Sejm na ziemiach polskich.

WSTĘP
Geneza polskiego sejmu sięga pierwszych wieków naszej ery. Wtedy to, w plemionach słowiańskich nadrzędnym organem władzy były wiece. To zgromadzenie wszystkich wolnych mężczyzn należących do plemienia, decydowało o wyborze nowego księcia, kontrolowało jego działalność, zarządzało ziemią plemienną, decydowało o wojnie i pokoju, zwoływało pospolite ruszenie oraz sądziło zdrajców. Sam książę („pierwszy wśród równych”) był wysoko od niego uzależniony.
Z upływem czasu, w XIII wieku, tłumne wiece ogółu ludności były coraz rzadziej spotykane. A i tak, wśród zgromadzonych mężczyzn dominowali możni. Oni także formowali tak zwaną radę książęcą ( consilium ),której znaczenie w tym samym wieku zaczęło wzrastać. Równocześnie nastąpiło zmniejszenie uprawnień władcy, który często zastrzegał się, że nie ustanowi nowych ciężarów publicznych bez zgody wiecu.
W miarę jednoczenia się państwa po rozbiciu dzielnicowym, w latach 1306 i 1301 pojawiły się urzędnicze wiece ogólnopaństwowe. Stanowiły one pewnego rodzaju spowiedź sejmu walnego, który ukształtował się w okresie monarchii stanowej.
Natomiast ja zajmę się, przedstawieniem i opisaniem rodzajów sejmów w Rzeczypospolitej. W czasach tych do Rzeczypospolitej należały ziemię Korony i Litwy. Przypada to na wieki od XIV do XVI dziejów naszego państwa. Tak się składa, że był to między innymi okres unii litewskiej, tak więc opisywane będą sejmy na Litwie i w Koronie, oraz konflikt i spory które się na nich wydarzyły. Spowodowane było to dążeniem szlachty do zwiększenia swej władzy. Wielmoże ci nie liczyli się z konsekwencjami, ani nie dbali o sprawy państwowe, co zostanie przedstawione.


W roku 1347 nastąpiła kodyfikacja prawa. Kazimierz Wielki ustanowił Statuty Piotrkowsko-Wiślickie dla Wielkopolski i Małopolski. Były one uzupełnione w kolejnych latach przez Kazimierza i jego następców. W rezultacie powstało ponad 100 przypisów dla Małopolski i około 50 dla Wielkopolski. Regulowały one różnorodne kwestie prawne oraz powołały do życia sejmiki prowincjonalne (zwane też generalnymi): piotrkowski (dla Wielkopolski wraz z Kujawami) i wiślicki (dla Małopolski). Na nich zatwierdzano wysokość podatków oraz ustawy, zarówno wydawane przez króla, jak i własne. Zajmowano się tam także polityką wewnętrzną i zagraniczną. Sejmiki te stanowiły początek szlacheckiej reprezentacji stanowej.
Po nadaniu przez Ludwika Andegaweńskiego przywileju szlacheckiego w Koszycach (1374), nastąpił rozwój sejmików szlacheckich, czyli zjazdów ziemskich, na które przybywała szlachta danej ziemi i gdzie wyrażała – lub nie – swą zgodę na podatki. Warto tutaj dodać, że do roku 1447 (moment objęci władzy przez Kazimierza Jagiellończyka) sejmy walne i sejmiki ziemskie tylko dwa razy (lata 1404 i 1414) wyraziły swą zgodę na opodatkowanie. Przywilej koszycki miał wielkie znaczenie dla kształtowania się władzy typu parlamentarnego. Zjazdy szlacheckie naśladowały dawne wiece, ich skład był jeszcze dość przypadkowy.
W czasie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego (1382-1386) po raz pierwszy zwołano sejm walny Królestwa. Cechą odróżniającą go od wcześniejszych wieców feudalnych było pojawienie się na nim obok możnych nie urzędniczej szlachty, przedstawicieli miast oraz duchowieństwa.
Kolejny przywilej-nieszawski- wydany tym razem przez Kazimierza Jagiellończy- ka w 1454 roku gwarantował nie zwoływanie przez władcę pospolitego ruszenia, ani ogłaszanie nowych praw bez zgody sejmików ziemskich: Również zobowiązujemy się, że żadnych Konstytucji nie ustanowimy bez wspólnego sejmiku ziemskiego ustanowio- nego w Środzie1. Było to kolejne ograniczenie władzy monarszej, dzięki któremu szlachta uzyskała jeszcze większy wpływ na rządzenie krajem.
By ukazać poparcie dla swoich propozycji król mógł zwołać sejmy prowincjonalne, lub sejm walny- na obydwóch można było rozstrzygnąć te same sprawy. Ta alternatywność stanowiła specyficzną cechę wczesnego parlamentaryzmu polskiego.
Dla władcy dogodniejsze były sejmy prowincjonalne, gdyż łatwiej mu było skłonić do przyjęcia uchwały przedstawicieli jednej dzielnicy, by potem argumentować tym drugą. Równocześnie sejm prowincjonalny dawał możliwość szerszej reprezentacji szlachty, bowiem trzon sejmu walnego stanowiła rada królewska, a ta była przedstawicielem interesów możnowładców.
Oprócz wyżej wymienionej rady królewskiej, w skład sejmu walnego w pierwszym jego okresie wchodzili:
- urzędnicy ziemscy (tzn. podkomorzy, sędziowie, chorąży, a także ci, którzy niejako z urzędu byli reprezentantami danej ziemi),
- pełnomocnicy miast królewskich,
- przedstawiciele kapituł
- szlachta która korzystając ze swego prawa udziału w zgromadzeniach, przybyła na sejm walny.
Ogół szlachty zgromadzonej na sejmie walnym nie brał bezpośredniego udziału w obradach. Toczyły się one w gronie rady królewskiej, poszerzonej o wybranych przedstawicieli ziemskich oraz niekiedy przedstawicieli szlachty i pełnomocników miast. Szlachta, która przybyła na miejsce obrad, była tylko informowana o podjętych uchwałach, mogą więc albo je zaakceptować, albo przeciwko nim zaprotestować.
W posiedzeniach sejmu walnego uczestniczył zazwyczaj król. Zdarzały się jednak obrady, na których go nie było (np. w Warcie – 1423, Sieradzu – 1425) – zatwierdzał je wówczas po fakcie.
W połowie XV w. nastąpiło wzmocnienie pozycji sejmików ziemskich. Przyczyną tego było uzyskanie przez szlachtę wspomnianego już przeze mnie przywileju nieszawskiego (1454). Spowodowało to, że szlachta przestała tłumnie przybywać na sejmy- zaczęła wysyłać pełnomocnych przedstawicieli sejmików na sejmy prowincjonalne czy też sejm walny. Pierwsi posłowie poszczególnych sejmików na sejm walny pojawili się już w roku 1451 (a więc na trzy lata przed przywilejem w Nieszawie), w 1468 r. Podobnych posłów wybierała Małopolska. Z biegiem czasu takie przedstawicielstwo zaczęło cieszyć się coraz większą popularnością. W ten sposób nastąpiło powiązanie dwóch- początkowo niezależnych instytucji: sejmu walnego i sejmików ziemskich.
W pierwszej połowie XV wieku sejm walny zwoływany był raz do roku, chyba że zastępowano go poprzez sejmy prowincjonalne. Gromadził się on zwykle w Piotrkowie, a to ze względu na jego centralne położenie wewnątrz kraju. Obrady w ścisłym gronie toczyły się w nieistniejącym dzisiaj zamku królewskim. Sytuacje ekstremalne wymuszały niekiedy zwoływanie sejmu w innym miejscu, jak np. położonym niedaleko granicy Litwy– Lublinie.
Od 1493 r. wyodrębniła się na stałe zasada wysyłania posłów na sejm walny. Większe województwa delegowały po sześciu, a mniejsze po dwóch przedstawicieli z każdego sejmiku. Posłowie nunti terrestres szybko utworzyli osobną izbę poselską, podczas gdy rada królewska przekształciła się w senat. Tak więc szesnastowieczny sejm walny, był już sejmem dwu izbowym.
Od momentu wykształcenia się izby poselskiej, podupadła samodzielna rola ustawodawcza sejmików. Jednak nadal odgrywały one podstawową rolę w hierarchii zgromadzeń prawodawczych. W późniejszym okresie wytworzyły się następujące rodzaje sejmików:
- przedsejmowa (wybierały posłów do sejmów),
- generalne (na nich posłowie i senatorowie z danej dzielnicy uzgadniali swe stanowisko w sejmie),
- kapturowe (od 1572 roku, w czasie bezkrólewia obejmowały najwyższą władzę w województwie),
- deputackie (na nich wybierano deputatów do utworzonego w 1578 roku Trybunału Koronnego),
- elekcyjne (zwoływane przez króla, na nich wysuwano propozycje kandydatów na dożywotnie urzędy sądowe ziemskie, z pośród których panujący dokonywał wyboru ),
- relacyjne (zwoływane po zakończeniu obrad sejmu, także przez posłów. Na nich zastanawiano się nad wykonaniem uchwał sejmu ).
Nowo ukształtowany sejm polski składał się z trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej (co potwierdził przywilej piotrkowski Jan Olbrachta z 1496 roku). W ten sposób król, stojący kiedyś ponad sejmem, stał się jedną z części składowych szlacheckiego parlamentu. Zwiększyło to znaczenie sejmu, który odtąd stał się najwyższym organem władzy państwowej. Z drugiej strony, nie mógł on już bez władcy (poza czasem bezkrólewia ) obradować.
Posiedzeniom senatu przewodniczył król. Ostateczny skład tego gabinetu ustalił się za panowania Zygmunta Starego. Wchodziła do niego praktycznie cała piętnastowie- czna rada królewska: arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy, wojewodowie i kasztelanowie, tzw. ministrowie: marszałek wielki, marszałek nadworny, kanclerz i podkanclerz oraz podskarbi. Po unii lubelskiej do senatu weszli analogiczni dostojnicy litewscy. Do senatu nie weszli hetmani i podkanclerz nadworny, bowiem godności te ustabilizowały się już po zamknięciu składu tej izby. Senatorowie – powoływani dożywotnio przez króla – zasiadali w senacie według ustalonego porządku starzeństwa, związanego oczywiście z piastowanymi przez siebie godnościami. Wbrew pozorom nie było to bez znaczenia, gdyż w senacie zbierano głos właśnie według starszeństwa. Dlatego senatorowie zajmujący krzesła najdalej położone od tronu, zazwyczaj tylko przyłączali się do jednego ze sformułowanych wcześniej stanowisk.
Podczas obrad senatorowie nie głosowali, ale w ustalonej kolejności wypowiadali swoje zdanie ( votum ). Na ich podstawie król ( lub w jego imieniu kanclerz ) układało pinię generalną – konkluzję. Nie musiała się ona opierać na jednomyślności wszystkich zebranych – wystarczyło by były zgodne ze zdaniem większości.
W listopadzie 1051 roku po śmierci Jana Olbrachta możni wymogli na jego następcy – Wielkim Księciu Litewskim Aleksandrze po objęciu przez niego tronu przywilej mielnicki. Sprowadzał on rolę monarchy do roli przewodniczącego rady królewskiej ( senatu ), co za tym idzie, ona to przejęła rządy w państwie. Senatorowie – na wzór członków angielskiej Izby Lordów – odpowiadali z oskarżenia królewskiego przed senatem.
Władza królewska została ograniczona do mianowania i awansowania senatorów. Jednak ponieważ rządy senatu doprowadziły kraj do trudnej sytuacji, król zmuszony był w roku 1503 zwołać sejm w celu podwyższenia podatków. Rok później na następnym sejmie, król zrzekł się, że postanowienia dotyczące najważniejszych spraw państwowych zapadać będą za zgodą szlachty.
Przed zwołaniem sejmu, władca zwoływał sejmiki przedsejmowe. Na nich specjalny wysłannik króla – legat – odczytał tzw. legację, w której zawarte były powody zwoływania sejmu. Następnie sejmik wybierał posłów ( mógł nim zostać każdy dorosły szlachcic, bez względu na stan majątkowy ) i układał dla nich instrukcję poselską. Zawierała ona wskazówki dotyczące stanowiska sejmiku w sprawach będących przedmiotem obrad. Wyróżnić można trzy rodzaje instrukcji poselskich:
- dające posłom zupełną swobodę działania, zwaną „ zupełną mocą ” ( plena potestas ),
- pełnomocnictwo ograniczone ( limitata potestas ),
- instrukcje warunkowe – tutaj wyrażenie zgody na propozycję króla było uwarunkowane jego wcześniejszą zgodą na żądania szlachty.
Wybrani na sejmikach przedsejmowych posłowie zbierali się wspólnie z senatorami każdej prowincji ( Małopolski, Wielkopolski, Mazowsza i później także Litwy ) na sejmikach generalnych. Tam uzgadniano stanowisko każdej prowincji w sejmie walnym. W drugiej połowie XVII wieku zanikły sejmiki generalne ( za wyjątkiem pruskiego ), posłowie i senatorowie zbierali się w czasie sejmu na osobne tzw. sesje narodów i tam ustalali stanowiska prowincji w sprawach będących przedmiotem obrad.
W skład izby poselskiej nie wchodzili przedstawiciele miast. Spowodowane to było początkową polityką samych miast: wolały one podporządkować się bezpośrednio królowi, by w ten sposób nie uzależniać się od sejmu. W późniejszym okresie, szlachta nie pozwoliła , by w izbie zasiadali przedstawiciele miast . wyjątek stanowili ( po roku 1569 ) posłowie Krakowa i Wilna – zwani ablegatami, później też Lublina, Lwowa i Kamieńca Podolskiego, jednak nie mogli oni brać czynnego udziału w obradach.
Poseł był reprezentantem swojej ziemi, dlatego musiał postępować zgodnie z otrzymaną instrukcją ( chyba, że przyznano mu „ zupełną moc” ). W przypadku gdy ją złamał, jego słowo co prawda zobowiązywało sejmik, ale wtedy rzadko mógł liczyć na ponowny wybór.
Krępujące szlachcica instrukcje poselskie, utrudniały osiągnięcie powszechnej zgody w izbie, potrzebnej do uchwalenia ustawy. W XVI i XVII wieku zdarzyło się, że pomijano głosy pojedynczych oponentów, przyjmując ( fikcyjną ) jednomyślność. Głosowanie większością głosów odbywało się tylko przy wyborze bezstronnego marszałka, który przewodniczył później obradom oraz sprawdzeniu ważności mandatów.
Sejm zwoływany był przez króla, a w czasie bezkrólewia przez prymasa. Początkowo nie było stałych terminów zwoływania sejmu – następowało to wtedy, gdy zaistniałe sytuacje zmuszały do tego władcę. Zwykle była to sprawa podatków, choć nie zawsze. Dopiero po roku 1573 nastąpił znaczny postęp w tej dziedzinie: Artykuły Henrykowskie nałożyły na króla obowiązek zwoływania sejmu co dwa lata, dając równocześnie możliwość by czynił to częściej, jeśli zajdzie taka potrzeba. Tak więc od tego momentu, wykształciły się dwa rodzaje sejmów:
- ordynaryjne ( zwyczajne ) – zwoływane co dwa lata na nie dłużej niż sześć tygodni,
- ekstraordynaryjne ( nadzwyczajne ) – zwoływane w nagłych sytuacjach, na nie dłużej niż dwa tygodnie.
Do przedłużenia obrad ( prolongacji ) potrzebna była zgoda wszystkich posłów.


REGULAMIN OBRAD SEJMOWYCH
Ustaliły się one w drodze praktyki, dopiero w późniejszym okresie zaczęto go regulować ustawowo. Senatorów na sejm wzywał król. Sejm walny rozpoczynał się od nabożeństwa lub mszy, poczym senatorowie zbierali się wokół króla, a posłowie – pod przewodnictwem najstarszego – wybierali marszałka. Następnie przystępowano do skontrolowania ważności mandatów poselskich i udawano się do senatu na tzw. witanie poselskie. Na powitanie odpowiadał w imieniu króla kanclerz, poczym posłowie całowali rękę królewską.
Rozpoczynały się wspólne obrady senatu i izby poselskiej, podczas których kanclerz przedstawiał powody zwołania sejmu, po czym senatorowie wypowiadali swoje zdanie.
Po wotach senatorów izby rozdzielały się. Izba poselska rozważała projekty wzniesione przez króla, przedstawiała własne postulaty i skargi. Każdy poseł mógł przedstawić swój własny projekt ustawy, składając go marszałkowi, co zwano wnoszeniem do laski ( symbol władzy marszałka izby ). Ostatecznie król decydował, czy sprawa ma się dostać pod obrady sejmu. On też mógł zarządzić tajność obrad.
Izby, by informować się o przebiegu debat, wysyłały do siebie delegatów, lub schodziły się na wspólne posiedzenia. Na pytania posłów odpowiadał król, zasięgając opinii senatu.
Senat w sejmie występował w podwójnej roli. Był radą królewską udzielając panującemu opinii i wskazówek, a jednocześnie stanowił samodzielny składnik sejmu – izbę senatorską.
Podczas zakończenia sejmu, marszałek z izbą poselską żegnał się z królem, następowało ponowne ucałowanie ręki królewskiej i jeśli obrady sejmu potoczyły się pomyślnie, odprawiano uroczyste Te Deum.
Podany przeze mnie zwyczaj porządek obrad nie był ściśle przestrzegany. Często w czasie posiedzeń panowało zamieszanie i brak było ładu, do czego nie wątpliwie przyczyniła się słaba władza marszałkowska, która uniemożliwiała sprawne prowadzenie debat.
Do podjęcia uchwały sejmowej potrzebna była jednomyślność i zgoda trzech senatów, co określano jako communis consensus lub unanimitas. Było to trudne do osiągnięcia, gdyż wszystkie uchwały jednego sejmu stanowiły całość. Kiedy zdarzyło się, że wśród posłów i senatorów nie panowała powszechna zgoda, król zwracał się bezpośrednio do sejmików ziemskich, czy też generalnych, o podjęciu odpowiednich uchwał, czy skutecznie łamał opór opozycji.
Konstrukcje sejmu ogłoszono w imieniu króla, który mógł ich treść uściślić (moderare) przed ogłoszeniem i interpretować po ogłoszeniu.
Po zakończeniu obrad sejmowych często zwoływano sejmiki relacyjne. Na nich wysłuchiwano posłów przybyłych z sejmu. Tam też podejmowano uchwały związane z wykonaniem ustaw sejmowych.
Ostatecznie system większościowy nie przyjął się. W końcu XVI wieku wraz z rosnącym przestrzeganiem jednomyślności wzrosło znacznie sejmików przedsej- mowych. Tam nakładano na posłów coraz to ściślejsze instrukcje poselskie, które często nakazywały przeciwstawienie się uchwałom sejmu, dopóki ten nie zaspokoił żądań sejmików. W praktyce, gdzie wszystkie ustawy sejmu tworzyły jednolitą całość, oznaczało to nie dojściem do skutku wszystkich, nawet uchwalonych już praw.


KOMPETENCJE SEJMU
Kompetencje sejmu ustaliła (dość ogólnie co prawda) konstytucja Nihil novi z roku 1505. Dawała ona sejmowi władzę ustawodawczą : ponieważ prawa ogólne i ustawy
dotyczą ni pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu , przeto na tym walnym sejmie radomskim wraz ze wszystkimi naszego Królestwa prałatami, radami i posłami ziemskimi, za słuszne i sprawiedliwe uznaliśmy, jako też postanowiliśmy, iż odtąd na potomne czasy nic nowego stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców, bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich, co by było z ujmą i ku uciążeniu Rzeczypospolitej, oraz ze szkodą i krzywdą czyjąśkolwiek, tudzież zmierzało ku zmianie prawa ogólnego i wolności publicznej.2Uchwała sejmowa z 1538 roku jeszcze raz wyraźnie zaznaczyła, że król nie może wydawać nowych konstytucji bez zgody sejmu. Jego władza ograniczała się tylko do mianowania urzędników, wystawiania norm ogólnych w formie edyktów w sprawach miast królewskich, Żydów, lenn, chłopów w królewszczyznach i w sprawach górniczych. Reszta należała do sejmu.
Sejm uchwalał podatki, całe, różne akty o charakterze administracyjnym, zwoływał pospolite ruszenie, a od 1578 roku zajmował się nobilitacją i pozbawianiem szlachectwa. Dwuizbowy parlament wysłuchiwał posłów zagranicznych oraz nadawał ogólny kierunek polityce zagranicznej. Sprawował kontrolę nad rządem i finansami, podskarbiowie musieli składać przednim rachunki. Także król miał być ( od 1573 roku ) kontrolowany przez obieranych na sejmie senatorów – rezydentów. Pod przewodni- ctwem króla, odbywały się tzw. sądy sejmowe, dotyczące sprawy szczególnej wagi. Sejm miał także prawo łaski i amnestii.
Od schyłku XVI wieku było już widoczne, iż punkt ciężkości rządów w państwie skupia się w sejmie. Również wtedy zaczęła pojawiać się koncepcja, że sejm jest organem realizującym suwerenność w państwie.
Artykuły Henrykowskie ( 1573 ) powołały do życia przyboczną radę monarchy, tzw. 16 senatorów – rezydentów. Wyznaczał ich sejm na okres dwóch lat. Starano się by w jej skład wchodzili biskupi, wojewodowie i kasztelanowie. Czterech senatorów miało stale przebywać u boku władcy, zmieniając się co pół roku. Mieli oni służyć radą królowi i jednocześnie kontrolować go, z czego mieli zdawać sprawozdanie w sejmie. Jednak faktycznie senatorowie – rezydenci zaczęli funkcjonować dopiero po rokoszu sandomierskim ( 1607 ), który spowodował kolejne ograniczenie władzy królewskiej. W roku 1641 liczbę tych senatorów zwiększono do 28, a konstytucja 1717 roku zobowiązywała króla do wykonywania ich poleceń. W praktyce nie miało to już większego znaczenia, gdyż wkrótce senatorowie – rezydenci przestali istnieć.
Wyparły ich istniejące równolegle, lecz mający szerszy charakter, rady senatu (senatus consilia). W ich skład wchodzili obecni na dworze senatorowie ( tj. ministro-wie, senatorzy – rezydenci ) oraz senatorowie imiennie zapraszani przez króla. Często po zakończeniu obrad sejmowych zwoływano także plenarne rady senatu, które udzielały królowi zaleceń. Miały one charakter uchwały ( tzw. senatus consulata ). Były spisywane, podpisywane i odczytywane na początku sejmu. W zamierzeniach miało to zwiększyć kontrolę parlamentu nad królem. Jak pokazała praktyka, władcy silnie faworyzowali senat, wywierając tym samym znaczny wpływ na rady senatu, stąd powoli traciły one swe znaczenie. Szlachta, by zmniejszyć przewagę senatu, żądała zwiększenia liczby posłów i powołania sejmików powiatowych. Niestety, ta walka z magnaterią trwała bardzo długo – w teorii zakończył ją Sejm Czteroletni, a w praktyce dopiero trzeci rozbiór Polski.

PRUSY KRÓLEWSKIE
Według aktu inkorporacji Prus z 1454 roku, ziemie całego państwa zakonnego (czyli nie tylko Pomorza, ale i Prusy) miały zostać podzielone na cztery województwa: chełmińskie, pomorskie, elbląskie i królewieckie. W wyniku wojny 13-letniej wcielono do Polski tylko część państwa krzyżackiego – Prusy Królewskie, obejmujące od 1466 roku trzy województwa: pomorskie, chełmińskie i malborskie, oraz wyodrębnione terytorialnie dominium biskupie – Warmię. Szlachta i miasta pruskie traktowały te tereny jako połączone z Koroną unią realną. W rzeczywistości Prusy były inkorporowaną prowincją Polski, posiadającą szeroką autonomię.
Pomiędzy Prusami Królewskimi a Koroną rysowała się duża odrębność, wynik-ająca z różnic społecznych i narodowych. Organem odrębności ustrojowej była Rada Pruska (Landsrat) stojąca na czele Stanów Pruskich. Rada miała prawo do zwoływania w sprawach nadzwyczajnych Ogólnego Zgromadzenia Stanów. Początkowo składała się ona z dwóch izb: ziemskiej (zasiadali w niej dostojnicy duchowni, urzędnicy ziemscy i szlachta) oraz miejska ( w jej skład wchodzili przedstawiciele większych i mniejszych miast ). Przy podejmowaniu ostatecznych uchwał izby te łączyły się.
W 1526 roku wprowadzono na wzór polski sejmiki szlacheckie. Zaczęły one wysyłać dwa razy do roku posłów na sesje generalnego sejmiku pruskiego, zwanego też
( do 1569 ) Sejmem Pruskim. Stał się on najwyższym organem autonomii Prus Królewskich. Początkowo zbierał się w Malborku, później w Grudziądzu. W przeciwieństwie do innych sejmików generalnych, składał się z dwóch izb:
- senatu, który wykształcił się z dawnej Rady Pruskiej i składał się z: dwóch biskupów ( warmińskiego i chełmińskiego ), dziewięciu dygnitarzy świeckich ( po trzech wojewodów, kasztelanów i podkomorzych ) oraz ze sześciu przedstawicieli: Torunia, Elbląga i Gdańska ( po dwóch z każdego ),
- izby niższej ( Unterstnde ), do której wchodzili posłowie szlacheccy wybierani na sejmikach ziemskich oraz koło mieszczaństwa, czyli gremium miast mniejszych. W połowie XVII wieku mniejsze miasta przestały brać udział w generale.
W 1569 roku biskupi, wojewodowie i kasztelanowie pruscy zasiadali w polskim senacie, a posłowie szlacheccy w izbie poselskiej, do której nie weszli przedstawiciele miast. Nadal utrzymał się dwuizbowy sejmik generalny, odrębny skarb pruski z podskarbim na czele i chełmińskie prawo sądowe.

MAZOWSZE
W okresie monarchii stanowej na Mazowszu zaczęły wymierać poszczególne rody książęce. Wykorzystywali to polscy królowie, wcielając ich ziemie do Korony. Proces ten rozpoczął się w 1462 roku Kazimierz Jagiellończyk, a zakończył go 12 lutego 1529 roku sejm warszawski pod przewodnictwem Zygmunta Starego.
Po inkorporacji Mazowsza do sejmu Korony weszło siedmiu senatorów (wojewoda i sześciu kasztelanów) i dwudziestu posłów ( po 2 z każdej ziemi ). Istniejący od 1502 roku sejm mazowiecki przekształcił się po roku 1569 w sejmik generalny.
Włączone województwo posiadało początkowo swe własne prawa zebrane w tzw. Zwodzie Goryńskiego. W 1540 roku zatwierdził je król. Dopiero na sejmie korona-cyjnym w 1574 roku, szlachta mazowiecka złożyła deklarację o przyjęciu prawa koronnego. Zastrzegała sobie przy tym pozostawieniu nielicznych zwyczajów prawnych. Zostały one ujęte w 46 artykułach pod nazwą Ekscepta Mazowieckie w roku 1557 i utrzymały się do końca Rzeczypospolitej szlacheckiej. Wkrótce po unii lubelskiej Mazowsze – dawna dzielnica kresowa – stało się centralną dzielnicą Rzeczypospolitej, a jego stolica Warszawa była miejscem wspólnych sejmów. Od przełomu XVI/XVII wieku stała się faktyczną stolicą państwa. Rola Krakowa została zepchnięta na drugi plan. W dawnej stolicy odbywały się tylko koronacje , sejmy
koronacyjne i pogrzeby królewskie.

KSIĘSTWA OŚWIĘCIMSKIE I ZATORSKIE
Pierwotnie księstwa Oświęcimskie i Zatorskie stanowiły część ziemi krakowskiej. Pod koniec XVII wieku Kazimierz Sprawiedliwy odstąpił je książętom raciborskim. Odtąd , dzielił one los Śląska aż do XV wieku, kiedy to zostały wykupione przez królów polskich ( Księstwo Oświęcimskie – 1456, Księstwo Zatorskie – 1494 ). Pomimo, iż od tego momentu stanowiły własność władców polskich, nie wchodziły one w skład królestwa. Posiadały osobne prawa, przywileje, urzędy. Dopiero sejmy z lat 1562-1564 realizujące program ruchu egzekucyjnego wcieliły księstwa do województwa krakowskiego, a szlachta otrzymała te same prawa co szlachta Korony. Sejmiki oświęcimsko – zatorski zachował swą odrębność, mógł on wysyłać jednego posła na sejm. Prawem sądowym , zostało prawo koronne, a językiem urzędowym stał się język niemiecki.


BIBLIOGRAFIA
1. Historia sejmu polskiego, tom I Juliusz Bardach, Władysław Czapliński, Jeży Michalski, Anna Sucheni-Grabowska, Wacław Uruszczak, tom II Andrzej Ajnankiel, Warszawa 1984-1989, PWN.
2. Dzieje sejmu polskiego, Juliusz Bardach, Stanisław Grodziski, Andrzej Gwiżdż, Adam Jankiewicz, Kazimierz Działocha, Romuald Kraczkowski, Dariusz Jarosz, Warszawa 1993, Wydawnictwo Sejmowe.
3. Sejm Polski, Bogusław Leśnodorski, Andrzej Gwiżdż, Stefan Rozmaryn, Warszawa 1959, Wydawnictwo Arkady.
4. Historia ustroju i prawa polskiego, Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, Warszawa 1996, PWN.
5. Historia ustroju Polski X-XX w., Marian Kallas, Warszawa 1996, PWN.


SPIS TREŚCI
1. Wstęp
2. Rzeczpospolita Szlachecka
3. Regulamin obrad sejmowych
4. Kompetencje sejmu
5. Prusy Królewskie
6. Mazowsze
7. Księstwa Oświęcimskie i Zatorskie