Mniejszość Ukraińska w Polsce

Druga Rzeczpospolita zajmowała ostatecznie obszar o powierzchni 388 tys. km ², na którym zamieszkiwało 27 milionów osób (według spisu z 1921 r.), z czego 69,2% podała narodowość polska. Mniejszości narodowe stanowiły ponad 30% ogólnej liczby mieszkańców Polski, przy czym odsetek ludności ukraińskiej był ówcześnie szacowany na 15-16%, białoruskiej na 4-6%, żydowskiej na 8-10%, niemieckiej zaś na 2-3%. Ludność ukraińska zasiedlała w zwartych skupiskach. Najliczniejsza grupa spośród niepolskich narodowości stanowili Ukraińcy. Zamieszkiwali oni południowo-wschodnie obszary państwa polskiego, położone na południe od Prypeci: Wołyń, Podole, Podkarpacie, Karpaty Wschodnie; skupiska ludności ukraińskiej znajdowały się także na ziemi chełmskiej i podlaskiej.

Pod względem zawodowym i społecznym ludność ukraińska była niezbyt zróżnicowana. Ponad 80% stanowili chłopi, robotnicy rolni dalsze 7-8%. Ziemie ukraińskie znajdowały się na niskim szczeblu rozwoju gospodarczego, wieś nękały charakterystyczne dla terenów wschodnich Rzeczypospolitej bolączki – rozdrobnienie i małorolność gospodarstw, przeludnienie i brak pracy dla nadwyżki siły roboczej – spowodowane m.in. brakiem większego przemysłu i dominacja Polaków wśród wielkiej własności ziemskiej. Nieliczna, ale bardzo aktywna inteligencja ukraińska prowadziła ożywiona działalność na rzecz poprawy sytuacji gospodarczej ludności, głównie poprzez rozwój spółdzielczości. Ruch spółdzielczy miał ogromne znaczenie w umacnianiu odrębności ekonomicznej i politycznej Ukraińców, czyniąc z nich zorganizowaną siłę gospodarczo-kulturalną.Problem narodowościowy należał do najtrudniejszych kwestii wewnętrznych Drugiej Rzeczypospolitej. Na czoło problemu narodowościowego wysuwały się kwestie: ukraińska, białoruska, żydowska i niemiecka; sprawy mniejszości litewskiej, rosyjskiej czy czeskiej posiadały z politycznego punktu widzenia drugorzędne znaczenie. Stosunki między państwem a jego niepolskimi mieszkańcami były od samego początku konfliktowe.Ukraińcy głosili program irredenty, czyli połączenia się z krajami macierzystymi.Władze podjęły zdecydowaną walkę z wszystkimi radykalnymi środowiskami Ukraińców (m.in. spacyfikowały niektóre wsie ukraińskie w 1930 r.). Najsilniejszą partią ukraińską było wówczas Ukraińskie Narodowo-Demokratyczne Zjednoczenie (UNDO), którego przywódcy zdecydowali się na lojalną współpracę z obozem władzy. W porównaniu z sytuacją Ukraińców w ZSRR, w granicach II Rzeczpospolitej mieli oni zdecydowanie lepsze warunki rozwoju, zarówno ekonomicznego, jak i polityczno-kulturalnego, a tym samym większe, szanse na podtrzymanie tożsamości narodowej.

Historia stosunków polsko-ukraińskich, zwłaszcza z okresu budowania państwowości polskiej, nie rokowała nadziei na załagodzenie konfliktów. Niepodległościowe dążenia Ukraińców, wyrażane szczególnie przez inteligencję kształcącą się za czasów austriackich w języku ojczystym na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie, zostały przekreślone wraz z podpisaniem pokoju ryskiego w 1921 r. Znaczna część zaangażowanych politycznie Ukraińców związała się wówczas albo z działalnością KPZU, albo też popierała rząd emigracyjny Ukrainy znajdujący się w Wiedniu. Z inicjatywy tego ostatniego powstała w 1921 r. na terenach południowo-wschodnich Polski Ukraińska Organizacja Wojskowa, nastawiona na działalność terrorystyczną, rozwijaną szczególnie silnie od 1922 r.