Iwan IV Groźny- życiorys na podstawie książki.

W nocy z 3 na 4 grudnia 1533 roku umarł Wasyl III, władca moskiewski, przekazując tron swojemu najstarszemu synowi, Iwanowi IV Wasylewiczowi mającemu w chwili śmierci ojca niespełna trzy lata. W imieniu niepełnoletniego władcy na czele kraju stanęła jego matka, druga żona Wasyla III (pierwszą, Salomonidę Saburową odesłano do klasztoru, gdy okazała się bezpłodna), Helena Glińska. Jako inteligentna i wykształcona kobieta, przede wszystkim chciała rozporządzić się z wrogami syna, ludźmi, którzy roszczyli sobie prawa do tronu moskiewskiego. Wśród nich znalazł się także brat Wasyla, Andrzej, który siłą i podstępem doprowadzony do Moskwy został uwięziony wraz z rodziną, a jego nowogródzkich poddanych powieszono. Obok Heleny władzę w kraju sprawował jej brat, Michał Gliński, który mając szerokie kontakty także za granicą okazał się mocnym i niebezpiecznym kandydatem do przejęcia władzy. Dlatego też gdy o jego miejsce w państwie zaczął walczyć faworyt Heleny, Iwan Owczina-Tielepniew-Oboleński, Gliński pod pretekstem otrucia Wasyla III został wtrącony do więzienia, gdzie wkrótce zmarł.

W latach 1534-35 miała miejsce wojna moskiewsko-litewska, która zakończyła się traktatem pokojowym w 1537 roku pomyślnym dla Rosji.
Po nagłej śmierci Heleny 3 kwietnia 1538 roku do boju o władzę w kraju przystąpiły dwa, odrzucone przez poprzednią władczynię, rody: Szujskich i Bielskich, zabijając uprzednio Iwana Owczinę-Tielepniewa-Oboleńskiego. Początkowo władzę tą przejęli Bielscy, którzy skazali na śmierć dwóch największych przywódców wrogiej familii: Wasyla i Iwana Szujskich. Na ich miejsce w 1542 roku wkroczyli równie bezwzględni bracia Andrzej i Iwan. Ich rządy odznaczały się wielką okrutnością i brakiem zainteresowania państwem. Pozwalali na grabienie i niszczenie miast, a ludzie, którzy wyrażali nieprzychylne opinie o sposobie ich panowania, często spotykali się z katem. Właśnie w takim otoczeniu bezwzględnym i dwulicowym dorastał Iwan IV, który już za młodu wykazywał pierwsze oznaki chytrości i przebiegłości. Potrafił dobrze ukrywać swoje prawdziwe uczucia. Będąc bystrym i mądrym młodzieńcem, Iwan zapragnął władzy.
Trzynastoletni Iwan 29 grudnia 1543 roku wydał rozkaz pozbycia się samego Andrzeja Szujskiego, a przez cały następny rok majątki, stanowiska i życia tracili kolejni Szulscy i ich zwolennicy. Po pozbyciu się wrogów, Iwan IV 16 stycznia 1574 roku został koronowany na cara, a 3 lutego poślubił Anastazję Zacharinę-Koszkirtę, przez co stał się pełnoletnim i dojrzałym władcą państwa.
Kilka miesięcy po ślubie wybuchł w Moskwie ciąg pożarów, który zrujnował doszczętnie miasto. Zrozpaczony lud 26 czerwca przybył na sobór Uspieński i oskarżył ród Glińskich o stosowanie czarów, które przyczynił się do spalenia stolicy. Żądano także wydania babki cara, Anny, wywodzącej się z tej właśnie rodziny i jej syna Michała, przez co rozgniewany Iwan chcąc pokazać, ze wyzwolił się spod panowania bojarów, nakazał przywódcom zamieszek pożegnać się z życiem. Powstanie moskiewskie 1547 roku odbiło się także wielkich echem w Pskowie i Nowogardzie, co ugruntowało przypuszczenie, że reformy w kraju są niezbędne.
W tym okresie na dworze carskim pojawił się protopop Sylwester, który przekonywał (zresztą jako jedyna osoba w państwie) cara, że nie ma on prawa wydawać rozkazów śmierci, gdyż wola ostatnia należy do Boga, potężniejszego od władcy. Później przybył także Aleksy Adaszew - przywódca rządu Iwana IV utworzonego w 1549 roku.
Po upadku powstania Iwan zaczął atakować swoich największych w tamtych czasach przeciwników wchodzących w skład Dumy Bojarskiej, której sprawne \"wtrącanie się w sprawy monarchy\" umożliwiła jej mała liczebność. Car chcąc rozregulować funkcjonowanie Dumy wprowadził do niej nowych członków. Na przełomie czterdziestych i pięćdziesiątych lat Xvi wieku w obrębie Dumy Bojarskiej wydzielono Dumę Bliższą (zwaną także Wybraną Radą), którą tworzyli sojusznicy władcy. W lutym 1549 roku rozpoczęły się wspólne obrady Soboru, wojewodów, przedstawicieli szlachty i Dumy Bojarskiej. Podczas tych spotkań Iwan rozkazał wyegzekwować wszystkie kary za dokonane przez bojarów przestępstwa z wyjątkiem rozbojów i zabójstw. Zgromadzenie możnych (inaczej Sobór Pojednawczy) przekształciło się wkrótce w Sobór Ziemski, w skład którego po kilkunastu latach weszli reprezentanci chłopstwa i mieszczaństwa. Ale póki co, car zarządził nową ustawę - powołał Izbę Czełobitną na czele z Aleksym Adaszewiczem (był on najważniejszą po Iwanie osobą w państwie), która miała przyjmować i rozpatrywać skargi szlachty na bojarów.

Następnie aż do lata 1550 roku Iwan przeprowadził niepomyślną wyprawę na chanat kazański.
Po powrocie car wprowadził w życie reformy wojskowe, dając początek regularnej armii państwowej. Jeszcze w tym samym roku opublikował nowy zbiór praw, poprawioną wersję \"Sudiebnika\" z 1497 roku wydaną przez Iwana III. Ogłaszał w nim między innymi: możliwość zakupu ziem praktycznie tylko przez szlachtę, zniesienie przywilejów podatkowych duchownym, zachowanie dnia św. Jura jako jedynego dnia w roku, w którym wolno było chłopom opuszczać dobra ziemskie i zmieniać panów. Dużo miejsca poświęcono chłopstwu, któremu ukrócono jeszcze bardziej ich prawa oraz określono maksymalny dług \"chłopów służebnych\" na 15 rubli (jeśli przekroczyli ten dług zostawali robotnikami ludzi, u których go zaciągnęli). Ograniczał rolę namiestników: odebrał im prawo wydawania wyroku w sprawach o rozbój, spod ich sądownictwa wyjął \"dzieci bojarskie\" - zamożną szlachtę i nakazał starostom kontrolowanie ich pracy. Chcąc uzyskać kompromis Iwan musiał zaznaczyć, że wszystkie projekty nowych ustaw muszą być zaakceptowane przez Dumę Bojarską. Inne artykuły Sudiebnika rozszerzały głównie przywileje szlachty.
W latach 1551-52 przeprowadzono spis dworzan, wśród których najliczniejszą grupą okazały się \"dzieci bojarskie\" piastujące wysokie urzędy i dowodzące wojskiem.
Rządy Iwana IV w pierwszych latach panowania to pasmo kompromisów i ustępstw wynikających z obawy przed wybuchem buntów wśród ludu (tym uprzywilejowanym jak i najbiedniejszym). To właśnie dlatego tekst \"Stogławu\" dotyczył głównie zasad moralnych, a nie, jak pragnął car, sekularyzacji dóbr kościelnych. Ponad to młody władca dążył do odbudowania jednego, potężnego państwa, likwidując rozdrobnienia dzielnicowe.
Iwan Groźny zdobył Kazań dopiero w 1552 roku.
Rok 1553 zawitał do państwa moskiewskiego z niepokojącymi wieściami ze stanu chłopskiego, który coraz częściej sprzeciwiał się płaceniu podatków (które ostatnimi czasy znacznie podwyższono). Na znak sprzeciwu chłopi zaczęli uciekać ze stolicy; opustoszały także ziemie nowogrodzkie. Poza tym zwiększyła się liczba heretyków występujących przeciwko rządom panującym w kraju. Za karę car kazał ich wszystkich pozamykać w klasztorach niezamieszkałych i odległych od Moskwy terenach.
W marcu tegoż roku car podupadł na zdrowiu tak bardzo, że czyhający na czapkę Monomacha dworzanie podzielili się na trzy grupy, które za wszelką cenę, nie zważając na monarchę, chciały dosięgnąć władzy. Pierwszą grupę tworzył Adaszew opowiadający się za tym, aby po śmierci cara tron objął jego roczny syn Dymitr, drugą - Anastazja ze swoimi krewnymi, którzy pragnęli rządzić za czasu niepełnoletności następcy Iwana IV, a trzecią - Włodzimierz Straicki, jeden z ważniejszych bojarów, mający po swojej stronie nawet popa Sylwestra. Jednakże wszelkie ich plany legły w gruzach, gdy po paru tygodniach monarcha wyzdrowiał. Natomiast śmierć przywitała się z innym członkiem dynastii panującej - carewiczem Dymitrem. Iwan na następnego potomka nie musiał jednak długo czekać. Marcem 1554 roku narodził mu się syn noszący imię po ojcu.
Po spłodzeniu następcy na tron w razie swojego zgonu, Iwan IV zabrała się za wielkie zmiany w swoim kraju.
1. Wydanie artykułu uzupełniającego do \"Subiednika\" podporządkowującego sądownictwo w okolicach Moskwy rządowi w stolicy.
2. Reforma prawa karnego, głosząca, że karze podlegali również ci oskarżeni o rozboje i złodziejstwo, którzy nie przyznali się do zarzucanych im czynów podczas tortur. Skazywani zostawali na podstawie zeznań świadków lub wyników rewizji.
3. Reforma administracyjna gubna podzieliła kraj na guby (odpowiednik powiatów), na czele których stał starosta, którego działalność karno-sądową kontrolował specjalnie do tego powołany urząd - Izba do Spraw Rozbojów. Organami władzy miały być urzędy gubne zajmujące się sprawami kryminalnymi i nadzorujące urzędy ziemskie. Powołano także wspomniane już urzędy ziemskie o charakterze samorządowym prowadzące drobne sprawy sądowe i ściągające podatki.
4. Reforma wojskowa wywołana była głownie chęcią stworzenia silnej i licznej armii. Aby tego dokonać przede wszystkim zwiększono jej liczebność (do ok. 160 tys.), gdyż przy obecnie prowadzonych walkach nie wystarczała już dotychczasowa forma strzelecka. Z kolei na szlachtę nałożono obowiązek wstąpienia do służby państwowej w zamian na dość wysoki żołd, który podwyższano jeszcze bardziej dla tych, którzy wystawiani byli ponad przepisowy kontygent. Sporządzono również księgę genealogiczną, aby określić najważniejsze rody szlacheckie i bojarskie w kraju, pokazać kto komu mógł wydawać rozkazy i kto czyje polecenia miał wykonywać; znalazł się tam też tekst o pochodzeniu Iwana IV z dynastii Rurykowiczów.
5. Powstanie licznych prikazów - urzędy centralne, które ukształtowały się w państwie moskiewskim w latach pięćdziesiątych XVI wieku. Każdy prikaz posiadał swoją kancelarię kierowaną przez diaka, któremu podlegało do 50 poddiaczych, zajmujących się typową biurokracją.
Prikaz Spraw Wojskowych - przeprowadzał rekrutację do wojska, ewidencjonował żołnierzy, dokonywał przeglądów oddziałów, aktualizował wykazy ludzi, którzy udawali się na wyprawy wraz z carem.
Prikaz Dóbr Ziemskich - zajmował się rozdawnictwem majątków przeznaczonych w nagrodę za służbę, prowadził wykaz rozdanych majątków, nadzorował działalność gospodarczą szlachty w nadanych posiadłościach, ściągał podatki z włości oddanych w użytkowanie, rozstrzygał spory o ziemie.
Prikaz Arsenalski, Prikaz Uzbrojenia, Prikaz Puszkarski, Prikaz Spraw Kamiennych - wszystkie one zajmowały się zaopatrywaniem wojska w broń, jej produkcją oraz fortyfikacją.
Prikaz do Spraw Rozbojów - nadzorujący pracę starostów, zajmujący się licznymi przestępstwami; później wyodrębniano w nim także Prikaz Ziemski, Prikaz Chołopi, Prikaz Moskiewski i Prikaz Włodzimierski (dwa ostanie miały charakter sadowy)
Dnia 2 sierpnia 1554 roku rozegrała się ostateczna bitwa, która zadecydowała o przyłączeniu się w dwa lata później chanatu astrachańskiego do państwa moskiewskiego. Następnie car objął zwierzchnictwo nad Ordą Nogajską i chanatem syberyjskim. Rok 1555 roku upłynął Iwanowi pod znakiem wielu wypraw krymskich, które jednak nie odniosły oczekiwanego efektu
Jesienią 1559 roku Sylwester po wielu kłótniach z Iwanem opuścił dobrowolnie dwór carski i w monestrze na Wyspach Sołowieckich na Morzu Białym zakończył swój żywot. Z Moskwy usunięto w maju 1560 roku Adaszewa. Który został wysłany na front inflancki jako wojewoda. Po paru miesiącach zesłany na północ kraju do księcia Dymitra Chiłkowa. Jego bliskim odebrano majątki dając w zamian nieurodzajne ziemie na peryferiach metropolii. Aleksy zmarł nie zaznawszy jednak większych cierpień w przeciwieństwie do swoich sojuszników. Tak oto dwóch największych doradców i pomocników cara zakończyło swoje kariery na arenie politycznej państwa moskiewskiego. Iwan dotknięty odwróceniem się od niego zaufanych ludzi wszystkich innych podejrzanych o zdradę stanu skazywał natychmiast na śmierć. Z resztą powodów, dla których ludzie za panowania Iwana Groźnego żegnali się z tym światem było więcej i były one bardziej błahe.
21 sierpnia 1561 roku Iwan ożenił się po raz drugi z Marią Temriukowną Czerkaską, córką księcia kabardyńskiego.
Na początku grudnia 1564 roku car wraz ze swoją świtą wybrał się do Słobody Aleksandrowskiej - miejscowości, którą szczególnie lubił jego ojciec Wasyl III. Stamtąd wysłał wiele listów, w których ogłosił ludowi, że przez matactwa i zdrady szlachty oraz bojarów musiał porzucić państwo, ale absolutnie nie tron. Przy tym nie zapomniał dodać, że ludzie prości w niczym nie zawinili, że nie żywi do nich żadnej urazy. To właśnie pod naciskiem mieszczan, którzy również oszukiwani przez bojarów utożsamiali się z carem, wielu przeciwników Iwana udało się do jego posiadłości w Słobodzie Aleksandrowskiej, aby nakłonić władcę do powrotu do stolicy, tym samym zezwalając na jego samowładcze i despotyczne poczynania. Po powrocie monarchy w połowie lutego 1565 roku wydano dekret o wprowadzeniu opryczniny - dzielnic wydzielonych nie tylko, jak to było do tej pory, dla rodziny carskiej, ale przede wszystkim dla samego Iwana. Pozostałe ziemie w państwie tworzyły ziemszczinę.
Na dworze moskiewskim w 1569 roku pojawiły się pogłoski o rzekomym sprzedaniu ziem nowogrodzkich Zygmuntowi Augustowi przez tamtejszych duchownych, którymi dowodził arcybiskup Pimen. Chociaż więcej było w tym propagandy, niż prawdziwych faktów, car w grudniu 1569 roku przejęty tymi wieściami wyruszył, aby pokonać domniemanych buntowników. Po drodze zaatakował Twer - pustosząc doszczętnie miasto, wyrzynając jego ludność. 6 stycznia 1570 roku dotarł do Nowogrodu. Następnego dnia zatłuczono kijami wszystkich zakonników nowogrodzkich, a gdy naprzeciw władcy wyszedł Pimen, Iwan wybuchnął, nazywając go zdrajcą religijnym. Po uczcie w posiadłości arcybiskupa monarcha rozkazał aresztować go i zesłać do odległego klasztoru, gdzie wkrótce zmarł. Ludność nowogrodzką poddano okrutnym torturom: przypalano ogniem, oblewano specjalnym płynem i podpalano, a później wiązano za ręce i nogi, przyczepiano do sań i wleczono do mostu, skąd zrzucano ich do rzeki. Niemowlęta przywiązywano do matek i również wrzucano do wody. Ludzi, którzy próbowali wydostać się na powierzchnię, by zaczerpnąć powietrza, traktowano rohatynami, spisami i toporami rozbijając im głowy i odrąbując palce. W wyniku rzezi w Nowogrodzie zginęło 25 - 40 tysięcy osób, a miasto nigdy nie zyskało dawnej świetności. W drodze powrotnej napadnięto na Psków, gdzie zabito około 200 duchownych zarzucając im kontakty z Litwą i zbiegłą z państwa moskiewskiego szlachtą.
Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku sprawa sukcesji tronu polskiego była otwarta. Znalazło się wielu kandydatów do korony. Pośród nich byli także Iwan IV i jego syn Fiodor. Opowiedziała się nawet za nimi większość szlachty. Jednakże Iwan wkrótce doszedł do wniosku, że wstąpienie na tron Polski nie opłaca mu się. Były ku temu trzy główne powody: rosyjskie metody rządzenia nie mogły być zastosowane w Rzeczpospolitej; zbyt wiele sporów terytorialnych dzieliło obydwa kraje, aby unia personalna stanowiła dostateczną ich przeciwwagę; oprócz walki z opozycją bojarską wewnątrz Rosji musiałby także zmierzyć się z obrońcami wolności szlacheckiej, co przekraczało jego możliwości i siły.
W latach 1557-70 Iwan zaangażowany był w walki o Inflanty, do których pretensje rościły także Dania, Szwecja i Polska. W trakcie działań wojennych wiele razy zmierzały się przymierza. Najpierw Polska wystąpiła wraz z Danią przeciwko Szwecji, a potem przeszła na stronę Szwedów. Przeciwko sobie zawsze jednak miała Rosję. Po zdobyciu portu w Narwie Rosja uruchomiła stały szlak handlowy, zwany żeglugą narewską, którą Polacy wytrwale zwalczali. W 1561 roku nastąpiła sekularyzacja Inflant. Większość zakonników z Kawalerów Mieczowy, do których de facto należały Inflanty, przeszło na luteranizm. Terytorium podzielono na dwie części. Z jednej z nich utworzono dziedziczne księstwo Kettlera (wielki mistrz Kawalerów Mieczowych) pod zwierzchnością Rzeczpospolitej. Drugie stanowiły Inflanty właściwe jako prowincja Polski i Litwy. Mimo tego Rosja, Szwecja i Dania nadal chciały zagarnąć te ziemie. I tak doszło do ich całkowitego rozbioru. Rosja dostała Dorpat (obecnie Tartu). Szwecja zagarnęła północną część prowincji z Rewelem (dzisiaj Tallin) - tereny Estonii. Dla Danii przypadły wyspy na Bałtyku. Natomiast Kurlandia stała się lennem Polski.
Lata 1578-81 upłynęły Iwanowi na wojnie z Polską o Inflanty. Sprawa Inflant miała dla cara i Rosji tak wielkie znaczenie, gdyż poprzez nie kraj wreszcie otrzymałby upragniony dostęp do morza, co sprzyjało chociażby rozwojowi handlu morskiego. Przeciwko Iwanowi IV Groźnemu stanął nowy władca elekcyjny Polski - Stefan Batory, który był doskonałym politykiem i wodzem. W trakcie trzech zbrojnych wypraw przeciwko Moskwie zdobył twierdze w Połocku i Wielkich Łukach. Następnie przez około rok oblegał Psków, którego w rezultacie jednak nie udało mu się zdobyć. Mimo to 6 stycznia 1582 roku pomiędzy Rosją a Rzeczpospolitą doszło do podpisania rozejmu w Jamie Zapolskim na mocy którego Polska zatrzymała Inflanty (bez Estonii), Połock i Wieliż, car wynegocjował dla swojego kraju Wielkie Łuki, Zawołocze, Newel, Chełm oraz szereg miast położonych w ziemi pskowskiej.
W końcu 1581 roku car został oskarżony o zabicie swojego syna Iwana. Nie ma jednej wersji, co do wydarzeń owego nieszczęsnego dnia. Wiele z nich wskazuje na przypadek, a inne o atak furii. Fakt jest jednak faktem, że następca tronu zmarł za sprawą swojego ojca i został pochowany 22 listopada 1581 roku. Po śmierci syna, Iwan nigdy nie odzyskał pełnej równowagi psychicznej. Zaczęły go nawiedzać koszmary, a dotychczasowa pobożność zamieniła się w dewocję. Pogarszał się także jego stan zdrowia.
Iwan IV Groźny zmarł w Moskwie 18 marca 1584 roku przeżywszy 53 lata i 7 miesięcy. Po trzech dniach pochowano go w soborze Archangielskim na Kremlu. Władzę w kraju przejął jego syn, Fiodor I.
Żony Iwana IV Groźnego:
1. Anastazja Romanowa Zacharina (matka szóstki jego dzieci)
2. Maria Temriukowna Czerkaska
3. Marta Bogdanowna Sobakina
4. Anna Aleksiejewna Kołtowska
5. Anna Wasilczykowa
6. Wasylisa Mielentiewa (nie jest do końca wiadomo czy naprawdę była jego żoną)
7. Maria Fiodorwna Nagoj (urodziła mu tylko jednego potomka, Dymitra)
Bibliografia: \"Iwan IV Groźny car Rosji\" Władysław A. Serczyk; Ossolineum, Wrocław 1986