Polska Partia Robotnicza

PPR - Polska Partia Robotnicza

Partia komunistyczna, utworzona w 1942 r. na mocy decyzji Międzynarodówki Komunistycznej. Jej programem była:
- walka zbrojna z Niemcami,
- rewolucyjna przebudowa powojennej Polski,
- ścisły związek z ZSRR (PPR i państwa polskiego).

Utworzyła:
- Gwardię Ludową (1942 r.),
- Związek Walki Młodych (1943 r.),
- Armię Ludową i Krajową Radę Narodową (1944 r.).

PPR nie uznawała legalności władz państwa polskiego na uchodźstwie. Od 1944 r. na terenach wyzwolonych przejmowała władzę i tworzyła system polityczny (KRN, PKWN, Rząd Tymczasowy) z zakresem samodzielności oraz kompetencjami określonymi przez władze sowieckie. Dysponując wojskiem, policją polityczną (Urząd Bezpieczeństwa) i propagandą zwalczała Polskie Państwo Podziemne. Do 1947 umocniła swoją pozycję, przełamując terrorem opór legalnej opozycji (PSL) i podziemia, dążyła zarazem do uzyskania poparcia różnych grup społecznych dla przebudowy kraju (reforma rolna, upaństwowienie przemysłu i handlu, zasiedlenie Ziem Zachodnich i Północnych). W 1948 r. rozpoczęła szybką stalinizację Polski (przekształcanie państwa i gospodarki wg wzorów sowieckich). Czołowymi działaczami byli: Marceli Nowotko, Bolesław Mołojec, Paweł Finder (zginęli podczas wojny, W. Gomułka, B. Bierut. W 1948 r. połączyła się z Polską Partią Socjalistyczną, tworząc PZPR.

PZPR - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Partia komunistyczna utworzona 15 XII 1948 r. na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS (jednocześnie I Zjazd PZPR). Powstała na warunkach narzuconych przez kierownictwo PPR, po wyeliminowaniu z PPS niezależnych przywódców i przeprowadzeniu masowej czystki wśród członków (usunięcie ponad 82 tys. osób). Do 1989 r. odgrywała rolę kierowniczą w systemie politycznym i gospodarce Polski.

Podstawa ideowa - marksizm-leninizm
Cel perspektywiczny - zbudowanie w Polsce ustroju socjalistycznego
Zasada życia wewnątrzpartyjnego - centralizm demokratyczny
Struktura organizacyjna - tworzona wg zasady produkcyjno-terytorialnej (podstawowe ogniwo: podstawowa organizacja partyjna (POP) w zakładzie pracy, instytucji, organizacji)
Najwyższa władza - Zjazd PZPR, a między Zjazdami Komitet Centralny (KC)

Dominująca pozycja zawodowego aparatu partyjnego w Biurze Politycznym (ścisła grupa kierownicza), sekretariacie KC i jego wydziałach, organach wykonawczych (egzekutywach) komitetów wojewódzkich i innych instancji. Na czele partii stoi I sekretarz KC. Kolejno tę funkcję pełnili (do 1954 r. Przewodniczący KC): Bolesław Bierut (21 grudzień 1948 r. - 12 marzec 1956 r.), Edward Ochab (20 marzec 1956 r. - 21 październik 1956 r.), Władysław Gomułka (21 październik 1956 r. - 20 grudzień 1970 r.), Edward Gierek (20 grudzień 1970 r. - 6 wrzesień 1980 r.), Stanisław Kania (6 wrzesień 1980 r. - 18 październik 1981 r.), Wojciech Jaruzelski (18 październik 1981 r. - 29 lipiec 1989 r.), Mieczysław Rakowski (29 lipiec 1989 r. - 27 styczeń 1990 r.).

PZPR kontynuowała politykę PPR sformułowaną w okresie od lipca do września 1948 r., po odsunięciu sekretarza generalnego, Władysława Gomułki (pod zarzutem odchylenia "prawicowo-nacjonalistycznego"). Realizowała program przyspieszonej stalinizacji Polski - m.in. tworzenie systemu instytucji państwowych i organizacji społeczno-politycznych kontrolowanych przez partię komunistyczną, budowa przemysłu, głównie ciężkiego, kolektywizacja rolnictwa, rozbudowa instytucji i środków represji w ramach Planu 6-letniego.

Po śmierci Stalina w 1953 r. następuje stopniowa krytyka wcześniejszej polityki partii, nasilona po XX Zjeździe KPZR (luty 1956 r.), śmierci Bieruta oraz wystąpieniach robotniczych w Poznaniu, związana z walką frakcyjną w KC i Biurze Politycznym (tzw. puławianie i natolińczycy). Nastąpiło wyeliminowanie części przywódców, obciążanych odpowiedzialnością za dotychczasową politykę (Jakub Berman, Hilary Minc).

W październiku 1956 r. nastąpił zwrot polityczny (przesilenie październikowe), poparty przez większość społeczeństwa - powrót Gomułki do życia politycznego, częściowa demokratyzacja systemu sprawowania władzy państwowej i modernizacja polityki gospodarczej bez istotnych zmian wewnętrznych w PZPR. W następnych latach następuje rywalizacja zwolenników kontynuacji ograniczonych refom (rewizjonistów) z rzecznikami zachowania istniejącego systemu politycznego i gospodarczego (dogmatycy) przy utrzymywaniu przez Władysława Gomułkę pozycji arbitra. Po 1960 r. następuje stopniowa eliminacja "puławian" i wzrost wpływów grupy związanej z ministrem spraw wewnętrznych, gen. M. Moczarem, z próbą wykorzystania przez nią studentów w celu przejęcia władzy (wydarzenia marcowe 1968 r.).

W grudniu 1970 r. po grudniowym buncie robotniczym na Wybrzeżu zmiana kierownictwa PZPR (funkcję I sekretarza objął Edward Gierek) i polityki, głównie ekonomicznej (koncepcja szybkiego rozwoju gospodarczego przy wykorzystaniu kredytów zagranicznych, rozwój konsumpcji) przy jednoczesnym dążeniu do utrwalenia systemu politycznego. W 1976 r. wprowadzono do Konstytucji PRL zapis o PZPR jako o "przewodniej sile społeczeństwa". Od 1975 r. w warunkach załamywania się polityki "dynamicznego rozwoju" początek tzw. "propagandy sukcesu". W tym czasie wystąpił gwałtowny wzrost liczby członków partii (w latach 1976-80 ponad 1 mln nowo przyjętych, łącznie w 1980 r. - 3150 tys. członków (!)).

W latach 1980-81 występują spory wewnętrzne, połączone z narastającą konfrontacją z NSZZ "Solidarność", polityka "socjalistycznej odnowy" (ograniczonej modernizacji systemu politycznego i reform gospodarczych), samorzutna aktywność części członków PZPR, m.in. tworzenie porozumień pomiędzy POPami - tzw. struktur poziomych. Jednocześni następuje spadek liczby członków, głównie w środowiskach robotniczych, do ok. 2 mln. Od okresu stanu wojennego następuje spór zwolenników zasadniczej przebudowy partii i państwa ("liberałowie", o orientacji głównie socjaldemokratycznej) z jej przeciwnikami (tzw. beton), w warunkach chronicznego kryzysu gospodarczego gospodarczego i politycznego. W latach 1988-1989 koncepcja Okrągłego Stołu i zawarcie porozumienia z głównymi siłami opozycji politycznej ("Solidarność"). Po przegranych wyborach parlamentarnych w czerwcu 1989 r. oddanie władzy. 27 stycznia 1990 r. miał miejsce ostatni, XI Zjazd PZPR, na którym podjęto decyzję o samorozwiązaniu (część członków utworzyła dwie partie: SdRP i Polską Unię Socjaldemokratyczną).