Rewalidacja osob z Alzheimerem

„Cały świat to scena.
A ludzie na nim jako aktorzy.
Każdy z nich wchodzi na scenę i znika,
A kiedy na niej jest, gra różne role
W siedmioaktowym dramacie żywota...
I wreszcie akt ostatni, który kończy
Dziwną i pełną zdarzeń akcję sztuki:
Nowe dzieciństwo, gdy traci się pamięć,
Zęby, smak, włosy, wzrok - i w końcu wszystko.”
[William Szekspir; Jak wam się podoba]

Niestety nikt nie będzie młody, a jesień życia rzadko bywa złota, zaś jej największą radością są wnuki, jeżeli się je ma. Niewątpliwie wiek dojrzały niesie ze sobą mądrość i uwolnienie od bardziej lub mniej racjonalnych impulsów, które kierują naszymi zachowaniami w młodości. Wielu ceni sobie zdobyte życiowe doświadczenie, dzięki któremu łatwiej odróżnia się to, co istotne i warte zachodu od tego, co nań nie zasługuje. Mając w perspektywie znacznie bardziej ograniczone możliwości, znajdują przyjemność w tym, czego mogą dokonać i co już zdołali osiągnąć, a nie gonią za tym, co nieosiągalne. Lecz nie znam ludzi, którzy nie chcieliby, aby czas się zatrzymał. Niestety to nie możliwe. Żyjąc dostatecznie długo, każdy zaczyna sobie uświadamiać, co oznacza zniedołężnienie i cierpi na przynajmniej niektóre „przypadłości” wieku podeszłego. Możemy jednak sprawić, aby dolegliwości te nie zaczęły nękać zbyt wcześnie, lub zmniejszyć ich nasilenie.

Starzenie się określamy jako postępujące z czasem obniżanie się czynnościowej sprawności ustroju, zmniejszające jego zdolność przystosowania do warunków środowiska oraz stopniowo zwiększające prawdopodobieństwo śmierci. Starzenie się jest prawidłowym procesem w przebiegu życia osobniczego. Możemy trzy aspekty starzenia się:
· fizjologiczne – po 25 roku życia zdolność uczenia się spada;
· społeczna – mniejsza „przydatność” społeczna;
· psychologiczna – osoby w podeszłym wieku nie lubią nowych kanonów.
W starości człowiek trudno przystosowuje się do zmieniających się warunków życia. Z wiekiem zmniejsza się tolerancja wysiłku fizycznego i niektórych bodźców psychicznych, spada aktywność fizyczna i psychiczna. Występują łatwo dostrzegalne zmiany w budowie ciała i przejawach czynnościowych. Zmniejsza się aktywność zarówno ustroju jako całości, jak i poszczególnych narządów i układów.
Proces starzenia się jest nieunikniony, dlatego niesie ze sobą niektóre z niżej wymienionych cech: uzależnienie się od młodości, brak zainteresowań, unikanie kontaktów, malkontenctwo, uzależnienie psychiczne od innych osób, somatyzacja – stałe mówienie o swoich dolegliwościach lub zaprzeczanie faktycznym objawom chorobowym oraz izolowanie się od bodźców zewnętrznych, rodziny, utrata sprawności intelektualnej, zmysłów, całego organizmu, sprawności intelektualnej. Każda osoba w podeszłym wieku przyjmuje jedną z postaw przystosowawczych:
Konstruktywna, optymistyczna postawa wobec życia charakterystyczna dla osób, które pozytywnie oceniają przeszłość, pogodziły się ze swoją starością i ze spokojem spoglądają w przyszłość. Nie wykazują objawów agresji i braku opanowania. Starają się być samodzielni do granic wytyczonych przez stan zdrowia i warunki, w których żyją.
Postawę zależności wykazują osoby w dużym stopniu oczekujące pomocy i oparcia ze strony innych. Obawiają się zakłócenia spokoju i poczucia bezpieczeństwa. Trafnie oceniają własne możliwości, jednak często wykazują przesadny optymizm i brak realizmu. Lubią zabawy i prowadzą życie na stopie przewyższającej środki, jaki dysponują.
Osoby opancerzone, samowystarczalne, odrzucające pomoc innych w celu wzmożenia poczucia niezależności, charakterystyczne dla postawy obronnej. Warunki materialne zabezpieczają sobie ciężką pracą, która nie daje im zadowolenia, ale poczucie bezpieczeństwa. Przeraża ich starość i bezczynność; unikają samooceny. Starość pozbawiona jest, według nich, wszelkich pozytywnych aspektów życia, dlatego nie zgadzają się na nią przez niedopuszczanie jej do myśli.
Postawa wrogości przejawia się obwinianiem otoczenia za własne błędy. Często osoby takie są podejrzliwe i zamykają się w sobie. Są agresywne i wroga nastawieni, szczególnie do ludzi młodych, którym zazdroszczą. Szukają wymówek dla uzasadnienia nierealistycznego zachowania.
Postawa wrogości skierowanej do siebie charakterystyczna jest dla ludzi, które krytycznie patrzą na historię swojego życia. Uważają się za ofiary, czują się niepotrzebni, smutni. Zdają sobie sprawę z tego się starzeją i godzą się z tym, ale nie potrafią przyjąć optymistycznej postawy. Nie zazdroszczą młodszym, ale też nie przeraża ich śmierć.
Prawidłowa adaptacja do własnej starości pozwala człowiekowi łatwiej znosić zmiany, takie jak pogarszanie się stanu zdrowia czy utrata kogoś bliskiego. Wadliwe przystosowanie sprawia, że w codzienną egzystencję trzeba wkładać o wiele więcej sił. A w sytuacji trudnej całe zachowanie ulega dezorganizacji, ponieważ, jak w przypadku każdej źle przystosowanej osoby, odporność na tego typu zdarzenia jest mniejsza. Znacznie ograniczone są również możliwości radzenia sobie ze stresem

Rehabilitacja jest procesem medyczno- społecznym, który dąży do zapewnienia osobom niepełnosprawnym godziwego życia w poczuciu pożyteczności i bezpieczeństwa społecznego oraz zadowolenia. Jest traktowana jako zespół działań człowieka o niepełnej, ograniczonej sprawności i w stosunku do niego w celu zaadaptowania się przez niego do zaistniałej sytuacji. Działania te są niemal wyłącznie skoncentrowane na osobie niepełnosprawnej. Obejmują one różne wymiary i obszary niepełnej sprawności.
W dzisiejszym ujęciu rehabilitacja osób nie ogranicza się do zajęcia się ich podstawową chorobą czy kalectwem, lecz obejmuje wszystkie skutki, jakie wyłoniły się w związku z ich uszkodzeniem zdrowia. Ostatnio rozszerzyła się definicja rehabilitacji i określenie jej celu. W Ekspertyzie Komitetu Rehabilitacji i Adaptacji Człowieka PAN z 1984 roku rehabilitacja określana jest jako proces społeczny, który zmierza do koordynacji działań instytucji państwowych, samorządowych, społecznych i inicjatyw indywidualnych w celu przywrócenia ludziom po urazach, chorobach lub z wrodzonymi wadami:
v Samodzielności społecznej
v Zdolności do twórczego życia
v Pełnego uczestnictwa w życiu zbiorowym.
Zatem rehabilitacja współczesna musi być zespolona ( kompleksowa), co oznacza złożony, wieloaspektowy proces społeczny, którego celem jest m. in. integracja społeczna. Choć podejmowana jest w zespołach medycznych, zakłada współudział innych służb społecznych, a przede wszystkim rodziny i samego podopiecznego.
Przyjęte zostały trzy zakresy rehabilitacji:
1. fizyczna, która przede wszystkim pozostaje w sferze medycyny i współdziałających z nią rehabilitantów, fizykoterapeutów
2. psychiczna, w którą oprócz służby zdrowia włączeni zostali psychologowie oraz osoby mogące pomóc w sposób nieprofesjonalny np. rodzina, przyjaciele
3. społeczna, w ramach, której wyróżnione zostały:
v rehabilitacja zawodowa obejmująca proces reedukacji,
v rehabilitacja rodzinna,
v rehabilitacja środowiskowa prowadząca do ograniczenia izolacji środowiskowo- społecznej.

Choroba Alzheimera jest przewlekłym, postępującym i nieodwracalnym zaburzeniem funkcjonowania mózgu, które prowadzi do demencji, czyli otępienia.
Otępienie to zaburzenia różnych funkcji poznawczych o nasileniu wystarczającym do zakłócenia zajęć życia codziennego, zawodowego, związków międzyludzkich i uczestniczenia w życiu społecznym. Otępienie wiąże się ze zmianami osobowości, utratą pamięci i zdolności oceny sytuacji oraz z trudnościami w myśleniu abstrakcyjnym i orientacji. Słowo demencja dosłownie oznacza „utrata umysłu” lub „postradanie rozumu”. Choroby otępienne spowodowane mogą być różnymi procesami, które drastycznie zmieniają zachowanie ludzi i stopniowo doprowadzają do spustoszenia nie tylko w ich umysłach, ale także w życiu ich rodzin. Uważa się, że choroba Alzheimera jest główną przyczyną nieuleczalnego otępienia mężczyzn i kobiet, którzy ukończyli sześćdziesiąty piąty rok życia.

Chociaż nie ma dwóch osób, u których choroba postępowałaby tym samym tempie lub według dokładnie tego samego wzoru, istnieją pewne charakterystyczne zachowania oraz zmiany osobowości właściwe każdemu etapowi choroby. Znajomość tych zmian pomoże w lepszym zorganizowaniu życia i pomocy osobie chorej. Zrozumienie oznak i objawów choroby jest kluczem do sprawowania opieki. Początkowo mogą występować tylko niektóre z niżej wymienionych objawów: utrata pamięci, dezorientacja w miejscu i czasie, zaburzenia mowy i języka, osłabiona zdolność osądu, trudności w wykonywaniu znajomych czynności (gotowanie, sprzątanie, itp.), zmiany osobowości i nastroju, brak dbałości o higienę osobistą. W drugim etapie powyższe symptomy nasilają się się- pogłębia się utrata pamięci, a zachowanie staje się bardziej niepokojące, dziwaczne i nieprzewidywalne. Pojawia się błąkanie i wędrowanie, oraz coraz częściej występują reakcje katastrofalne, które pojawiają się, gdy chory jest sfrustrowany, odczuwa irracjonalny strach, gdy towarzyszą urojenia, kiedy staramy się nakłonić chorego do wyboru między kilkoma możliwościami lub zadajemy kilka pytań jednocześnie. Reakcje katastroficzne wyglądają zazwyczaj jak wyraźne zmiany osobowości. Czasami towarzyszy im potok przekleństw i obelgi słowne, skierowane pod naszym adresem. Zdarza się, że zamieniają się one w przemoc fizyczną.

Przedstawię teraz jak radzić sobie z objawami choroby i co robić, aby jak najdłużej zachować samodzielność podopiecznego.
Zaburzenia pamięci:
· duży kalendarz ścienny pomoże choremu śledzić czas;
· ułóż prostą listę zajęć dziennych we właściwej kolejności, powieś ją w widocznym miejscu;
· np. na lodówce przywieś pojedyncze kartki z potrzebnymi informacjami, np. ważnymi numerami telefonów;
· jeśli odczytanie wskazówek zegara stanowi problem- umieść w domu zegary z elektronicznym, dużym wyświetlaczem;
· unikaj przestawiania rzeczy w domu;
· rysunki lub naklejki pomogą rozpoznawać różne pomieszczenia w domu;
· nalepki na różnych przedmiotach, np. znakujące kran z zimną wodą oraz zawartości szuflad, pomogą dłużej zachować samodzielność;
· wspólnie zacznij rutynowe zadania dnia codziennego, ponieważ często problem jest w rozpoczęciu takiego działania;
· spędzaj czas z podopiecznym na wspominaniu jego młodzieńczych lat, oglądajcie wspólnie zdjęcia i z zainteresowaniem wysłuchuj opowiadań;
· podczas okresów bezstresowych przypominaj, kim jesteś, ważne są też imiona;
Zaburzenia mowy i języka:
· podczas rozmowy utrzymuj kontakt wzrokowy z rozmówcą;
· mów wolno, wyraźnie, niskim tonem;
· za każdym razem zadawaj pytania lub wydawaj polecenia pojedynczo, spokojnie poczekaj na odpowiedź, pomóż, jeśli potrzeba;
· wsłuchaj się w język ciała podopiecznego;
Reakcje katastroficzne:
· unikaj sytuacji lub zdarzeń, które mogą wywoływać sytuacje stresowe;
· nauczyć się je przewidywać, np. na zakupy do supermarketu chodźcie rano, gdy nie ma dużo ludzi;
· ułóż życie tak, aby było przewidywalne- rutyna daje choremu bezpieczeństwo;
· ograniczaj możliwości wyboru;
· uprość zajęcia dnia codziennego- np. buty wsuwane zamiast wiązane;
· nie rozmawiaj o problemach z zachowaniem podopiecznego w jego obecności;
· nie bierz do siebie tego, co usłyszałaś- możesz być oskarżana o kradzież, o to, że przestałaś kochać;
· nie krzycz ani nie podnoś głosu, unikaj pytań, „dlaczego”;
· nie powstrzymuj chorego siłą, chyba, że jest to niezbędne;
· unikaj dystansowania się uczuciowego- zaoferuj uścisk dłoni, pocałunek;
Skłonność do błądzenia:
· określ i usuń przyczynę nocnego błądzenia (pełny pęcherz, głód, pragnienie);
· ciepła kąpiel lub prysznic pomoże w rozluźnieniu się chorego;
· spróbuj poczytać fragment ulubionej książki;
· pociechą mogą być przytulanki- dają poczucie bezpieczeństwa;
Ucieczki z domu:
· nie obwiniaj się za zniknięcie twojego podopiecznego;
· wezwij pomoc, powiadom sąsiadów, przyjaciół, krewnych oraz policję, aby pomogli Ci w poszukiwaniach;
· zawsze miej przygotowane pod ręką kilka aktualnych zdjęć chorej osoby- pomogą w poszukiwaniach;
· podopieczny powinien mieć bransoletkę identyfikacyjną, która zawierać będzie informacje „słaba pamięć”, nazwisko chorego i nr telefonu kontaktowego, oraz informację o innej współistniejącej chorobie (cukrzycy, padaczce). Polskie towarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobom Alzheimera posiada naszywki, które można wszyć w ubrania;
Utrata kontroli na czynnościami fizjologicznymi:
· ogranicz spożywanie płynów wieczorem;
· korzystanie z ubikacji powinno być regularne- przed lub po posiłkach, tuż przed spoczynkiem;
· pomocne będą wkładki higieniczne, a na noc stosowanie pampersów dla dorosłych;
· łóżko chroń za pomocą nieprzemakalnych okryć na materace;
· właściwa dieta i ruch, aby unikać zaparć, jeśli nie pomogą można stosować środki zmiękczające stolec, które można kupić bez recepty;
Trudności w spożywaniu posiłków:
· podawaj ulubione posiłki chorego, pamiętaj jednak, aby nie były one ciężkostrawne, gorące czy twarde do pogryzienia;
· praktyczne będzie stosowanie plastikowych naczyń, kubeczków o stabilnej podstawie i dużych uszkach;
· niektóre osoby dużo lepiej radzą sobie ze spożywaniem posiłków, gdy mogą jeść rękami (kanapki, banany, sery);

Wczesne rozpoznanie choroby może w bardziej realny sposób stawić czoło własnym obawom. Powodem, dla którego choroba Alzheimera jest tak przerażająca, jest to, że nad wszystkim tracimy kontrolę. Niestety nie można jej zapobiec, powstrzymać, ani cofnąć. Jedyne, co można zrobić to poznanie i zrozumienie samej choroby. Jednym z najlepszych źródeł jest Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera, które istnieje od 1992 roku i zrzesza rodziny i opiekunów chorych. Jest członkiem europejskiej i światowej federacji organizacji alzheimerowskich. Dla swoich członków prowadzi m. in. wykłady i pogadanki na temat choroby, sposobów pielęgnacji i opieki; dzielnicowe grupy wsparcia i samopomocy; poradnictwo i pomoc psychologiczną; pomoc rzeczową (sprzęt rehabilitacyjny, środki pielęgnacyjne, itp.). W stowarzyszeniu można otrzymać: poradnik, biuletyn, ulotki, legitymacje oraz wszywki do odzieży (dla osób gubiących się), jak również informacje o innych źródłach pomocy. Chorzy wraz z opiekunami mogą raz w roku uczestniczyć w turnusach rehabilitacyjno- wypoczynkowych. W Krakowie o pomoc można się zwrócić do:

Fundacji Pomocy Ludziom z Chorobą Alzheimera
Katedra Psychiatrii CMUJ
Poradnia Zaburzeń Pamięci
Kraków ul Kopernika 21b tel. 421- 59- 59

Zaprzeczenie chorobie może stać się niebezpieczne, szczególnie dla osoby chorej, mieszkającej samej, jak wiele osób w początkowym stadium choroby. Jeżeli istnieje ryzyko, że nasz podopieczny upadnie, że z powodu roztargnienia podpali dom lub, że będzie się błąkał i gubił, należy pomyśleć o zapewnieniu bezpieczeństwa.


Literatura:
Patologia; T. Wróblewski, N. Miechowiecka; PZWL;
Dolegliwości wieku dojrzałego; I. Rosenfeld; Świat Książki;
Choroba Alzheimera- troska o dziś i jutro; S. Fish; Vocatio;
Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej; Z. Kawczyńska - Butrym; BPS;