Powstanie listopadowe - jego przyczyny, przebieg i jego skutki

Przyczyny wybuchu postania

- W Królestwie coraz powszechniejsze stały się naruszenia konstytucji i praw przez cara Mikołaja I oraz jego urzędników. Władca nie zwoływał sejmu, działała cenzura i tajna policja, car nie wywiązał się z obietnic powiększenia Królestwa o dawne ziemie polskie, zawiedzione zostały nadzieje na odzyskanie pełnej niepodległości - skutkiem tego był znaczny wzrost niezadowolenia Polaków.

- Nastąpił rozwój tajnych organizacji konspiracyjnych: *Liberalna opozycja kaliska (Kaliszanie) – opozycja legalna (do 1820) - Wincenty i Bonawentura Niemojowscy, sprzeciwiano się łamaniu konstytucji, * w Wilnie: Zgromadzenie Filaretów (Przyjaciół cnoty) i Towarzystwo Filomatów (Przyjaciół nauki), * Towarzystwo Przyjaciół Pożytecznej Zabawy (Promieniści), * w Warszawie: Związek Przyjaciół (Panta Koina – z gr.wszystko wspólne), * Związek Wolnych Polaków (1819/20) – Maurycy Mochnacki, Witold Heltman, * o charakterze zbrojnym: Wolnomularstwo Narodowe (1918) – Walerian Łukasiński, dążono do powstania we wszystkich trzech zaborach, * Sprzysiężenie Podchorążych

- Do organizatorów sekcji konspiracyjnych coraz częściej zaczęły dochodzić pogłoski o wykryciu spisku przez cara.

- Zsyłki na Sybir, prześladowania za przekonania polityczne

- W tym czasie na arenie międzynarodowej dochodziło do wielu zmian mających wpływ także na sytuacje w kraju. Odzyskanie przez Grecję niepodległości (1829), wybuch rewolucji we Francji by obalić dynastię Burbonów – Ludwika zdetronizowano, na tron wstąpił Filip (lipiec 1830), powstanie narodowe Belgów przeciw przyłączeniu do Holandii pod berłem Holendrów (sierpień 1830) – zrywy te zakończyły się sukcesem, więc wzmogły nastroje niepodległościowe w Królestwie Polskim.

- Jednocześnie bano się, że wojsko polskie zostanie skierowane do tłumienia powstań w Belgii, Francji i Grecji. Car Mikołaj I chciał wysłać tam armię, a tym samym pozbyć się jej, zasłaniając się ustaleniami pochodzącymi ze Świętego Przymierza (1815 – dbanie i ład porewolucyjny, zachowanie równowagi) – to doprowadziło do buntu dowódców wojskowych.

- Ograniczenie autonomii Królestwa przez władze rosyjskie

- Wzrost niezadowolenia w armii (między innymi ze względu na osobę dowódcy - wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza - brata cara Mikołaja I)

- Idee i założenia romantyzmu – chęć odzyskania niepodległości nawet przy poświęceniu życia wielu osób

Grupy, jakie utworzyły się w stosunku do powstania i przyłączenia do niego chłopów:
Konserwatyści (Arystokracja), którymi dowodził książę Czartoryski – przeciwnicy powstania, chcieli dojść do ugody z carem, gdyż przypuszczali, że taki zryw zakończy się niepowodzeniem z powodu zbyt małej liczebności armii powstańczej. Bano się, że po klęsce powstania car zlikwiduje Królestwo. Konserwatyści nie chcieli dopuścić do powiększenia armii przez powołanie chłopów – to mogło doprowadzić do przekształcenia się powstania z takiego o charakterze narodowo-wyzwoleńczym w powstanie społeczne.
Kaliszanie – nie chcieli żadnych zmian, proponowali zastąpienie pańszczyzny czynszem.
Radykałowie – żądali pospolitego ruszenia, uwłaszczenia chłopów i wypłacenia odszkodowania ich panom, chcieli radykalnych zmian.
W końcu udział chłopów w powstaniu był b. nikły, zaniechano powoływania ich do wojska.

Przebieg

29/30 listopad 1830 r. Noc listopadowa - wybuch powstania. Brali w nim udział głównie studenci, których podzielono na dwie grupy: pierwsza - zaatakowała Belweder, jednak nie osiągnęli celu, ponieważ wielki książę Konstanty ocalał i uciekł z Warszawy; druga - podpaliła browar na Solcu, opanowała arsenał broni i nawoływała cywili do przyłączenia się do zrywu. Arystokracja natomiast zwołała posiedzenie Rady Administracyjnej (organizacja przeciwna powstaniu) i wydała odezwę nawołującą do spokoju, jednocześnie podjęła rozmowy z Konstantym.

1 grudnia 30 - spiskowcy w odpowiedzi zawiązali Towarzystwo Patriotyczne (przywódcą został Joachim Lelewel) - miało ono charakter rewolucyjny, żądało: zaprzestania rozmów z Rosją i liberalizacji (wolności w życiu społecznym).Pod naciskiem Towarzystwa Rada Administracyjna utworzyła i powołała Rząd Tymczasowy na czele z Czartoryskim, w którego skład wszedł także Lelewel (nowy rząd miał podobny program jak Rada Administracyjna);

5 grudnia 30 - ogłoszono dyktature gen. Józefa Chłopickiego, doświadczonego dowódcy z armii napoleońskiej (przeciwnik powstania, dążył do ugody z Mikołajem I) - nakazał on rozbroić lud warszawski;

18 grudnia 30 - ku wściekłości Chłopickiego, sejm uznał powstanie za narodowe, ponieważ Mikołaj I zarządał bezwarunkowej kapitulacji (Mikołaj I chciał wykorzystać powstanie jako pretekst zlikwidowania autonomii królestwa);

25 stycznia 31 - detronizacja Mikołaja I – przekreślało to nadzieję na ugodę z carem.Sejm wybrał, na miejsce Chłopickiego, nowego naczelnego wodza, człowieka o marnych zdolnościach wojskowych - Michała Radziwiłła;
początek lutego 31 - rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska: Rosja - 130 tys żołnierzy (gen. Dybicz później Paskiewicz), Polska - 50 tyś.żołnierzy (Radziwiłł i Chłopicki)

14 luty 31 bitwa pod Stoczkiem i zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem Dwernickiego. Rozpoczyna się pasmo sukcesów Polaków, armia rosyjska nie może przedrzeć się przez Wisłę, zostaje utrzymana na jej prawym brzegu. Luty – marzec wciąż zwycięskie bitwy pod Dobrem, Olszynką-Grochowską. Nowym dowódcą powstania zostaje gen. Skrzynecki – wielki przeciwnik zrywu, robił wszystko po to by go zahamować.
Wiosna – epidemia dziesiątkująca żołnierzy rosyjskich.

26 maj 31 – klęska Polaków pod Ostrołęką, spowodowana zbytnim ociąganiem się z działaniami. Rosjanie przedostają się na lewy brzeg Wisły.
Lipiec-sierpień – armia rosyjska zaczyna zamykać pierścieniem obronę Warszawy, powstańcy nie otrzymują oczekiwanej pomocy ze strony Francji (nowy władca Filip nie chciał narażać się potężnej Rosji). Wciąż zmieniają się przywódcy powstania (Skrzynecki, Dembicki, Krukowiecki), lecz tak naprawdę żaden z nich nie wierzy w jego powodzenie.

6 wrzesień 31 – zakleszczenie Warszawy od wschodu i zachodu, szturm na najdłużej broniącą się Wolę.

8 września 31 – ostateczna kapitulacja Warszawy.

Przyczyny upadku

- Zła, chaotyczna organizacja, brak konkretnego planu
- Rozbieżność myśli politycznych Polaków i różnych grup społecznych
- Brak odpowiedzialnego i zaangażowanego człowieka, który mógłby przejąć dowództwo. Jeśli już go wybrano to nawet on sam nie wierzył w powodzenie powstania.
- Częste wycofywanie wojska (np.6 listopada wycofanie 20 tys.żołnierzy z Warszawy) i kierowanie go na tereny gdzie tak naprawdę nie było potrzebne.
- Nie udało się do powstania zaangażować chłopów.
- Ociąganie się z działaniami
- Mała liczebność armii polskiej w stosunku do rosyjskiej (50 do 115 tys.)
- Zmarnowanie szansy utrzymania Rosjan na prawym brzegu Wisły

Skutki

- Zamykanie żołnierzy w obozach odosobnienia, gdzie musieli pracować a rzecz Rosji, zsyłki na Sybir
- Wielka emigracja – 10 tys.osób uciekło do Francji, Stambułu i Stanów Zjednoczonych. Uciekinierzy zostali zaocznie skazani na najcięższe kary, ich mienie skonfiskowano i oddano zasłużonym żołnierzom rosyjskim.
- Rozwiązanie polskiej armii, żołnierzy wcielono do wojsk rosyjskich i wysyłano na granicę rosyjsko-chińską co było równoznaczne z karą śmierci (służba trwała 25 lat).
- Represje carskie
- Chciano zintegrować ziemie polskie z rosyjskimi, car Mikołaj I zmienił status Królestwa na jedną z prowincji Rosji
- Era Paskiewicza - Paskiewicz uzyskał władzę w Królestwie
- Królestwo musiało ponosić koszty utrzymania 100 tyś. okupacyjnej armii rosyjskiej, która stale obecna była w Królestwie, gotowa do stłumienia jakichkolwiek buntów.
- budowa cytadeli, która miała pilnować buntowniczego miasta Warszawy. Rozbudowa twierdzy w Modlinie.
- Zniesienie konstytucji i zastąpienie jej statutem organicznym znoszącym autonomię Królestwa, likwidacja sejmu, rządu, namiestnik, przekreślenie niezawisłości sądów, wprowadzenie urzędników carskich na urzędy Królestwa
- budżet państwa włączono do Rosji
- zniesienie podziału administracyjnego i wprowadzenie guberni
- Ograniczenie samodzielności Rzeczypospolitej Krakowskiej, władza nad nią przeszła w ręce komisarzy rosyjskich
- Konfiskacja dóbr narodowych na rzecz Rosji, grabienie majątków, wywożenie dzieł sztuki.
- Podjęto akcję rusyfikacji – zamykano polskie szkoły, kościoły zamieniano na cerkwie, księży zsyłano na Syberię, uważano, że kościoły są ośrodkami krzewienia patriotyzmu.
- Językiem narodowym stał się język rosyjski.
- ostra cenzura uniemożliwiała rozwój literatury , prasy i wydawnictw.
- Likwidacja Uniwersytetu Warszawskiego (1831), Wileńskiego (1832), rozwiązanie Towarzystwa Trzyjaciół Nauk, zabroniono publikacji i czytania dzieł: Mickiewicza, Słowackiego, Lelewela
- Mikołaj I odnowił Święte Przymierze - był to układ w sprawie zwalczania ruchów rewolucyjnych i narodowowyzwoleńczych w Europie, z Austrią i Prusami w 1833.
- pogorszeniu uległa sytuacja szlachty polskiej (konfiskaty i prześladowania).
- zniesienie protekcyjnej bariery na zboża z Rosji spowodowało spadek jego cen na rynku w Królestwie.
- sytuacja chłopów uległa pogorszeniu (na ogół chłop czynszowy nie miał się lepiej niż pańszczyźniany, ponieważ szlachcic narzucał mu za duży czynsz), majątki ziemskie przechodziły na gospodarkę specjalistyczną i hodowlę (rozwój hodowli rugował jednak z ziemi chłopa);
- car podwyższył taryfę celną na towary wywożone z Królestwa do Cesarstwa; w pierwszej kolejności dotknęło to zakłady włókiennicze nastawione na przywóz surowca z Rosji i reeksport gotowej produkcji (car chciał uniknąć konkurencji przemysłu polskiego);
- znacznie zwiększył produkcję przemysł ciężki, zwłaszcza kopalnie i huty rządowe. (+)
- dopiero w 1850 roku rząd carski dążąc do połączenia Królestwa z resztą imperium zniósł granicę celną pomiędzy Kólestwem a Rosją, dzięki czemu zwiększyły się obroty handlowe z Rosją i udostępniono surowce po korzystniejszych cenach. (+)