Mikołaj Rej - język utworów.

Renesans, w odróżnieniu od innych, to dość specyficzny, zawarty w materii z grubsza odmiennych wartości okres, w którym to szczególnej ewolucji uległy języki narodowe danych społeczności. Ewolucja ta nie polegała w większości przypadków na często utożsamianych z tym procesem zmianach w zapisie, czy wymowie, a bardziej na samym upowszechnieniu rodzimego słownictwa. Również na gruncie polskim możemy mówić o renesansowych poczynaniach poetyckich, czy też pisarskich, które to zawdzięczamy m.in.: Klemensowi Janickiemu, Janowi Kochanowskiemu i co najważniejsze Mikołajowi Rejowi, którego pierwotna polszczyzna jest dziś świadectwem budującego to się wówczas języka oficjalnego, opiewającego pod znakiem wszelkiej poprawności.

Mikołaj Rej przyszedł na świat w pierwszych latach XVI wieku, a jego późniejsze wytwory iście pisarskie, choć z elementami warsztatu poetyckiego sprawiły, iż to właśnie on uważany jest dziś za ojca języka polskiego. Niektóre ze źródeł umieszczają twórczość Reja jeszcze w wiekach średnich, podkreślając tym samym odmienność jego utworów od cechujących epokę, choćby pozycji włoskich, czy francuskich. Faktycznie dzieła te poruszają tematykę społeczną, religijną, a nawet polityczną i mają w przeważającej większości charakter parenetyczny. Idąc dalej tym tokiem rozumowania należy podkreślić, iż Rej nie zasługuje na miano prawdziwego humanisty, choć jego kunszt poetycki i wachlarz zdolności był porównywalny z owymi ludźmi. Przede wszystkim nie ukończył on żadnej z renomowanych uczelni, nie odnajdywał się we wszystkich dziedzinach nauki i z pewnością nie władał biegle greką, czy hebrajskim. Należy jednak zaznaczyć, że nie zawsze za zdolnościami, a nawet faktami stoją tytuły, czy miana. Mikołaj Rej w dużym jednak stopniu zasłużył na w/w przydomek ojca naszego języka, gdyż to właśnie on tworzył tylko i wyłącznie w języku polskim. Do najsłynniejszych pozycji w dorobku Reja zaliczyć z pewnością można: „Krótką rozprawę między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem”, „Żywot człowieka poczciwego” i utrzymany w tym samym porządku „Wizerunek własny człowieka poczciwego”. Rej opracował także wiele pieśni, moralitetów, a nawet kultywował średniowieczną tradycję tworząc misterium pt. „Żywot Józefa”.

Mówiąc o języku, stylu i kompozycji cechujących utwory Reja, należy przede wszystkim nadmienić o szlakach, które Rej przecierał swą twórczością. Jego język często uważany jest za średniowykształcony i potoczny. Język poety charakteryzuje się ponadto dużym konkretyzmem, realizmem i obrazowością, choć i indywidualizmem warsztatu autora. Pod piórem Reja często występują także zależności gramatyczne takie jak m.in.: obecność końcówki „-och” (w miejscowniku l. mnogiej rzeczowników męskich i nijakich), użycie pokrewnej końcówki „-ach” (pochodzi z odmiany żeńskiej), obecność zdrobnień. W języku poety występują także wyrazy, które w klika lat później wyszły już z języka. Rej unika także zapożyczeń.

Na zakończenie warto podkreślić pewien uniwersalizm połączony z pisarstwem Reja. Jego język bardzo przypomina prozatorski, jest mimo upływu lat żywy i co najważniejsze budzi nadal kontrowersje. Dlaczego więc niektórzy z nas utożsamiają Reja z niezrozumiałością, przestarzałością, czy nawet z polskim średniowieczem? Sen sus krypto to właśnie jemu zawdzięczamy renesansowy rozkwit naszego języka.