Prawo międzynarodowe publiczne - zespół norm prawnych regulujących stosunki pomiędzy państwami i innymi podmiotami tego prawa.

Cechy wyróżniające prawo międzynarodowe publiczne:
- nie ma organu nadrzędnego, twórcami i adresatami są państwa i inne podmioty tego prawa
- umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm – jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego
- istotna rola prawa zwyczajowego
- dopuszczalne są akty jednostronne
- nie ma określonego systemu sankcji międzynarodowych
- sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów

organy i organizacje międzynarodowe wpływają na kreowanie norm prawnych - Komisja Prawa Międzynarodowego działa przy ONZ i przygotowuje projekty konwencji dotyczących, regulujących prawo międzynarodowe publiczne.

CZĘŚĆ HISTORYCZNA

1625 - " O prawie wojny i pokoju" Hugo Grocjusza nazywanego ojcem nauki prawa międzynarodowego - jest to data graniczna – cezura w rozwoju norm prawno-międzynarodowych

Próby periodyzacji:
I.
476 r. – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego - 1648 r. (pokój westfalski)
1648 r. – 1789 r.- Rewolucja Francuska
1789 r. – czasy współczesne - nowożytny okres prawa międzynarodowego
II.
starożytność
średniowiecze
2 okresy czasów nowożytnych:
o XVI – XVII – XVIII (300 lat)
o XIX – pocz. XX w. – I wojna światowa (ponad 100 lat)
Okres międzywojenny
Współczesność


Okresy te ulegały wyraźnym skróceniom np. starożytność (kilka tysięcy lat), średniowiecze (ok. 1000 lat).

Starożytność:

W starożytności nie ukształtowała się społeczność międzynarodowa i normy prawno-międzynarodowe w ścisłym znaczeniu tego słowa, ponieważ państwa starożytne powstawały w odosobnieniu i niechętnie przyjmowały cudzoziemców. Państwa starożytne starały się być samowystarczalne, a przybysze byli z reguły źle traktowani. Platon uważał, że państwo powinno działać w izolacji, zapewniać samobyt obywatelom. Jednak prawo międzynarodowe kształtowało się w miastach greckich, Rzymie (podejmował działania ekspansjonistyczne), Cesarstwie Chińskim (770 – 220r. p.n.e.).

Najstarszy dokumenty prawa międzynarodowego to:
1. Zapis z IV tysiąclecia p.n.e. na stelli kamiennej. Były to ustalenia pomiędzy dwoma państwami - miastami Mezopotamii - Lagasz i Umma (?) – rozstrzygające spór graniczny między nimi. Rozstrzygnięcie doszło do skutku w drodze arbitrażu międzynarodowego. Miał zostać położony kamień graniczny między państwami toczącymi spór, zaś państwo trzecie – Kisz – miało czuwać nad egzekwowaniem postanowień traktatu

2. Zapis na tablicach glinianych - 1278 r. p.n.e., między królem Hetytów Hatuszylem III, a faraonem egipskim Ramzesem II. Był to traktat przymierza ogłaszający koniec wojny między tymi państwami, a także zawierający postanowienia migracyjne o deportacji. Postanowienia dotyczyły też wspólnej obrony systemu niewolniczego.


PAŃSTWA CHIŃSKIE w VI w p.n.e. jako pierwsze zawarły traktaty o nieagresji. Zakładano, że jeżeli bezie już prowadzona wojna to według reguł humanitarnych. Wypracowały też reguły dyplomatyczne np. poseł jest osobą nietykalną. Stworzono wspólny fundusz pomocy dla państwa dotkniętego klęska żywiołową. Filozofowie chińscy uważali, że państwa powinny łączyć się w większe organizmy i być reprezentowane przez przedstawicieli.

PAŃSTWA-MIASTA GRECKIE
Drugim ośrodkiem rozwoju prawa międzynarodowego była starożytna Grecja. Kształtowały sie tam stosunki traktatowe, prawo dyplomatyczne, rozwijała się instytucja opieki nad przybyszami przez bogatych obywateli (tzw. prostatesa) mająca charakter prywatny.

1.) PROSTATES - zamożny obywatel, który udzielał ochrony cudzoziemcowi (charakter prywatny).
2.) PROKSENIA - opieka dzięki której obce państwo zapewniało ochronę własnym obywatelom (podobnie jak obecnie konsulaty)
3.) AMFIKTONIE - ich zadaniem była ochrona miejsc kultu religijnego, łączyła często kilkanaście czy kilkadziesiąt państw – miast wokół świątyni (siedziby amfictionii), np. amfiktonia delficko - termopilska złożona z 12 państw-miast (siedzib w świątyni Apollina w Delfach i świątyni Demeter w Termopilach), Wspólnym zgromadzeniem amfictionii była Rada Wykonawcza jako reprezentacja państw. Podejmowała ona decyzje dotyczące ochrony przed najazdami Persów. Istniało tez stałe biuro, skarbiec – kapłani dysponowali „kasą”.
4.) związki państw o charakterze świeckim - Związek Morski (Liga Ateńsko-Delfijska) pod hegemonią Aten, ok. 300 państewek, siedziba skarbca na wyspie Delos.

Podejmowano tez próby zorganizowania konferencji międzynarodowej. W 338r. pne Filip Macedoński zwołał Kongres Koryncki, w związku z walkami przeciwko Persom. Przyjęto tam wspólną deklarację, w której władcy zobowiązali się do wspólnej obrony systemu niewolniczego. Deklaracja stanowiła podstawę kształtowania się stosunków ustrojowych we wszystkich państwach.


Greckie państwa – miasta zawierały umowy międzynarodowe:
1.) SYMACHIE - traktaty przymierza na okresy 100 lub 50 lat (Np. VI w. P.n.e. – symachia na 100 lat – dotyczyła podejmowania wspólnych działań obronnych przeciwko zewnętrznym wrogom i utworzenia koalicji).
2.) SYMBOLE - na ich mocy obywatele obcego kraju mieli możliwość zamieszkania na terenie innego państwa.
3.) IZOHOLITIE - (współcześnie traktaty naturalistyczne) umowy, na mocy których cudzoziemcy uzyskiwali podobne prawa do obywateli państwa pobytu. Był to rodzaj klauzul narodowych.
4.) REPRESALIA - środki odwetowe, np. ANDROLEPSIA, czyli pozbawienie wolności cudzoziemca do czasu spełnienia przez państwo zobowiązań
W kontaktach międzynarodowych posługiwano się poselstwami – poseł był chroniony..

IMPERIUM RZYMSKIE
Umowy międzynarodowe:
1.) AMICITIA - traktaty przyjaźni zawarte pomiędzy państwami o równorzędnym statusie prawnym
2.) SOCIETAS - traktaty przymierza mające wymusić na słabszych określone roszczenia (fedus) - Fedus in iqum – traktaty nierównoprawne
3.) BELLUM IUSTUM - wojna sprawiedliwa, bo prowadzona według określonego ceremoniału
COLLEGIUM - złożone z 20 kapłanów, wypowiadali wojnę i zakańczali ją według określonego ceremoniału (Kolegium fecjalne wypowiadało wojnę po 33 dniach , jeśli państwo przeciwne nie spełniało roszczeń)
4.) PATRONAT - realizacja prawa gościnności, patroni byli wyznaczanie przez Senat lub Zgromadzenie Ludowe, opieka nad cudzoziemcami
PRAETOR PEREGRINUS - rozstrzygał spory pomiędzy Rzymianami, a cudzoziemcami na podst. ius gentium
5.) Prawo wojenne
6.) Zasady dotyczące traktowania posłów


Średniowiecze:

Na gruzach Cesarstwa Zachodniorzymskiego zaczęły powstawać państwa chrześcijańskie.
koncepcja dwóch mieczy - określała relacje pomiędzy cesarzem a papieżem. W interpretacji kanonistów władza cesarska powinna pochodzić od papieża, legiści uważali, że oba te ośrodki władzy maja charakter równorzędny. Czynniki religijne miały istotny wpływ na rozwój prawa międzynarodowego:
- łagodzenie działań wojennych - humanitarne traktowanie uczestników konfliktów
- zaprzestano zabijania jeńców, przeznacza się ich na wymianę lub do przymusowej pracy
- treuga dei - pokój boży, zaprzestanie wojny w pewne dni w tygodniu lub okresy w roku
- Kobiety, dzieci oraz studenci znajdowali się pod ochroną.
- W ramach krucjat szerzono reguły rycerskie.

Rozwój norm międzynarodowych dot. handlu i żeglugi:
Powstały zbiory prawa zwyczajowego:
- tablice z Amalfii z XI w.
- wyroki (zwoje)orelońskie z XII w.
- ustawy wizbueńskie z XIII w.
- Konsulat Morski w Barcelonie z XIVw.

Istotną role odgrywały sobory i synody kościelne, bo byli na nich obecni również władcy państw, były one zatem częstym miejscem spotkań dotyczących polityki, spraw wojny i pokoju:
- sobór w Konstancji 1414 – 1418
- sobór w Bazylei 1431

- 1364 r. – kongres krakowski Kazimierza Wielkiego - obecni byli także władcy innych państw.


Prekursorskie idee integracji europejskiej:

Pierre de Bois - łączenie się państw chrześcijańskich przeciw wojskom tureckim pod hegemonia Francji, wg jego koncepcji miała by powstać wspólnota walcząca z innymi religiami.
Jerzy z Podiebradu – król czeski - federacja państw, przewidywał wspólny sejm, sądy, wspólne organy.

Koncepcje wojny sprawiedliwej według chrześcijaństwa:
- inaczej niż w Rzymie
- wojna obronna, na rzecz obrony wiary, dla sprawiedliwej przyczyny, przez pełnoprawnego władcę

św. Augustyn, Izydor z Sewilli, Rajmund z Periafor (XIII w.), Henryk z Seluzy (wojna przeciw niewiernym)
św. Tomasz z Akwinu:3 przesłanki wojny sprawiedliwej:
1. autorytet władcy,
2. sprawiedliwa przyczyna - iusta causa,
3. prawa intencja - recta intentio

Przedstawiciele polskiej doktryny, gł. szkoła krakowska - Paweł Włodkowic z Brudzenia (wystąpienie podczas soboru w Konstancji przeciw krzyżakom), Stanisław ze Skarbimierza "Kazanie o wojnach sprawiedliwych"

Rozpoczyna się era konkordatów –
1098 r. pierwsza umowa konkordatowa,
1122 r. konkordat wormacki Kalikst II - Henryk V

Czasy nowożytne XVI - XVIII w.

1555 r. – kongres augsburski, narodziny międzynarodowej ochrony praw człowieka,
wolność
religii quius regio, eius religio
Kształtuje się reguła, że państwa powinny mieć równy status.

1648 r. – kongres westfalski, pokoje w Osnabruck i Munster, początek ery państw suwerennych. Proklamowano suwerenność 300 państw niemieckich, uznanie niepodległości Szwajcarii, Holandii (miały stworzyć luźną konfederację pod władza papieża ), sprawy wolności żeglugi

1713 r. – traktat z Utrechtu proklamował zasadę równowagi politycznej

Wystąpienia przedstawicieli nauki:
1.) Hugo Grocjusz "Wolność mórz", "O prawie wojny i pokoju" 1625 r.; zwolennik koncepcji prawa naturalnego, ale uważał, że istnieje prawo pozytywne (prawo cywilne)
2.) naturaliści: Samuel Puffendorf, Jan Christian Wolf, Emelin de Watte (studium dotyczące prawa międzynarodowego)
3.) pozytywiści: Fryderyk Martens (zbiór traktatów), Korneliusz Burkenscheck

umowy kapitulacyjne - pojawiły się pod koniec średniowiecza 1535 do XIX w. ; dot. wyłączenia spod kompetencji władców miejscowych cudzoziemców przebywających na terytoriach obcych państw. umożliwiało to działalność konsulatów.

Reguły ceremoniału dyplomatycznego: nietykalność poselska ogólnie akceptowana.
Wielka Hanza - nad Bałtykiem i Morzem Północnym – jej reguły wykorzystywano przy tworzeniu organizacji międzynarodowych


Czasy nowożytne XIX w. - I połowa XX w.
Wiek XIX to „wiek kongresów”:

1815 r. – Kongres Wiedeński; początki kodyfikacji prawa międzynarodowego; przyjęto regulamin "Regulamin Wiedeński" dot. klas i ram agentów dyplomatycznych aktualny do dziś
a) ambasador (akredytowany. przy głowie państwa)
b) poseł-minister (akredytowany. przy głowie państwa)
c) charge d'affaire (akredytowany przy ministrze spraw zagranicznych)

dla Stolicy Apostolskiej:
a) nuncjusz
b) internuncjusz
c) chargez d'afaiz

Klasy ustalane były przez wszystkie państwa. Uznano, że więzy pokrewieństwa lub małżeństwa nie będą miały wpływu na charakter stosunków dyplomatycznych. Precedencja (pierwszeństwo) ma zależeć od czasu sprawowania funkcji dyplomatycznej.

Inne ustalenia:
- umiędzynarodowiono rzeki: Ren, Men, Moza, Mozela,
- przyjęto deklarację zakazu handlu niewolnikami
- utworzono Święte Przymierze: Rosja, Austria, Prusy, potem Anglia i Francja
- wieczysta neutralność Szwajcarii tzn. nie może uczestniczyć w paktach i sojuszach o charakterze wojskowym, zachowując prawo do samoobrony. Obecnie taki status ma jeszcze Austria

1818 r. – kongres w Akwizgranie, przyjęto protokół zmieniający regulamin wiedeński, wprowadzono klasę ministrów-rezydentów przed charge d'affaire
1819 r. – kongresy w Wiedniu i w Karlsbadzie
1820 r. - Opawa
1821 r. – Lubljana
1822 r. – Verona

Społeczność międzynarodowa poszerza się poza Europę: Stany Zjednoczone ( ale doktryna Monroe z 1823 r. nieangażowanie się w spawy europejskie tylko hegemonia w stosunku do państw amerykańskich), hasło „Ameryka dla Amerykanów”,
Turcja (1856 r. kongres paryski, Turcja dopuszczona do tzw. koncertu europejskiego)

1856 r. – Kongres paryski – zakończenie wojny krymskiej
- umiędzynarodowienie Dunaju
- powstanie niepodległej Serbii
- neutralizacja Morza Czarnego
- zasady żeglugi na cieśninach czarnomorskich
- deklaracja dot. wojny morskiej chroniąca własność prywatną

1878 r. - I Kongres berliński na zakończenie wojny rosyjsko - tureckiej:
- proklamowano pełną niepodległość Czarnogóry, Rumunii
- Potwierdzono suwerenność Serbii
- Zapowiedziano niepodległość Bułgarii

1885 r. - II Kongres berliński:
- umiędzynarodowienie rzek afrykańskich Kongo i Niger
- państwa europejskie określiły swoje strefy wpływów w Afryce

1899 r. - I konferencja pokojowa w Hadze:
- początek kodyfikacji prawa wojennego i prawa sporów międzynarodowych
- przyjęto 3 konwencje haskie, powołano Stały Trybunał Rozjemczy (od 1902 r.) - Rozstrzyga spory na zasadzie postępowania arbitrażowego.

1907 r. - II konferencja pokojowa w Hadze, 13 konwencji dotyczących prawa wojennego i regulowania sporów międzynarodowych


XIX wiek – powstały liczne organizacje międzynarodowe, uie administracyjne:
Komisje rzeczne (Komisja Żeglugi na Renie, Dunaju etc.)
Poczta, telegraf, wagi, miary

1865 r. – powstanie Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego
1874 r. – Powszechny Związek Pocztowy
1875 r. – Międzynarodowe Biuro Wag i Miar

1864 r. – konwencja genewska ws. polepszenia rannych wojskowych w wojskach lądowych pod
auspicjami MCK
1868 r. – deklaracja petersburska, zakaz używania pocisków rozpryskowych
1890 r. – konwencja dotyczące zwalczania handlu niewolnikami
1904, 1910 r. – konwencje dotyczące zakazu handlu kobietami i dziećmi

Po I wojnie światowej:
1919 r. – Traktat Wersalski i Pakt Ligi Narodów

Liga Narodów – pierwsza polityczna organizacja o charakterze powszechnym, własna struktura wewnętrzna, stały trybunał sprawiedliwości międzynarodowej, ale nie był organem wewn. LN.; dopuszczano instytucję wojny legalnej
1924 – próbowano zmienić postanowienia, wprowadzając zakaz użycia siły – takie postanowienie zawierał protokół genewski, który jednak nie miał mocy wiążącej

1928 r. – pakt Brianda - Kelloga, pierwszy dokument międzynarodowy, który delegalizuje wojnę, wszedł w życie w 1929 na mocy protokołu Litwinowa

1933 r. - konwencje londyńskie, ustanowienie definicji państwa agresora: wypowiada wojnę, dokonuje inwazję, blokuje porty, popiera inwazję

1929 – konwencje genewskie dotyczące jeńców wojennych oraz ochrony rannych i chorych w armiach lądowych.

1925 r. – protokół zakazujący używania w czasie wojny gazów duszących i broni bakteriologicznej

1929 r. – powołanie Międzynarodowej Organizacja Pracy


ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

art. 38 statutu MTS wymienia podstawy wyrokowania Trybunału, czyli źródła prawa międzynarodowego:
- umowy międzynarodowe
- zwyczaj
- ogólne zasady prawa
- doktryna i judykatura, jako środki pomocnicze

Jest to katalog podstawowych źródeł prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym

Źródła prawa w znaczeniu materialnym - czynniki, które doprowadzają do powstania norm prawnych o określonej treści. Są pomocne przy dokonywaniu wykładni.

Źródła w znaczeniu formalnym - umowy, zwyczaj, ogólne zasady prawa, akty jednostronne, niektóre uchwały organizacji międzynarodowych.

zwyczaj międzynarodowy - zgodna praktyka podmiotów prawa międzynarodowego tworząca prawa i obowiązki dla tych podmiotów.
Elementy zwyczaju:
- element obiektywny – praktyka (usus), określonego postępowania, zachowania się podmiotów.
4 aspekty:
a) podmiotowy – odpowiada na pytanie kto tworzy zwyczaj międzynarodowy? Praktykę tworzą podmioty prawa międzynarodowego działające za pośrednictwem swoich organów.
b) przedmiotowy - praktykę tworzą akty pochodzące od podmiotów prawa międzynarodowego (jednostronne – np. protesty; wyroki sądowe; umowy międzynarodowe)
c) czasowy - – należy ustalić długość powstawania praktyki, żeby stała się zwyczajem. Czas może być różny, np. przelot Sputnika nad przez terytorium państw – wobec tego, że nie wyraziły one sprzeciwu, powstał zwyczaj.
d) terytorialny - ustala się zasięg praktyki, aby mogła stać się zwyczajem (często odbywa się to w sposób dorozumiany, wobec braku sprzeciwu)
- element subiektywny - opinio iuris sine necesitatis - przeświadczenie o zgodności praktyki z prawem; powstaje gdy podm. pr. międz. postępując w określony sposób uważają, że są zobowiązane do takiego działania.



Rola zwyczaju międzynarodowego

we współczesnym prawie międzynarodowym jest przedmiotem dość poważnych kontrowersji. Wypowiadane są w tej materii przeciwstawne stanowiska. Część autorów uważa, że zwyczaj międzynarodowy odgrywa nadal istotną rolę w zakresie kształtowania norm prawa międzynarodowego. Twierdzą, że państwa wykazują pewną niechęć do wiązania się wielostronnymi umowami międzynarodowymi. Z kolei inni autorzy uważają, że zwyczaj międzynarodowy jest zdecydowanie mniej chętnie stosowany przez państwa czyli nie tworzy norm wystarczająco precyzyjnych, które mogą być stosowane we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

I. Casus międzynarodowy związany z aspektem terytorialnym praktyki zwyczaju międzynarodowego – orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Haiadelatore, spór między Kolumbią, a Peru, dotyczył azylu dyplomatycznego udzielonego peruwiańskiemu obywatelowi Victorowi Raulowi Haiadelatore w ambasadzie kolumbijskiej w Limie, spór rozstrzygnięty w 1950 r., istota sporu polegała na tym, że instytucja azylu dyplomatycznego była instytucją znaną w państwach amerykańskich, miała więc charakter właściwie instytucji regionalnej natomiast w tym orzeczeniu z 1950 r. MTS stwierdził, że jeśli strona powołuje się na jakiś zwyczaj to musi dowieść, że tego rodzaju praktyka była obowiązująca dla drugiej strony, a więc w przypadku zwyczaju międzynarodowego można mówić także o sytuacji kiedy praktyka istnieje tylko w relacjach pomiędzy 2 państwami, zwyczaj międzynarodowy nie musi więc być wyrazem ogólnej praktyki i może być tworzony na płaszczyźnie dwustronnej

Skróceniu uległ także czas kształtowania się zwyczaju. Obecnie potrzebny jest znacznie krótszy okres dla ukształtowania się normy zwyczajowej i niekiedy normy zwyczajowe powstają w krótszym czasie niż negocjowane są umowy międzynarodowe.

Przeświadczenie o zgodności praktyki z prawem.
II. Casus międzynarodowy „statku Lotus” z 1928 r. pomiędzy Francją i Turcją, chodziło o kolizję do której doszło na morzu otwartym między statkiem tureckim i francuskim, odpowiedzialny za kolizję był kapitan statku francuskiego, Turcja zdecydowała się na wszczęcie postępowania przeciw kapitanowi francuskiego statku przed własnym sądem co spowodowało negatywną reakcję Francji, uważającej, że w takich przypadkach kapitan statku powinien odpowiadać przed sądem francuskim. Spór był rozstrzygany przez Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, który stwierdził, że materiały które przedłożyła Francja rzeczywiście świadczą o tym, że tego rodzaju praktyka jest znana w stosunkach pomiędzy państwami ale jednocześnie trybunał stwierdził, że tym koniecznym elementem zwyczaju jest przekonanie, że państwo postępując w określony sposób jest zobowiązane do takiego postępowania czyli opinio iuris polega na tym, że z postępowania państw wynika przekonanie, świadomość, że państwo postępując w określony sposób działa zgodnie z obowiązującą normą (takie zachowanie nie jest alternatywą wobec innych zachowań). Wynika z tego przeświadczenie, że tak należy w danej sytuacji się zachować. W bardzo wielu orzeczeniach, także współczesnych (np. orzeczeniach dotyczących działań militarnych i paramilitarnych w Nikaragui, orzeczenia dotyczące szelfu kontynentalnego, spór między Libią i Maltą) MTS zawsze wyraźnie wskazywał na konieczność istnienia tych 2 elementów. Opinio iuris jest niezbędnym elementem zwyczaju międzynarodowego. Świadectwem istnienia opinio iuris mogą być postanowienia zarówno umów międzynarodowych, akty w postaci uchwał, deklaracji międzynarodowych, powszechnie przyjmowane uregulowania o charakterze prawnowewnętrznym (przepisy prawa krajowego). Zwyczaj w dalszym ciągu spełnia istotną rolę wśród źródeł prawa międzynarodowego. Rola ta jest różna w odniesieniu do poszczególnych dziedzin regulacji. Istnieją dziedziny, w których prawo zwyczajowe jest wciąż bardzo ważnym elementem, ponieważ w tych dziedzinach nie istnieją kodyfikacje, które miałyby charakter obszerny. Natomiast generalnie poprzez zawieranie umów międzynarodowych państwa potwierdzają istnienie pewnych norm zwyczajowych i rozwijają te normy poprzez praktykę traktatową.

Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane (art. 38.)
Określenie „uznane przez narody cywilizowane” jest zaczerpnięte jeszcze ze statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej. Obecnie taki podział na narody cywilizowane i niecywilizowane w stosunkach międzynarodowych właściwie nie istnieje (formuła tradycyjna z okresu międzywojennego).

2 zasadnicze koncepcje wykładni terminu „ogólne zasady prawa”:
1.) W odniesieniu do ogólnych zasad prawa uważano, że chodzi o zasady prawa międzynarodowego (choć nie jest tak dosłownie napisane w art. 38). Był to pogląd dość popularny w tzw. radzieckiej nauce prawa międzynarodowego. Wielu autorów uważało, że skoro mowa jest najpierw o umowie międzynarodowej, zwyczaju międzynarodowym to także chodzi o zasady prawa międzynarodowego i twierdzili, że trudno by było sobie wyobrazić jakieś zasady wspólne dla systemów prawnych różnych państw
Ogólne zasady prawa międzynarodowego wynikają bezpośrednio z norm zwyczajowych i umownych. Przyjęcie takiej interpretacji nie wnosiłoby nic nowego do tego katalogu jest to więc chyba stanowisko niesłuszne, traktujące ogólne zasady prawa jako wyłącznie zasady prawa międzynarodowego.

2.) Stanowisko dominujące w doktrynie i akceptowane przez orzecznictwo zgodnie z którym ogólne zasady prawa są zasadami stanowiącymi uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są zarówno wspólne dla systemów prawnych państw jak też obowiązują w porządku prawnomiędzynarodowym.
Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako zasady wspólne obowiązujące i w porządku międzynarodowym, i mające zastosowanie w porządku wewnętrznym państw. Tradycyjnie elementem ogólnych zasad prawa są zasady, które do prawa międzynarodowego i wewnętrznego weszły dzięki słynnym łacińskim paremiom (np. dotyczące temporalnego zakresu obowiązywania normy: Lex retro non agit. Lex posterior derogat legi priori czy Nemo plus iuris ad allium transfere potest quam ipse habet zasada res iudicata).

Zasadę dobrej wiary (bona fides) zgodnie z którą przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze.
Zasada słuszności
Zasada sprawiedliwości
Zasada estopel. Instytucja estopel polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako logiczne, celowe uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są akceptowane zarówno przez poszczególne państwa w porządkach wewnętrznych jak też stosowane są przez państwa na płaszczyźnie międzynarodowej.

Art. 38 wymienia w ramach źródeł prawa międzynarodowego umowę, zwyczaj i ogólne zasady prawa, a jako środki pomocnicze są w skazane w art. 38 doktryna (zdanie najznamienitszych przedstawicieli nauki prawa międzynarodowego) oraz judykatura.(orzecznictwo sądowe).

Doktryna i judykatura nie są zaliczane do źródeł prawa międzynarodowego (są to środki pomocnicze ułatwiające interpretacje treści norm prawa).
Doktryna bywa niejednolita i trudno znaleźć przedstawicieli nauki, którzy zajmują takie samo stanowisko odnośnie określonych problemów.
Orzeczenia sądowe w niektórych systemach prawnych (np. anglosaski) mają moc wiążącą w odniesieniu do linii orzeczniczej różnych sądów. W przypadku orzeczeń międzynarodowych orzeczenie wiąże strony ale tylko w odniesieniu do określonej sprawy, nie wiążą więc na przyszłość.

Do katalogu źródeł prawa międzynarodowego (poza wymienionymi w art. 38 Statutu MTS) można też włączyć niektóre uchwały organizacji międzynarodowych oraz akty jednostronne.
Aby uchwała organizacji międzynarodowej mogła być źródłem prawa międzynarodowego powinna spełniać 2 zasadnicze warunki:
a) powinna mieć charakter wiążący (nakłada określony obowiązek lub tworzy konkretne uprawnienie)
b) powinna mieć charakter prawotwórczy (normatywny) (tworzy ogólny model postępowania w określonych sytuacjach)
Uchwały spełniające te warunki powstają w stosunkowo niewielkiej liczbie we współczesnych organizacjach międzynarodowych. Np. w ONZ tylko Rada Bezpieczeństwa w formie decyzji przyjmuje uchwały prawnie wiążące (w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju, aktu agresji).
Spośród współczesnych organizacji międzynarodowych można wskazać także inne organizacje wyposażone w takie uprawnienia (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD, Organizacja Dna Morskiego, Wspólnoty Europejskie – dyrektywy, rozporządzenia, decyzje). Wiążące uchwały organizacji międzynarodowych mogące być źródłami prawa międzynarodowego jeśli są tworzone przez organizacje rządowe.
Doktryna prawa międzynarodowego od stosunkowo niedługiego czasu wśród źródeł prawa międzynarodowego sytuuje także akty jednostronne.

Cechy aktu jednostronnego jako źródła prawa międzynarodowego:
1.) powinien być rzeczywiście jednostronny, bez żadnych powiązań w o charakterze kontraktualnym (umownym)
2.) powinien być złożony przez uprawniony do tego organ
3.) powinien wyrażać rzeczywistą wolę (zamiar) związania się ustaleniami zawartymi w tym akcie
4.) takie zobowiązanie powinno mieć charakter bezwarunkowy i definitywny (ostateczny)
5.) powinien być złożony publicznie
6.) powinien zawierać oświadczenie woli wolne od wszelkich wad oświadczeń woli

Akty jednostronny dzielą się na:
a) akty jednostronne w ścisłym znaczeniu (sensu stricto)
Zaliczamy akty stanowiące przejaw samodzielnej, niezależnej woli jednego państwa np.:
akt uznania czyli stwierdzenie pewnego faktu i przypisanie mu określonych skutków prawnych
protesty
zrzeczenie się
przyrzeczenia lub gwarancje

b) akty jednostronne w szerszym znaczeniu (sensu largo) (akty powiązane z pewnymi innymi normami prawa międzynarodowego lub aktami prawnomiędzynarodowymi)
o akty o charakterze obligatoryjnym (wymagane w świetle np. postanowień umowy np. państwo chce wprowadzić blokadę morską i jest zobowiązane do notyfikowania takiej blokady właśnie aktem jednostronnym)
o akty o charakterze fakultatywnym (mogą być składane przez państwa ale nie jest to związane z obowiązkiem o charakterze prawnym np. deklaracje o przyjęciu kompetencji MTS)
o akty o charakterze mieszanym (wiążą się z atrybutem suwerenności państwowej, są ogólnie określone np. w zobowiązaniach międzynarodowych ale sposób wykonania tego rodzaju zobowiązań zależy od państwa np. uregulowania dotyczące szerokości morza terytorialnego lub dotyczące obywatelstwa)

Pojęcie tzw. miękkiego prawa międzynarodowego (soft law). Określenie to zostało wprowadzone w doktrynie przez prawnika McNell’a. Później proponowano zastąpić to określenie innymi terminami np. „słabe prawo” (weak law) czy „prawo niedoskonałe” (lex imperfectae) – normy niewiążące. Chodziło tu o problem aktów, które są przyjmowane w społeczności międzynarodowej i które często mają istotny wpływ na regulowanie stosunków pomiędzy państwami ale pozbawione są właściwie mocy prawnie wiążącej. Lista aktów zaliczanych do miękkiego prawa międzynarodowego nie jest listą zamkniętą, ustaloną jednoznacznie ale wydaje się że to określenie jest przydatne właśnie w określeniu do tych wielu aktów, które są przyjmowane przede wszystkim przez państwa i które trudno uznać za akty prawne w ścisłym znaczeniu (wiążące normy prawa). Do tej kategorii zalicza się dokumenty o charakterze politycznym przyjmowane przez państwa np.:

1. Akt Końcowy KBWE, nie został przyjęty w postaci umowy międzynarodowej, a niewątpliwie odegrał istotną rolę w połowie lat 70 – tych na kształt stosunków między ówczesnymi państwami, KBWE przekształciła się później w OBWE
2. Paryska Karta Nowej Europy w ramach KBWE i OBWE zawierająca stwierdzenie, że zakończył się dotychczasowy dwubiegunowy podział społeczności międzynarodowej
3. Uchwały organów i organizacji międzynarodowych, konferencji międzynarodowych nie mające charakteru wiążącego
W wielu przypadkach konwencje międzynarodowe „obrastają” do pewnego stopnia systemem uchwał przyjmowanych przez organy powołane na podstawie tych konwencji. Jest to bardzo często bogaty krąg doświadczeń stosowania tych konwencji, w pewnym momencie można nawet modyfikować treść tych zobowiązań umownych ale z punktu widzenia formalnoprawnego nie są to dokumenty prawnie wiążące.
Do miękkiego prawa międzynarodowego niektórzy autorzy zaliczają te umowy międzynarodowe, które zostały już podpisane, przyjęte ale nie weszły jeszcze w życie, nie uprawomocniły się.
Miękkie prawo międzynarodowe przejawia czasem tendencje do tego co nazywa się „twardnieniem tego prawa”. Miękkie prawo przekształca się w twarde, normy zyskują moc prawnie wiążącą. Istnieją krytyczne opinie mówiące, że jest to określenie nieprecyzyjne i że można by nim objąć bardzo różne kategorie aktów, wydaje się, że jednak specyfika tworzenia prawa międzynarodowego skłania do potrzeby posługiwania się tym określeniem.

PROBLEMATYKA „PRAWA TRAKTATÓW”

Jeśli chodzi o określenie, które ma najbardziej ogólny charakter to jest to określenie umowy międzynarodowej.

Umowa międzynarodowa – wspólne oświadczenie woli podmiotów prawa międzynarodowego tworzące prawa i obowiązki dla tych podmiotów.

Nazewnictwo umów międzynarodowych. Istnieje bardzo wiele terminów, które spotykane są chociażby w tytułach umów międzynarodowych np.:

a) traktat
b) konwencja
c) porozumienie
To określenia używane najczęściej. Można jednak spotkać inne nazwy np.:
d) protokół
e) statut
f) konstytucja
g) karta

To terminy często używane w umowach tworzących organizacje międzynarodowe.
Specyficznym określeniem jest konkordat jako umowa zawierana przez Stolicę Apostolską z państwem.
W „Prawie Traktatów” wyraźnie jest napisane, że nazwa umowy międzynarodowej nie ma wpływu na treść ani na moc wiążącą tej umowy. Ale np. termin „protokół” odnosi się do porozumień uzupełniających umowę główną (np. gdy istnieje potrzeba modyfikacji postanowień umownych).
Charakterystyka struktury i określenia rodzaju (klasyfikacji) umów międzynarodowych.
Budowa umowy międzynarodowej:
1. Tytuł:
- zawiera nazwę umowy
- krótko określony przedmiot regulacji (np. konwencja dotycząca potwierdzenia granicy państwowej czy konwencja konsularna, konwencja o prawie traktatów)
- w umowach bilateralnych wymieniane są strony (kontrahenci) zawierające umowę (np. umowa między RP a Republiką Włoską o zniesieniu podwójnego opodatkowania)
Zasadnicza treść umowy międzynarodowej może być podzielona między 3 części:
1. Część wstępną
W ramach wstępu mogą pojawiać się różne elementy, przy czym wcześniej zawierane umowy międzynarodowe miały część wstępną na ogół bardziej rozbudowaną. W wielu dawnych umowach międzynarodowych wstęp rozpoczynał się od inwokacji (wezwanie Boga), która pozostała w niektórych umowach typu konkordatowego, na ogół pomijana w większości współczesnych traktatów.
Kolejnym elementem także często pomijanym we współczesnych umowach międzynarodowych jest intytulacja czyli określenie stron umowy (nawet w umowach międzynarodowych wielostronnych wymieniano państwa uczestniczące w zawarciu umowy np.. Konwencja Haska z 1907 r., traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, Traktat z Maastricht). W umowach wielostronnych zwykle intytulacje zastępuje zwrot „Wysokie umawiające się strony...” czy „Państwa strony niniejszej umowy...”.
W niektórych wcześniejszych umowach obok intytulacji występowała komparycja czyli określenie jacy przedstawiciele reprezentowali poszczególne państwa (wyliczenie przedstawicieli stron) np. traktaty wspólnotowe
Najważniejszym elementem wstępu jest tzw. arenda czyli określenie przyczyn, które spowodowały zawarcie danej umowy międzynarodowej.
Niekiedy można przynajmniej we fragmentarycznej postaci spotkać narrację czyli opis czynności i wydarzeń poprzedzających zawarcie umowy np. określenie „po przedstawieniu pełnomocnictw rozpoczęto negocjacje...”

2. Część dyspozycyjną (merytoryczna)
W zależności od tego czy jest to obszerna umowa czy nie może być podzielona na różne jednostki systematyki (części, rozdziały, podrozdziały). Zwykle postanowienia ujmowane są w postaci artykułów zaopatrzonych często tytułem.
W tej części umowy można spotkać pewne charakterystyczne klauzule umowne, które w sposób skrócony ustalają pewną treść służącą do wykładni, interpretacji postanowień danej umowy.

Najważniejsze klauzule tej części to:
a) Klauzula wzajemności
Na jej podstawie uzależnia się przyznanie kontrahentowi pewnych praw od tego czy ten drugi partner przyznaje takie prawa tej stornie umowy (swojemu partnerowi).
b) Klauzula narodowa
Na jej podstawie osoby fizyczne, osoby prawne, towary, statki drugiego państwa są tak samo traktowane jak obywatele tego państwa, osoby fizyczne i prawne, statki, towary, które pochodzą z państwa strony tej umowy (zrównanie pod względem prawnym podmiotów prawnych, statków, towarów drugiej strony z własnymi podmiotami prawnymi, towarami czy statkami)
c) Klauzula największego uprzywilejowania
Na jej podstawie przyznaje się drugiemu kontrahentowi takie prawa jakie ma lub mieć będzie w przyszłości inny partner będący w najkorzystniejszej sytuacji prawnej (np. jeżeli Polska zawiera porozumienie dotyczące preferencji dla partnera włoskiego w dziedzinie rozwoju współpracy motoryzacyjnej i jeżeli z partnerem koreańskim zawarliśmy w umowie taką klauzulę to jeśli ten kontrahent włoski uzyska najkorzystniejsze traktowanie w dziedzinie motoryzacji to tak samo kontrahent koreański będzie musiał być tak traktowany, a jeśli w przyszłości prawa partnera włoskiego uległyby poszerzeniu to w tym samym zakresie należałoby przyznać te uprawnienia partnerowi koreańskiemu).

W tej części zamieszczane są niekiedy klauzule dotyczące regulowania sporów wynikających z umowy np.:
- klauzula sądowa
- klauzula arbitrażowa
- klauzula koncyliacyjna
- lub ustalenie jakiejś specyficznej procedury regulowania sporu
W części dyspozycyjnej umowy mogą być zawarte klauzule, które występują w innym miejscu ale tutaj należy ją wymienić są to klauzule dotyczące zakresu terytorialnego stosowania umowy takie jak klauzula federalna lub kolonialna.
3. Postanowienia końcowe
W tej części również występują niektóre klauzule końcowe np.:
- klauzule dotyczące wejścia w życie umowy (klauzula ratyfikacyjna, klauzula zatwierdzenia, klauzula zróżnicowanego przyjęcia, która oznacza, że państwo zgodnie ze swoim porządkiem konstytucyjnym określa tryb związania się umową)
Zawarte są także postanowienia dotyczące warunków uprawomocnienia się umowy. Określona jest np. liczba dokumentów ratyfikacyjnych, które powinny by złożone aby umowa weszła w życie. Ustalony jest depozytariusz czyli państwo do którego składa się zarówno oryginał umowy jak też składa się teksty dokumentów ratyfikacyjnych (może to być państwo czy czasami np. sekretariat organizacji międzynarodowej).
W postanowieniach końcowych zawarte są także ustalenia dotyczące języków autentycznych umowy międzynarodowej. Najczęściej umowy międzynarodowe zawierane są w przypadku umów bilateralnych w językach obydwu kontrahentów (niekiedy trzeci język jest językiem światowym, w którym są np. wyjaśniane jakieś wątpliwości interpretacyjne) natomiast umowy wielostronne mogą być zawierane w różnej liczbie języków. Języki podstawowe ONZ to: angielski, hiszpański, francuski, chiński, rosyjski. Stosunkowo odosobniona jest praktyka, którą wprowadzono w Unii Europejskiej, że traktaty są zawierane w językach wszystkich stron (jest to czasochłonne i kosztowne).
Postanowienia końcowe mające również pewne znaczenie określa się mianem korroboracji, jest to tzw. „wzmocnienie umowy międzynarodowej”. Korroboracją w dawnych umowach międzynarodowych było często powołanie się na autorytet boski czy autorytet Trójcy Przenajświętszej, we współczesnych umowach międzynarodowych korroboracja najczęściej przyjmuje formę, że „na dowód powyższego właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państw złożyli swoje podpisy”. Następują podpisy pod tekstem umowy międzynarodowej, oczywiście data, miejsce przyjęcia umowy.

Mówiąc o podpisach trzeba wspomnieć o regule tzw. alternatu, która dotyczy umów dwustronnych. Jest to reguła w odniesieniu, do której egzemplarz przeznaczony dla państwa, które zawiera umowę na pierwszym miejscu zawsze wymienia to państwo (np. gdy zwierany jest traktat polsko – francuski to w egzemplarzu dla strony polskiej na pierwszym miejscu w tytule jest powiedziane, że jest to umowa między RP a Republiką Francuską, na pierwszym miejscu znajduje się tekst polski, tzw. prawica heraldyczna – patrząc na kartkę lewe miejsce jest uprzywilejowane), następnie w tej samej kolejności w tekście wymieniane są np. organy państwa (w tekście polskim na pierwszym miejscu wymienione są organy polskie, jako pierwszy polski tekst podpisuje polski premier czy minister spraw zagranicznych). Jest to zasada, która niejako przenika całą treść umowy międzynarodowej i określa kolejność składania podpisów.
W przypadku traktatów wielostronnych można wprowadzić różny sposób składania podpisów. Niekiedy państwa składają podpisy zgodnie z porządkiem alfabetycznym nazw państw w wybranym języku autentycznym, niekiedy stosuje się regułę określaną mianem „pel mel”, która oznacza, że w dowolnym miejscu pod umową państwa ich przedstawiciele umieszczają swoje podpisy.

Klasyfikacja umów międzynarodowych.
Znane są różne kryteria podziału umów międzynarodowych zarówno odnoszące się do pewnych cech formalnoprawnych umowy jak też do kwestii merytorycznych.

W zależności od tego kto jest stroną umowy na:

a) zawierane pomiędzy państwami
b) zawierane pomiędzy państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego
c) zawierane tylko pomiędzy innymi podmiotami prawa międzynarodowego

Ten podział jest o tyle istotny, że „Konwencja o Prawie Traktatów” z 1969 r. ma zastosowanie tylko do umów pomiędzy państwami

Kryterium liczby stron:

a) umowy dwustronne (bilateralne)
b) umowy wielostronne (multilateralne)

Ze względu na wzajemny stosunek do siebie umów:

a) umowy główne
b) umowy wykonawcze (o charakterze pomocniczym)

Ze względu na tryb zawierania umów:

a) umowy w trybie prostym (kończy się podpisaniem lub wymianą dokumentów stanowiących umowę)
b) umowy w trybie złożonym (występuje dodatkowo ratyfikacja, zatwierdzenie, przyjęcie lub przystąpienie do traktatu)

Ze względu na czas na jaki umowa jest zawierana:

a) umowy terminowe (krótkoterminowe zwykle roczne, średnioterminowe do 5 lat , długoterminowe na 10, 20 lat lub dłuższe )
b) umowy bezterminowe (w przeszłości popularne tzw. traktaty wieczyste, zawierane po wszeczasy)

Ze względu na organ uczestniczący w zawarciu umowy:

a) zawierane przez głowę państwa (państwowe)
b) zawierane w imieniu rządu (rządowe)
c) umowy zawierane pomiędzy przedstawicielami obu resortów, ministerstw (resortowe)

Ze względu na możliwość przystąpienia kolejnych kontrahentów do umowy:

a) otwarte (wyróżnia się niekiedy: otwarte warunkowo i otwarte bezwarunkowo)
b) zamknięte

Ze względu na pozycje stron:
a) umowy równoprawne
b) umowy nierównoprawne (uprzywilejowują niektóre państwa kosztem innych państw)

Ze względu na przedmiot regulacji:

a) umowy polityczne
b) umowy gospodarcze
c) umowy wojskowe
d) umowy dotyczące współpracy kulturalnej
e) umowy z zakresu stosunków dyplomatycznych


PRAWO TRAKTATÓW
· 1969 r. – „Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów” opracowana przez Komisję prawa międzynarodowego
· 1968 i 1969 – konferencje dyplomatyczne – 2 fazy, konwencję otworzono, ale podpisano 23 maja 1969r.. Weszła w życie dopiero 27 stycznia 1980r.
· Polska jest stroną konwencji od 1 sierpnia 1090r.
· Aktualnie do konwencji przystąpiło 96 państw

Zakres konwencji:
Aspekt podmiotowy:
- dotyczy umów między państwami (art. 1.)
- nie jest bezpośrednio stosowana do umów zawartych przez państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego

Aspekt przedmiotowy:
Od strony przedmiotowej jest dokumentem kompleksowym. Kodyfikuje całość prawa traktatów. Wyłączono tylko 3 zagadnienia (art. 73. Mówi że konwencja nie reguluje sprawy sukcesji państw, odpowiedzialności państw, wpływu wojny na obowiązywanie traktatów)
1.) Sukcesja państw uregulowana w konwencji z 1978 r. (Wiedeń) – dotąd przystąpiło 17 państw.
2.) Odpowiedzialność państw – projekt konwencji opracowany i przedstawiony w 2001 r. i jeszcze nie wszedł w życie.
3.) Wpływ wojny na obowiązywanie traktatów jest zależny od przedmiotu regulacji traktatowej (są traktaty stosowane w czasie wojny jak konwencje humanitarne o ochronie jeńców czy cywili, a także takie które wygasają w momencie wojny lub są zawieszone na jej czas).

Aspekt czasowy:
Art. 4. „Konwencja nie działa wstecz”. Lex retro non agit.

Rzeczypospolita Polska jest związana konwencją od 1 VIII 1990 r.

o Konwencja ma zastosowanie do umów zawieranych pisemnie niezależnie od nazwy dokumentu i niezależnie od ilości dokumentów. Nie obejmuje porozumień dżentelmeńskich (gentlemen’s agreement). Dotyczy praktyki traktatowej państw.

Proces zawierania traktatu
Etapy prowadzące do wynegocjowania umowy, zgody na jej podpisanie i wejścia jej w życie zależy od tego czy jest to umowa bilateralna i zamknięta czy też wielostronna i otwarta.
Umowy bilateralne negocjowane są często drogą korespondencyjną (wymiana not) a w ostatniej fazie zainteresowane państwa spotykają się.
Umowy wielostronne przygotowywane są przez organizacje międzynarodowe, potem zwołuje się konferencje międzynarodową. Rodzi to problem pełnomocnictw. Ujęte w art. 7. Konwencji domniemanie w stosunku niektórych kategorii osób, które nie muszą przedstawiać pełnomocnictw. Objęte są nim:
1.) Głowy państw, szefowie rządów, ministrowie spraw zagranicznych – mogą dokonywać wszelkich czynności związanych z zawarciem umowy.
2.) Szefowie misji dyplomatycznych – korzystają z domniemania tylko w stosunkach z państwem przyjmującym i dotyczy tylko przyjęcia tekstu.
3.) Przedstawiciele państwa przy organizacjach, organach lub konferencjach międzynarodowych – domniemanie dotyczy przyjęcia tekstu traktatu w ramach tego organu, organizacji lub konferencji międzynarodowej.
Uprawnienia są przedstawiane w komitecie pełnomocnictw. Bywa że tekst traktatu jest opracowywany przez kilka lat. Konwencja wiedeńska przyjmuje, że przyjęcie tekstu następuje przez:
- w głosowaniu większość 2/3 głosów państw obecnych i głosujących chyba że ustalono inną procedurę

Sposoby wyrażenia zgody w trybie:
a) prostym (przez podpisanie lub wymianę dokumentów tworzących tekst traktatu)
b) złożonym:
1. Ratyfikacja (akt głowy państwa)
2. Zatwierdzenie (dokonuje rząd, szef rządu, premier)
3. Przyjęcie traktatu
4. Przystąpienie do traktatu (w tym przypadku państwo nie uczestniczyło w negocjacjach)

Przyjęcie traktatu lub przystąpienie do traktatu - są stosowane w odniesieniu do różnych rodzajów umów, określony w prawie wewnętrznym tryb przyjęcia traktatu
Jeśli traktat zawiera się w trybie prostym może być wymagana określona ilość podpisów.
W trybie złożonym wymagane jest dalsze działanie państwa.

Tryb dużej ratyfikacji traktatów (wyrażenie zgody w ustawie) – z udziałem parlamentu zanim ratyfikuje głowa państwa.

Konstytucja RP wymienia 5 kategorii umów podlegających „dużej ratyfikacji”:
1.) umowy pokoju, sojuszy i układów wojskowych
2.) dotyczące praw i wolności obywateli
3.) członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych
4.) znacznego obciążenia finansowego państwa
5.) dotyczących kwestii regulowanych w ustawie

Art. 18 – obowiązek nie udaremniania celu i przedmiotu traktatu. Jeżeli państwo podpisze umowę i ją ratyfikuje to nie może podejmować działań udaremniających cel i przedmiot umowy.
Akt przyjęcia traktatu jest dokonywany na płaszczyźnie wewnętrznej.

Traktat wymaga określonej liczby dokumentów ratyfikujących aby dokument był wiążący. Dokumenty te przekazuje się depozytariuszowi traktatu.

Konwencja wiedeńska nie zawiera postanowień dotyczących rejestracji traktatów.

Art. 102. Karty Narodów Zjednoczonych – przewiduje obowiązek rejestracji traktatów zawieranych przez państwa członkowskie ONZ, niedopełnienie obowiązku rejestracji powoduje nieważność powołania się na taki traktat przed agendami ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych przyjęła mniej restrykcyjne sankcje za niedopełnienie obowiązku rejestracji niż Pakt Ligi Narodów (przy braku rejestracji traktat był nieważny – sankcja nieważności).

Instytucja zastrzeżeń – art.2
Zastrzeżenie do traktatu to jednostronne oświadczenia państwa zmierzające do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych niektórych postanowień traktatu w stosunku do państwa zgłaszającego zastrzeżenia.
Koncepcja zastrzeżeń wynika z tego, że niektóre umowy międzynarodowe mogą być akceptowane przez duża liczbę państw ale państwa te skłonne są przyjąć wprawdzie umowę tylko pewne postanowienia, uregulowania zawarte w umowie mogą tym państwom nie odpowiadać. Gdyby nie instytucja zastrzeżeń państwo miało by do wyboru albo związać się w całości traktatem, który nie jest w pełni przez to państwo akceptowany, albo po prostu zrezygnować z takiego traktatu i pozostać poza kręgiem stron traktatem związanych. Zastrzeżenie umożliwia państwu przyłączenie się do traktatu poprzez wprowadzenie z punktu widzenia tego państwa pewnych korekt w jego zobowiązaniach wynikających z tego traktatu tak aby to państwo mogło uznać, że ten traktat odpowiada jego oczekiwaniom.
Problem zastrzeżeń do traktatów został dość szczegółowo w konwencji przedstawiony. Zastrzeżenia są zgłaszane do traktatów wielostronnych. W przypadku umów dwustronnych koncepcja zastrzeżeń nie ma zastosowania. Zastrzeżenie zgłasza państwo w chwili wyrażania zgody na związanie się traktatem przy czym jeżeli jest to traktat zawierany w trybie złożonym to jeśli państwo sygnalizowało zastrzeżenie podpisując traktat to musi potwierdzić to zastrzeżenie dokonując aktu ratyfikacji, zatwierdzenia czy przyjęcia (gdy państwo ostatecznie wiąże się traktatem wtedy może zgłosić zastrzeżenia). Państwo albo chce wyłączyć pewne uregulowania, albo chce nadać tym postanowieniom nieco zmienioną postać.

Kryteria, warunki dopuszczalności zgłaszania zastrzeżeń. Można powiedzieć, że:
1.) traktat może generalnie zakazywać zgłaszania zastrzeżeń (np. Karta Narodów Zjednoczonych
2.) traktaty, które ograniczają możliwość zgłaszania zastrzeżeń (mogą albo wyłączyć pewne postanowienia do których nie wolno zgłaszać zastrzeżeń, albo mogą określać jakiego rodzaju zastrzeżenia nie mogą być zgłaszane)
3.) traktaty milczą na temat możliwości zgłaszania zastrzeżeń (z traktatu nie wynika czy można czy nie można i wtedy zgodnie z konwencją wiedeńską i wcześniej opinią doradczą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości można zgłaszać zastrzeżenie jeśli nie jest sprzeczne z celem lub przedmiotem traktatu)
4.) traktaty wyraźnie dopuszczają możliwość zastrzeżeń (sytuacja rzadka w praktyce traktatowej, traktowane jako zachęta do zgłaszania zastrzeżeń)

Skutek:
Zastrzeżenia komplikują obraz obowiązywania traktatu. Nie są czymś szczególnie pozytywnym z punktu widzenia obowiązywania traktatu, ale mają zapewnić temu traktatowi szerszy zakres obowiązywania i w celu przyciągnięcia większej liczby państw.
Jeżeli państwo złoży zastrzeżenie (zawsze musi nastąpić w formie pisemnej) to reakcja ze strony innych państw – stron traktatu może być dwojakiego rodzaju:
1.) inne państwo może przyjąć zastrzeżenie
2.) inne państwo może wyrazić sprzeciw wobec zastrzeżenia

Przyjęcie zastrzeżenia w myśl konwencji wiedeńskiej nie musi być wyraźne. W tej sytuacji działa domniemanie jego przyjęcia jeśli państwo milczy przez 12 miesięcy od jego zgłoszenia lub od wyrażenia zgody na związanie się tym traktatem. Przyjęcie zastrzeżenia powoduje, że te postanowienia, które były objęte zastrzeżeniem będą obowiązywały między tymi 2 państwami w takiej wersji w jakiej wynikało to z treści zastrzeżenia czyli przyjęcie zastrzeżenia oznacza, że państwo godzi się na tę propozycję, która była złożona w zastrzeżeniu. Konkretnie może to oznaczać uchylenie lub zmodyfikowanie pewnych postanowień.

Sprzeciw wobec zastrzeżenia może być albo sprzeciwem zwykłym, albo sprzeciwem kwalifikowanym.
Sprzeciw zwykły wobec zastrzeżenia powoduje, że postanowienia do których zgłoszono zastrzeżenia nie będą obowiązywały pomiędzy państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i które wyraziło taki sprzeciw. W pewnych sytuacjach czy to przyjęcie zastrzeżenia, czy wyrażenie sprzeciwu zwykłego może powodować w gruncie rzeczy ten sam skutek bo jeśli celem zastrzeżenia jest wyłączenie jakiegoś postanowienia to czy przyjmie się takie zastrzeżenie, czy wyrazi się sprzeciw skutek jest taki sam – postanowienie ulega wyłączeniu. Różnica jest wtedy kiedy celem zastrzeżenia jest zmodyfikowanie postanowień jeśli przyjmiemy to godzimy się na modyfikację, jeśli wyrazimy sprzeciw zwykły wyłączymy to postanowienie.
Sprzeciw kwalifikowany oznacza iż cały traktat nie wchodzi w życie pomiędzy państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany. Sprzeciw kwalifikowany to bardzo radykalna reakcja ze strony kontrahenta, który stwierdza, że skoro to inne państwo nie chce być związane jakimiś postanowieniami, czy chce je modyfikować to on wobec tego nie chce mieć żadnych stosunków traktatowych z takim partnerem. Taki traktat nie wchodzi w życie pomiędzy tymi państwami.

Konwencja wiedeńska przewiduje, że sprzeciwy wobec zastrzeżeń muszą być zgłaszane w formie pisemnej i państwo ma możliwość zarówno wycofania zastrzeżeń do niektórych postanowień traktatu jak też może np. wycofać swój sprzeciw na zastrzeżenia. Polska jak i inne państwa socjalistyczne w przeszłości zgłaszały np. zastrzeżenia do klauzuli sądowej w traktacie, bardzo często gdy traktat przewidywał jako tryb rozwiązywania sporów międzynarodowych to Polska za przykładem ZSRR zgłaszała zastrzeżenie nie godząc się na poddanie takiego sporu kompetencji MTS. Po okresie przemian ustrojowych te zastrzeżenia dotyczące klauzuli sądowej były wycofywane.
Zastrzeżenie jest „mniejszym złem” w stosunku do sytuacji kiedy państwa rezygnowały ze związania się traktatem wiedząc, że muszą taki traktat zaakceptować w całości. Instytucja zastrzeżenia kształtowała się w drodze zwyczaju i została potwierdzona postanowieniami konwencji wiedeńskiej.

Tymczasowe stosowanie traktatu

Konwencja wiedeńska mówi o tym, że strony mogą przewidzieć tymczasowe stosowanie traktatu albo wtedy kiedy traktat przewiduje taką ewentualność, albo kiedy same strony tak uzgodnią i niekiedy zdarza się że traktat uzyskuje stosowanie tymczasowo. To np. pozwala stosować traktat zanim zostanie przeprowadzona czasochłonna procedura ratyfikacyjna, Polska też stosowała niektóre postanowienia traktatowe tymczasowo. Komplikuje się to gdy tymczasowy okres wydłuża się niebezpiecznie i dlatego w ramach dyskusji na temat regulowania tego problemu w polskich przepisach dotyczących umów międzynarodowych zwracano uwagę iż ten czas powinien być limitowany i ograniczony. Stosuje się takie rozwiązanie np. gdy niektóre przepisy wymagają natychmiastowego stosowania, a proces uprawomocnienia trwa długo.

Zasada przestrzegania traktatu (Pacta sunt servanda).
Konwencja wiedeńska ujmuje tą zasadę w art. 26. W tytule umieszcza łacińską wersję tej zasady. Natomiast postanowienia tego artykułu mówią, że zasada ta dotyczy każdego traktatu będącego w mocy i przewiduje że taki traktat wiąże strony i powinien być stosowany w dobrej wierze.
Zasada dobrej wiary (bona fides) jest jedną z istotnych reguł prawa traktatów. Pojawia się kilkakrotnie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej. Dla wzmocnienia zasady art. 26. w art. 27. podkreślono iż państwo nie może powoływać się na swoje prawo wewnętrzne w celu usprawiedliwienia niewykonywania traktatu. Zasada ta wymaga dostosowania porządku wewnętrznego do przyjętych zobowiązań międzynarodowych. Jeśli państwo nie doprowadzi do zgodności swojego prawa wewnętrznego z tymi zobowiązaniami, wynikającymi z umów międzynarodowych to nie ma prawa potem wobec innych kontrahentów twierdzić, że nie wykonanie tej umowy wynika z niezgodności z jego prawem wewnętrznym.

Zakres terytorialny i czasowy stosowania traktatu

Ogólną zasadą dotyczącą zakresu terytorialnego jest zasada wynikająca z art. 29. Konwencji iż traktat wiąże państwo w stosunku do całego jego terytorium. Możliwa jest jednak sytuacja kiedy traktat dotyczy tylko pewnej części terytorium państwowego tzw. traktaty zlokalizowane dotyczy części terytorium państwa np. traktat dotyczący rzeki międzynarodowej, obszaru morskiego, przestrzeni powietrznej) lub traktat może zawierać klauzulę kolonialną lub klauzulę federalną.
Klauzula kolonialna, która często była stosowana przez państwa posiadające rozległe kolonie to klauzula na mocy której państwo – metropolia ogranicza stosowanie traktatu albo do swojego terytorium metropolitalnego, albo państwo mogło określić, do których terytoriów kolonialnych taki traktat będzie stosowany.
Klauzula federalna jest zamieszczana w traktacie jeżeli stroną takiego traktatu ma być państwo federacyjne, które przyznało uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych swoim częściom składowym (np. RFN, Szwajcaria). Jeżeli w traktacie jest zawarta klauzula federalna to od zgody władz poszczególnych części składowych zależy stosowanie tego traktatu na terytorium tych części składowych (np. władze Saksonii chcą by traktat obowiązywał na ich terytorium i jeśli wyrażą na to zgodę traktat ten ma zastosowanie do terytorium Saksonii)

Konwencja wiedeńska ujmuje też trochę zakresu czasowego stosowania traktatu. Można posłużyć się dwoma regułami temporalnymi znanymi jeszcze z prawa rzymskiego:

1.) Lex retro non agit – traktat wiąże tylko w stosunku do faktów i sytuacji, które miały miejsce po jego wejściu w życie w stosunku do państw, które związały się traktatem Traktat może niekiedy przewidywać retro aktywną moc (działanie wstecz).
2.) Lex posterior derogat legi priori – prawo późniejsze (traktat późniejszy) wyłączy stosowanie prawa (traktatu) wcześniejszego. Traktat wcześniejszy wiąże o tyle o ile można pogodzić jego postanowienia z postanowieniami traktatu późniejszego.
W prawie wewnętrznym zwykle kiedy uchwalana jest ustawa to postanowienia końcowe zawierają przepisy uchylające ustawę poprzednią. W przypadku umów międzynarodowych na ogół brak klauzuli uchylającej traktat poprzedni i w takim przypadku przyjmuje się założenie, że ma wiązać traktat późniejszy, a wcześniejszy o tyle o ile można go pogodzić z traktatem późniejszym. Sytuacja komplikuje się dodatkowo jeżeli różne kręgi kontrahentów zawarły te 2 traktaty (nie wszystkie państwa zawarły traktat wcześniejszy i traktat późniejszy) – zgodnie z konwencją obowiązuje zasada, że pomiędzy państwami, które zawarły obydwa traktaty wiąże traktat późniejszy, a wcześniejszy w razie zgodności z późniejszym. Natomiast gdy państwo zawarło obydwa traktaty a drugie zawarło tylko jeden z tych traktatów to ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje ten traktat, którego stronami są obydwaj kontrahenci.


Wykładnia traktatu
W przypadku wykładni traktatu mają zastosowanie zarówno normy dotyczące wykładni, które obowiązują w prawie wewnętrznym ale też prawo międzynarodowe przyjęło odrębne zasady wykładni ujęte w 3 zasadniczych koncepcjach:

a) koncepcja obiektywistyczna wykładni – traktat interpretujemy zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów i wyrażeń użytych w traktacie
b) koncepcja subiektywistyczna (intencjonalna) – odwołuje się do pierwotnego zamiaru, intencji stron, ustalanych w oparciu o materiały z prac przygotowawczych
c) koncepcja celowościowa (teleologiczna) – podporządkowuje się wykładnie traktatu jego celowi i przedmiotowi
Wszystkie te 3 koncepcje mają odzwierciedlenie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej.

Reguły wykładni:
- ogólna – zawiera 3 wskazówki interpretacyjne:
1. traktat powinien być interpretowany w dobrej wierze
2. zgodnie ze znaczeniem słów i wyrażeń użytych w traktacie
3. uwzględniać cel i przedmiot traktatu
Oprócz tekstu traktatu uwzględnić trzeba kontekst traktatu – przyjęte w związku z traktatem przez strony porozumienia i dokumenty. Interpretowany jest zarówno tekst, jak i załączniki.

- uzupełniająca – w 3 sytuacjach:
1. aby potwierdzić wynik wykładni na podstawie reguły ogólnej
2. jeśli mimo zastrzeżenia reguły ogólnej istnieje nadal niejasność, dwuznaczność
3. gdy reguła ogólna doprowadza do rezultatu absurdalnego, sprzecznego, np. Karta ONZ nie zawiera postanowień dotyczących opuszczenia organizacji.
Podczas konferencji w San Francisco państwa doszły do wniosku, że wystąpienie jest możliwe, pomimo tego, że w Karcie nie ma takiej regulacji.

· Zawarcie traktatu w kilku językach o jednakowym walorze prawnym powoduje trudności interpretacyjne. Wskazuje się jeden język autentyczny, służący do wyjaśnienia interpretacyjnego.
· W przypadku równorzędności mocy języków przyjmuje się domniemanie, że znaczenie postanowień traktatu jest takie samo.
· Ewentualnie szukamy takiego znaczenia, które jest kompromisowe, z uwzględnieniem celu i przedmiotu traktatu.

STOSUNEK PAŃSTWA TRZECIEGO DO TRAKTATU:

Przyjmuje się zasadę opartą na paremii, że traktat nie tworzy żadnych uprawnień ani obowiązków. Jeśli państwo trzecie, nie będące stroną traktatu ingeruje w stosunki między państwami bez ich zgody, przewiduje się istnienie uprawnienia bądź obowiązku w stosunku do niego:
1. na korzyść – pacta in favore terci
2. na niekorzyść – pacta in detrimentum terci

Ad1) - na korzyść -
- korzyść przyznana konkretnemu państwu
- korzyść przyznana grupie państw
- korzyść przyznana wszystkim państwom – żegluga na kanałach między USA a Panamą, Konstantynopolit. – wolność żeglugi.
- Domniemanie przyjęcia uprawnienia, jeśli państwo korzysta z niego. Strony traktatu nie mogą tych uprawnień ograniczać, ani cofnąć ich bez udziały państwa trzeciego, które staje się współdysponentem uprawnienia.

Ad2) - na niekorzyść -
- z konwencji wiedeńskiej wynika, że nałożenie zobowiązania wynika w sposób wyraźny – pisemny. Konwencja przewiduje jedynie wyjątek – państwo może przyjąć zobowiązanie bez uzyskania zgody, jeśli ten obowiązek wynika z ogólnie przyjętych zwyczajowych norm prawa międzynarodowego., np. obowiązek reparacji (reparacje wojenne)

ZMIANY W TRAKTACIE:

Zmiana w postaci wprowadzenia poprawek w traktacie może być akceptowana przez kilka stron, ale konsekwencją będzie jej obowiązywanie co do wszystkich stron (2/3). W Karcie ONZ zmiany są możliwe, jeśli wola zmian pochodzi od wszystkich.

MODYFIKACJE:

Poprawki dotyczące niektórych stron traktatu. Traktat może zakazywać modyfikacji, jeśli nie są zakazane, to należy uwzględnić:
- To, że modyfikacja nie może wpływać niekorzystnie na sytuacje pozostałych stron traktatu
- Nie może dotyczyć tych postanowień, których istnienie jest niezbędne dla osiągnięcia celu i przedmiotu traktatu.

Konwencja wiedeńska nie wprowadza pojęcia rewizji, ale jest to przydatne –

REWIZJA:

Dostosowanie całego traktatu do nowych potrzeb. Traktat niekiedy przewiduje odrębny tryb przeprowadzenia zmiany czy rewizji. Karta ONZ reguluje to odmiennie – zmiany są poddawane pod głosowanie Zgromadzenia Ogólnego ONZ.
Rewizja wymaga zwołania konferencji rewizyjnej.

NIEWAŻNOŚĆ I WYGAŚNIĘCIE TRAKTATU:

Konwencja wiedeńska szczegółowo te sprawy reguluje. Wynika z niej domniemanie ważności traktatu. Jeżeli ważność nie zostanie zakwestionowana z uwzględnieniem przyczyn zawartych w Konwencji wiedeńskiej, to traktat jest ważny. Istnieje 8 przyczyn nieważności traktatu (5 dotyczy nieważności względnej, 3 bezwzględnej)
Nieważność
1. względna –oznacza unieważnienie zgody państwa na związanie się traktatem. Państwo musi powołać się na przyczyny, które tą nieważność powodują. Możliwa jest konwalidacja traktatu – przywrócenie ważności, a także możliwa jest podzielność postanowień traktatu – stosuje się ją wtedy, gdy postanowienia dotknięte wadą można oddzielić od pozostałych postanowień (np. błąd, podstęp). Postanowienia, które wyłączymy musiały być istotne z punktu widzenia wyrażenia zgody państwa na związanie się traktatem, powinny stanowić pewna spójna całość.
2. bezwzględna – istnieje niezależnie od inicjatywy stron. Nie dopuszcza się tu konwalidacji. Powoduje, że traktat jest nieważny w całości.

Przyczyny nieważności względnej:
dotyczące prawa wewnętrznego –
1. naruszenie normy pr.wewnętrznego dotyczącej kompetencji zawierania traktatów, jeśli naruszenie jest oczywiste, dotyczy normy o podstawowym znaczeniu dla porządku wewn. państwa. (np. brak zgody Senatu USA na ratyfikację traktatu)
2. wiąże się z przekroczeniem ograniczenia pełnomocnictwa do zwierania traktatów, jeśli fakt zaistnienia ograniczenia był notyfikowany wszystkim umawiającym się państwom.
odnoszące się do wad oświadczenia woli:
3. Błąd:
Co do faktu lub sytuacji, a nie błąd co do prawa. Musi być na tyle istotny, że gdyby państwo o nim wiedziało nie zwarłoby traktatu
Niezawiniony i nie wynikający z niedbalstwa – państwo działało w sposób zgodny z regułami, lecz nie udało mu się błędu uniknąć. Nieważność z tego powodu jest rzadka, bo traktaty zawierane są przez osoby kompetentne. (najczęściej błąd geograficzny)
4. Podstęp =oszustwo – oszukańcze postępowanie innego państwa, by wprowadzić w błąd kontrahenta (kwalifikowana postać błędu) Podstęp również ma charakter wyjątkowy. Niekiedy może polegać na podaniu nieprawidłowych danych, czy na zaciemnieniu sytuacji – ogólne wykrętne wyjaśnienia.
5. Przekupienie przedstawiciela państwa = korupcja – korzyść, jaką uzyskuje przedstawiciel państwa, który działa na rzecz osoby, która dopuściła się korupcji niezgodnie z interesem państwa, które reprezentuje

Przyczyny nieważności bezwzględnej:
1. przymus w stosunku do przedstawiciela państwa – polega na groźbie czy użyciu siły (przymus fizyczny czy psychiczny) wobec przedstawiciela państwa, wskutek czego składa on złe oświadczenie woli.
2. przymus w stosunku do państwa w postaci groźby czy użycia siły niezgodnego z zasadami prawa międzynarodowego określonymi w KNZ – ta dopuszcza sytuacje, kiedy przymus jest dozwolony (uzasadniony i konieczny) – art.53 Konwencji wiedeńskiej.
3. sprzeczność traktatu z normą zaliczaną do ius cogens – bezwzględnie obowiązującym, imperatywnym. Normy ius cogens przyjęte są przez społeczeństwo międzynarodowe jako całość, nie dopuszczają wyjątków, odstępstw, nie mogą być uchylane, a jedynie zastępowane przez normy o tym samym charakterze (np. nienaruszalność granic, przestrzeganie podstawowych praw człowieka itp.). Traktat, który jest zawierany nie może być sprzeczny z już istniejącą normą.

WYGAŚNIĘCIE TRAKTATU:

Traktat przez pewien czas obowiązuje, a potem traci moc obowiązującą w odniesieniu do wszystkich państw, bądź tylko niektórych kontrahentów.
Przyczyny wygaśnięcia traktatu:
1. przewidziane w postanowieniach traktatu (nie wyczerpująco):
a. upływ czasu, na jaki traktat został zawarty (w przypadku traktatów terminowych nie zawierających klauzul prolongacyjnych)
b. Traktat zawiera warunek rozwiązujący – jego zaistnienie nie jest pewne, ale wraz z jego wystąpieniem traktat traci moc obowiązującą (np., powstanie sojuszniczego porozumienia UW – do momentu powstania ogólnoeuropejskiego traktatu dotyczącego bezpieczeństwa- w efekcie układ rozwiązano, nie czekając na spełnienie się warunku; porozumienie między USA a ONZ dotyczące nowojorskiej siedziby organizacji obowiązuje do momentu przeniesienia siedziby poza terytorium USA)
c. Wypowiedzenie traktatu zgodnie z jego postanowieniami – w pakcie zawarte są postanowienia, kiedy strona może wypowiedzieć traktat, w jakim to ma nastąpić trybie i kiedy to wypowiedzenie staje się skuteczne.
2. Nieprzewidziane w traktacie:
a. Automatycznie skutkujące wygaśnięciem traktatu z mocy prawa R