Geneza relacji Ukrainy z Unią Europejską i ewolucja wzajemnego postrzegania

ROZDZIAŁ I. Geneza relacji Ukrainy z Unią Europejską i ewolucja wzajemnego postrzegania

1. Pierwsze kontakty oraz ewolucja stosunków pomiędzy Ukrainą a UE na arenie międzynarodowej
„Wektor Europejski” dla ukraińskiej dyplomacji jest strategicznie ważnym priorytetem dla Ukrainy. Dokument „Osnovnye napravleniya vneshney politiki Ukrainy”1 przyjęty przez Radę Najwyższą w 1993 roku, podkreśla, że długofalowym celem ukraińskiej polityki zagranicznej jest członkostwo Ukrainy we Wspólnocie Europejskiej, a także w strukturach paneuropejskich.

Od czasów proklamacji niepodległości Ukrainy w 1991 r. stało się jasne, że największe państwo po wzlędem teryroryalnym na terenie kontynentu europejskiego jest jednym z kluczowych elementów współprac, wojskowej, politycznej gospodarczej, naukowej i kulturalnej w Europie.

Od października 1993 r. w Kijowie działa Komitet Współpracy między Ukrainą a UE, podobny do istniejących w krajach stowarzyszonych z UE. Niewątpliwie, ważnym wydarzeniem w stosunkach między Ukrainą a UE było podpisanie Porozumienia o Partnerstwie i Współpracy między UE a Ukrainą, Partnership and co-operation agreement between the European communities and their member states, and Ukraine2. Dokument ten, podpisany 14 czerwca 1994 r. w Brukseli przez przedstawicieli obu stron, ustanowił stabilny dialog polityczny, gospodarczy i kulturowy między krajami UE z jednej strony a Ukrainą z drugiej. Artykuły 85 i 90-92 zostały zatwierdzone przez Radę Współpracy i Komisję Współpracy Parlamentarnej, składającą się z ukraińskich i europejskich posłów.
Należy zauwazyć, iż Ukraina była pierwszą republiką byłego ZSRR, która podpisała taką umowę. Dokument ten zawiera 1009 artykułów, 5 aneksji i protokół w sprawie wzajemnej pomocy w zakresie ceł handlowych (do 2004 r.) 3 . Porozumienie przewidywało system regularnych konsultacji na różnych szczeblach, tworząc podstawę stabilnego dialogu politycznego między Ukrainą a UE.

Ciekawe jest, że Rada Najwyższa Ukrainy ratyfikowała tę umowę już w listopadzie 1994 r., natomiast kraje UE-15 dopiero w lutym 1998 r. W lutym 1996 zaczyna obowiązywać umowa przejściowa w sprawie handlu między obiema stronami, która przestała być skutecznea 1 marca 1998 r. wraz z wejściem w życie umowy o partnerstwie i współpracy między Ukrainą a UE4. Wprowadzenie tego ważnego dla Ukrainy dokumentu, w przypadku wszystkich korzystnych postanowień umowy o partnerstwie i współpracy z UE oraz szacunku dla wybranego kursu polityki zagranicznej, otworzyło perspektywę partnera stowarzyszonego z UE w przyszłości. Później, w 1994 r., UE przyjęła kolejny istotny dokument, Wspólne stanowisko na temat Ukrainy, który określiła główne kierunki współpracy UE z Ukrainą.
Rozwój bliskich stosunków politycznych z Ukrainą i wprowadzenie współpracy ukraińsko-europejskiej na nowy poziom zostały określone jako obszary priorytetowe w stosunkach z państwem ukraińskim. Wymienia się „wspieranie demokracji” na Ukrainie za pomocą konsultacji w sprawie rozwoju nowych przepisów i praktycznego wsparcia w tworzeniu demokratycznych instytucji; wsparcia reform rynkowych i pomoc w stabilizacji ukraińskiego systemu gospodarczego5.

W 1995 r. Prezydent ZPRE6 Miguel Ángel Martínez powiedział, że Europa jest gotowa na bliską współpracę z Ukrainą: „Ukraina, wkrótce zostanie przyjęta do rodziny europejskich partnerów, co przyda się zarówno Ukrainie, jak i całej Europie”7. Udział Ukrainy w projektach europejskich wzbogaci doświadczenia i uczucia całej europejskiej społeczności. W tym samym roku Komitet Ekonomiczno-Społeczny UE przyjął i opublikował podsumowanie dotyczące stosunków UE z Rosją, Ukrainą i Białorusią. Dokument ten zawierał zalecenia i komentarze na temat europejskiej polityki wobec tych państw, przede wszystkim w odniesieniu do ich ambicji względem przyłączenia się do zjednoczonej Europy. Autorzy dokumentu przyznali, że, rzeczywiście, zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej każde państwo „europejskie” może ubiegać się o członkostwo w niej, jednocześnie wyjaśniając, że „wyraz ten obejmuje geograficzne, historyczne i kulturowe elementy, z których składa się tożsamość europejska”. W związku z tym państwa ubiegające się o członkostwo powinny mieć świadomość problemów, które mogą powstać w związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Ponadto sama UE potrzebowała czasu, aby dostosować się do nowych warunków. Między innymi z tych względów Komitet nie wspierał szybkiej ekspansji na Wschód oraz masowego przyjęcia nowych członków UE bez spełnienia niezbędnych warunków.

20 grudnia 1996 r. przyjęto w Brukseli Plan działania UE dla Ukrainy8 . Komisja Europejska zaproponowała, aby kontynuować wspieranie przemian demokratycznych na Ukrainie i rozwijać współpracę z nią, nie dając kierownictwu ukraińskiemu jasnej odpowiedzi na temat miejsca Ukrainy w Europie. Ogólnie rzecz biorąc, koncepcja planu działania dla Ukrainy powtórzyła przepisy wspólnego stanowiska z 1994 r. Wśród głównych obszarów pomocy państwu ukraińskiemu wymieniono wspieranie reform gospodarczych na Ukrainie i transformację społeczeństwa ukraińskiego, wprowadzenie Ukrainy do europejskiego systemu bezpieczeństwa oraz wzmocnienie współpracy regionalnej, pogłębienie stosunków umownych i reformę sektora energetycznego. W planie działania przewidziano zwiększenie liczby kontaktów politycznych na wszystkich szczeblach, w tym spotkań wielostronnych; rozszerzenie dialogu politycznego w kwestiach bezpieczeństwa i rozwój wspólnych punktów odniesienia z Ukrainą w dziedzinie stosunków międzynarodowych w oparciu o wspólne interesy; pogłębienie kontaktów z Unią Zachodnioeuropejską i interakcje w ramach OBWE na rzecz stopniowej integracji Ukrainy z europejskim systemem bezpieczeństwa. Parlament Europejski zatwierdził ten dokument dopiero wiosną 1998 r., po wejściu w życie umowy o partnerstwie i współpracy między UE a Ukrainą. Plan działania z 1996 r. uznał włączenie Ukrainy w sferę interesów europejskiej polityki zagranicznej w postaci niezależnego podmiotu. Planowano rozmaite sposoby zreformowania kraju, aby zbliżyć go standardów europejskich, jednak nie określono warunków, formy, ani nawet możliwość przystąpienia Ukrainy do Unii. Zgodnie z tym planem Ukraina do 1999 r. miała otrzymać 700 milionów dolarów. Unia Europejska obiecała także dodatkowe fundusze na zamknięcie elektrowni jądrowej w Czarnobylu9. W marcu 1997 r. otwarto w Kijowie Centrum Dokumentacji UE. Jednym z jego zadań było promowanie reformy ustawodawstwa ukraińskiego zgodnie ze standardami europejskimi. Do przykładów tego działania należy uchwała Rady Ministrów Ukrainy10. Biorąc pod uwagę te wszystkie działania nawet wtedy można było poczuć „obecność” UE na Ukrainie11.

5 września 1997 w Kijowie odbył się pierwszy szczyt Ukraina – UE, w którym obie strony potwierdziły chęć dalszej współpracy i zauważyłi szybką ratyfikację Porozumienia o Partnerstwie i Współpracy między UE a Ukrainą. Jak wspomniano powyżej, od 1 marca 1998 r w życie weszła umowa o współpracy Ukrainy z UE, która przeniosła stosunki między obiema stronami na nowy poziom i otworzyła perspektywę stowarzyszonego członkostwa Ukrainy w UE. Niewątpliwie Unia była gotowa do współpracy z Ukrainą, a ona widziała swoją przyszłość w zjednoczonej Europie. „Ukraina aktywnie integruje się i znajduje w tym poparcie i zrozumienie” jak słusznie zauważył ukraiński minister spraw zagranicznych Borys Tarasiuk12. Ukraina w stosunku do UE pełni funkcję partnera strategicznego, przede wszystkim ze względu na wspólne sfery interesów: bezpieczeństwo i pokój na kontynencie, współpracę gospodarczą, więzi kulturowe itp. Dowodem na to są konstruktywne kroki ku dwustronnej współpracy. Obie strony wykazały, jakie są wzajemne relacje w krajowej strategii politycznej. Jeśli chodzi o UE, podstawowe podejście do stosunków z Ukrainą zostało określone w „Strategii Ogólnej” obowiązującej od 1999 roku. Stanowisko Ukrainy w zakresie integracji europejskiej zostało scharakteryzowane w strategii integracji europejskiej w 1998 r.13, podpisanej przez prezydenta Kuczmę, i wspierane przez Parlament.
Porozumienie od 1998 r. podkreśla poszanowanie podstawowych wartości, jako podstawę współpracy, zapewnia odpowiednie ramy dla dialogu politycznego, wprowadza podstawowe wspólne cele w oparciu o harmonijne stosunki gospodarcze, zrównoważony rozwój, współpracę wielu gałęzi przemysłu oraz wspieranie wysiłków Ukrainy w kierunku demokracji i ustanowienia sieci instytucjonalnych w celu osiągnięcia tych celów. Zawarto kilka odrębnych umów w dziedzinie handlu, nauki i technologii oraz energii jądrowej.

W lipcu 2002 r. Ukraina otrzymała „specjalny status sąsiada”, który zapewnia złagodzenie reżimu kontrolowanej migracji. Podczas wizyty we Włoszech w dniach 27-28 listopada 2002 w Rzymie, przydent Kuczma wezwał Unię Europejską do określenia roli i miejsca Ukrainy w przyszłej Europie: „kraj w warunkach niepewności nie może żyć”14.Ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej Romano Prodi stwierdził jednak, że w rozszerzonej UE dla Ukrainy nie ma miejsca. Sam fakt, zdaniem Prodiego, że Ukraińcy lub Ormianie czują się Europejczykami, nie ma dla niego znaczenia, ponieważ w ten sam sposób Nowozelandczycy czują się Europejczykami15.

W 2002 r. Leonid Kuczma nakreślił cel podpisania porozumienia o stowarzyszeniu Ukrainy z UE, a tym samym formalnie rozpoczął proces integracji europejskiej. W 2004 r. Ukraina rozpoczęła wdrażanie planu „Ścieżka integracji europejskiej”, który został uwzględniał projekt rozwoju do 2015 r. i miał na celu stworzenie warunków do przystąpienia do UE. W 2004 r. Komisja Europejska przyjęła plan działania UE-Ukraina w celu pogłębienia współpracy, w szczególności w takich obszarach, jak energia, transport, środowisko, ułatwienia wizowe itd.

Wraz dojściem do władzy Wiktora Juszczenki w na początku 2005 roku europejskie procesy integracyjne zostały zidentyfikowane jako priorytety polityki zagranicznej Ukrainy w najbliższych latach16. Jednak proces ten nie został wdrożony aż do 2007 r., kiedy pojawiła się kwestia zawarcia szerszego porozumienia między Ukrainą a UE 17 . Od 2007 r. Komisja Europejska rozpoczęła negocjacje z Ukrainą w sprawie nowej umowy podstawowej, „O stowarzyszeniu Ukrainy i Unii Europejskiej”18, zaś w 2008 r. rozpoczęto negocjacje w sprawie przygotowania umowy w sprawie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu (DCFTA19) w ramach układu o stowarzyszeniu.

Maj 2009 r. to czas, gdy Ukraina, wraz z pięcioma innymi byłymi republikami radzieckimi, wzięła udział w nowej inicjatywie Unii Europejskiej pt. „Partnerstwo Wschodnie”. Głównym celem, jaki zakładano, było „stworzenie warunków koniecznych do przyspieszenia integracji politycznej i gospodarczej między Unią Europejską a zainteresowanymi krajami partnerskimi na rachunek pomocy w reformach politycznych i społeczno-gospodarczych w państwach członkowskich Partnerstwa Wschodniego. Główne priorytety reform w krajach partnerskich i ich współpraca z UE uwzględniają następujące obszary 20:
• Demokracja, poprawa zarządzania i zapewnienie stabilności;
• Integracja gospodarcza i konwergencja z sektorowymi politykami gospodarczymi UE, w tym tworzenie stref wolnego handlu;
• Bezpieczeństwo energetyczne;
• Rozwój kontaktów międzyludzkich (liberalizacja reżimu wizowego i nasilenie walki z nielegalną migracją)21.
Wiktor Janukowycz, który objął urząd prezydenta Ukrainy w marcu 2010 r., kontynuował dążenie Ukrainy w kierunku integracji europejskiej. Sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy Andrij Klyuyev zapewnił, że „pragnienie pełnej konwergencji z UE pozostaje priorytetem strategicznym Ukrainy i jedną z kluczowych kwestii bezpieczeństwa narodowego”22.

Na szczycie Ukraina – UE w listopadzie 2010 r. podpisany został „Protokół do Umowy o partnerstwie i współpracy w zakresie podstawowych zasad uczestnictwa w programach UE”, który przewiduje, że przedstawiciele Ukrainy będą mogli uczestniczyć w programach UE jako obserwatorzy, jak również być częścią komitetów programów, którym Ukraina udzieli wsparcia finansowego. W lutym 2011 r. Ukraina stała się pełnoprawnym członkiem Europejskiej Wspólnoty Energetycznej, której celem jest stworzenie jednolitego rynku energii elektrycznej i gazu w UE i Europie Południowo-Wschodniej.

Proces integracji zaburzyło aresztowanie ukraińskiego lidera opozycji Julii Tymoszenko w sierpniu 2011 roku, a werdykt wydany przeciwko niej wywołał bardzo negatywną reakcję zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i Unii Europejskiej23.

Tekst nowego „Układu stowarzyszeniowego” został sfinalizowany już w listopadzie 2011 roku, ale ze względu na skomplikowane stosunki między UE a Ukrainą, jego podpisanie zostało przesunięte kilka razy, kiedy to Unia Europejska przedstawiła szereg warunków wstępnych. Dopiero 30 marca 2012 r. szefowie delegacji Ukrainy i Unii Europejskiej parafowali „Układ Stowarzyszeniowy, a 19 lipca 2012 r. „Porozumienie o pogłębionej i kompleksowej strefie wolnego handlu”. W lipcu 2012 r. Ukraina i UE uzgodniły wprowadzenie poprawek do umowy w sprawie ułatwień wizowych24. W marcu i kwietniu 2013 r. Rada Najwyższa Ukrainy i Parlament Europejski ratyfikowały te porozumienia. Pomimo całorocznej krytyki sytuacji na Ukrainie ze strony Unii Europejskiej, 10 grudnia 2012 roku Rada Ministrów UE Zagranicznych przyjęła opinię w sprawie Ukrainy, w której wyraziła gotowość do podpisania „Układ stowarzyszeniowy Ukraina-Unia Europejska”25 na szczycie „Partnerstwa Wschodniego” w Wilnie w listopadzie 2013 r. pod warunkiem, że Kijów wykaże zdecydowane działania i namacalne postępy w reformowaniu ustawodawstwa wyborczego, zajmie się problemem selektywnej sprawiedliwości i kontynuowaniem reform26.

18 listopada 2013 r. odbyło się spotkanie Rady Europejskiej na szczeblu ministrów spraw zagranicznych, które zostało zaplanowane, aby podjąć ostateczną decyzję, czy podpisać umowę o współpracy z Ukrainą na szczycie w Wilnie w dniach 28-29 listopada. Rada nie zmogła podjąć pozytywnej decyzji, ponieważ Ukraina nie spełniła warunków wstępnych, ale zwrócono uwagę, że drzwi dla Ukrainy pozostają otwarte. Negocjacje w sprawie układu między UE a Ukrainą, w
tym pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu (DCFTA), kontynuowane w latach 2007-2011 zakończyły się podpisaniem w dniu 21 marca i 27 czerwca 2014 r. Umowa stowarzyszeniowa jest głównym instrumentem zbliżenia Ukrainy i UE. Promuje pogłębianie więzi politycznych, wzmacnianie stosunków gospodarczych i poszanowanie wspólnych wartości.

W dniu 27 czerwca 2014 r. ustępujący przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso oświadczył, że układ stowarzyszeniowy wyznacza początek ukraińskiej ścieżki do UE. Tego samego dnia komisarz ds. rozszerzenia Stefan Fule stwierdził, że wierzy w przyszłe członkostwo Ukrainy w UE.
Od samego początku kryzysu na Ukrainie UE wspierała jej integralność terytorialną oraz potępiała jawne naruszenie suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy w wyniku agresji rosyjskich sił zbrojnych. W pełni poparła wszystkie inicjatywy zmierzające do znalezienia rozwiązania konfliktu we wschodniej Ukrainie, wykorzystując wszystkie dostępne środki. Podejście UE zakłada połączenie presji w formie środków ograniczających z działaniami dyplomatycznymi i kontynuacją dialogu.

Ograniczenia dyplomatyczne wobec Federacji Rosyjskiej zostały po raz pierwszy wprowadzone na nadzwyczajnym posiedzeniu przywódców UE w dniu 6 marca 2014 r. UE stopniowo zaostrzała swoje środki ograniczające, począwszy od 17 marca 2014 r., kiedy nałożono ukierunkowane sankcje osobiste wobec osób odpowiedzialnych za działania przeciwko integralności terytorialnej, suwerenności i niezależności Ukrainy. W związku z działaniami Rosji zmierzającymi do zdestabilizowania sytuacji we wschodniej Ukrainie 29 lipca 2014 r. Ogłoszono wprowadzenie pierwszego pakietu poważnych sankcji gospodarczych w odniesieniu do współpracy i wymiany z Rosją. We wrześniu 2014 r. zaostrzono sankcje gospodarcze27. Wśród obostrzeń dyplomatycznych, które UE stosuje wobec Rosji znajdują się:
• W dniach 4-5 czerwca 2014 r. zamiast szczytu G8 w Soczi w Brukseli odbyło się spotkanie Grupy Siedmiu. Kraje UE poparły zawieszenie negocjacji w sprawie przystąpienia Rosji do OECD i Międzynarodowej Agencji Energetycznej28.
• Szczyt UE-Rosja został odwołany, a państwa UE postanowiły nie organizować regularnych szczytów dwustronnych. Negocjacje bilateralne z Rosją w sprawie wiz, a także nowe porozumienie podstawowe Rosja-UE zostały zawieszone.
Jednocześnie UE bezpośrednio uczestniczyła w dyskusji na temat wspólnej deklaracji genewskiej z 17 kwietnia 2014 r. UE z zadowoleniem przyjęła wynikające z tego porozumienia o zawieszeniu broni oraz kroki mające na celu ustabilizowanie sytuacji i poszukiwanie rozwiązania politycznego, osiągnięte w Mińsku we wrześniu 2014 r. i w lutym 2015 r. Czas trwania sankcji gospodarczych UE wobec Federacji Rosyjskiej jest bezpośrednio związany z pełną implementacją porozumień mińskich. Pracując nad znalezieniem rozwiązania politycznego, UE zintensyfikowała pomoc dla Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), przeprowadziła trójstronne rozmowy na temat handlu i energii z Rosją oraz wspierała interakcje polityczne, w tym negocjacje w „formacie normańskim” (Francja, Niemcy, Ukraina, Rosja) i Trójstronnej Grupy Kontaktowej (OBWE, Ukraina, Rosja).

20 marca 2014 r. Rada Europejska zdecydowanie potępiła bezprawną aneksję Krymu i Sewastopola przez Federację Rosyjską. Przywódcy UE podkreślili, że w Europie w XXI wieku nie ma miejsca na użycie siły i przymusu do zmiany granic. UE przyjęła surową politykę nieuznawania nielegalnej aneksji. Ta polityka doprowadziła do wprowadzenia poważnych sankcji, które przedstawiono poniżej w załączniku do niniejszej publikacji referencyjnej. Sankcje zostały kilkakrotnie przedłużone i nadal obowiązują.

W dniu 18 września 2014 r. Rezolucja Parlamentu Europejskiego pt. „Sytuacja na Ukrainie i stan rzeczy w stosunkach UE-Rosja” potwierdziła, że „zgodnie z art. 49 Umowy UE Ukraina, podobnie jak każdy inny kraj europejski, ma europejską perspektywę i może zostać członkiem UE, pod warunkiem, że przestrzega zasad demokracji, szanuje podstawowe wolności, prawa człowieka, prawa mniejszości i zapewnia praworządność”. Jednak 20 stycznia 2016 r. Mark Rutte, premier Holandii, który w tym czasie był prezydentem UE, zauważył, że układ stowarzyszeniowy i członkostwo Ukrainy w UE to niezwiązane ze sobą kwestie: „potrzebujemy porozumienia z Ukrainą, ponieważ jest to, z jednej strony, porozumienie w sprawie wolnego handlu, ale dotyczy również stabilności na granicach Unii Europejskiej. Porozumienie naprawdę nie gwarantuje przystąpienia do Unii. Dotyczy ono wolnego handlu, stabilności na granicach UE "29.
3 marca 2016 r. przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker, wygłaszając przemówienie w Hadze, powiedział, że Ukraina nie będzie mogła stać się członkiem UE i NATO w ciągu najbliższych 20-25 lat30.

Jak widać z wyżej wymienionych faktów, od samego początku zaistnienia Ukrainy jako niezależnego państwa integracja do UE była ważnym aspektem w jej polityce zewnętrznej. Trzeba zauwazyć wytrwałość Ukrainy, która nie zważając na wiele problemów na poziomie wewnętrznym jak i zewnętrznym, przez wiele lat nie zbacza z obranego kierunku zacieśniania więzi z Unią Europejską. Z drugiej strony widać, że Unia jest też zaineteresowana współpracą z Ukrainą, jednak preferuje zachowawczość w kwestii wiążących obietnic.

2.Integracja europejska na współczesnym etapie
Teoretycznie każde państwo europejskie może przystąpić do Unii Europejskiej. Rada UE konsultuje się z Komisją i Parlamentem Europejskim oraz decyduje o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych. Rada może zatwierdzić wniosek tylko jednomyślnie. Aby uzyskać zatwierdzenie wniosku, kraj musi spełniać następujące kryte ria:
• Musi być państwem europejskim;
• Musi przestrzegać zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności, rządów prawa;
• Powinien spełniać europejski poziom wskaźników ekonomicznych i innych.
Aby wstąpić do Unii Europejskiej, państwo kandydujące musi spełnić warunki polityczne i gospodarcze powszechnie znane jako kryteria kopenhaskie (obowiązujące od 1993 r.31). Stabilny rząd demokratyczny uznaje rządy prawa oraz odpowiednie wolności i instytucje. Zgodnie z Traktatem z Maastricht każde obecne państwo członkowskie, a także Parlament Europejski, musi wyrazić zgodę na rozszerzenie terytorialne.

Przystąpienie do UE odbywa się w kilku etapach:
1. Podpisanie układu o stowarzyszeniu;
2. Włączenie do oficjalnego programu rozszerzenia UE;
3. Składanie wniosku o wpis;
4. Uzyskanie statusu kandydata do członkostwa w UE;
5. Prowadzenie i zakończenie negocjacji w sprawie wszystkich aspektów przestrzegania
przez państwo prawa europejskiego, norm europejskich i wycofywania zastrzeżeń ze strony już aktywnych członków UE;
6. Doprowadzenie wskaźników ekonomicznych i innych wskaźników kraju do poziomu europejskiego;
7. Przeprowadzenie referendum w sprawie członkostwa w UE;
8. Przystąpienie do UE32.

W niektórych przypadkach proces uzyskiwania pełnego członkostwa w UE trwa przezdługi czas. Najlepszym tego przykładem jest Turcja, która już około 50 lat temu podpisała od „Układu o stowarzyszeniu”, i która jeszcze nie stała się członkiem UE, pomimo istniejącej umowy ramowej o współpracy, statusu kandydata i trwających negocjacji w sprawie członkostwa w UE33. Główną przeszkodą na drodze do członkostwa Turcji jest sprzeciw Niemiec i Francji34. Ponadto Turcja wciąż nie rozwiązała konfliktu terytorialnego z Cyprem, członkiem UE.

W innych przypadkach proces akcesyjny trwa zaledwie kilka lat. Na przykład, Finlandia złożyła wniosek o członkostwo w 1991 roku, a w 1995 stała się członkiem UE, jednak przyłączenie odbyło się w ramach innych kryteriów członkostwa, na zaproszenie UE i ze znacznie wyższym poziomem rozwoju gospodarczego35.
Dzisiaj Ukraina jest na pierwszym etapie przystąpienia do UE, podpisała „Układ o Stowarzyszeniu”. Odrębne przepisy zostały tymczasowo zastosowane od 1 listopada 2014 r. Rozszerzona współpraca między Ukrainą a UE dotyczy praw człowieka, podstawowych wolności i praworządności, dialogu politycznego i reform oraz ruchu ludzi. Ma wzmocnić współpracę w zakresie energii, ochrony środowiska i zmian klimatu, transportu, usług finansowych, finansów publicznych, zwalczania nadużyć finansowych, rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, rybołówstwa, polityki morskiej, ochrony konsumentów i społeczeństwa obywatelskiego.
W grudniu 2014 r. rozpoczęto pracę nad „Misją doradczą UE ds. Reformy ochrony ludności na Ukrainie (EUAM)”36. Projekt uwzględnia międzynarodowe wsparcie w sferze bezpieczeństwa cywilnego i przekazuje strategiczne zalecenia władzom Ukrainy. Ponadto wspiera działania operacyjne, w tym szkolenia, czyli tworzenie zrównoważonych, odpowiedzialnych i skutecznych służb bezpieczeństwa, które wzmacniają rządy prawa. EUAM to nieuzbrojona cywilna misja obserwacyjna z siedzibą w Kijowie i biurami regionalnymi we Lwowie, Charkowie i Odessie. UE zdecydowanie popiera wysiłki zmierzające do znalezienia pokojowego i trwałego rozwiązania konfliktu we wschodniej Ukrainie.

Komisja Europejska stworzyła także specjalistyczną grupę wsparcia Ukraina (SGUA37), która jest w pełni operacyjna od jesieni 2014 r. Składa się ona z ekspertów z instytucji UE i państw członkowskich UE, które zapewniają koordynację i udzielają porad dla władz ukraińskich na kluczowych obszarach reform.
Komisja Europejska w raporcie z 2016 r. przedstawiła dodatkowe wymagania dotyczące korekty „luk” w tworzeniu i początkowych stadiach rozwoju agencji antykorupcyjnych: krajowego Biura Antykorupcyjnego, urządu antykorupcyjnego Prokuratora Specjalnego, Narodowej Agencja do spraw Zapobiegania Korupcji, wyszukiwania i zarządzania aktywami Agencji przestępstwa sposób38.

UE popiera integrację Ukrainy z europejską przestrzenią szkolnictwa wyższego i ważnymi reformami kraju w celu restrukturyzacji i modernizacji systemu edukacji. Celem jest jakość kształcenia równa szkolnictwu na całym świecie, poprawienie jakości usług edukacyjnych oraz umiędzynarodowienie edukacji. Ukraina aktywnie uczestniczy w programach UE, aby wzmocnić budowanie potencjału i mobilności akademickiej Erasmus+, którego celem jest wzbogacenie międzynarodowego i międzykulturowego doświadczenia studentów i pracowników instytucji edukacyjnych, wprowadzenie nowych metod nauczania i uczenia się, a także zwiększenie kompetencji i wzmocnienie kontaktów. W 2015-2017 r. odbyło się on ponad 7200 wyjazdów na wymiany: 5270 z Ukrainy do Europy i 1960 roku z Europy do Ukrainy. Stanowi to 43% wszystkich „ruchów” w regionie Partnerstwa Wschodniego.

W 2014 roku 132 studentów, 13 magisterskich i podyplomowych studentów z Ukrainy otrzymały stypendium Erasmus+ i przyłączyło się do wspólnego programu Erasmus Mundus39.

UE wspiera kluczowe kompetencje i umiejętności młodych ludzi, ich aktywną postawę obywatelską, i społeczną solidarność poprzez konkretne działania w dziedzinie polityki młodzieżowej. Ukraina odgrywa aktywną rolę w projektach Erasmus+ i zamierza promować wymianę oraz wolontariat międzynarodowy orazwzajemne uczenie się wśród młodych ludzi. 6500 młodzieży i młodych pracowników z Ukrainy wzięło udział we wspólnych projektach Erasmus+ (wzajemne wizyty, debaty polityczne, wolontariaty).

UE również popiera integrację z Europejską Przestrzenią Badawczą Ukrainy w ramach programu badawczego Ukraina Stowarzyszenie „Horyzont 2020” i Euratom. Dzięki temu ukraińscy naukowcy, przedsiębiorcy i innowatorzy korzystają ze wszystkich mechanizmów finansowania obu programów w całym łańcuchu badań i innowacji, od badań podstawowych do działań zmierzających do komercjalizacji, na równi z ich kolegami z UE40.
W dniu 11 czerwca 2017 r,, po wdrożeniu w zycie przez Ukrainę wymaganych działań na rzecz liberalizacji wizowej, światło dzienne ujrzał bezwizowy reżim dla obywateli Ukrainy posiadających paszporty biometryczne. Ułatwia on krótkie wyjazdy, nawiązywanie kontaktów między ludźmi i rozwijanie więzi gospodarczych, społecznych i kulturalnych między UE a Ukrainą.

Warto odnotować, że UE podkreślała, że zniesienie wiz dla obywateli Ukrainy przy wchodzeniu do UE nie dotyczy podróżowania do pracy. „Wyjątki od reżimu wizowego odnoszą się do krótkiego pobytu, (...) i nie ma on zastosowania wobec osób, które są zaangażowane w pracę zarobkową. Tyczy się on wizyt turystycznych, krótkich staży, badań, podróży służbowych, udziału w targach i konferencjach” powiedział Dimitris Avramopoulos, komisarz UE ds. Migracji, Spraw Wewnętrznych i Obywatelstwa41.

Z powyzszych informacji można wywnioskować, iż obecnie Ukraina mocno skierowana jest na zbilżenie się z Unią Europejską. I dokonuje kroków w kierunku do wzmocnenia relacji na wszystkich sczeblach interakcji.

3. Programy europejskie dla Ukrainy
Począwszy od lat dziewięćdziesiątych Unia Europejska daje dowody znacznego wsparcia finansowego dla swojego wschodniego sąsiada.
W 1991 r. UE zatwierdziła program pomocy technicznej dla krajów WNP (TACIS) i wsparcie makrofinansowe dla reformy gospodarki i ustawodawstwa oraz rozwoju demokratycznego społeczeństwa byłych republik radzieckich (w tym Ukrainy)42.

UE była jedną z pierwszych organizacji, które odpowiedziały na kryzys humanitarny. Potrzeba pomocy humanitarnej we wschodniej Ukrainie jest nadal wysoka: szacuje się, że potrzebuje jej ok. 4 milionów osób. Unia Europejska i państwa członkowskie UE zapewniły wsparcie finansowe najmniej ochranianym grupom ludności. W sumie udzielono pomocy humanitarnej w wysokości 260,3 mln euro, z czego 88,1 mln euro pochodziło z Unii Europejskiej. Środki te przeznaczone są na wspieranie najmniej chronionych grup dotkniętych konfliktem po obu stronach linii kontaktowej oraz w obszarach pozostających poza kontrolą rządu. Pomoc ta ma na celu zaspokojenie podstawowych potrzeb ofiar konfliktu, niezależnie od tego, gdzie się znajdują. Celem jest zapewnienie schronienia, opieki medycznej, sprzętu ochronnego, artykułów żywnościowych i niespożywczych, wody, higieny i warunków sanitarnych, edukacji w sytuacjach kryzysowych i innych działań ratowniczych. Jeśli pozwalają na to warunki, pomoc może być udzielona w postaci gotówki i bonów43.

Pomoc humanitarna jest udzielana za pośrednictwem organizacji humanitarnych, które są partnerami Komisji Europejskiej, w tym międzynarodowych organizacji pozarządowych i organizacji systemu Narodów Zjednoczonych. Komisja Europejska pomaga również ukraińskim uchodźcom na Białorusi i w Rosji. Ponadto UE przeznaczyła 49,7 miliona euro na odbudowę pokoju. Rehabilitacja obejmuje naprawy oraz działania mające na celu promowanie społecznej i gospodarczej integracji przesiedleńców wewnętrznych oraz nawiązywanie kontaktów ze społecznościami przyjmującymi, rozminowywanie, wsparcie psychologiczne i działania mające na celu zwiększenie udziału kobiet w rozwiązywaniu konfliktów i bezpieczeństwie wspólnotowym.

Wiosną 2014 r. Ukraina rozpoczęła realizację ambitnego programu reform mającego na celu stabilizację ukraińskiej gospodarki i poprawę poziomu życia jej obywateli. Ukraina i UE wspólnie określiły program reform (program stowarzyszenia, którego ostatnia aktualizacja odbyła się w marcu 2015 r.) i uważnie monitorują jego wdrażanie. Walka z korupcją, reformowanie sądownictwa, reformy konstytucyjne i wyborcze, poprawa klimatu biznesowego i efektywności energetycznej oraz reforma administracji publicznej, w tym decentralizacja, należą do priorytetów w porządku obrad. Przekrojowym priorytetem we wszystkich obszarach jest strategia równości płci. Oprócz wsparcia politycznego, UE obiecała w nadchodzących latach, aby udzielić Ukrainie pomocy finansowej w wysokości 12,8 miliarda euro na wsparcie procesu reform44. Wdrożone i wdrażane programy obejmują:
• 3,41 mld euro pożyczek w ramach programu pomocy makrofinansowej, z czego 2,81 mld euro zostało już udzielone Ukrainie. Jest to największa kwota pomocy makrofinansowej udzielonej przez UE państwu, które nie należy do UE. Mimo że program jest stabilny, Komisja nie była w stanie zapewnić ostatniej transzy trzeciego programu MFP, ponieważ Ukraina nie wypełniła szeregu zobowiązań politycznych przed końcem programu. Ukraina poprosiła o nowy program MFP, a Komisja Europejska rozważa obecnie tę propozycję45.
• 3 mld euro pożyczek udzielonych przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) w okresie od 2014 r. do końca 2016 r. w celu wsparcia rozwoju infrastruktury i reformy transportu, energii, rolnictwa, edukacji i sektora komunalnego oraz zapewnienia znacznych środków finansowych oraz wsparcie techniczne dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Memorandum of Understanding dotyczące przyszłych inwestycji EBI zostało uzgodnione z rządem Ukrainy.
• 3 mld euro inwestycji z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju w latach 2014- 2016 r. dzięki wsparciu UE i jej państw członkowskich, które działały jako darczyńcy, aby pomóc w opracowaniu i wdrażaniu reform, w tym w sektorze bankowym, kompleksie rolno- przemysłowym i małym przedsiębiorstwie na Ukrainie. Ponadto bank ułatwił zakup gazu za 300 milionów dolarów w sezonie grzewczym 2015-2016. Powyższa kwota nie obejmuje projektów bezpieczeństwa jądrowego46.
• Dotacje w wysokości 965 milionów euro w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa, w tym:
1. Umowę o budowie państwa o budżecie 355 milionów euro na wsparcie walki z korupcją, a także na reformę administracji publicznej, sądownictwa, konstytucji i systemów wyborczych;
2. Program rozwoju społeczeństwa obywatelskiego o budżecie 10 milionów euro, aby zwiększyć zdolność społeczeństwa obywatelskiego do usprawnienia procesu reform i jego monitorowania;
3. Program o budżecie 110 milionów euro mający na celu rozwój sektora prywatnego i stymulowanie ożywienia gospodarczego na Ukrainie. Zapewniono pomoc techniczną w celu poprawy ram prawnych dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz wdrażania układu o stowarzyszeniu, a UE pomaga tworzyć centra doradztwa biznesowego w regionach i ułatwia małym i średnim przedsiębiorstwom dostęp do finansowania47;
4. Program decentralizacji i wsparcia samorządu lokalnego o budżecie 90 mln euro. Władze lokalne otrzymują zalecenia dotyczące zwiększenia przejrzystości, odpowiedzialności i wrażliwości na potrzeby ludności. W całej Ukrainie udzielana jest pomoc w ulepszaniu lokalnych usług administracyjnych;
5. Program antykorupcyjny z budżetem 15 milionów euro na wsparcie nowo powstałych instytucji antykorupcyjnych, wzmocnienie nadzoru parlamentarnego i wzmocnienie potencjału społeczeństwa obywatelskiego i niezależnych mediów, aby pomóc w walce z korupcją;
6. 28,5 i 37,5 mln euro pożyczek na współpracę techniczną (odpowiednio w 2016 r. i 2017 r.) w celu zwiększenia zdolności ukraińskich organów państwowych do opracowywania i wdrażania kluczowych reform i wsparcia przy wdrażania układu o stowarzyszeniu;
7. 104 miliony euro programu reformy administracji publicznej, aby pomóc w tworzeniu nowej generacji ukraińskich urzędników służby cywilnej, organizacji zarządzania zgodnie ze standardami europejskimi oraz wdrażaniu najlepszych praktyk w podejmowaniu decyzji i postępach w reformach kluczowych branż;
8. Program wsparcia rządów prawa o budżecie 52,5 mln euro, który wspiera reformę wymiaru sprawiedliwości i egzekwowanie prawa;
9. Program efektywności energetycznej o budżecie 50 milionów euro, składający się z wkładów do Funduszu Efektywności Energetycznej, świadomości społecznej oraz wsparcia reform i dialogu politycznego;
10. Program wsparcia zarządzania finansami publicznymi o budżecie 50 milionów euro na usprawnienie procesu budżetowego, poprawę efektywności wydatków budżetowych i zwiększenie dochodów oraz budowę potencjału ważnych instytucji;
11. Program wsparcia ofiar konfliktu na wschodzie Ukrainy w wysokości 50 milionów euro (obszary kontrolowane przez rząd) w celu wsparcia samorządów lokalnych w regionach Doniecka i Ługańska, stymulacji rozwoju gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, wzmacnia więzi społecznych i pojednania48;
12. 13 milionów euro na wsparcie akcji kredytowej w lokalnej walucie w celu zapewnienia dodatkowego finansowania dla mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw, przedsiębiorstw rolnych i prywatnych gospodarstw domowych.
• 80,7 mln euro z Instrumentu na rzecz Pokoju i Stabilności (IPMS). Środki zostały przyznane od 2014 r. w celu ułatwienia monitorowania wyborów i środków budowy zaufania, a także specjalnej misji monitorującej OBWE, przywracającej rządy i pojednanie w dotkniętych konfliktem społecznościach, jak również w sprawie reformy policji49.

28 lutego 2018 r. Komisja Europejska ogłosiła zamiar przeznaczenia 24 milionów euro na pomoc humanitarną dla ludności dotkniętej konfliktem we wschodniej Ukrainie. Christ Stylianidis powiedział: „Czteroletni konflikt wywarł olbrzymie obciążenie na spokojną ludność wschodniej Ukrainy. Nie możemy ignorować kryzysu humanitarnego na progu Unii Europejskiej. Priorytetem UE jest zapewnienie wsparcia tym, którzy jej potrzebują, niezależnie od tego, gdzie się znajdują. Nasz nowy program pomocy pomoże w kluczowych obszarach takich jak zapewnienie żywności, zdrowia i edukacji dla dzieci”50.

Jak widać UE inwestuje i zamierza inwestować w Ukrainę, z czego można wywnioskować prawdopodobieństwo, iż za kilka lat w europejskiej rodzinnie będzie o jednego członka więcej.

1
2 Proposal for a Council and Commission Decision on the counclusion of the Partnership and Cooperation Agreement between the EC and their Member States of the one part, and Ukraine, of the other part, Bruksela 1994, s. 1.
3 Op.cit., s. 4.
Rozporządzenie nr. 3360-XII
Rady Najwyższej Ukrainy pt. Основные направления внешней политики Украины
uchwalono 04. 09. 1993 r. w Kijowie.
4 Proposal for a Council and Commission Decision on the Conclusion by the EC of the Interim Agreement between the EC and Ukraine on Trade - related matters. - Brussels, 1994 . s. 5.
5 Кондратюк Е. А. „Kонцептуальные основы политики ЕС в отношении Украины в 1990-е гг.” Учёные записки, Электронный научный журнал Курского государственного университета, Kursk, No 3 (19) / 2011.
6 Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europe
7 Miguel Ángel Martínez „Мы находимся среди великого народа ", Урядовий кур'єр, 11.05. 1995, Kijów, s. 4. 8Angl. European Union Action Plan for Ukraine.
39 Сommission of the european communities “Action Plan for Ukraine”. - Brussels, 1996, s. 20.
10 Rozporządzenie Rząd Ukrainy "О мероприятиях по поэтапному внедрению в Украине требований и директив Европейского Союза, санитарных, фитосанитарных норм и международных и европейских стандартов”, Правительственный Курьер, 1997, Kijów No 57-58, s. 14.
11 Кондратюк Е. А. „Kонцептуальные основы политики ЕС в отношении Украины в 1990-е гг.” op. cit. s. 4.
12 Тарасюк Б. „Украина в современном мире. Выступление Министра иностранных дел Украины Тарасюка в Дипломатической академии МИД РФ”, Политика и время. 1998, Kijów, No 11 – 12, s. 5.
13 Rozporządzenie Prezydenta Ukrainy No 615/98 „Об утверждении Стратегии интеграции Украины в Европейский Союз”, Kijów 11. 06. 1998 r.
14 Кучма просит Европу определить место для Украины и дать еще денег”, Украинская правда, Kijów, 27.09. 2002 r.
15 Андрей Ваджра, „Самоубийство Украины. Хроника и анализ катастрофы”, Яуза-пресс, Moskwa, 2015, s.311.
16 Кондратюк Е. А. „Kонцептуальные основы политики ЕС в отношении Украины в 1990-е гг.” op. cit. s.6 17 UNIAN: Information Agency "Ukraine should be an integral part of Europe - President Yushchenko", 19. 06. 2009, https://www.unian.info/society/234840-ukraine-should-be-an-integral-part-of-europe-president- yushchenko.html ( dostęp dnia 01.04.2018).
18 РБК Украина „Баррозу: ЕС намерен завершить переговоры по СА и ЗСТ с Украиной”, Kijów, 19.12.2011.
19 Deep and Comprehensive Free Trade Area.
20 Rzeczpospolita Polska Ministerstwo Spraw Zagranicznych „Partnerstwo-Wschodnie”, Departament Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej, Warszawa, 2010, s. 15.
21 Council of the European Union, “Joint Declaration of the Prague Eastern Partnership Summit”, Praga, 2009, s.5- 7.
22 Андрей Товстыженко "Клюев заверил ЕС, что евроинтеграция – стратегический приоритет Украины", ZN.UA, 28 февраля,Kijów, 2012, s.3.
23 “Ukraine May Soon Have Pariah Status Like Belarus October” 10.12. 2011,
http://www.spiegel.de/international/europe/the-world-from-berlin-ukraine-may-soon-have-pariah-status-like- belarus-a-791399.html (dostęp dnia 01.04.2018)
24 Наталья Кухарская, „ Зона вільної торгівлі України - ЄС: перспективи та ризики імплементації ”, Kijów,2015, s.3
25 Angl. Ukraine–European Union Association Agreement
26 „Украина приостанавливает подготовку к ассоциации с ЕС – Кабмин”, https://www.unian.net/politics/854480-ukraina-priostanavlivaet-rabotu-po-assotsiatsii-s-es-kabmin.html ( dostęp dnia 01.04.2018)
27 Official Journal of the European Union “Council decision 2014/145/CFSP”, Bruksela, 2014, s. 3.
28 The White House Office of the Press Secretary, “G-7 Leaders Statement”, Waszyngton, 02.03 2014, s.1.
29 Владимир Добровольский,"Рютте: соглашение об ассоциации с Киевом не говорит о членстве в ЕС", Ria, Bruksela, 20.01.2016.
30 “Juncker Says Ukraine Not Likely To Join EU, NATO For 20-25 Years”, https://www.rferl.org/a/juncker-says- ukraine-not-likely-join-eu-nato-for-20-25-years/27588682.html, (dostęp 01.04.2018) .
31 Екарт Д. Штратеншульте "Европейский Союз – просто и понятно факты и связи", Konrad Adenauer Stiftung, 2012, Berlin, s. 28.
32 https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/conditions-membership_en (dostęp dnia 02.04.2018)
33 Александр Фидель "На дураках воду возят и в Европе", Свобода слова, No25 (563) 24 – 30.06.2011r. Kijów, s.25.
34 Ю.С. Кудряшова, "Турция И Европейский Союз: история, проблемы и перспективы взаимодействия", Институт Ближнего Восток, Moskwa, 2010, s232.
35 Bache, Ian and Stephen George “Politics in the European Union”, Oxford University Press, Oxford, s. 543-547.
36 Zob. http://www.euam-ukraine.eu/ (dostęp dnia 01. 04. 2018 r.).
37 https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/neighbourhood/countries/ukraine/sgua_en (dostęp dnia 01.04. 2018).
38 "ЕС предъявил Украине 5 требований для отмены виз", https://korrespondent.net/ukraine/politics/3604897-es- prediavyl-ukrayne-5-trebovanyi-dlia-otmeny-vyz (dostęp dnia 02. 04. 2018 r.).
39 Materiał referencyjny, "Отношения ЕС – Украина", European Union, Bruksela, 3.02.2017, s. 6.
40 Materiał referencyjny op. cit s. 7.
41 „Безвизовый режим: пэрэмога Брюсселя или Киева?”https://odnarodyna.org/content/bezvizovyy-rezhim- peremoga-bryusselya-ili-kieva (dostęp dnia 02. 04 .2018 r.).
42 Eurostat, Statistical books,"The European Union and the Commonwealth of Independent States", CIS-STAT, Bruksela, 2008, s.4.
43 Отношения ЕС-Украина в фактах и цифрах, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/eap_summit_factsheet_ukraine_russian.pdf, (dostęp dnia 02. 04. 2018 r.).
44 ОNZ, „Pегиональная стратегия по вопросам гендерного равенства и план действий", Продовольственная и сельскохозяйственная организация, Rzym, 2016, s.4.
45 Materiał referencyjny, "Отношения ЕС – Украина", European Union, Bruksela, 3.02.2017, s.3.
46 Европейский банк реконструкции и развития „Годовой отчет за 2016 год”, One Exchange Square, London, 2016, s.2
47 Т. С. Гузенковa, "Политика Евросоюза в отношении стран постсоветского пространства в контексте евразийской интеграции" Доклады Риси, Moskwa, 2015, s. 19.
48 Materiał referencyjny, op.cit. s.3.
49 Е.А. Дегтерева, „Помощь Европейского союза третьим странам в области поддержания мира и безопасности”, Вестник МГИМО Университета, Moskwa, 2017,s.126
50 Opening speech and press statement by Commissioner, Stylianides, 2018.