Przeżycia czytelnicze jako element biografii bohatera literackiego.

W książce, jak w życiu, wszystko ma swoją przyczynę. Do czynów popychają nas nasze emocje, czyli to, co czujemy. Źródeł emocji może być wiele, ale jednym z nich, jakże zapomnianym w tych czasach, a przecież takim skutecznym, są książki. Od dawien dawna budziły one w czytelnikach wszelkiego rodzaju uczucia-dobre, złe, szlachetne i podłe. Przykłady takich oddziaływań na czytelnika możemy odnaleźć w wielu utworach, zarówno polskich jak i zagranicznych autorów. Uczucia, jakich doznają literaccy bohaterowie kierują ich życiem, wpływają na ich losy i bieg wydarzeń.

W chwilach takich rozważań przypominam sobie piękną i jakże wartościową nowelę Henryka Sienkiewicza pt. „Latarnik”. Utwór ten traktuje o samotności, tęsknocie i poczuciu własnej narodowości. Przy pomocy postaci Skawińskiego-tytułowego latarnika, autor ukazuje nam również przeżycia, jakie może wywołać w człowieku książka. Główny wątek noweli opiera się na przeżyciach czytelniczych bohatera, jakże silnych i spotęgowanych pochodzeniem. Liczne wojny i wyprawy, w których Skawiński brał udział oraz jego awanturniczy tryb życia w Ameryce spowodowały, iż prawie nigdy nie spotykał Polaków, a już na pewno polskich książek. Dlatego jakże wielkie było jego zdziwienie, gdy otworzył pakunek przybyły wraz z codziennym ładunkiem. W zawiniątku ujrzał książki. Przysłonił oczy, jakby im nie wierząc. Zdawało mu się, że śni. Wziął jedną do ręki, spojrzał i zaraz potem odłożył. Ręce drżały mu mocno. Nadal nie mógł pojąć skąd na jego wieży w Aspinwall książki ... polskie książki! Było to dla bohatera swego rodzaju tchnienie przeszłości. Drżącym głosem starzec począł czytać pierwsze wersy narodowej epopei, co obudziło w nim uczucie tęsknoty, minionego i straconego czasu. Żal ściskał mu piersi, co tłumiło jego głos. Wyrzuty sumienia spadły na Skawińskiego niczym fala uwolniona spod nadzoru tamy. Zalała go łzami, łkaniem, bólem, niezmierną miłością do kraju, przy której wszystko jest niczym...

Utwór ten jest pełen symbolizmu. W postaci głównego bohatera odnajdujemy zabłąkanego i nawet nie próbującego odnaleźć właściwej drogi człowieka, który staje przed nową szansą, którego właściwa droga znajduje sama. Odnaleziona książka budzi w nim patriotyczne uczucia, tęsknotę i ból, a więc i chęć zmiany stanu rzeczy. Przeżycia czytelnicze kierują jego zachowaniem, a co za tym idzie wpływają też na jego biografię. Nudę i rutynę z jego życia eliminuje właśnie książka-rzecz wspaniała, nieoceniona i niedoceniana przez tak wielu.

Skoro wspomniałam już o wpływie literatury na biografię głównego bohatera, to fatalną omyłką byłoby pominięcie takiegoż utworu jak „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego. Jest to utwór, w którym „zakazane” przez okupantów książki odciskają swoje piętno na głównym bohaterze-Marcinie Borowiczu. Pod wpływem tych lektur, Borowicz zmieniał się. Budziły się w nim uczucia, o których istnieniu nawet nie miał pojęcia. Przeczytawszy „Dziady” Adama Mickiewicza poddał się on nieopisanemu wzruszeniu. W jego zachwycie tkwiło cos bolesnego, jakiś łkanie i błaganie o pomoc. Budziło się w nim na nowo coś, co już kiedyś w nim żyło, a co zabił czas. Pochłaniał również inne dzieła, takie jak „Historia powstania listopadowego” Mochnackiego, „Król Lir” Szekspira czy „Piekło” Dantego. To jednak poezja i literatura epoki Mickiewicza odegrała w życiu Marcina rolę niezmiernie kształcącą. Pod wpływem tej lektury dusza jego mocowała się z własnymi błędami i nieustannie ulepszała siebie, by przyjąć niezmienny kształt. Patriotyzm rozszarpywał go od wewnątrz, palił. Ten stan wywołały książki i nie można im w tym przypadku zarzucić braku przesłania czy pustki emocjonalnej.

Wpływ książki na emocje bohatera-czytelnika bez trudu odnajdziemy również w powieści Elizy Orzeszkowej pt. „Nad Niemnem”, a to za sprawą postaci Emilii Korczyńskiej. Pani Emilia jest czterdziestoletnią, ładna kobietą czytającą przez całe dnie mało kształcące powieści, zakrawające wręcz na tanie romanse. Żona Benedykta jest ogromnie zafascynowana ich treścią. Przeżycia, jakich doznaje uciekając w ich świat powodują, że realność nie spełnia jej wygórowanych oczekiwań. Wiecznie zamyślona i rozmarzona nie interesuje się domem. Staje się kobietą egocentryczną, skrajnie zapatrzoną w siebie. Wyimaginowany świat wymazał z jej pamięci znaczenie słów: żona, matka i dziedziczka. Jest pretensjonalna i snobistyczna, co jest odpowiedzią na brak zainteresowania ze strony otoczenia. Jej zachowanie jest efektem pogrążenia się w sferze marzeń, iluzji, książkowej rzeczywistości, której odbicia nie znajduje w realnym świecie.
Kolejną przystanią będzie realistyczne opowiadanie pt. „Książki” Marii Dąbrowskiej. Traktuje ono o wpływie czytanych utworów na psychikę i odbieranie świata przez młodego człowieka. Autorka przytacza w nim wspomnienia ze swojego dzieciństwa. Przywołuje obrazy pierwszych książek-zwykłych, niezbyt ładnych, banalnych. Jednak w jej życiu następuje przełom, który napełnia jej świat dziecięcych marzeń blaskiem patosu. Tym przełomem staje się „Trylogia” Henryka Sienkiewicza. Ogarnia ona zarówno bohaterkę jak i cały jej dom. Budzi we wszystkich, a w szczególności w małej Marii uczucie zaciekawienia, podniecenia, tajemnicy, potrzeby czynienia dobra. Baśniowa opoka sienkiewiczowskiej powieści kusiła przyszłą pisarkę. Niespełna dziesięcioletnia bohaterka pochłonęła wręcz „Pana Tadeusza” oraz „Robinsona Kruzoe”. Marzyła o tych nieznanych światach, goniła w nich za przygodą. Jej fantazja nie znała granic! Cały ten bezgraniczny świat urzekał ją i zagarniał. Ją- wstrząśniętą ojczyzną i ludem, świat- który dały jej książki.
Utworem zasługującym na analizę w poruszanym temacie jest z pewnością epistolarna powieść „Cierpienia młodego Wertera” napisana przez Johanna Wolfganga Goethe’go. Pośród epizodów miłosnego wątku Wertera i Lotty odnajdujemy wpływ książek na głównego bohatera. Po zdarzeniu z dwiema siostrami Werter, obawiając się dalszych komplikacji, przenosi się do małego miasteczka Waldheim. Tam pozbawiony znajomych i przyjaciół zatapia się w „Iliadzie” Homera. Czytając jednocześnie zaczyna odnajdywać cechy bohaterów lektury w otaczających go mieszkańcach miejscowości. Budzi to w nim zaciekawienie, chęć poznania „ludzi z mitu”. „Iliada” otwiera mu drogę do poznania otoczenia. Już wkrótce Werter zapoznaje się z młodym studentem i książęcym komisarzem. Otwiera się dzięki lekturze, wychodzi do ludzi. Jego życie zaczyna się zmieniać, nie jest już tym samym samotnikiem. W następstwie prowadzi to do nieszczęśliwej miłości, nieodwzajemnionej i nieosiągalnej. Werter ukrywa swe pragnienia pod postacią Lotty- kobiety zaręczonej, tym bardziej pociągającej. Fanatyczne uczucie do Lotty prowadzi Wertera do psychicznego załamania, a wkrótce szaleństwa i samobójstwa. Pokuszę się o stwierdzenie, że gdyby nie „Iliada”, gdyby nie książka, być może nigdy nie doszłoby do tej tragedii.

Poświęcić uwagę należy również utworowi pt. „Colas Breugnom” Romain Rolland’a, który nie należy do kanonu lektur szkolnych. Jest to pełna tężyzny, humoru i radości życia historia stolarza-snycerza z XVII wieku, miłośnika książek, umiejącego wspaniale rozkoszować się czytaniem. Podczas lektury „Plutarcha z Cheronei” nic dla niego nie znaczył świat. Dziękował Bogu za dar widzenia, dzięki któremu mógł czerpać cudze wizje z tejże księgi. Jego radość nie miała końca, odkrywał ją za każdym razem, gdy sięgał po tomik szczelnie wypełniony rzędami liter. Mógł dzięki niemu przeżywać uniesienia i emocje bohaterów literackich. To czyniło go szczęśliwym, dopełniało jego życie.

Z powyższych argumentów opartych na konkretnych utworach nie trudno domyśleć się, jaką rolę odgrywały książki w dawniejszych czasach. Dziś, zapomniane i traktowane po macoszemu, leżą odłogiem na zakurzonych półkach czekając na kogoś, kto tak jak jego przodkowie, zapragnie zanurzyć się w studni uczuć. Czekają na śmiałka, który idąc za przykładem bohaterów literackich, chciałby zmienić bieg swego żywota czerpiąc ze skarbca przeżyć pełną garścią.