4. akcje i obligacje państwa
5. wkłady np. w firmach budowlanych
Agregaty pieniężne czyli statystyczne definicje pieniądza – definicje ilościowe, które utożsamiają pieniądz z jego masą, zasobem
gen. w statystyce pieniądz  gotówka w obiegu + salda na rachunkach a’vista
• MO – baza monetarna, pieniądz wielkiej mocy (wielokrotne zwiększenie podczas kreacji)
 gotówka w obiegu
 rezerwy gotówkowe systemu bankowego
• M1 – gotówka w obiegu, depozyty a’vista
• M2 – M1, depozyty terminowe
różnie w różnych krajach, w Polsce od marca 2002 wprowadzono M3
Kreacja pieniądza (przez banki komercyjne) – depozyty, pożyczki, środki własne umożliwiają działalność kredytową; udzielając kredytów banki muszą trzymać część swych rezerw (obowiązkowe) w postaci gotówki – zabezpieczenie przed niewypłacalnością
stopa rezerw obowiązkowych – minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów w bankach)
współczynnik kreacji pieniądza jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych

mnożnik pieniądza (m) – stosunek podaży pieniądza do bazy monetarnej (M – podaż pieniądza, Bm – baza monetarna)

M = podaż pieniądza = gotówka w obiegu + depozyty w bankach
M= Mg + Md
Bm = baza monetarna = gotówka + rezerwy w obiegu
Bm = Mg + Mr

 ubytek gotówki z systemu bankowego
 stopa rezerw obowiązkowych

podaż pieniądza M = m * Bm
czym mniejsze Um i Zro tym większa podaż pieniądza
popyt na pieniądz  kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwości) są odsetki, utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci gotówki, a nie w formie oprocentowanych obligacji

3 rodzaje motywów trzymania pieniądza (Keynes)
• motyw transakcyjny – odzwierciedla fakt niedoskonałej synchronizacji wpływów i wydatków (istnieje rozbieżność czasowa między wpływem gotówki a chęcią wydania)
• motyw przezornościowy – trzymamy pieniądze na nieprzewidziane wydatki
• motyw portfelowy / inwestycyjny – na wypadek korzystnych lokat, niechęć ludzi do ryzyka

System bankowy – klasyczny dwuszczeblowy sektor bankowy
• bank centralny, bank banków, bank emisyjny, bank państwa
• bank komercyjny, świadczący usługi określone zakresem specyfiki jego działalności
 prywatne
 państwowe
 inwestycyjne
 spółdzielcze
 banki specjalnego przeznaczenia
Podstawowe funkcje banków komercyjnych
• przyjmowanie depozytów (zwrotnych wkładów pieniężnych)
• usługi finansowe związane z obiegiem pieniądza
• udzielanie kredytów
• kreacja pieniądza
Bank Centralny:
• realizuje politykę pieniężną
• nadrzędny
• realizuje politykę monetarną – zbiór decyzji dotyczących podaży pieniądza
Funkcje Banku Centralnego:
• bank emisyjny: emitowanie pieniądza gotówkowego, kontrolowanie podaży pieniądza
• bank banków: udzielanie pożyczek, regulacja rezerw obowiązkowych, rozliczenia z rządem, działanie w imieniu państwa, przeprowadzanie transakcji krajowych i zagranicznych
• stabilizowanie rynków finansowych – kredytodawca ostatniej instancji
Narzędzia Banku Centralnego, którymi kontroluje podaż pieniądza:
• zmiana stopy rezerw obowiązkowych (kontrolowanie zdolności kredytowych)
• stopa redyskontowa (zmiany) w ramach polityki refinansowania
• operacje otwartego rynku
Stopa rezerw obowiązkowych:
• w Polsce obecnie 3,5%
• ogranicza ekspansywność kredytową banków
• obniża potencjalne zyski banków
• zachęca banki do ściągania wierzytelności od dłużników (częściowe ograniczenie opłacalności)
• taki sam wpływ na wszystkie banki
• powolne działanie –słabość
Stopa redyskontowa:
• udzielanie kredytów bankom prywatnym przez Bank Centralny w celu zwiększenia akcji kredytowej
• stopa pobierania przez bank centralny % od weksli (pożyczek pod zastaw)
kredyt lombardowy – pod zastaw obligacji
kontyngenty redyskontowe – limit kredytów udzielonych na redyskonta
Sfera realna działalności banku centralnego:
• gwarantuje pomoc bankom komercyjnym
• obsługa transakcji otwartego rynku – całokształtu transakcji kupna i sprzedaży
• obsługa kupna, sprzedaży papierów wartościowych
• ściąganie pieniędzy z rynku
• osłabianie akcji kredytowej i na odwrót
• regulacja podaży pieniądza