Napoleon

Napoleon I (1769-1821), cesarz Francuzów 1804-1814 i przejściowo 1815, król Włoch 1805-1814. Syn korsykańskiego adwokata.
W 1786 ukończył w stopniu podporucznika artylerii wyższą szkołę wojskową w Paryżu. W młodości bardzo dużo czytał i uczył się. Po wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 walczył wraz z korsykańskim przywódcą Paolim o wyzwolenie rodzinnej wyspy spod panowania francuskiego. W 1793 powrócił do Paryża, nawiązał kontakt z M. Robespierre’m i wstąpił do armii rewolucyjnej. Odznaczył się w czasie oblężenia Tulonu – nie patyczkował się tylko potraktował napierających armatami. W 1794 po upadku jakobinów wydalony z wojska i przez pewien czas więziony.
W 1795 za Dyrektoriatu przywrócony do służby wojskowej. Stłumił zamieszki rojalistyczne i objął dowództwo nad wojskami wewnętrznymi. W 1796 już jako generał dywizji objął dowództwo armii francuskiej we Włoszech. Napoleon daleki był od zbytecznej brawury, jednak gdy uznał, że wymaga tego sytuacja, to nie wahał się wykazać wielką odwagą dając przykład żołnierzom, np. pod Arcole 15 XI 1796 - pierwszy przechodził przez most nie zważając na ostrzał. Dlatego żołnierze tak go kochali. Uważali też, że kocha ich tak jak oni jego. Znał możliwości poszczególnych żołnierzy i dobierał ich starannie. Sowicie nagradzał męstwo, bo wolał nagradzać niż karać. Za najważniejszą rzecz uważał honor żołnierzy. W walce największą wagę przykładał do artylerii. Zaprawdę, nie było większego od niego w sztuce wojny! Pobił wojska sardyńskie, następnie austriackie, opanował Lombardię i zmusił Austrię do zawarcia pokoju w Campo Formio (1797; cesarz zrzeka się BEL, Lombardii, GER na zachód od Renu, uzyskując Wenecję). W tym samym roku pokonał armię papieską i wyznaczył papieżowi Piusowi VI bardzo wysoką kontrybucję.
W 1798 podjął wyprawę do Egiptu (bitwa pod piramidami), zajął Aleksandrię i Kair. Miał iść na Syrię, aby opanować Indie – Perłę Korony Brytyjskiej, jednakże klęska zadana flocie francuskiej przez flotę angielską – Nelson - pod Abu Kir (1798) uniemożliwiła powrót jego wojsk do Francji.

W 1799 pozostawił swą armię w Egipcie, powrócił do Francji i dokonał zamachu stanu 18 brumaire'a (9 listopada) obalając Dyrektoriat i ogłaszając się pierwszym konsulem (wł. wykonawcza i ustawodawcza - dyktator). 14 VI 1800 odniósł zwycięstwo nad wojskami II koalicji pod Marengo. Poległ wtedy Desaix – wtedy pierwszy raz podczas bitwy Napoleon zapłakał. Równoczesny sukces J. Moreau pod Hohenlinden doprowadził do podpisania traktatu pokojowego z Austrią w Lunville (powtórzenie pokoju z Campo Formio), zawarto również pokój z Rosją.
Okres wojen napoleońskich rozpoczęła w 1803 wojna francusko-angielska wywołana sporem o Maltę zatrzymaną przez Anglików wbrew traktatowi z Amiens (1802). W odpowiedzi Francuzi zajęli Hanower. Obwołany dożywotnim konsulem we Francji, ogłosił się prezydentem republiki włoskiej. W 1804 koronował się na cesarza Francji (zmusił do koronacji papieża). W 1805 został królem Włoch. Wobec groźby desantu francuskiego na Wielką Brytanię, dyplomacja angielska doprowadziła do zawiązania III koalicji antyfrancuskiej, która wypowiedziała wojnę Francji. Prusy pozostały neutralne (do 1806), Hiszpania opowiedziała się po stronie Napoleona I (1804). 21 października 1805 flota francusko-hiszpańska została pokonana pod Trafalgarem przez flotę angielską dowodzoną przez admirała Nelsona - zginął. Ta bitwa zniszczyła potęgę SPA na morzu i przekreśliła plany zajęcia ENG morzem. Przegrana bitwa Austriaków pod Ulm (październik 1805), zajęcie Wiednia i klęska wojsk aut-rus pod Austerlitz (2 grudzień 1805; bitwa trzech cesarzy) doprowadziły do rozbicia jedności sojuszników. W tymże roku wkroczył do Wiednia, zmuszając Austrię do pośpiesznego zawarcia pokoju w Bratysławie (AUT oddała FRA Wenecję i Istrię). Franciszek II musiał zrzec się tytułu cesarza rzymskiego – koniec I Rzeszy - i nosić tytuł jedynie cesarza austriackiego. Utworzono Związek Reński sprzymierzony z Francją, skierowany przeciw Austrii.

W październiku 1806 Napoleon I rozbił wojska prusko-saskie (Prusy i Saksonia przystąpiły, w miejsce Austrii, do IV koalicji zaniepokojone utworzeniem przez Napoleona I w lipcu 1806 sprzymierzonego z Francją Związku Reńskiego) w bitwach pod Jeną i Auerstedt. Saksonia zawarła separatystyczny pokój (grudzień 1806), wojska francuskie opanowały Berlin, a pod koniec 1806 wkroczyły do Wielkopolski. Król Fryderyk Wilhelm III uciekł do Prus Wschodnich oczekując pomocy RUS. Nie mając możliwości inwazji Wysp Brytyjskich wydał dekret o blokadzie kontynentalnej Anglii. Nie mogąc jej zniszczyć militarnie postanowił zniszczyć ją ekonomicznie. W lutym 1807 rozegrała się nierozstrzygnięta bitwa pod Iławą, w czerwcu 1807 wojska rosyjskie zostały pokonane pod Frydlandem, co doprowadziło do zawarcia pokoju w Tylży – 7 VII 1807 (car Aleksander I zawarł z Francją sojusz przeciw ENG, z ziem zdobytych na Prusach w zachodnich Niemczech i w Polsce utworzono WM Gdańsk, Królestwo Westfalii i Księstwo Warszawskie - zaplecze surowcowe i polityczno-militarne Francji).

1807 wojska francuskie rozpoczęły okupację Portugalii, która wyłamała się spod zarządzonej w 1806 przez Napoleona I blokady kontynentalnej Anglii. Interwencja Napoleona I w Hiszpanii, obalenie Bourbonów i osadzenie na tronie hiszpańskim brata cesarza, Józefa Bonapartego (1808), wywołały wielkie powstanie narodowe przeciwko Francji. Fanatyczne walki w Hiszpanów trwały aż do 1814 (m.in. zwycięska bitwa oddziałów pol-fra pod Somosierrą - listopad 1808; obrona Saragossy), walnie przyczyniając się do ostatecznego upadku Napoleona.
1809 Austria ponownie wypowiedziała wojnę Francji. W bitwie pod Essling 17 V 1809 zginął Lannes i Napoleon drugi raz w życiu zapłakał na wojnie. Równocześnie z kampanią nad Dunajem, zwycięsko zakończoną przez Napoleona bitwą pod Wagram (lipiec 1809), toczyły się walki w Księstwie Warszawskim oraz w Galicji. Wojnę zakończył pokój w Schnbrunn (październik 1809), na mocy którego Austria utraciła część swego terytorium na rzecz Francji, Księstwa Warszawskiego i Rosji. W 1810 zdetronizował w Holandii swego brata Ludwika i włączył ten kraj do Francji. Dla pozyskania sojusznika ożenił się z Marią Ludwiką, córką cesarza Franciszka II, po uzyskaniu rozwodu (znów siłą wymusił pomoc papieża) z Józefiną de Beauharnais.

1812, wobec zerwania sojuszu francusko-rosyjskiego (łamanie blokady kont. Anglii), Napoleon wypowiedział wojnę Rosji. Armia francuska wkroczyła w głąb Rosji (24 VI 1812), Napoleon liczył jak najszybciej na decydującą wielką bitwę, którą rozstrzygnąłby na swoją korzyść. Do dużej bitwy doszło pod Smoleńskiem (sierpień 1812), gł. wodzem RUS został Kutuzow. Pod Borodino (5-7 wrzesień 1812) obie strony poniosły tam olbrzymie straty. We wrześniu 1812 Napoleon wkroczył do spalonej Moskwy, próby zawarcia pokoju z Rosją zakończyły się niepowodzeniem. Aleksander uciekł do Petersburga, Napoleon wahał się czy podążać z a nim, czy też zostać w Moskwie na drugi rok. Podczas odwrotu spod Moskwy (Napoleon miał jeszcze spalić Kreml) Wielka Armia została niemal całkowicie rozbita (partyzantka; przeprawa przez Berezynę -listopad 1812 – Napoleon zmylił Kutuzowa i z resztką armii przeprawił się p/rzekę), a wojska rosyjskie wkroczyły do Ks. Warszawskiego, Prus i Niemiec. Napoleon nie wygrał z RUS bynajmniej nie ze względu na swoje błędy w sztuce czy wielkość RUS wodzów. Przeszkodziła mu wyjątkowo sroga zima 1812 (1811 zima przyszła na tamtych terenach 2 miesiące później!); powstanie w SPA, które zatrzymało dużą część jego armii na kilka lat; zbyt długie pozostawanie Napoleona w Moskwie i w ogóle zbyt późne ruszenie na RUS. Do wojny przeciwko Francji przystąpiły Prusy i Szwecja. Trzeba dodać, że organizując wyprawę na Rosję Napoleon miał w perspektywie przyszłą wyprawę na Indie z Moskwy i logistycznie był już na nią przygotowany.

W 1813 pomimo zwycięstw armii francuskiej pod Ltzen, Budziszynem i Dreznem przewagę militarną uzyskała koalicja antynapoleońska. W bitwie pod Goerlitz 22 V 1813 poległ Duroc, ta śmierć wywarła wstrząsające wrażenie na cesarzu. Szukał wtedy śmierci, jak mawiano, siedział na pniu bezmyślnie nie zważając na niebezpieczeństwo, wyczuwał swój koniec. W bitwie narodów pod Lipskiem 16-19 X 1813 Napoleon poniósł decydującą sromotną klęskę. W marcu 1814 Paryż poddał się wojskom sprzymierzonych. Abdykował 6 IV 1814 pod naciskiem koalicji i swych marszałków i zachowując tytuł cesarza udał się na Elbę – wysepkę na M. Śródziemnym o pow. ok. 230km2; choć wciąż miał siły i ochotę walczyć. Tam zachowywał się dziwnie spokojnie, acz zdecydowanie. Był cichy, zorganizowany, jak gdyby coś jeszcze przeczuwał. Być może to wtedy narodził się pomysł powrotu 1815. Władzę we Francji objęli ponownie Bourbonowie, a uporządkowaniem spraw w Europie zajął się kongres wiedeński 1814-15.

W 1815, wykorzystując niezadowolenie Francuzów z rządów Ludwika XVIII Burbona, powrócił 1 marca do Francji. Bez stoczenia ani jednej bitwy i bez przelania ani jednej kropli krwi, na czym mu zależało, doszedł 20 marca na czele nielicznej armii do Paryża i przejął władzę. Zorganizował armię, po raz kolejny powołując pod broń młode roczniki (robił tak od 1812) i mimo przewagi liczebnej koalicji wychodził zwycięsko z szeregu bitew na terytorium Francji – jak za swych najlepszych lat. Ostateczna bitwa miała miejsce pod Waterloo. Został pokonany przez wojska francusko-angielskie 18 czerwca (bitwa 3-dniowa). Przegrał tą bitwę przez opieszałość marszałka Grouchy’ego. Napoleon walczył z Wellingtonem porównywalnymi wojskami, obaj liczyli na posiłki. Bluecher przybył do Wellingtona i koalicja wygrała, a gdyby wcześniej przybył Grouchy, to pewno bitwa należałaby do Napoleona. Zmuszony był zrzec się tytułu cesarza i abdykował – tym razem dobrowolnie, widząc, że nie ma już poparcia mas i ochoty walki. Zesłano go na Wyspę Świętej Heleny, posiadłość Anglików na Oceanie Atlantyckim. Przebywał tam już do śmierci (zmarł prawdopodobnie na raka; istnieją hipotezy, że został otruty przez Anglików lub odnowiła się choroba tropikalna nabyta podczas walk w Syrii i Egipcie) będąc władcą wysepki o pow. ok. 130km2. Zmienił się bardzo, dużo wspominał. Las Cases spisał jego obszerne wspomnienia i uwagi dotyczące taktyki walki. Mimo, że miał na wyspie kilku ambasadorów europejskich nie zamienił z nimi nawet słówka. Wszyscy mieszkańcy wyspy niezmiernie go szanowali, poważali, zachowywali się wobec niego jak gdyby wciąż był cesarzem mającym w ręku całą Europę.
Do ostatecznej porażki Napoleona walnie przyczyniły się zdrady Marmonta i Talleyranda. Należy dodać też wielu innych, np. ministra policji Fouche’go, a także nieudane zamachy na jego osobę.
Napoleon bardzo miłował swojego syna ze związku z Marią Ludwiką – Napoleona II. Przy nim stawał się potulny jak baranek, nie dane było jednak widzieć się im za często.

Napoleon jest wymieniany w jednym szeregu z tak genialnymi wodzami jak Hannibal, Cezar, Gustaw Adolf, Suworow, Czyngis Chan, Tamerlan i Aleksander Macedoński. Sam porównywał się do wodzów francuskich Turenne’a i Conde’a. Należy go jednak postawić daleko ponad nimi wszystkimi, żaden z tych wodzów nie dorównywał Napoleonowi – przede wszystkim walczyli o setki lat wcześniej, nie władając niemal całą Europą; wielu z nich nie walczyło o ziemie dla siebie, ale dla innego władcy, któremu służyli.
Napoleon przez dwadzieścia lat swoich wojen nigdy nie posunął się do poboru pod broń chłopów. Ci z kolei nigdy się nie zbuntowali przeciw niemu. Przeciwnie, darzyli go ogromnym szacunkiem i miłością. To oni towarzyszyli mu podczas marszu na Paryż w marcu 1815. Dlaczego? Walczył on przecież w obronie interesów burżuazji! Otóż chłopi wiedzieli, że za panowania Napoleona będzie im i tak lepiej niż za feudalnego ustroju Bourbonów. Napoleon kilka razy, nawet w najcięższych momentach nie odważył się sięgnąć po pomoc chłopstwa, gdyż zawsze wolał wyćwiczonych i sprawnych żołnierzy niż motłoch.

W polityce wewnętrznej wprowadził liczne reformy, mające doprowadzić do wzmocnienia władzy cesarskiej, reorganizacji i centralizacji administracji państwowej, uporządkowania finansów i uzdrowienia waluty oraz zmiany systemu prawnego. Poparł założenie Banku Francji (1800), zawarł konkordat z papieżem (1801), narzucił Francji nową konstytucję (1802) i wprowadził kodeks prawa cywilnego (1804, noszący od 1807 oficjalną nazwę kodeksu Napoleona), kodeks procedury cywilnej z 1807, kodeks handlowy z 1807, kodeks postępowania karnego z 1808 oraz kodeks karny z 1810.

Najdonioślejsze znaczenie przypisuje się kodeksowi cywilnemu. Regulacje w nim zawarte opierały się na zasadzie równości wobec prawa wszystkich podmiotów oraz zrywały z ograniczeniami prawa feudalnego (feudalizm). Kodeks cywilny uznawany jest powszechnie za wielkie arcydzieło techniki ustawodawczej. Na rozwiązaniach przyjętych w kodeksie wzorowały się ustawodawstwa innych państw, np. kodeks włoski, hiszpański, portugalski, również w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim. Kodeks Napoleona stosowany jest we Francji do dnia dzisiejszego pod nazwą Code Civil.