Secesja łódzka.

Spis treści

Czym jest Secesja?
Rozwój secesji w Łodzi
Secesyjne obiekty Łodzi
Pałace i wille
Pałac Karola Poznańskiego (ul. Gdańska 32)
Pałac Izraela Poznańskiego (ul. Ogrodowa 15)
Pałac Juliusza Kindermana (ul. Piotrkowska 137/139)
Pałac Reinhardta Bennicha (ul. Gdańska 89) - "Pałac pod ptasimi głowami"
Willa Ryszarda Schimmela (ul. Karolewska 1)
Willa Leona Rappaporta (ul. Rewolucji 1905 roku nr 44)
Willa Jakuba Kestenberga (ul. Stefana Jaracza 62)
Willa przy ul. Gdańskiej 107
Willa Karola Roberta Nestlera (ul. Łąkowa 13)
Kamienice czynszowe
Kamienica czynszowa (al. Tadeusza Kościuszki 93)
Kamienica czynszowa z Domem bankowym Wilhelm Landau (ul. Piotrkowska 29)
Kamienica czynszowa (ul. Piotrkowska 37)
Kamienica czynszowa (ul. Piotrkowska 43)
Kamienica czynszowa (ul. Piotrkowska 128)
Kamienica czynszowa (al. Andrzeja Struga 3)
Kamienica czynszowa (ul. Dąbrowskiego 4)
Kamienica czynszowa (ul. Gabriela Narutowicza 44)
Obiekty użyteczności publicznej
Dom handlowy Schmechel i Rosner
Hotel „Savoy” (ul. Romualda Traugutta 6)
Dawna Szkoła Handlowa Zgromadzenia Kupców (ul. Gabriela Narutowicza 68)
Gmach dawnego Gimnazjum Niemieckiego (ul. Tadeusza Kościuszki 65)
Dom redutowo – weselny (ul. Wólczańska 5)
Budynek bankowy (al. Tadeusza Kościuszki 14)
Obiekty przemysłowe
Bibliografia



Czym jest Secesja?

W sztuce końca XIX wieku zaczęły się pojawiać pewne wspólne cechy stylowe, które zwykło się określać mianem stylu secesyjnego, Secesja (z języka łacińskiego secessio - "wycofanie się, odstąpienie"). Nazwę tę przyjął związek młodych artystów wiedeńskich. W różnych krajach styl ten rozmaicie jest nazywany. W Anglii "Modern Style", we Francji "Art. Nouveau", w Niemczech "Jugendstill", we Włoszech "Stile Floreale" albo "Stile Liberty".
Secesja zerwała programowo z kultem epok minionych, z naśladownictwem stylów przeszłości. Odrzuciła tradycyjne formy architektoniczne w postaci kolumn i tympanonów antycznych, wimperg gotyckich i barokowych kartuszy. Nowa młoda grupa artystów usiłowała stworzyć sztukę nową i oryginalną. Ich postulat zerwania z naśladownictwem i dążenie do nowego stylu był przełomowy. Była to próba stworzenia stylu obejmującego wszystkie dziedziny sztuki: architekturę, malarstwo i sztukę użytkową. Pragnęli ukształtować artystycznie to, z czym człowiek styka się na co dzień, całe jego otoczenie.
Choć powstawały różne odmiany secesji, na ogół dominowała płynna, falista, giętka linia - element wiążący wszystko w jednolitą całość stylową, od fasady budynku poczynając, poprzez malowidła ścienne, wystrój wnętrz, witraże, meble, aż do najdrobniejszych przedmiotów codziennego użytku. Secesja szukała nowych środków wyrazu, nowych tworzyw, nowych metod konstrukcyjnych i nowych technik. Do tworzenia stosowała lane żelazo - w przezroczach, kratkach, balustradach. Używała srebro, miedź, nikiel, a ze stopów -brąz, mosiądz, cynę, a także platery. Z cyny wytapiano dzbany, wazony, serwisy do kawy i herbaty. W kolorystyce dominowała głównie biel i blade, lekkie, pastelowe odcienie barw. W secesji łączono ze sobą różne rodzaje drewna i metale, a więc intarsję i inkrustację, stosowano srebro w miejsce złota, powierzchnie błyszczące (szkliwo - majolika). Secesja z upodobaniem wykorzystała masy ceramiczne w architekturze. Wprowadziła oblicowanie barwnymi kaflami fajansowymi, majolikowymi i kamionkowymi elewacji budynków, ścian wewnątrz, posadzek. Stosowano łączenie ze sobą kamienia i mas ceramicznych.
Jednym z głównych artystycznych środków wyrazu w secesji była: linia "w ruchu", linia falista, płaskość, podkreślenie pionu, asymetria. Na uwagę zasługują wyrafinowane krzywizny linii i płaszczyzn, graficzne opracowanie fragmentów, niezwykłe proporcje, niespokojny rytm, miękkość i płynność oraz fantazyjne formy. Późną secesję cechuje upodobanie do prostych form geometrycznych - kwadratów czy sześcianów, wielkich pustych płaszczyzn, co zapowiadało przejście do architektury modernistycznej XX wieku.
Secesja korzystała z maszyn jako narzędzi twórczości, z materiałów wytwarzanych fabrycznie - żelbetu, stopów metali, szkła, mas ceramicznych. Godziła się z produkcją maszynową, ale nie rezygnowała z rękodzieła. Artystów secesyjnych urzekło w naturze szczególnie to, co płynne, ruchliwe, zmienne np.: obłoki zmieniające swe kształty, drgające języki ognia, wijące się strumienie, wodospady, nęciła ich rozmaitość form roślinnych i zwierzęcych, przyroda żywa, ale swoiście stylizowana. Secesja miała swoją charakterystyczną florę i faunę. Lubiła rośliny o wysokich łodygach: lilie, irysy, mieczyki, rośliny pnące, powoje, dzikie róże, wina (linie faliste i spiralne), rośliny wodne rozpościerające się płasko na powierzchni wody (płaskość). Lubiła kwiaty egzotyczne jak chryzantemy i orchidee, należące do ulubionych motywów sztuki chińskiej i japońskiej, budzącej wówczas szczególny zachwyt. Jednym z ulubionych motywów było drzewo, zwłaszcza kwitnące i owocujące. W roślinie artyści uwzględniali nie tylko kwiaty, liście i owoce, lecz także łodygi korzenie.
Mniej bogata niż flora, lecz równie urozmaicona była fauna secesji - łabędzie i flamingi (giętkie, faliste szyje), bażanty (barwy piór), sowy, motyle(misterny rysunek i delikatne kolory skrzydeł), pawie (mieniące się barwą piór), raki i inne. W sztuce secesyjnej spotykamy też nagie postacie kobiece: wiotkie, smukłe, strzeliste. Szczególnie fascynowały artystów bujne, rozwiane włosy kobiece. Secesja była pierwszym kierunkiem artystycznym, dla którego źródłem inspiracji na równi z makroświatem stał się mikroświat.

Rozwój secesji w Łodzi

Na wyglądzie Łodzi silne piętno wywarły budowle z końca XIX w. i pierwszego dziesięciolecia XX w. Był to okres bardzo intensywnej rozbudowy miasta, której sprzyjała korzystna koniunktura gospodarcza. Powstało wiele nowych zakładów włókienniczych, a już istniejące rozbudowywały się, często przekształcane w operujące dużym kapitałem spółki akcyjne. Budowano wiele fabryk, czynszowych kamienic, willi, pałaców przemysłowców i budynków użyteczności publicznej.
Secesja w łódzkiej architekturze ograniczyła się w zasadzie do dekoracji zewnętrznej i wewnętrznej budynku, w niewielkim stopniu wykorzystując nowe zasady kształtowania bryły. Dekoracje secesyjne zastąpiły po prostu dawne formy historyczne. W stylu secesji wznoszono kamienice czynszowe, dekoracją secesyjną ozdobiono parę willi i pałacyków przemysłowców, kilka budynków użyteczności publicznej i kilka budynków fabrycznych. W tych ostatnich zastosowano głównie szerokie okna, o spłaszczonym łuku lub miękką, charakterystyczną, linię obramień okien i drzwi.

Około roku 1912 dekoracje ulegają zmianie. Budynki późniejsze to budowle w których linię krzywą zastosowano z umiarem, głównie w postaci spłaszczonego łuku, ozdobione oszczędnym, ograniczonym tylko do niektórych miejsc, ornamentem geometrycznym, szachownicowym. W ich dekoracji spotykamy również perełki, wole oczka, przewiązane szarfami laurowe wieńce itd.



Secesyjne obiekty Łodzi

Największy rozwój miasta przypada właśnie na dominację w sztuce Secesji. Zrozumiałym jest więc, że w stylu tym utrzymane będą własnie ważne budowle z tamtego okresu. Do grona takich zaliczymy zwłaszcza pałace i wille łódzkich przemysłowców, kamienice, a także kilka budynków użyteczności publicznej, a nawet fabryk Wiele z nich zachowało się do dzisiaj, mimo obecnie zupełnie innej funkcji i zagospodarowania.

Pałace i wille

Pałac Karola Poznańskiego (ul. Gdańska 32)
Wszystkie rezydencje należące do wielkoprzemysłowej rodziny Poznańskich (nie były jedynie własnością Izraela Poznańskiego) stylowo mieszczą się w nurcie historyzmu. Dwie spośród nich tj. pałac przy Ogrodowej 15 i drugi przy ul. Gdańskiej 32 należą do największych w Łodzi. I one, choć wybudowane w różnych stylach, posiadają dekoracje secesyjne.
Pałac przy ul. Gdańskiej 32 ( d. ul. Długa) przy zbiegu z ul. 1 Maja (d. pasaż Szulca), dzieło Adolfa Zeligsona (Seligsohna) z 1904 r. posiada m. in. żelazne kraty bram i balkonów z motywem kunsztownie powyginanych liści i łodyg roślin. W jednym z pomieszczeń zastosowano czerwoną ciemną boazerie, a ściany pokryto imitacją kurdybanów o czerwonawo-złotych motywach roślinnych. Motywy secesyjne występują na tapetach w korytarzu I piętra w skrzydle południowym oraz w jednym z apartamentów.

Pałac Izraela Poznańskiego (ul. Ogrodowa 15)
Pałac przy ul. Ogrodowej 15 przebudowali architekci Jung i Rozenthal oraz Franciszek Chełmiński. Secesyjny wystrój pałacu obejmuje m. in. reprezentacyjną klatkę schodową, kominek w hallu na parterze oraz salę bilardowo karcianą, której sufit i boazerie zdobią złocone dekoracje roślinne. W pałacu są też secesyjne meble.

Pałac Juliusza Kindermana (ul. Piotrkowska 137/139)
Okazała siedziba Juliusza Kindermanna, zbudowana w 1907 roku, projektantem był Karl Seidel, o cechach modernizmu i eklektyzmu, nawiązuje też do pałaców włoskiego odrodzenia.
W dekoracji eklektycznych wnętrz zastosowano dekorację roślinną secesyjną.
Klatkę schodową zdobi secesyjny witraż.
Interesującym elementem fasady jest, powstała w 1907 roku mozaika z weneckiego warsztatu Antonio Salviatiego. Wykonana jest z około pół miliona kostek szklanych, szkliwnych i ceramicznych, o bogatej gamie barw, tłem są kostki szklane o wymiarach 7 mm x 7 mm, złocone, wciśnięte w zaprawę wapienną. Mimo, iż jest to technika bardzo trwała, ta łódzka mozaika na skutek zalewania kwaśną wodą deszczową, uległa w znacznym stopniu odspojeniu i przed kilkunastu laty konserwował ją pieczołowicie p. Jan Potz. Mozaika przedstawia zbiór bawełny, jej handel i transport.

Pałac Reinhardta Bennicha (ul. Gdańska 89) - "Pałac pod ptasimi głowami"
Jest to budynek jednopiętrowy, z sutereną i mieszkalnym poddaszem. Dawid Lande po raz pierwszy wprowadził tutaj fantastycznie bogatą, plastyczną ornamentację z korzeni, pni, gałęzi, liści i kwiecia kasztanowca, bluszczu, a także ptasich głów. Ściany zdobi ciemny tynk żłobkowany. Przyziemie i połowę parteru podkreśla mocna rustyka. W fasadzie są zróżnicowane prostokątne okna na parterze i piętrze. Okna przyziemia i szczytowe zamknięte są łukiem podkowiastym. Pod bocznymi, trójdzielnymi oknami pierwszego piętra dekoracje tworzą głowy sów z rozpostartymi skrzydłami. Pod gzymsem biegnie fryz z liści kasztanowca. W dekoracji wnętrz również zastosowano dekorację secesyjną - roślinną. Sufity zdobią lekko wypukłe, wyraźnie zaakcentowane reliefowe fryzy z liści kasztanowca, maków, margaretek i lilii. W suficie hallu znaleźć można świetlik z zarysami nie istniejącego już dzisiaj witrażu o treści figuralnej i roślinnej. Zachował się jednak maleńki witrażyk w drzwiach hallu, w kształcie liści kasztanowca, w kolorze zielonym, niebieskim i beżowym.

Willa Ryszarda Schimmela (ul. Karolewska 1)
Jest to zespół składający się z willi i budynków gospodarczych oficyn. Plany willi i zabudowań gospodarczych noszą datę 27 sierpnia 1898 roku i podpis architekta Franciszka Chełmińskiego.
Willa ta, to najwcześniejszy przykład secesji w architekturze nie tylko Łodzi, ale i najprawdopodobniej najwcześniejszy na ziemiach polskich.
Tu zastosowano po raz pierwszy niesymetryczne elewacje o zróżnicowanej fakturze tynków, bogate dekoracje secesyjne o motywach roślinnych i dekoracje szachulcową.
Willa przy ul. Karolewskiej 1 zbudowana jest na planie zbliżonym do kwadratu, jednopiętrowa, podpiwniczona, ma zróżnicowany dach łamany, pierwotnie pokryty malowniczą dachówką, a dziś blachą, z częściowo użytkowym poddaszem w partiach naczółkowych dachu.
Na elewacji występują dwa rodzaje tynku. Jedna warstwa ciemnego chropowatego tynku jako tło dla gładkiego i jasnego tynku, o miękkiej, falistej linii konturu, zastosowanego w obramowaniu otworów okiennych oraz krawędzi elewacji. Dekoracyjne obramienie okien uzupełniają płaskorzeźbione motywy roślinne liście akantu w nadprożach okiennych.
Elewacja północna (ogrodowa) trójczłonowa, z wgłębionym portykiem kolumnowym od strony wschodniej na parterze, a na piętrze z tarasem.
Wejście główne, umieszczone w ścianie zachodniej, w prostokątnym portalu, zwieńczonym trójkątnym szczytem, prowadzi do przedsionka. W przedsionku sztukatorska dekoracja ścian w formie pilastrów, o secesyjnych kapitelach.
Układ wnętrz amfiladowy. Wystrój pomieszczeń parteru (dwie jadalnie, salon, pokój bilardowy) stanowi sztukatorska dekoracja sufitów z zastosowaniem form i motywów roślinnych, m.in. winogron, ostów, jabłoni, irysów, słoneczników, tulipanów, kasztanowców.
W trzech pokojach na parterze przepiękne fasety sufitowe. W dekoracji jednego z sufitów, w czterech narożach fasety wkomponowano stylizowaną piękną łódkę (miły akcent łódzki), w drugim motyla, a w trzecim stylizowaną jabłoń z korzeniami, pniem i owocami.
Zachowane są dwa kaflowe piece, (w jednym drzwiczki z motywem secesyjnym, ozdobne kraty), balustrady schodów, posadzki z płytek ceramicznych, ciekawa glazura kafelkowa, parkiety, stolarka okienna i drzwiowa, witraż w oknie klatki schodowej.

Willa Leona Rappaporta (ul. Rewolucji 1905 roku nr 44)
Rappaport wybudował secesyjny dom, nazwany willą z kantorem. Jest to rezydencja kupiecka, charakterystyczna dla warstw ludzi średnio zamożnych.
Budynek miał przeznaczenie rezydencjonalne i biurowo-administracyjne, pierwsze piętro było mieszkaniem właściciela, a drugie piętro, pierwotnie mansardowe (później przebudowane) pokojami dla domowników.
Oficyna miała przeznaczenie gospodarcze, posiadała łazienki, urządzenia higieniczne, kuchnie i służbówki. Na parterze mieścił się kantor firmowy.
W latach trzydziestych właścicielami budynku stali się Rywen Bratsztein i Gołda Szyper. Ów właściciele przerobili poddasze nad pierwszym piętrem budynku mieszkalnego, nadbudowując drugie piętro.
Willę wzniesiono w latach 1904-1905, wraz z przylegającą oficyną, jest zbudowana z cegły ciemnoczerwonej dobrze wypalonej, pokryta gładkim tynkiem z jasną dekoracją stiukową, o motywach roślinnych i ciemnym boniowaniem, a także ciemnym tynkiem chropowatym. Jest to budynek dwupiętrowy, podpiwniczony, przykryty dachem dwuspadowym. Bryła budynku nieregularna, przyziemnie wyodrębnione nieregularnym boniowaniem i tynkiem chropowatym. Wystrój elewacji południowej i zachodniej jest secesyjny. Okna (szczególnie przyziemia) zabezpieczone kratami, o płynnych liniach, z elementami roślinnymi(słonecznik).Brama wjazdowa ma też secesyjną kratę.
Na fasadzie południowej znajdują się dwa prostokątne balkony, z kwiatowymi sterczynami w narożnikach. Ściana balkonu na pierwszym piętrze ozdobiona jest reliefem o tematyce związanej z transportem i działalnością firmy.
Pośrodku uskrzydlony płaz z inicjałami LR. Dekoracyjny sztukatorski fryz pod oknami drugiego piętra uformowany z liści i owoców ananasa, a także szyszek i gałęzi drzew iglastych.
Wejście od ulicy prowadzi przez portal. Nad wejściem główki zwierzęce i nerkowate okna. Portal Akcentują dwie kolumny, których kapitele zdobią liście i owoce dębu. W zachodniej ścianie znajduje się wieża, z interesującym oknem, dekorowanym liśćmi i kwiatami słonecznika. W szczycie wieży trójdzielne okno o opływowych kształtach, a pod okapem i wokół okna dekoracja sztukatorska z motywami igieł i szyszek sosny.
Na zachodniej elewacji występują płaszczyzny geometryczne z motywami roślinnymi w postaci krzewu i kasztanowca z liśćmi i pąkami.
Z przedsionka na piętro prowadzi dwubiegowa klatka schodowa z dekoracją o motywach roślinnych: wsporniki schodów ozdobione są słonecznikami. Piętro jest reprezentacyjne, z przedsionkiem i ogrodem zimowym. Zachowała się bogata dekoracja przedpokoju i pokoju zimowego. W pokoju zimowym ornament tworzą gałązki i liście kasztanowca. W pokojach zachowały się skromne dekoracje o falistych liniach. Zachowały się niektóre drzwi o kształtach opływowych, z dekoracją o motywach roślinnych.

Willa Jakuba Kestenberga (ul. Stefana Jaracza 62)
W tzw. "Nowej Dzielnicy" założonej w 1840 r. podczas rozszerzania Łodzi znalazła się działka przy skrzyżowaniu ulic Sterlinga i Jaracza. Od 1893 r. właścicielem tego gruntu stali się Kestenbergowie. Ów rodzina dysponowała znacznym kapitałem i od 1893 rozpoczęła budowę tkalni (ukończoną już w 1894 r.), pomieszczenia na maszynę parową i kotłownię z kominem. Architekt Lew Lubotynowicz zaprojektował w pobliżu zabudowań fabrycznych dwukondygnacyjny dom mieszkalny i kantor. Tak powstał "zespół rezydencjonalno-fabryczny Jakuba Kestenberga".
W roku 1896 fabryka spaliła się Gustaw Landau-Gutenteger wykonał projekt odbudowy fabryki. Po odbudowie fabryki Gustaw Landau-Gutenteger stworzył projekt rozbudowy. Prace zakończono w 1900 roku.
W 1902 r. Franciszek Chełmiński zaprojektował dla Kestenberga willę o funkcjach administracyjno-mieszkalnych, z przyległą od północy jednokondygnacyjną portiernią. W roku 1903 została wybudowana willa murowana, na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, podpiwniczona, z poddaszem mansardowym, z różnorodnym układem wnętrz. Dom mieszkalny został usytuowany w pobliżu zabudowań fabrycznych, aby ułatwić właścicielowi zarządzanie zakładem. Był to zabieg architektoniczny bardzo charakterystyczny dla wielkoprzemysłowej Łodzi.
Na parterze ulokowano dział administracyjno-handlowy, a na piętrze pomieszczenia mieszkalne i reprezentacyjne.
W 1910 roku nastąpiła kolejna rozbudowa fabryki. Projekt rozbudowy wykonał Szaja Margulies. Kolejna inwestycja miał miejsce w 1923 i 1925 roku według projektu Maurycego Bornsteina.
Willa Kestenberga posiada ciekawy układ elewacji, pokrytej ornamentyką typową dla secesji wiedeńskiej płaską, lekko zgeometryzowaną dekoracją roślinną. Zastosowano zróżnicowanie faktur, cokół i częściowo parter wyróżniony ciemną bonią.
Na ścianach, na tle jasnego, gładkiego tynku, partie ciemniejszego tynku żłobkowanego. Płaskość elewacji rozbijają wykusze, balkony i tarasy ozdobione motywami roślinnymi. Pion podkreślony pięcioboczną wieżą, z fryzem roślinnym pod okapem, pokrytą tynkiem żłobkowym. Nad wykuszem dekoracyjne szczyty, a między oknami pilastry. Okna zróżnicowane wielkością i rysunkiem. Kraty w oknach krzywolinijne, a kraty w prostokątnych oknach piwnicznych wachlarzowate z dekoracją o motywach roślinnych. Między pilastry pokryte żłobkowanym tynkiem z kapitelami w formie liści akantu. Między oknami pierwszego pietra, pod balkonami i wykuszami dekoracje roślinne. Na osi elewacji zachodniej pierwszego piętra masywny balkon z ryzalitem, zakończony ostrym szczytem z bogatą dekoracją za stylizowanych roślin.
Od ulicy Jaracza, z prawej strony budynku, na uwagę zasługuje brama secesyjna o opływowych kształtach, z dekoracją roślinną. Za bramą ganek, wsparty na kolumnach z tarasem. W dekoracji występują: liście akantu, wijące się wstęgi, wici roślinne, gałązki, kwiaty maku, kwiaty dzwonkowate, owoce i dwie maski zwierzęce.
Wnętrze willi posiada ciekawą sztukaterię z dekoracją roślinną i wystrój secesyjny. Hall z klatką schodową, dwubiegową z podestem na półpiętrze, z balustradą drewnianą, ażurową z motywami tralek i układów wiciowych. Stolarka z ornamentami roślinnymi. Wsporniki sklepienia z dekoracją wici i liści akantu. W hallu szerokie okno trójdzielne, przedzielone ozdobnymi pilastrami, zakończone łukiem spłaszczonym. Szyby malowane- o motywach roślinnych. W hallu na dole i w korytarzu na piętrze dwa piękne secesyjne lustra. W pokojach na pierwszym piętrze dekoracje roślinne na sufitach. Ozdobne fasety, rozety, w narożnikach wazony z bukietami kwiatów polnych, kwiaty słonecznika, muszle. Sufity dekorują stylizowane kwiaty: maki, konwalie, powoje, róże oraz poziomki, ananasy, kłosy, liście dębu. W dekoracji elewacji i wnętrz połączono elementy klasyczne stylizowane w duchu secesji, z motywami secesyjnymi.

Willa przy ul. Gdańskiej 107
Willa została zbudowana w drugiej fazie secesji w latach 1910-1911, wskazują na to dekorację. Budynek ma bryłę nieregularną, trójdzielne okna o łuku półokrągłym, eliptyczne okienka poddasza i lukarny w ornamentowej opasce.
Detale oparte są na linii prostej z widocznym upodobaniem do ornamentów geometrycznych. Na półpiętrze klatki schodowej okno trzyskrzydłowe, prostokątne, zamknięte łukiem podkowiastym, wypełnione witrażem. Witraż ujęty bordiurą uformowaną z przeplatających się ornamentów roślinnych o barwach błękitnych, szaroliliowych i żółtych. W centrum scena przedstawiająca myśliwego z kuszą i uciekającego jelenia: obramowana motywem przeplatającego się listowia. Całość utrzymana w kolorach: liliowo-szarym, żółtym i beżowym. W skrzydłach bocznych medaliony o ornamencie wstęgowym w barwach: liliowo-szarych, żółtych i białych.

Willa Karola Roberta Nestlera (ul. Łąkowa 13)
Willa przy ul. Łąkowej 13 Karola Roberta Nestlera posiada charakter secesyjny i ciekawy wystrój wnętrz, o cechach eklektyzmu i secesji. W latach międzywojennych dobudowano od zachodu dwukondygnacyjny bezstylowy budynek.
Willa wysoko podpiwniczona z mieszkalnym poddaszem. Dach stromy, dwuspadowy, łamany, dawniej malowniczo kryty dachówką. Przyziemia zaznaczone bonią, ściany zewnętrzne pokryte secesyjnym chropowatym tynkiem. Nad wejściem okno trójdzielne o łuku pełnym, nad nim płaska dekoracja secesyjna o motywach roślinnych, po bokach stylizowane sowy, a w kartuszu symbole rzemiosła: kielnia, obcęgi i trójkąt. W ścianie wschodniej lekko wypukły ryzalit okienny z dekoracyjnym gzymsem, zaś w narożniku od południa w górnej części wykusz. Pomieszczenia jadalni i salonu ozdobione dekoracją sztukatorską. Jadalnia do wysokości 2/3 wyłożona boazerią; w górnej części płaskorzeźbione dekoracje roślinne w prostokątnych i kwadratowych płycinach. Nad drzwiami rozsuwanymi w jadalni archiwolta, którą podtrzymują dwa putta, a po bokach prostokątne płaskorzeźby ze scenami pasterskimi. Pośrodku sufitu dekoracja roślinna. W salonie od strony południowo wschodniej na suficie secesyjne wici roślinne. Częściowo zachowane kafelki secesyjne w kuchni i łazience.



Kamienice czynszowe

Kamienica czynszowa (al. Tadeusza Kościuszki 93)
Jednym z najlepszych przykładów polskiej architektury secesyjnej jest budynek, położony przy zbiegu al. Tadeusza Kościuszki i al. Adama Mickiewicza.
Ten czterokondygnacyjny dom mieszkalny o luksusowych wielopokojowych mieszkaniach został zbudowany w dwóch etapach.
W 1902 roku architekt Gustaw Landau-Gutenteger wykonał projekt tylko części kamienicy połowy obecnego budynku. Była to kamienica sześcioosiowa, niektórym oknom architekt nadał łuk półokrągły i spłaszczony, na fasadzie umieścił asymetryczny, trzykondygnacyjny wykusz, nakryty małym daszkiem. Nad drzwiami wejściowymi zaprojektował okna, o charakterystycznym nerkowym kształcie. Nakreślił również w projekcie dekoracje roślinne na fasadzie, a na balkonach kraty o płynnych falistych liniach. Projekt fasady był wskazówką, jakiego typu dekoracje należy zastosować.
5 stycznia 1911 roku małżeństwo Stanisław i Matylda z Poznańskich Heimanowie kupili od Zygmunta Deutschmana plac z zabudowaniami przy Promenadzie 49 (obecnie al. Kościuszki 93). W 1912 roku w drugiej fazie, obiekt został rozbudowany w kierunku północnym, do dzisiejszej wielkości. Kierownictwo nadzoru budowlanego przypadło architektowi Romualdowi Millerowi, a wykonawstwo łódzkiemu przedsiębiorstwu J. T. Stecka.
W rozbudowanej fasadzie powtórzono rozwiązanie kompozycyjne z części pierwszej. Jest ona także sześcioosiowa z identycznym wykuszem i oknami o takim samym kształcie. Na fasadę nałożono dekoracją wyjątkowo piękną, o motywach roślinnych, w formie giętkich łodyg, liści, rozwijających się pąków, kwiatów, owoców, igieł i szyszek jodły, kasztanowca, winogron, słoneczników, róż, maków i ulistnionych gałązek bluszczu.
Fasadę urozmaica wprowadzany kontrast ciemno-czerwonej mocno wypalonej cegły, z szarym chropowatym oraz gładkim jasnym tynkiem. Na uwagę zasługują dwie bramy wejściowe i jedna wjazdowa, asymetrycznie wkomponowane, z umieszczonymi ponad wejściami nerkowatymi oknami. W narożach bramy płasko rzeźbione maszkarony.
Na wysokości parteru, pod pierwszym piętrem biegnie, przez całą szerokość fasady, wykonany w jasnym gładkim tynku, fryz wijących się i przeplatających wstęg spiralnych.
Po rozbudowie fasadę urozmaicają dwa wielkie wykusze, obejmujące trzy kondygnacje, nakryte dachami kopułkowymi, zwieńczone balustradą balkonu poddasza. Ponad nią ozdobny drewniany dach naczółkowy z trójkątnym szczytem z ryglówki.
Szczyty na osiach wykuszy osłonięte okapem, wspartym na konstrukcji drewnianej, o płynnej falistej linii, a w dole szczytu wsporniki, w kształcie przypominającym wiązkę trzech łodyg. Wykusze ozdobione są liśćmi i owocami winogron, kwiatami maków i liśćmi kasztanowca. Na wysokości poddasza wąski fryz jodełkowy w tynku.
Balkony lekko wybrzuszone, o płynnej linii, wsparte na żelaznych wspornikach, w kształcie na pół otwartej, jakby rozchylającej się gałązki kasztanowca. Fasada zwieńczona okapem, wspartym na wygiętych podporach drewnianych.
Występują tu także krzywolinijne okratowania okien w wysokim podpiwniczonym przyziemiu i bramie frontowej. Klatka schodowa dekorowana elementami roślinnymi. Wsporniki schodów ozdobione są liśćmi kasztanowca i jemioły. W balustradzie na parterze zachowana secesyjna latarnia gazowa. Okna międzypiętrowe w sieni głównej, o misternych krzywolinijnych metalowych szprosach, w części górnej wypełnione elementami roślinnymi.
W układzie wnętrz możemy oglądać sztukatorskie wystroje ścian i sufitów w hallach, sieniach i niektórych pokojach, dekoracyjne pilastry i kolumny, supraporty nad drzwiami, klamki i okucia mosiężne, nieliczne zachowane piece kaflowe i kominek.
Do frontowej kamienicy dobudowano pod kątem prostym dwie oficyny, na elewacjach których znajdują się skromne dekoracje roślinne.
Podwórze z małym zieleńcem zamyka od strony zachodniej równoległy murowany jednopiętrowy budynek , malowniczy pawilon z wieżyczką.

Kamienica czynszowa z Domem bankowym Wilhelm Landau (ul. Piotrkowska 29)
Okazały narożny budynek czterokondygnacyjny, podpiwniczony u zbiegu ul. Piotrkowskiej i ul. Stanisława Więckowskiego (d. Śródmiejska, a jeszcze wcześniej Cegielniana i Nowocegielniana), został według projektu architekta Gustawa Landau - Gutentegera z roku 1902 zbudowany w 1903 r. dla bankiera Wilhelma Landaua, jako siedziba banku i dochodowa kamienica. Zdobią go ciekawe ornamenty secesyjne, w połączeniu z formami barokowymi. Barokowe są półkolumny wielkiego porządku w narożniku, pilastry na ścianach zewnętrznych, portal od strony ul. Piotrkowskiej, wysoki dach mansardowy z lukarnami i kopuła, wieńcząca narożnik. Na te formy nałożono bogate, efektowne, secesyjne dekoracje roślinne, wstęgowe, maski męskie i kobiece oraz maski z motywami lwich głów. Ornamentyka secesyjna jest szczególnie bogata na kopule, wieńczącej narożnik. Piękna, o opływowych kształtach stolarka drzwi wejściowych, w partiach przeszklonych kraty z dekoracją roślinną. Ulica Piotrkowska to był znakomity punkt mieszkalny i handlowy, więc opłaty za czynsz przynosiły właścicielowi dodatkowe poważne zyski. Bank zajmował w tej kamienicy jedynie pomieszczenia pierwszego piętra, na drugim i trzecim piętrze wynajmowano cztery wielopokojowe luksusowe mieszkania, natomiast parter wynajmowano na sklepy, pobierając wysoki czynsz.

Kamienica czynszowa (ul. Piotrkowska 37)
Jest to imponująca pięciokondygnacyjna kamienica czynszowa, wzniesiona na planie prostokąta, z wykuszem na osi, z dwoma oficynami od zachodu, ustawionymi skośnie do budynku frontowego i jedną poprzeczną zamykającą podwórze od zachodu. (...) Wykusz przez trzy piętra, na planie prostokąta, wsparty na wolutowych wspornikach nad parterem, zakończony jest u szczytu balkonem. Nad najwyższą kondygnacją wznosi się ciekawa, smukła kopuła nakryta hełmem. Nadproża okien fasady ozdobione są ornamentem o charakterze secesyjnym: liście, wstęgi, głowy lwów i maski kobiece (maszkarony).


Kamienica czynszowa (ul. Piotrkowska 43)
Ciekawym obiektem jest kamienica przy ul. Piotrkowskiej 43 wybudowana w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Na przełomie XIX i XX wieku jej właścicielem został Oszer Kohn, który kamienicę przebudował i unowocześnił, według projektu Gustawa Landau-Gutentegera czyniąc z niej dochodowy dom czynszowy. Przed I wojną światową Juliusz Teodor Heinzel - łódzki fabrykant miał tu skład główny - sklep Tow. Akc. J. Heinzel, a pracownię i mieszkanie twórca fasady secesyjnej tego domu, Gustaw Landau-Gutenteger. Część pomieszczeń wynajmowało Towarzystwo Wzajemnego Kredytu. W wyniku przebudowy w 1901 roku dwupiętrowa czynszowa kamienica otrzymała wystrój secesyjny. Piony fasady podkreślają trzy płaskie ryzality - środkowy i dwa boczne. Ryzalit środkowy podwyższony został ponad linię ściany szczytowej i zwieńczony kopułą, zakończoną bukietem z liści i kwiatów.

Kamienica czynszowa (ul. Piotrkowska 128)
Trzypiętrowa kamienica przy Piotrkowskiej 128 jest przykładem wczesnej secesji wiedeńskiej w architekturze łódzkiej. Zbudowana w 1904 roku według projektu Gustawa Landau Gutentegera, na miejscu istniejącego tu wcześniej parterowego domku tkackiego.
Właścicielami kamienicy byli Gustaw Schicht i jego żona Alwina i rodzeństwo Schicht.
Na fasadzie budynku architekt zastosował płynny secesyjny rysunek, motywy roślinne i zwierzęce, z akcentami masek i głów lwów. Swoistą syntezą secesji stanowi górna kondygnacja budynku. W dachu mansardowym dwa szczyty o opływowych liniach, na tle kopuł, a w nich dwa trójdzielne, secesyjne okna o łuku spłaszczonym. Nad oknem jednego z nich maska kobiety w obramieniu z liści i kwiatów, a w drugim szczycie maska męska, opleciona dekoracją o motywach roślinnych. U podstawy szczytów, po bokach, paszcze lwów.
W środkowej części fasady, pod gzymsem, trzy maski męskie. Okna trzeciego piętra mają kształt prostokątny, zwieńczony łukiem podkowiastym, natomiast dwa okna boczne balkonowe są szeroki, o łuku spłaszczonym. Wertykalizm podkreślony pionowymi pasami secesyjnego chropowatego i gładkiego tynku.
Całość uzupełniają motywy zaczerpnięte z klasycyzmu (kartusze i girlandy), przetworzone w sposób secesyjny. Zachowała się sztukatorska dekoracja sufitów- fasety i rozety, wzorzyste tapety, piece z kafli i terrakoty z dekoracyjnymi kratami drzwiczek, kryształowe żyrandole, kinkiety, kominek z lustrem, klamki mosiężne, lampy wiszące, parkiety.
Brama usytuowana asymetrycznie. Wokół sklepienia bramnego fryz roślinny, gurty ozdobione liśćmi i kwiatami. Zachowana stylowa stolarka drzwi i okien na klatce schodowej. Drzwi wejściowe na klatkę schodową szerokie, o łuku lekko spłaszczonym. Balustrada schodów zdobiona drobnymi elementami roślinnymi, sklepienie klatki schodowej ozdobione roślinnym fryzem i układami geometrycznymi.
Okna od strony podwórza prostokątne, o różnych formach. Klatka schodowa od podwórza zaznaczona ryzalitem, a trzy okna w ryzalicie mają skromną secesyjną stolarkę, górne zwieńczone jest łukiem podkowiastym. Pod czterema oknami trzeciego piętra, pod drugim i trzecim oknem klatki schodowej widoczne są płaty tynku żłobkowanego. Ornament geometryczny w formie taśm, wijących się wstęg w różnych układach, sąsiaduje z elementami roślinnymi, takimi jak owoce (jabłka), kwiaty (słoneczniki, magnolie), liście akantu, liście laurowe i maski ludzkie oraz zwierzęce.
Dwie oficyny w podwórzu, przylegające pod kątem prostym do frontowej kamienicy, są jednolite stylowo. Posiadają okna różnych formatów, płaty tynku secesyjnego, zaś schodowe obu oficyn wyodrębnione ryzalitem.

Kamienica czynszowa (al. Andrzeja Struga 3)
Kamienica przy ul. Andrzeja Struga 3 została wybudowana w 1911 roku według projektu Ludwika Panczakiewicza. Jest to kamienica pięciokondygnacyjna, podpiwniczona, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryta dachem mansardowym, z bramą przejazdową i wejściami w półkolistych wnękach, Ponad wnękami kartusze z girlandami i koroną.
We wnęce nad bramą widnieje napis "Anno Domini MCMXI" (1911), a nad wejściem "Viribus Unitis" ("Wspólnymi siłami"). Od strony podwórza dobudowano dwie krótkie oficyny, zakończone znacznymi ryzalitami, w których umieszczono klatki schodowe.
W rzucie poziomym budynku widoczne jest unikanie kątów prostych i zastosowanie zaokrągleń.
Ściana parteru i pierwszego pietra pokryta jest delikatnym boniowaniem, a wyższe partie tynkiem gładkim, ciemno szarym. Okna zamknięte są łukami koszowymi i półkolistymi, na opaskach zdobionymi ornamentami roślinnymi. Otwory okienne nad bramą i wejściem flankują półkolumny na wspornikach, podtrzymujące wykusze, wysokości trzech kondygnacji. Pilastry w górnej części wykuszu pod dachem o dekoracyjnych kapitelach, podpierają archiwolty, ozdobione dekoracją z liści i kwiatów. Szczyty wykuszy o kształtach opływowych, ozdobione konchami i girlandami, u góry także główką kobiecą.
W środkowej części fasady, pod falistym szczytem znajduje się eliptyczne okno, w dekoracyjnej opasce w kształcie wieńca z liści dębu, przepasanego wstęgą z dwoma aniołkami. W sieni wejściowej, na ścianach, pod stropem, prostokątne płyciny, wypełnione płytkami ceramicznymi w kolorze jasno-zielonym, w oprawie sztukatorskiej o motywach roślinnych. Nad drzwiami w korytarzyku dekoracyjna płyta z napisem "Salve" ("Witam"). Z korytarzyka, równoległego do osi budynku, prowadzą reprezentacyjne schody na piętra. Obok wejścia na schody pierwotny szyb windy. Balustrada schodów metalowa z kutymi liśćmi.

Kamienica czynszowa (ul. Dąbrowskiego 4)
Wzniesiona zapewne w latach 1902 1905 kamienica czynszowa posiada bardzo interesującą secesyjną elewację zewnętrzną. Właścicielem była Nesza Tempelhoff. Kamienica ta to dom czterokondygnacyjny, z bramą wjazdową umieszczoną asymetrycznie z lewej strony. W środku fasady płytki ryzalit, w nim okna trójdzielne, obramowane piękną dekoracją roślinną.
Po bokach okien stylizowane laury i kasztanowce z korzeniami, cienkimi pniami, gałęziami, liśćmi i kwiatami. Inne okna, prostokątne, też mają wokół okien dekoracje roślinne liście kasztanowca, kwiaty słonecznika. Gzyms tworzy wieniec roślinny. Stolarka okienna na drugim piętrze ma rysunek secesyjny.
W dwóch pokojach w kamienicy zachowały się sztukatorskie dekoracje secesyjne.

Kamienica czynszowa (ul. Gabriela Narutowicza 44)
Właścicielem działki był Rachmil Lipschitz.
Budynek mieszkalny przy ul. Narutowicza 44, u zbiegu z ul. Piramowicza jest przykładem secesji wiedeńskiej: wzniesiony został w 1910 roku.
Jest to budynek murowany z cegły, tynkowany, pięciokondygnacyjny. Fasada częściowo boniowana. W górnej części bogata dekoracja o motywach geometrycznych i roślinnych oraz płaskorzeźbach w formie lwich głów. Okna prostokątne zamknięte łukiem koszowym. Wnękę flankują dwa pilastry. Pion podkreślają lizeny w wielkim porządku i dwa ryzality zakończone szczytami. Przebudowa z lat 80-tych zmieniła nieco elewację zewnętrzną, zmniejszając ilość dekoracji i usuwając balkony.


Obiekty użyteczności publicznej


Dom handlowy Schmechel i Rosner
W początku XX wieku spółka konfekcyjna Emil Schmechel i Juliusz Rosner wydzierżawiła od Zgromadzenia Majstrów Tkackich parcelę przy ul. Piotrkowskiej 100 a. W umowie zobowiązali się wybudować na niej dom, który po 10 latach miał przejść na własność Zgromadzenia. W 1909 roku zbudowali jednopiętrowy budynek z wysokim poddaszem, wraz z przylegającą do niego oficyną i otworzyli w nim sklep z konfekcją damską i męską.
W roku 1926 dzierżawcą domu zostaje Wawrzyniec Gerbich, który w latach 1626 28 zaadaptował dom na luksusową cukiernię i kawiarnię pod nazwą Esplanada. Oficynę przylegającą odpowiednio wyposażył i dostosował do wypieku ciast.
Cukiernia przetrwała do roku 1947. W roku tym Powszechna Spółdzielnia Spożywców przejęła od Gerbicha dzierżawę, i przerobiła cukiernię na sklep konfekcyjny. Zniszczono wtedy wystrój kawiarni.
Obiekt ten jest jednym z ciekawszych przykładów architektury secesyjnej. Jednopiętrowy budynek o wysokim poddaszu posiada elewację o lekkim i bogatym wystroju sztukatorskim. Zbudowany na planie prostokąta z przylegającą od wschodu jednopiętrową otynkowaną oficyną murowaną z cegły. Fasad od zachodu trzykondygnacyjna. Na pierwszym piętrze szerokie wielodzielne okno wypełniające całą szerokość tego piętra, oddzielone od parteru gładkim pasem muru, z czterema lekkimi podporami, zwieńczone łukiem koszowym. Trzecia kondygnacja oddzielona jest od pietra profilowanym gzymsem. Po bokach dwa ryzality, między nimi rząd wąskich prostokątnych okien. Na osiach ryzalitów dwa okna zwieńczone łukiem koszowym.
Drugą kondygnację zdobią ornamenty spiralne ze zwiniętych liści, przechodzących w wiotką łodygę z dzwonkowatymi kwiatami. W kondygnacji trzeciej ornament z liści i kwiatów irysów. Wystrój wzbogaca kuta balustrada, na całej szerokości tej kondygnacji, z motywami roślinnymi.
Warto przypomnieć, że na osi fasady u szczytu umieszczony był pierwotnie motyw kaduceusza (laska opleciona parą żmij, zwieńczona parą skrzydeł), atrybut bogów Hermesa (Rzym) i Merkurego (Grecja) symbol handlu, bogactwa, losu.
Dawniej w oknach wystawowych były umieszczone belgijskie, kryształowe szyby, a w pomieszczeniach błyszczały złocone gałki, ramy luster, kinkiety. Wystrój wnętrz modernistyczny, na parterze posadzka mozaikowa, a na piętrze sosnowa. Budynek posiadał dwie klatki schodowe z których główna była trzybiegowa, z kutą balustradą. Nad podestem schodów światło dzienne padało z nieistniejącego już świetlika.

Hotel „Savoy” (ul. Romualda Traugutta 6)
Wybudowany w 1910 roku według projektu Franciszka Chełmińskiego. Przebudowę górnej kondygnacji w 1911 r. projektował Romuald Miller. Niektórzy znawcy architektury twierdzą, że secesyjny jest cały budynek, poprzez swe proporcje - wysokie i wąskie kondygnacje, wysokie okna, a także oszczędną dekorację. Najciekawszy jest jednak i najbardziej rzuca się w oczy wyraźny element secesyjny - prześliczna supraporta nad wejściem, ze stylizowanymi pawiami.

Dawna Szkoła Handlowa Zgromadzenia Kupców (ul. Gabriela Narutowicza 68)
W 1904 roku Urząd Starszych Zgromadzenia Kupców ogłosił otwarty konkurs, na projekt budowy szkoły Zgromadzenia Kupców. Na konkurs wpłynęło wiele projektów w rozmaitych stylach, wśród których był nawet jeden w stylu neogotyku angielskiego. Jury złożone ze znanych wówczas architektów wybrało projekt wykonany przez Gustawa Landau Gutentegera wspólnie z inżynierem konstruktorem Piotrem Brukalskim. Projekt zawierał elementy spokojnej secesji "nurtu wiedeńskiego".
Budynek szkoły (został wybudowany w latach 1907-1910) jest trzypiętrowy z wysokimi i użytkowymi suterenami, zresztą piętra są również wysokie. Kompozycję fasady podkreślają trzy ryzality, ozdobione detalami geometrycznymi. Niektóre okna zamknięte są łukiem podkowiastym. Pozostałe okna w górnych partiach są podzielone na pola kwadratowe i prostokątne. W szczytowych partiach elewacji znajdują się laurowe wieńce, przewiązane szarfami, wkomponowane w kwadrat lub okrągłe rozety, zaś w dolnych partiach płaty tynku w układach geometrycznych.
Wejście od ulicy usytuowane asymetrycznie w lewym ryzalicie. W hallu boazeria z kafelków i wąski fryz o płynnych elementach. Balustrada klatki schodowej zdobiona jest elementami geometrycznymi. Na trzecim piętrze klatki schodowej widzimy piękne w formie, secesyjne okno. Przez całą długość budynku ciągną się korytarze, ongiś szerokie, dziś niestety zabudowane, zwężone, dostosowane do potrzeb obecnej uczelni.

Gmach dawnego Gimnazjum Niemieckiego (ul. Tadeusza Kościuszki 65)
Projekt wykonał w 1909/1910 r. Karol C. Herrnring, architekt berliński. Jest to przykład posecesyjnego modernizmu. Wejście główne do budynku umieszczone asymetrycznie. W narożniku wieżyczka z kopułą. Nad wejściem kartusz z symbolami mądrości i pracowitości (sowa i pszczoła), a na elewacji południowej (od ulicy Zamenhofa) pod szczytem płaskorzeźba z dwoma pelikanami. Ściany zdobi tynk żłobkowany. Okna różnego formatu i kształtu. Kraty faliste.

Dom redutowo – weselny (ul. Wólczańska 5)
Narożną działkę przy ulicy Wólczańskiej 5 u zbiegu z ulicą 1 Maja w 1902 roku, od Abrahama Glezera, nabyli Moszek Offenbach z żoną Blimą i rozpoczęli według projektu architekta Gustawa Landau Gutentegera budowę domu o funkcjach mieszkalno użytkowych. Właściciele urządzili w nim reprezentacyjne sale redutowo weselne.
W następnym roku do nowo wzniesionego budynku dodano od zachodu dwukondygnacyjną galerię. Tak powstał dom dwukondygnacyjny, na planie prostokąta, z cegły, tynkowany, podpiwniczony, z tremplem. Jest to bardzo cenny i czysty stykowo obiekt secesyjny.
Okna prostokątne, na parterze zamknięte odcinkowo, a na piętrze łukiem pełnym. Dwa szerokie okna na piętrze trójdzielne, z bogatą dekoracją roślinną w nadprożach, z kartuszem. Nad wejściem ornamentyka roślinna. W szczytach łuków okiennych i fryzie dekoracje roślinne. Elewacje na cokole, z wydatnym gzymsem wieńczącym. Elewacja północna i wschodnia pokryte delikatnym boniowaniem, wykonanym w tynku.
Obecnie teatr lalek "Arlekin".

Budynek bankowy (al. Tadeusza Kościuszki 14)
Dawny Bank Państwa przy al. Kościuszki 14 (obecnie NBP i PBI) projektu Dawida Landego z 1906 roku, wybudowany został w 1908 roku. Był pierwszą wielką, monumentalną, budowlą bankową w Łodzi. Architektura neobarokowa z neorenesansowymi szczytami, ale w dekoracji szczytów i wnętrza (obszerny westybul, klatka schodowa, sala operacyjna) zastosowano także dekorację secesyjną - roślinną. Nad salą operacyjną (powierzchni 10 arów) rozpościera się wspaniałe sklepienie wysokości 10 metrów.

Obiekty przemysłowe

W dekoracji budynków przemysłowych wprowadza się elementy secesji. Niekiedy są to tylko spłaszczone łuki okien, płynne obramowania okien i drzwi, w bardziej eksponowanych piętrach płynne linie płycin. Czasem jest to posługiwanie się charakterystycznym dla secesji kontrastem faktur i barw: szarość kamienia i tynku oraz jasna czerwień cegły. Spotyka się, charakterystyczne również dla architektury mieszkalnej na przełomie stuleci w Łodzi, stosowanie w dekoracji elementów eklektycznych, dających w budownictwie przemysłowym całkowicie odmienne i ciekawe efekty.
"Domaganie się nowości" w zdobieniu nowo wznoszonych obiektów przemysłowych, podobnie jak w mieszkalnych, spowodowało zaprojektowanie i wzniesienie licznych budowli o niezwykłych formach. Te słowa można zastosować np. do budynku fabryki wyrobów pasmanteryjnych, wzniesionego około 1900 roku przy zbiegu ulic Milsza (obecnie Kopernika) i Wólczańskiej 81/83. Jego nietypowy kształt wynikający z narożnikowego usytuowania i piękna czerwono-szara, mocno przeszklona fasada, o silnie podkreślonych podziałach pionowych, są zerwaniem z szablonem prostopadłościennych ciężkich budynków ubiegłego stulecia. Jest to bardzo interesujący przykład łączenia secesji z neogotykiem.
Przykładem zastosowania secesji i zarazem nowatorskiej konstrukcji budynku przemysłowego jest hala turbin w nowej elektrowni, wzniesionej w 1910 roku według projektu architekta fabrycznego inż. Alfreda Frischa na terenie fabryki K. Scheiblera (obecnie przy ul. Milionowej).
Budynek ten, nie będący wprawdzie pomieszczeniem służącym bezpośrednio produkcji włókienniczej, jest krokiem naprzód w kierunku koncepcji i estetyki pomieszczenia przemysłowego. Tworzą go duże, złączone dłuższymi bokami hale, o starannie zakomponowanych ścianach czołowych. Uderza w nich świetne operowanie szarością i chropowatością tynku i kamienia, oraz gładkością i czerwienią cegły, a także śmiały łuk wielkiego okna, znajdujący dekoracyjny odpowiednik w mniejszych łukach płycin. Dach o płynnej linii. Detale wnętrza (ceramiczne wykładziny, poręcze, kraty, marmury) podkreślają charakter secesyjny. Elementy architektury secesyjnej widać też w budynku fabrycznym przy ul. Wólczańskiej 243 wzniesionym po 1910 roku, obecnie Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Wólczanka" SA.

Bibliografia

· „Łódzka secesja” – Stanisław Łukawski
· Sieć Internet




Secesja łódzka. Praca wraz ze zdjęciami znajduje się w pliku .doc w załączniku.