„Przedstaw i oceń politykę III Rzeczypospolitej wobec mniejszości narodowych i etnicznych”

„Przedstaw i oceń politykę III Rzeczypospolitej wobec mniejszości narodowych i etnicznych”


Polska jest jednym z krajów Unii Europejskiej o najniższym odsetku mniejszości narodowych i etnicznych. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku ponad 97% ankietowanych deklaruje polską narodowość. Głównym powodem występowania mniejszości w Polsce są zdarzenia historyczne takie jak przesunięcia granic i ucieczka do naszego kraju ze względu na prześladowania. W swojej pracy omówię politykę państwa polskiego wobec stosunkowo nielicznych mniejszości zamieszkujących ten kraj.

Mniejszość narodowa to grupa osób zamieszkująca dane państwo, która odróżnia się od większości zamieszkującego go społeczeństwa pochodzeniem, kulturą, językiem którym się posługuje, a często także religią. Społeczeństwo to posiada lub posiadało kiedyś swoje własne państwo. Mniejszością etniczną nazywamy taką grupę osób, którą łączą wymienione wyżej cechy jednak które nigdy nie stworzyło własnego państwa. Mniejszości narodowe i etniczne uznane w Polsce ustawowo to: Niemcy, Ukraińcy, Białorusini, Romowie, Rosjanie, Łemkowie, Litwini, Żydzi, Ormianie, Czesi, Słowacy i Tatarzy. Zgodnie z ustawą z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych, oraz o języku regionalnym, mniejszość jest uznana za narodową, bądź etniczną jeśli jest mniej liczebna od pozostałej ludności Rzeczypospolitej Polskiej, znacząco odróżnia się od niej pochodzeniem, kulturą, językiem oraz dąży do zachowania tej odrębności m.in. kultywując swoje tradycje, jej przodkowie zamieszkują terytorium Polski przynajmniej przez 100 lat i udało im się zachować odrębność, a także stworzyć społeczność zorganizowaną swojej mniejszości z którą się utożsamiają. Wspomniana ustawa nadaje mniejszościom także pewne swobody i prawa takie jak możliwość wyboru czy jednostka chce być traktowana jako osoba należąca bądź nienależąca do danej mniejszości, zabrania stosowania wobec takich osób asymilacji wbrew ich woli, przyznaje możliwość pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z regułami języka mniejszości, dopuszcza używanie tegoż języka jako języka pomocniczego w kontaktach z organami gminy, również w tym języku obok nazw polskich mogą występować nazwy dodatkowe obiektów geograficznych np. miejscowości, ulic, a także zobowiązuje organy władzy publicznej do wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości, w postaci przyznawania dotacji docelowych z budżetu państwa oraz środków z budżetów jednostek samorządu terytorialnego np. prowadzonych audycji radiowych i telewizyjnych w języku mniejszości. Również Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 35 mówi o mniejszościach narodowych i etnicznych gwarantując obywatelom polskim należącym do tychże mniejszości wolność zachowania i rozwoju własnego języka i kultury, zachowania obyczajów i tradycji. Zapewnia im także prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych i kulturalnych oraz instytucji służących ochronie tożsamości religijnej, a także prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

Uznanie społeczeństwa za mniejszość narodową bądź etniczną gwarantuje wiele korzyści i przywilejów. Nie bez powodu w obliczu przeprowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2011 roku Ślązacy przeprowadzali akcję polegającą m.in. na rozdawaniu ulotek zachęcających ludzi by przyznawali się do swoich niemieckich korzeni zaznaczając ją w spisie. Dzięki temu mogli by uzyskać finansowanie swojej działalności kulturalnej w postaci dofinansowania zespołów muzycznych, imprez kulturalnych itp., a także wsparcie nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości na zamieszkanym przez nich terenie.

Władza Rzeczypospolitej Polskiej traktuje jednak Ślązaków nie jako mniejszość narodową bądź etniczną, a jako grupę etnograficzną. Sąd Najwyższy odrzuca sugestię jakoby tworzył się lub istniał już naród śląski. Zarzucił im także, że podczas przeprowadzanej akcji wprowadzają ludzi w błąd wskazując w nazwie narodowość śląską. Również nie pomógł Ślązakom w osiągnięciu celu Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, gdyż uznał, że nie ma kompetencji by decydować o tym, czy Ślązacy są mniejszością narodową czy też nie.

Mniejszość rosyjska według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku to 13046 osób, z czego aż 5176 osób deklaruje narodowość rosyjską jako swoją jedyną narodowość. Dużą część Rosjan mieszkających w Polsce stanowią starowiercy. Obecnie ich zwarta grupa zamieszkuje głównie trzy wsie: Gabowe Grądy, Wodziłki i Wojnowo. Pozostali Rosjanie mieszkają w dużych miastach, głównie Białymstoku, Łodzi i Warszawie. Od 1991 roku mniejszość rosyjską w Polsce reprezentuje Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe, które zajmuje się m.in. organizacją Dni Kultury Rosyjskiej. W 2004 roku w Warszawie powstało największe stowarzyszenie mniejszości rosyjskiej „Rosyjski dom” które wydaje własne pismo, organizuje międzynarodowe konferencje naukowe „Rosjanie w Polsce na przestrzeni wieków”, ma na swoim koncie liczne wydawnictwa w postaci książek, broszur, CD na temat obecności Rosjan w Polsce. Od 2014 stowarzyszenie prowadzi portal „rosjaniewpolsce.pl”. Od roku 2003 ukazuje się także ogólnopolskie czasopismo „Европа.RU” w języku rosyjskim z dodatkiem „Здравствуйте!”, który jest organem mniejszości rosyjskiej w Polsce. TVP Białystok raz w miesiącu nadaje program pt. „Rosyjski głos” w języku rosyjskim o tematyce związanej z mniejszością rosyjską zamieszkującą Podlasie.

Białoruską narodowość podaje 46787 osób, z czego 30195 podaje ją jako jedyną. Najwięcej z nich zamieszkuje tereny województwa podlaskiego, w szczególności Białegostoku. W 12 gminach, w tym w miastach takich jak Bielsk Podlaski i Hajnówka stanowią oni ponad 20% mieszkańców co na mocy przepisów Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym daje jej prawo do ubiegania się o wprowadzenie dwujęzycznych nazw obiektów geograficznych oraz używanie swego języka jako pomocniczego w kontaktach urzędowych. 21 czerwca 2007 roku Rada Miejska Hajnówki wprowadziła język białoruski jako język pomocniczy w administracji samorządowej, a niecałe 2 lata później 12 lutego 2009 roku jednogłośnie przegłosowała to także Rada Gminy Orla. W późniejszym czasie gmina ta została też jak dotąd jedyną, która przeprowadziła montaż dwujęzycznych tablic na swoim terenie.
Obecnie nie istnieją przedszkola, szkoły podstawowe ani średnie wykładające w języku białoruskim. Jedynie w województwie Podlaskim bywa on czasem nauczany jako jeden z przedmiotów szkolnych w wymiarze trzech godzin lekcyjnych tygodniowo. Komitet Ekspertów Rady Europy uznał taką formę nauczania języka białoruskiego za niezgodną z podjętymi przez Polskę zobowiązaniami i wezwał jej władze do podjęcia działań mających na celu udostępnienie oświaty w języku białoruskim na poziomie podstawowym i średnim aby zapewnić ciągłość nauczania od poziomu podstawowego do średniego na terenach, na których używany jest język białoruski. Polski rząd przedstawił swoje stanowisko, w którym stwierdził, że przepisy oświatowe zapewniają taką możliwość w ramach oferty edukacyjnej, a brak szkół prowadzących naukę w tym języku jest spowodowany brakiem większego zainteresowania na tego typu formę edukacji. W roku szkolnym 2009/2010 oraz 2010/2011 zajęcia z języka białoruskiego prowadzone były ogółem w 39 szkołach, w tym w 22 szkołach podstawowych, 14 gimnazjach 3 liceach ogólnokształcących. Szkołami mającymi największy wkład w naukę tego języka jest znajdujące się we wcześniej wspomnianej Hajnówce „Liceum Ogólnokształcące z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce” oraz „Liceum Ogólnokształcące z BJN im. Bronisława Taraszkiewicza w Bielsku Podlaskim”. To z tych szkół wywodzi się większość uczniów przystępujących w Polsce do matury z języka białoruskiego, są one także najbardziej rozpoznawalnymi instytucjami oświatowymi mającymi znaczenie dla mniejszości białoruskiej. Egzamin maturalny z języka białoruskiego w 2011 roku zdawało 290 osób w tym 264 osoby na poziomie podstawowym, a poziom rozszerzony zdecydowała się pisać tylko jedna osoba. Pozostałe 25 osób to laureaci olimpiady przedmiotowej z języka białoruskiego.
W 1989 roku środowiska białoruskie powołały własny Białoruski Komitet Wyborczy i wzięły samodzielny udział w wyborach do Sejmu i Senatu 4 czerwca 1989 roku. Kandydatem BKW do Senatu był wówczas Sokrat Janowicz który zdobył 22,5 tys. głosów, czyli poparcie na poziomie 8,5%. Z kolei 10 lutego 1990 powstała partia polityczna „Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne”, która wprawdzie nie odniosła nigdy sukcesu wyborczego, ale udało jej się przetrwać do 2005 roku, kiedy to została wykreślona z ewidencji partii politycznych i została jedyną do tej pory partią polityczną mniejszości narodowej w historii III Rzeczypospolitej Polskiej.
Białorusini mają także w Polsce związane ze sobą media. Radio Białystok emituje codziennie program w języku białoruskim pod nazwą „Pad znakam Pahoni”. Raz w tygodniu nadawany jest program „Pażadalnaja pieśnia”. Oprócz tego na antenie radia nadawane są audycje religijne: „Duchounyja sustreczy” oraz „Pierad wychodam u carkwu”. A państwowa telewizja TVP Białystok cotygodniowo nadaje program telewizyjny pt. „Беларускі Тыдзень” w języku białoruskim o tematyce związanej z mniejszością białoruską mieszkającą na Podlasiu.

Uważam, że Polska polityka wobec mniejszości narodowych i etnicznych dobrze się sprawdza. Nie zmusza ona ich do asymilacji, dając wolność w wyznawaniu religii, kultywowaniu tradycji czy umożliwiając edukację języka (w tym zdawanie w nim egzaminów państwowych) jakim posługuje się dana mniejszość oraz finansując jej działalność kulturalną. Telewizja państwowa regularnie nadaje programy dla liczniejszych regionalnych mniejszości, gdzie podawane są informacje związane z daną mniejszością, w jej własnym języku. Pozwala na tworzenie się organizacji skupiającej te mniejszości, pełniących funkcję reprezentacyjną i dbającą o jej interesy. Gdy procent zamieszkałej ludności jest znaczny pozwala ona na wprowadzenie języka mniejszości jako języka pomocowego w urzędach, montuje tablice dwujęzyczne. Daje nawet mniejszościom szansę na udział w życiu politycznym państwa.