Opracowane tematy z historii ze starożytności i średniowiecza

SRAROŻYTNOŚĆ
TEMAT: HISTORIA JAKO NAUKA I PRZEDMIOT.

1. Historia jako nauka bada życie społeczeństw z przeszłości.

2. Źródło jest to ślad po celowej działalności człowieka. Rodzaje źródeł:
· źródło pisane:
* opisowe: kroniki, legendy, opowiadania, opisy, beletrystyka, listy, dzienniki, roczniki, pamiętniki.
· normatywne: (określają zasady współżycia w grupie, społeczeństwie) kodeksy, akta, rozporządzenia, uchwały,
ustawy, konstytucje, rozkazy, regulaminy.
· źródło niepisane: taśmy magnetyczne, pomniki, cmentarze, fotografie, obrazy.

3. Nauki, które pomagają badać historię:
· Archeologia- nauka historyczna badająca pozostałości materialne dawnych społeczeństw głównie na podstawie wykopalisk.
· Etnografia- nauka zajmująca się opisem kultur różnych ludów, m.in. kultury ludów plemiennych, przeobrażenie kultur
· Numizmatyka- nauka historyczna zajmująca się badaniem, opisem i systematyzowaniem monet i innych znaków pieniężnych.
· Filatelistyka- ogół wiadomości o znaczkach pocztowych (znaczkach, stemplach, kartach).
· Sfragistyka- nauka zajmująca się badaniem pieczęci jako źródła historycznego.
· Heraldyka- nauka badająca początki, rozwój i znaczenie prawne i zasady kształtowania plastycznego herbów.
· Genealogia- nauka badająca stosunki pokrewieństwa między ludźmi, pochodzenie i dzieje rodzin grup społecznych i klasowych.
· Chronologia- nauka o mierzeniu czasu.
· Geografia historyczna- nauka badająca środowiska geograficzne w przeszłości, jego przemiany i związki z historią.

4. Jak dawniej mierzono czas?
EGIPT - 3200 p.n.e. (Zjednoczenie Egiptu dolnego i górnego)
GRECJA - 776 p.n.e. (olimpiada)
RZYM – 753 p.n.e. (od założenia Rzymu)
CHRZEŚCIJANIE – od narodzenia Chrystusa 1999
ARABOWIE – 622 n.e. (ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny)

5. Podział społeczeństwa wg :
a. narzędzi pracy
b. formacji społeczno ekonomicznej
c. tzw. podział literacki

PALEOLIT NEOLIT BRĄZ ŻELAZO
narzędziapracy naturalne okruchy skał, kości końskie kij kopieniany, motyka, radło, tkactwo, topór, ścierano i wygładzano kamienie narzędzia z brązu, wynaleziono koło,drut narzędzia z żelazna
zajęcieczłowieka polowanie i oprawia-nie zwierzyny, poszukiwanie jadalnych korzeni hodowali zwierzęta,zajmowali się rolnictwem hodowla, rolnictwo,przetapianie i obróbkabrązu, handel, produkcja uzbrojenia hodowla, rolnictwo,polowanie, handel, produkcja uzbrojenia
tryb życia koczowniczy osiadły, hodowali zwie- rzęta i zaczynali zajmować się rolnictwem, społ. myśliwsko - rybackie osiadły osiadły
pierwsze miasta żyli w małych grupach znaleziono miasto, którego powstanie datujesię na ok. 6000 lat p.n.e. były już miasta były już miasta
narzędzia do polowań ostre kamienie, kije, duże kości, oszczepy głównie oszczepy, strategia oszczepy, miecze, łuki żelazne przybory do polowań


PODZIAŁ WG FORMACJI SPOŁECZNO EKONOMICZNYCH- jest to taki okres w dziejach społeczeństw, w którym określa się, kto jest właścicielem środków produkcji, a kto sprawuje władzę.

ŚRODKI PRODUKCJI- to ziemia, fabryki, niewolnicy, nie są właścicielami środków produkcji.


FORMACJE SPOŁECZNO – EKONOMICZNE
· wspólnota pierwotna – nie ma klas społecznych (bogatych i biednych)
· niewolnictwo - niewolnik (biedny) + właściciel (bogaty)
2 klasy społeczne

bez praw, mówiące narzędzie właściciel środków produkcji, niewolnika, ziemi
* państwo służy bogatym (do V w. n.e.)
* w niewolnictwie tworzą się klasy społeczne (bogaci i biedni)
* bogaci podporządkowują biednych tworząc aparat ucisku (państwo: policja, wojsko, prawo)
· feudalizm (XV w. n.e.) - formą przejściową z niewolnictwa do feudalizmu był kolonat.
* feudem – ziemia
* 2 podstawowe klasy: chłopi – feudałowie - obszarnicy
· kapitalizm – państwo służy kapitalistom
* 2 klasy : robotnicy – kapitaliści (fabrykanci, obszarnicy)
· socjalizm – wg teorii wyzysku nie ma, wszyscy są równi, miał być sojusz robotniczo – chłopski – okazało się, że teoria nie sprawdziła się w praktyce
* imperializm – to najwyższe stadium kapitalizmu
* komunizm – to najwyższe stadium socjalizmu

PODZIAŁ LITERACKI:
· starożytność (niewolnictwo) do V w.
· średniowiecze od V w. n.e. do XV w. n.e.
· nowożytność od XVI w. n.e.


TEMAT: NAJWAŻNIEJSZE PAŃSTWA STAROŻYTNEGO WSCHODU.

1. Cechy wspólne państw:
· położenie w dolinach rzek
· zakładanie sieci irygacyjnych – nawadniających (kanały, baseny)
· powstanie i funkcje państwa
· powstanie pisma
· powstanie miast jako centra administracyjne i religijne oraz skupiska rzemieślników i kupców
· były to państwa typu niewolniczego


TEMAT: STAROŻYTNA GRECJA.

1. Kultury przedhelleńskiej:
· minojska (kreteńska)
· Grecja nie posiada wielkich rzek
· tylko 30% ziemi uprawnej, reszta to nieużytki i pastwiska
· Grecja posiada marmur, glinkę, ołów, srebro i żelazo
· linia brzegowa jest dobrze ukształtowana, co spowodowało, że morze odgrywało wielką rolę w życiu
Greków
· kultura kreteńska– pojawiła się na Krecie i jest najstarszą kulturą od III tysiąclecia p.n.e. do 1200 p.n.e.

OSIĄGNIĘCIA KULTURY MINOJSKIEJ:

· rozwój rzemiosła, rolnictwa
· głównym centrum życia był pałac, budowa pałaców – największy Knosos
· mit o Minosie: król Minos i półczłowiek Minotaur
· społeczeństwo dzieliło się na : posiadaczy ziem, kupców, rzemieślników i ludność rolniczą
· miasta: oprócz Knosos, Malia, Fajstos i Gurnia
· okres budowy wielkich pałaców to początek ekspansji Krety na sąsiednie wyspy
· znano koło garncarskie

2. Ok. 1200 p.n.e. jest ostatnia faza kultury kreteńskiej i powolny upadek państwa.
· Ok.1200 p.n.e. pojawia się kultura mykeńska (od Myken) – płd. i środ. Grecja. Początek 1600 p.n.e. do IX w. p.n.e. Państwo to stworzyli ponoć Achajowie, którzy spowodowali zajęcie Peloponezu we wschodniej Grecji.
· Ok. IX w. p.n.e. miała miejsce wojna trojańska (Achajowie napadli na Troję i ją zburzyli; prawdopodobna data zburzenia Troi to 1184 r. p.n.e.). Historię Troi wyśpiewał Homer, która została spisana ok. VIII w. p.n.e.
· Naśladowano Kreteńczyków.
· Wyroby z drewna, brązu, kości słoniowej, tkactwo, malarstwo, monumentalne budowle, mosty, drogi, pismo ( pisali na papirusie ) przejęli od Kreteńczyków.
· RELIGIA: pojawia się Zeus, mitologia, początkowy zoomorfizm.
· Ok. 1200 r.p.n.e. rozpoczęły się najazdy Dorów i Jonów, które niszczą kulturę mykeńsko - kreteńską.



PAŃSTWO . FORMARZĄDÓW SPOŁECZEŃSTWO OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE
MEZOPOTAMIA(BABILON)* początkowo byli tu Sume- rowie, którzy stworzyli tzw. kultury z okresu III Dyna- stii z Ur* rzeki to Tygrys i Eufret* ok. 1700 p.n.e. pojawił się kodeks Hammurabiego „oko za oko, ząb za ząb” * państwo teokratyty- czne tzn. rządzą kapłani* państwo składa się z miast – państw m.in. Ur, Erid* ok. XVIII w.p.n.e. powstaje państwo Babilonu * podział społeczny na biednych i bogatych, wolnych i niewolników; zróżnicowanie prawne * politeizm - wielobóstwo* pismo klinowe, tabliczki gliniane, koło, wóz, koło garncarskie, świątynie w formie pramid, wiara w życie pozagrobowe, gł. bóg Eulil* nauka: astronomia, matematyka, medycyna, kalendarz * system sześćdziesiętny (godz. min.), system miar (łokieć) i wag (talent), doba: 24h, prace irrygacyjne, kodeks Hammurabiego
EGIPT (ok. 3200 r.p.n.e.)* forma rządów: monarchia despotyczna- faraon- władca sprawuje nieograniczoną władz. stanowi prawo, któremu nie podlega, odbiera cześć boską,* faraon – wielki dom, rzeka Nil * urzędnicy rządzą w imieniu faraona: urządzają budowę piramid, sieci irryga- cyjnych, kariera zależy od faraona * kapłani – wąska forma bardzo mądrych ludzi* chłopi – teoretycznie wolni, ale była to podst. siła robocza, upr. ziem.* niewolnicy – nieliczni, służyli w bogatych dom.* pisarze – umieli czytać * pisano na: # hieroglify na kamieniu # h. hieratyczne i demotyczne na papirusie* kalendarz: podzielono na 565 dni* rozwój medycyny, budowa piramid i mastab ( małe piramidki budowane przez urzędników )* politeizm - wielobóstwo*zoomorfizm
INDIE* rzeki: Ganges, Indus* Ariowie (biały) * Drawidzi (czarny) * miasta rządzone prawdopodobnie przez kapłanów * ustrój kastowy, ludność dzieliła się na ok.3000 kast zwanych narnami: kapłani (bremini), wojo- wnicy, wolni chłopi, rze- mieślnicy i kupcy, paria- si – najniżej* rozwój miast, uprawa roli, hodowla zwierząt * prace irrygacyjne, wysoki standard domów, pismo sanskryt (księgi Wedy, epopeje, Ramajama, Mahabharata)* religie: breminizm, wiara w reinkarnację, wę- drówkę dusz, bremini to kapłani, buddyzm- nowa religia, twórcą był Budda (oświecony) „ Życie powinno być moralne, cnotliwe i pro- wadzi ono do nirwany (spokój absolutny)”, hinduizm- religia prostych ludzi, główni bo- gowie: Wisznu i Sziwa, monoteizm- bóg naj.* architektura: świątynie kute w skale, posągi, system dziesiętny (od 1 do 9 i 0), cegła, wy- roby z miedzi, cyny i złota.
CHINY* rzeki: Jangcy, Chuan - ho* cesarstwo chińskie powstałe w II połowie 2000 p.n.e. * cesarz- monarchia despotyczna * urzędnicy mianowani przez władcę * jednolity system miar i wag, wyroby z żelaza i porcelany, leki, pismo na jedwabiu- pismo piktograficzne, hodowla jedwabników, bu- dowa Wielkiego Muru, papier, wynaleźli druk, Pi-szeng, Konfucjusz żyje na przełomie VI i V w.p.n.e., stworzył system filozoficzny, w którym brutalnemu życiu codziennemu przeciwstawił obraz życia spokojnego i w harmonii; głosił zasady moralnego postępo- wania, przestrzeganie etyki, sprawiedliwości* Taoizm – nakaz pójścia własną drogą w zgo- dzie z naturalnym porządkiem przyrody* wynaleźli igły magnetyczne i proch
IZRAEL* rzeki: Jordan* państwo podzielone na 12 okręgów* miasta: Edom, Moab i Ammon * monarchia* na początku rządzili kapłani, ale przeka- zali władzę pierwsz. królowi- Salomonowi * urzędnicy, uczeni w Piśmie, chłopi, faryzeusze * religie: judaizm – religia monoteistyczna



3. Podział Grecji właściwej:
· Grecja dzieli się na trzy części – północną, tworzą ją ludy Eolów (Olimp)
· Grecja środkowa – Jonowie (wąwóz termopilski)
· Grecja południowa – Dorowie (Peloponez)


BOGOWIE EGIPSCY:

AMON – jeden z Wielkiej Ósemki z Hermopolis, początkowo był
lokalnym bogiem Teb. Od czasów IX dynastii utożsamiany z
Re, jako Amon – Re stał się bogiem uniwersalnym.
ANUBIS – bóg zmarłych, przedstawiany jako człowiek z głowa
szakala lub psa, bądź jako pies lub szakal.
BES – jego funkcją była ochrona człowieka przed działaniem złych
mocy, które odstraszać miał pokracznym wyglądem.
CHNUM – wierzono, że jest stwórcą i dawcą płodności. Uważano, że
na kole garncarskim ulepił boga i pierwszych ludzi.
Przedstawiano go jako barana lub człowieka z głową barana.
HATHOR – „Dom Horusa” – siostra Re. Boginię ta przedstawiano jako krowę lub kobietę z rogami krowy. Czczono ją jako boginię miłości i płodności.
HORUS – słoneczne bóstwo czczone pod postacią sokoła lub mężczyzny z głową sokoła. Czczony był jako bóg nieba, potem jako bóg Dolnego Egiptu i opiekun władzy królewskiej, następnie jako syn Ozyrysa.
IZYDA – przypisywano jej moc władania magią i opiekuńczość.
MAAT – bogini uważana za personifikację prawa, istniejącego porządku, harmonii i sprawiedliwości wszechświata.
NEFTYDA – jej wizerunkiem zdobiono wieka sarkofagów.
NECHBET – sępogłowa bogini symbolizowała jedną z dwu części kraju. Była przede wszystkim boginią matką i opiekunką władzy.
NEIT – bogini – wojowniczka, bóstwo o wielu aspektach czuwało nad marami Ozyrysa, w obrzędach pogrzebowych odgrywała rolę opiekunki płótna, którym owijano mumię i dlatego uważano ją za patronkę tkactwa.
NUT – bogini nieba, uważana za bóstwo zmarłych.
OZYRYS – bóg – władca łączący zarówno aspekty władzy króla, bóstwa natury i władcy zmarłych.
PTAH – bóg – stwórca, opiekun sztuk i rzemiosł.
RE – słoneczne bóstwo podróżujące barką słoneczną. Identyfikowano go z takimi bogami jak: Horus, a przede wszystkim z tebań skim Amonem.
SACHMET –bogini – lwica, bogini wojny, której przypisywano gorące wiatry pustyni za ognisty oddech.
SET – bóg pustyń, występował pod postacią dotąd niezidentyfikowanego zwierzęcia.
SOBEK – bóg – krokodyl, bóg wody, który z czasem zyskał imię boga uniwersalnego.
THOT – przedstawiany jako ibis lub pawian. Pan księżyca, opiekun ksiąg magicznych i bóg lekarzy.


POJĘCIA:

ANIMIZM – wiara w duszę i duchy, przypisywanie duszy roślinom, ludziom, zwierzętom, a nawet przedmiotom martwym.
BREMINI – kapłani w starożytnych Indiach.
BUDDYZM – nowa religia, twórcą był Budda (oświecony): „Życie powinno być moralne, cnotliwe i prowadzi ono do nirwany (spokój absolutny).
HINDUIZM – religia prostych ludzi, główni bogowie: Wisznu i Sziwa.
MANIZM – pojęcie używane na określenie wiary w duchy i kultu zmarłych.
MASTABY – małe piramidki budowane przez urzędników.
MONOTEIZM – wiara w istnienie jedynego Boga.
PAŃSTWO TEOKRATYCZNE – państwo, którym rządzili kapłani.
POLITEIZM – wielobóstwo.
TAOIZM – nakaz pójścia własną drogą w zgodzie z naturalnym porządkiem przyrody.
ZOOMORFIZM – w religiach przedstawianie bóstw w postaci zwierząt lub z pewnymi zwierzęcymi cechami.


TEMAT: PAŃSTWO – MIASTO „POLIS” NA PRZYKŁADZIE ATEN.

1. Ewolucja greckiej polis na przykładzie Aten.
· Państwo greckie składało się z miast – państw zwanych „polis”.
· „Polis” to minipaństwo, które charakteryzowało się własnym ustrojem państwowym, własnym życiem
politycznym, własną gospodarką i kulturą.
· „Polis” prowadziły między sobą wojny o hierarchię (przywództwo) w Grecji.
· Najważniejsze „polis” to Ateny i Sparta.
· „Polis” to mała ojczyzna.
· Grecy nazywali swój kraj Helladą, a siebie Hellenami.
· Tyrani – władcy sprawujący władzę absolutną, nadają prawa którym nie podlegają, dowodzą armią.

2. Cechy demokracji ateńskiej:
· demokracja bezpośrednia
· praw nie posiadają: metoikowie, niewolnicy i wyzwoleńcy
· sądy w rękach obywateli, ok. 6000 sędziów


TEMAT: KOLONIZACJA GRECKA.

1. Kolonizacja grecka – to szukanie ziem poza granicami Grecji. Kolonie to posiadłość zamorska Greków. Kolonie posiadały
własne życie i w zasadzie były niezależne od metropolii. Kol.: np. dzisiejsza Odessa i Marsylia.

2. Przyczyny kolonizacji:
· brak środków do życia
· walki o ziemię między arystokracją a chłopem
· przeludnienie miast
· poszukiwanie rzadkich surowców

3. Tereny kolonizacji:
· kolonizacja trwała od VIII – VI w. p.n.e.
· obejmuje wybrzeże Morza Śródziemnego, cieśniny Bosfor, Dardanele, Helespond
· tereny u ujścia rzek: Dniepr, Don
· prawdopodobnie Grecy dotarli na płd. Italii i na Sycylię (napotkali tam Kartagińczyków)
· dotarli także do Afryki Północnej (Kartagińczycy)
· dotarli do Wysp Brytyjskich

4. Z koloni sprowadzano:
· srebro
· drewno
· bydło
· złoto

5. Skutki społeczne:
· ukształtowały się miasta – państwa
· Grecy „zamykają się” za murami miast
· ustrój grecki przenoszono do innych koloni
· rozwój niewolnictwa

6. Skutki gospodarcze:
· rozwój produkcji w Grecji właściwej
· dostęp do surowców: rudy metali, srebro, cyna, miedź, zboże, ryby, skóry
· rozwój handlu morskiego, żeglowanie, budowa statków
ROK BITWY DOWÓDCY GRECCY DOWÓDCY PERSCY SKUTKI
* Maraton – 490 p.n.e.* Termopile – 480 p.n.e. * Pod Salaminą – 480 p.n.e.* Pod Platejami – 479 p.n.e. * Mykale – 478 p.n.e. Generalnie Grecy z Miltiades, TemistoklesLeonidasTemistoklesTemistoklesLeotychodosPersją wygrali, bo w trudnych ze wspólnym KserksesKserkses KserksesMerdaniuszchwilach Grecy potrafiliwrogiem. * wygrana Greków, pierwsze zwycięstwo nad Persami w otwartym polu* Grecy przegrali* Grecy wygrali* Grecy wygralipołączyć się do walki
· pojawił się pieniądz w kruszcu
ATENY SPARTA
* XII – VIII w. p.n.e. to system rodowy utworzony przez Eupetrydów * nastąpiło także przejście od ustroju rodowego do „ Polis ” * instytucja polityczna to: król, który staje na czele rodu, rada przy królu, tzw. agora, która była wiecem rodowym; bierze w nim udział wolny lud ateński.* VIII – VII w. p.n.e.- do władzy w Atenach dochodzą tyrani. Były to rządy arystokracji oraz tyranów 621 p.n.e. – Drakon. Prawa jego były bardzo surowe. Ateńczycy nie chcieli władzy tyranów i doprowadzili do przeprowadzenia reform. * VI w. p.n.e. to początek kształtowania się ustroju demokratycznego w Atenach. Demokracja ateńska – rządy ludu, ale właścicieliniewolników. Cechy demokracji ateńskiej to: wszystkie urzędy były losowane, za wyjątkiem urzędu stratega (wojsko).* reformatorzy ateńscy: Solon – 594 p.n.e. był archontem, czyli najwyższym urzędnikiem w państwie. Umorzył długi Ateńczyków. Uważał, że sprzedanych do niewoli należy wykupić. Podzielił obywateli na 4 klasy majątkowe. Powołał radę zwaną bullą i radę 400 Wprowadził sądy przysięgłych oraz zreformował radę starszych czyli areopagum. Po jego reformach władzę w państwie przechwycili tyrani, m.in. w 527 r. Pizystart. Wówczas Ateńczycy uchwalili, że nigdy w ich państwie nie będzie władzy tyranów. Klistemes – 509 p.n.e. Wprowadził nowy podział terytorialny Aten na 10 fylii. Znosi instytucje radowe, powołał rady 500 (po 50 osób z każdej fylii). Powołał 10 strategów, ograniczył rolę wodza armii oraz prawdopodobnie wprowadził sądy skorupkowe zwane ostracyzmem (obroną przed tyranią). Perykles –pierwszy strateg, który przez 13 lat pełnił tę funkcję. Upa-dek znaczenia areopagu, znaczenie zgromadzenia ludowego-decyduje o wszystkich sprawach państwa, liczy 6000 os., sprawuje sądy, podlega jemu rada 500, podlegają jemu prytenowie oraz archonci, a także wojsko. Wprowadza diety dla obywateli w zgromadzeniach. Inni reformatorzy: Temistokles, Efiliates. * obywatele Aten mają bezpośredni wpływ na wybór urzędów,wprowadzono pojęcie „obywatel Aten”- to urodzony z matki i ojca Ateńczyków, rodzice musieli mieszkać co najmniej 20 lat w Atenach, praw nie posiadali niewolnicy i kobiety.* Ateny to przykład państwa demokratycznego. Władza należy do ludu. Ateny wydały wielu filozofów i ludzi kultury. * rządy oligarchii arystokratycznej (najbogatszych i najlepszych)* w VII i VI w. p.n.e. Sparta skierowała swą ekspansję ku północy, gdzie Spartanie toczyli walki z Arkadyjczykami, z Agros oraz z Tegeą, które pokonali ok. 546 p.n.e.* polityka ekspansji, której rzecznikiem był Chilon doprowadziła do skupienia się wokół Sparty zależnych od niej polis. Koalicję polis nazywamy Symmachię. Symmachia spartańska miała charakter wojskowy, a wspólne działanie przewidywano tylko na czas wojny.* rodowici Spartanie stanowili niewielką, zamkniętą grupę społeczną, w sumie 40000 ludzi, którzy mogli wystawić ok. 5000 wojowników nazywanych hoplitami.* Sparta była monarchią rządzoną przez dwóch królów, ale w VI w. p.n.e. władza ich uległa ograniczeniu na rzecz urzędników zwanych eforami.* Spartanie, którzy przebyli odpowiednie szkolenie i należeli do wspólnoty wojskowej tworzyli Zgromadzenie liczące ok. 8-9 tys. osób.* ustrój Sparty służył tylko jej własnym obywatelom.* instytucje spartańskie miały stosunkowo demokratyczną treść. Ograniczenie roli arystokracji.



TEMAT: WOJNY PERSKO – GRECKIE.

1. Przyczyny wojen persko – greckich:
· Persja – państwo tyranów dąży do opanowania polis greckich w Azji Mniejszej.
· W zdobytych przez Persów polis greckich narzucano tyranię.
· Król perski Dariusz opanował kolonie greckie nad cieśninami czarnomorskimi i narzucił duże daniny.
· Persja przejęła kontrolę nad handlem.
· Ok. 500/499 r. p.n.e. wybuchło powstanie w Milecie, polis ateńskim.
· Ateny udzieliły pomocy Miletowi, za co spotka ich kara i dojdzie do wojny.

2. Po tej wojnie do dużego znaczenia doszły Ateny, które stały się bardzo silne gospodarczo.

3. Ateny utworzą Związek Morski, a skarb Związku morskiego będzie w Delos. Sparta założy związek przeciw Atenom, tzw. Związek Peloponeski. Greckie – polis podzielą się na dwa obozy: proateński i prospartański, tzn. Grecja podzieliła się na państwa oligarchii arystokratycznej oraz demokratyczne. Przeniesienie skarbu z Delos do Aten spowoduje, iż pieniądze te posłużyły do rozbudowy Aten.

TEMAT: WOJNA PELOPONESKA.

1. Przyczyny wojny:
· powstanie dwóch związków wrogich: Zw. Morskego i Peloponeskiego doprowadzi do konfliktu zbrojnego.
· Zw. Morski skupia polis demokratyczne, zaś Zw. Peloponeski skupia polis oligarchii arystokratycznej. Stąd podział Grecji na dwa obozy: proateński i prospartański.

2. Bezpośrednia przyczyna wojny:
· spór o Korcyrę i płw. Epidamnos. W tych częściach doszło do konfliktu między Ateńczykami a Spartą. Sparta dąży do zniszczenia Aten. Wojna rozpocznie się 431-433/434 p.n.e. Sparta odnosi sukces.

3. Skutki wojny:
· Sparta wprowadza rządy 30 tyranów w Atenach (trwają jeden rok)
· Sparta zniszczyła mury Aten
· Sparta rozwiązała Związek Morski
· Grecja została zniszczona
· Słabe państwo greckie w wyniku wojen stanie się łatwym łupem dla Macedonii, która przygotowuje się do wojny z Grecją

TEMAT: KULTURA GRECJI OD VI DO IV W. P.N.E.

1. Sztuka grecka.

ARCHITEKTURA RZEŹBA MALARSTWO MUZYKA
* kamień marmur- Partenon- świątynia Ateny na Akropolu* Propyleje- wejście prowadzą- ce na Akropol * Erechtejon - świątynia króla Erechtona* rzeźby mają charakter sakra- lny (mitologia)* style: dorycki– prosty, joński, koryncki (kapitele w kształcie liści akantu – ostu)* kariatydy – kapitele, kolumny w kształcie kobiety * Fidiasz – posąg Ateny w Partenonie, siedzący Zeus na Olimpie* Poliklet – matematyczna dokładność* Myron – tworzył sporto- wców, np. „Dyskobol”* Lizyp – prości ludzie * Polignot * Apollodor – sztuka światło- cienia * Malarstwo wazowe:a) mitologiab) wojnac) życie codzienne * Związana była zawsze z poezją* Grecy uważali, że dwa instru- menty dają piękne dźwięki: lira i cytra, a muzyka barba- barzyńska to flet i fujarka* Muzykę pisali: Pitagoras oraz Euklides

2. Teatr Grecki – ateński:
· teatr to miejsce na widowiska
· pojawił się w V w. p.n.e. i sztuki były grane ku czci boga Dionizosa (bóg wina)
· dytyramb – pieśń pochwalna
· chór – mężczyźni ubrani w kozie skóry, koźle rogi itp.
· „pieśń kozłów” – tragos (tragedia)
· koryfeusz – wodzirej
· początkowo jeden akt, potem drugi i trzeci
· KOMOS – wesoły pochód – komedie
· komedia i tragedia to dramaty
· amfiteatr w kształcie półkola
· orchestra – chór i aktorzy
· scena – miejsce przedstawienia

3. Tragicy greccy:
· Ajschylos – „Prometeusz skowany”, „Trylogia Oresteja”, „Błaganice”, „Persowie” – wprowadził drugiego aktora. Bohaterowie podobni do bogów.
· Sofokles – wprowadza trzeciego aktora i dekoracje. „Antygona”, „Król Edyp”, „Elektra”.
Wg Sofoklesa zawsze zwycięża wola bogów.
· Eurypides – „Medea”, „Hipolit”, „Ifigenia w Taurydzie”, „Cyklop”.
· Cała trójka razem napisała 282 tragedie z czego w oryginale zachowało się jedynie 31.
· Arystofanes – pisał tragedie i komedie, np. „Rycerze”, „Chmury”, „Osy”, „Pokój”, „Acharnejczycy”.


TEMAT: WIERZENIA GREKÓW – MITY.

1. Wierzenia Greków:
· Antropomorfizm – wyobrażanie bogów pod postaciami ludzi.
· Herosi – zwani półbogami, rodzili się ze związku bogów z kobietami ziemskimi.
· Olimp – siedziba bogów.
· Świątynia Delfijska – znajdowała się tam wyrocznia Pytia.
2. Bogowie greccy:
· Zeus – bóg bogów i ludzi
· Atena – bogini mądrości, wojen sprawiedliwych, opiekunka rzemiosł pięknych i rzemieślników
· Hera – opiekunka kobiet
· Artemida – bogini lasów, łowów i polowań
· Apollo – bóg poetów, opiekun poezji, muzyki, zwierzchnik IX Muz, opiekun wyroczni
· Hestia – bogini domowego ogniska
· Dionizos – bóg winnej latorośli
· Afrodyta – bogini miłości
· Asklepios – bóg zdrowia i lekarzy
· Hefajstos – bóg kowali, opiekun kowalstwa

3. Mity greckie:
· Tantalos – wielki bogacz, kradł nektar i ambrozję dla swych gości. Zaczął podejrzewać bogów o to, że nie są bogami. W końcu zrobił pieczeń z człowieka, którą zjadła Demeter.
· Prometeusz – zrobił ludzi, wykradł ogień bogom i dał go ludziom, za karę został przykuty do skał
Kaukazu i sęp wyjada mu wątrobę, która co dzień odrasta – symbol poświęcenia
· Artemis – zakochał się w niej Aktejon i podglądał ją, za karę bogini zamieniła go w jelenia
· Grecy mieli bardzo bogatą mitologię, która była przekazywana najpierw ustnie, a później została spisana. Stanowiła ona podstawę wiary, ponieważ mówiła o bogach i (na początku) poznania świata,
gdyż opowiadała także o tym, w jaki sposób powstał świat, ludzie.


TEMAT: KULTURA GRECKA.

1. Histografia – spisywanie dziejów.
· Herodot – twierdził, że dziejami kierują bogowie i nic nie dzieje się bez ich woli, opisywał wojny grecko – perskie do 479 r. p.n.e.
· Tukidydes – odrzuca działania bogów twierdząc, że nie mają wpływu na losy dziejów. Opisywał wojny
peloponeskie.
· Ksenofonta – napisał dzieło p.t.: „Historia Grecji”

2. Filozofia – nauka o mądrości.
Z CZEGO POWSTAŁ ŚWIAT?
· Tales z Miletu - mówił, że świat powstał z wody
· Heraklit z Efezu – świat powstał z ognia
· Demokryt z Abdery – świat powstał z materii, a ona z atomów (pierwszy z materialistów)

3. Sofiści – naczelni prawdy i mądrości za pieniądze. Wybitni filozofowie greccy to:
· Sokrates – „Wiem to, że nic nie wiem”, „Poznaj samego siebie”, „Prawda prowadzi do cnot”, „Nigdy nie wchodzimy do tej samej wody”, „Istnieje tylko jedna prawda”.
· Platon – napisał dzieło p.t.: „Państwo”, stworzył świat idei. Twierdził, że każdy człowiek jest nieidealnym odbiciem w przestrzeni. Nauczał w gaju Akademos.
· Arystoteles ze Stagejny – w r.343 p.n.e. wyjechał do Macedonii, a w 335 p.n.e. powrócił do Aten i założył własną szkołę filozoficzną zwaną Liceum. Dokonał klasyfikacji ponad 500 różnych gatunków zwierząt. Arystoteles napisał dzieła p.t.: „Metafizyka”, „Fizyka” i „Polityka”.
· Archimedes (ok. 287 – 212)– był najwybitniejszym fizykiem i matematykiem greckim w starożytności. Sformułował wzory na pole powierzchni i objętość walca, kuli i czary kulistej. Poprawnie oszacował wartość liczby p. Jako pierwszy stwierdził możliwość tworzenia dowolnie dużych liczb. Sformułował prawo Archimedesa czyli, że ciało zanurzone w płynie (ciecz, gaz) traci pozornie na ciężarze tyle, ile waży płyn wyparty przez to ciało. Archimedes był również konstruktorem machin wojennych wykorzystanych w obronie Syrakuz przeciw wojskom rzymskim w latach 214-212 p.n.e. Zginął zabity przez Rzymian po zdobyciu Syrakuz.


TEMAT: GRECJA POD WPŁYWAMI MACEDONII.

1. Macedonia:
· Filip II Macedoński
· Aleksander Macedoński
· Podboje Macedonii:
* całą Grecję * stolicę imperium – Babilon * Egipt
* Fenicję * Palestynę * Persję
* Azję Mniejszą * 327 r. p.n.e. – dotarli do Indii

MACEDONIA – kraj na północy Grecji ,bardzo silny , ludność spokrewniona z Grekami (język i bogowie), władza należy do króla i niema instytucji demokratycznych. Filip II stworzył silną i doskonałą armię. W 338 r .p.n.e. pod Cheroneą pobił Greków ,a także podporządkował północną Grecję. „Filipiki” – mowy Demostelesa przeciwko Filipowi II.

2. Państwo Aleksandra Wielkiego.

ALEKSANDER WIELKI- od 336 r. p.n.e. król Macedonii (ma 20 lat). Zbudował imperium od Indii do Grecji i Egiptu. Umarł w 323 r. p.n.e. Cechy charakterystyczne władców:
* był doskonały,
* zbudował silną armię i wielkie imperium
* osobiście sprawował rządy, pomagali mu doradcy i wodzowie
* zorganizował system fiskalny (podatkowy)
* popierał handel, rozwój gospodarczy, budował drogi i mosty
301 r. p.n.e. – rozpad imperium

DIADOCHOWIE - WACHOWIE


państwo grecko-macedońskie
(Macedonia + Grecja) państwo Selencydów Egipt - Ptolemeusz
(Syria + Mezopotamia)

3. Kultura hellenistyczna i jej ośrodki.

HELLENIZM - mieszanina kultury grecko – wschodniej z dominacją kultury greckiej.

OŚRODKI KULTURY HELLENISTYCZNEJ:
· Aleksandria w Egipcie
· Antiochia w Syrii
· Pergamon w Azji Mniejszej

PRZEDSTAWICIELE NAUKI HELLENISTYCZNEJ:
· Euklides – matematyk
· Archimedes z Syrakuz – geometria, mechanika
· Eratostenes – astronom
· Ptolemeusz – astronom


TEMAT: POCZĄTKI RZYMU – LUDY RZYMSKIE.

1. Italia i jej mieszkańcy:
· Italijkowie
· Etruskowie
· Latynowie

2. Warunki geograficzne płw. Apenińskiego:
· dogodne warunki pod uprawę
· Italię oblewają morza: Liguryjskie, Tyrreńskie, Adriatyckie, Jońskie
· Morza pozwalały na rozwój handlu, budowę floty


TEMAT: PODBOJE RZYMSKIE – SPOŁECZEŃSTWO RZYMSKIE.

1. Etapy podboju Rzymu:
· W II w. p.n.e. Rzymianie opanowali prawie całą Italię
· W III w. p.n.e. dokonali reszty dzieła.
· M.in. doszło do wojny z Tarentem, który uzyskał pomoc króla Egiptu – Pyrrusa i pod Benewentem
wojska rzymskie zostały pokonane, a Pyrrus odniósł zwycięstwo.
· Do 264 p.n.e. Rzym podbił cały półwysep Apeniński i zaczął przyglądać się sąsiadom poza Italią.

2. Podbite tereny były wiązane sojuszami, tzn. sprzymierzeńcy dostarczali pomoc zbrojną, daniny. Rzym nie wtrącał się w wewnętrzne sprawy podbitych terenów, ale panowali tam władcy mu oddani.



3. Armia rzymska:
· składała się z legionów, które były podstawowymi jednostkami taktycznymi. (3000 ciężkozbrojnych piechurów + 1200 lekkozbrojnych + 300 jeźdźców)
· dwoma legionami dowodził jeden konsul
· w V w. P.n.e. podzielono legion na 30 manipułów

4. Obowiązki wojskowe Rzymianina:
· własne uzbrojenie
· musiał stawać się na przeglądy wojskowe na Polu Marsowym
· udział we wszystkich wojnach

5. Społeczeństwo rzymskie:
· do 509 Rzym był monarchią, a ostatnim królem z dynastii Etrusków był Tarkwiniusz Pyszny
· od V w. P.n.e. Rzym staje się republiką (res publika – rzecz publiczna obywateli rzymskich)
· społeczeństwo rzymskie dzieliło się na 5 klas wg majątku
· ustrój republiki rzymskiej wykształcił się w toku walki między Patrycjuszami (arystokracja) a Plebejuszami (ludem)
· w 449 p.n.e. lud rzymski otrzymał prawo XII tablic
· w Rzymie powoływano dyktatora początkowo na 6 miesięcy, skupiał w swoim ręku całą władzę
· URZĘDY
2 KONSULÓW
+ SENAT (doradcy)
ZGROMADZENIE TRYBUSOWE ZGROMADZENIE CENTURIALNE


ustawodawstwo wybór konsulów
wybór niższych wyrażały opinię wybór wyższych urzędników decydują o
urzędników ludu rzymskiego wojnie i pokoju


wybierano trybuna ludowego-
rzecznik ludu rzymskiego


TEMAT: WOJNY Z KARTAGINĄ – 264 – 146.

1. Przyczyny wojen punickich:
· Kartagina była potęgą morską, mogła zagrażać Rzymowi
· Rzym chcę się pozbyć przeciwnika

2. Przebieg wojny:
· 264 – 241 p.n.e. – Rzymianie mieli przewagę, choć flota rzymska była słabsza od kartagińskiej. Rzymianie posłużyli się wrakiem statku kartagińskiego, by także takie budować.
· Ruchome pomosty pomagały przyciągnąć statek i przejść na drugą stronę. Pierwsza wygrana bitwa rzymska – Myle 260 r. p.n.e.
· W 256 p.n.e. postanowili zaatakować pn. Afrykę i doszło do jednej z największych bitew i była to wygrana Rzymu. Kartagińczycy chcieli zawrzeć pokój z Rzymem, a jeśli nie – niech przywiezie okup (Regulus).
· Kartagina zajęła wielki fragment Hiszpanii.
· Gajusz Katulus przeprowadził akcję przeciw Kartaginie. Floty spotkały się koło wysp egackich . Przez nieostrożność Kartagina przegrała (241p.n.e.). Kartagina straciła Sycylię, zmniejszono flotę i musiała zapłacić wysokie odszkodowania.
· Kiedy Hannibal przejął władzę – skierował wojska do Italii. 218 p.n.e. pod Kannami odbyła się jedna z największych bitew. Kartagina wygrała, a Rzym bez armii stracił wielu sojuszników.
· 202 p.n.e. pod Zamą wojska rzymskie dowodzone przez Korneliusza Scypiona wygrały bitwę z oddziałami Hannibala.
· 202/201 p.n.e. Kartagina musiała zapłacić kontrybucję i oddać ziemie pozaafrykańskie i flotę.
· III wojna punicka 149 – 146. Utyka udzieliła pomocy Rzymowi i po trzyletnim oblężeniu Kartaginy Korneliusz Scipio wkroczył do miasta. Kartaginę zburzono.

WOJNY MACEDOŃSKIE:
I wojna – (215-205r.p.n.e.) rozpoczęta została przez króla Macedonii Filipa V (w sojuszu z Hannibalem). Walki z Rzymem i jego sojusznikami (Pergamon, Związek Etolski) toczyły się na trenie Grecji. Macedonia uzyskała część Ilirii.

II wojna – (200-197r.p.n.e.) Rzym z koalicją (Pergamon, Związek Etolski i Achajski, Rodos) pokonał Filipa V pod Kynoskefale. Król musiał zrzec się zdobyczy i zapłacić kontrybucję.
III wojna – (171-1681r.p.n.e.) król Macedonii Perseusz, na czele koalicji antyrzymskiej, został pobity pod Pydną w Macedonii (168r.p.n.e.) w konsekwencji Macedonia stała się częścią Imperium Romanum.



TEMAT: KRYZYS REPUBLIKI RZYMSKIEJ.

1. Rozwój systemu niewolniczego w Rzymie.
2. Rozwój wielkiej własności ziemskiej – latyfundia.
3. Ruina chłopów italskich.
4. Społeczeństwo rzymskie po wojnach punickich.
5. Próby reformowania państwa.
6. Powstanie niewolnicze.

· po wojnach punickich wzrosły różnice majątkowe w Rzymie, które spowodowały utworzenie następujących grup społecznych:
a) nobilowie – arystokracja
b) ekwici – bogaci, jeźdźcy, kupcy grupy wyzyskiwaczy (żyli z prowincji i pracy niewolników)
c) proletariat – dużo dzieci
· w Rzymie utworzyły się dwa stronnictwa:
a) optymaci – przeciwnicy reform
b) popularzy – zwolennicy reform
· przyczyny kryzysu:
- napływ taniego zboża z prowincji i upadek rodzinnego rolnictwa
- duży napływ niewolników do Rzymu (niebezpieczeństwo powstań)
- zdemoralizowany proletariat, który domaga się chleba i igrzysk
- mała liczba ludzi służących w wojsku
- Rzym wymagał reform
REFORMY BRACI GRAKCHÓW (byli popularami i trybunami ludowymi)


133r.p.n.e. - Tyberiusz 123r.p.n.e. – Gajusz:
- reformy agrarnej, tzn. chcą, aby w ręku nobilów było tylko 250 ha ziemi, a resztę mają rozdać chłopom
- chcą ustawy, aby zboże rozdawało państwo
- domagają się ograniczonej roli Senatu
- chcieli dać prawa obywatelskie sprzymierzonym
- Tyberiusz został zamordowany, a Gajusz popełnił samobójstwo. Wymordowano w Rzymie ok. 3000 popularów.
- Ok. 20r.p.n.e. Mariusz przeprowadził reformy wojsk i wprowadził armię stałą.


TEMAT: POWSTANIA NIEWOLNICZE W RZYMIE.

1. Życie niewolników w Rzymie:
· podstawą gospodarki rzymskiej było niewolnictwo
· niewolników zdobywano w różny sposób, a przede wszystkim z wypraw wojennych, korsarskich
· niewolników dzielimy na państwowych i prywatnych
· nazywano ich mówiącymi narzędziami
· wyspą niewolniczą była Delos oraz Sycylia i Sardynia

2. Powstania niewolnicze:
· powstanie na Sycylii 137r.p.n.e. Niewolnicy zamordowali panów i ich żony, a Eunus – dowódca sprawił, że dołączyli się inni niewolnicy. Powstańcy nie mieli programu działania. Ich siły skierowane były przeciwko bogatym. W 132r.p.n.e. powstanie zostało stłumione. Zdobyto Hennę. Eunusa zamęczono w więzieniu.
· II powstanie sycylijskie 104-101r.p.n.e. Senat nakazał przywrócenie wolności ludności państw sprzymierzonych. Przywódcy powstania: Salwiusz, Atenion. Konsul Mariusz Akwiniusz złamał powstanie. Zakazano noszenia jakiejkolwiek broni.
· Powstanie Spartakusa 73-71r.p.n.e. - powstanie gladiatorów, które było bardzo niebezpieczne, gdyż niewolnicy dobrze władali bronią. Przywódcą powstania był Spartakus. Powstańcy schronili się na Wezuwiuszu. W 73r.p.n.e. Rzym zdecydował się wysłać przeciw powstańcom regularną armię Klaudiusza, która została rozbita. Wysłano nowe wojska. Pobito wojska prowincji, a Spartakus zrezygnował z wyprawy przez Alpy i zdecydował się maszerować na południe Italii, gdzie mieli mu pomóc korsarze. W 72r.p.n.e. Kriksos odłączył się i pomaszerował na Rzym. Chłopi rzymscy doprowadzili do upadku powstania. W 71r.p.n.e walka Kapui. Powstanie zostało złamane. 6000 powstańców ukrzyżowano, a Spartakus został posiekany. Ciała jego nigdy nie odnaleziono.


3. Skutki powstania:
· powstania upadły, a niewolników ukarano (więzienia, śmierć)
· od powstania Spartakusa właściciele niewolników będą się ich bać i dlatego rozpocznie się tzw. kolonat, kiedy właściciele ziemscy na zasadzie dzierżawy będą dawać zimie niewolnikom. Kolonat najczęściej był dziedziczny. Jest to forma przejściowa od systemu gospodarki niewolniczej do feudalnej.


TEMAT: UPADEK REPUBLIKI. CESARSTWO W RZYMIE.

1. Przyczyny kryzysu:
· upada znaczenie senatu
· od 80r.p.n.e. – utworzenie armii stałej w Rzymie powoduje, że wielka rola przypada wodzom, którzy nie słuchają senatu
· każdy z wodzów odbywa triumf, ale na jego dobycie musi mieć zgodę senatu. Wodzowie nie chcą być zależni od senatu.
2. I triumwirat (60r.p.n.e.) – bez zgody senatu.
Pompejusz Krassus J. Cezar
armia ekwici lud
48r.p.n.e. Farsalos

3. Reformy Juliusza Cezara:
· oddał sądy w ręce senatorów i ekwitów
· ograniczył do 2 lat namiestnictwo prokonsulów i do 1roku namiestnictwo propertów
· zrównał pod względem prawnym urzędy miast prowincjonalnych z odpowiadającymi im urzędami w Rzymie

4. II triumwirat – za zgodą senatu.
a) 15 marzec 44r.p.n.e. (idy marcowe) – Juliusz Cezar został zamordowany (Brutus)
b) Oktawian po II triumwiracie od 31r.p.n.e. przyjmuje tytuł cezara – koniec republiki.
Oktawian Lepidus Antoniusz
31r.p.n.e. Akcjum
5. Dwie formy władzy cesarskiej:
- pryncypat:
· Pierwszym pryncepsem został Oktawian – augustus (dostojny), otrzymuje tytuł trybuna ludowego, prokonsula (zarządzał prowincjami w Egipcie, Hiszpanii, Syrii i Galii), imperatora – otaczała go gwardia pretorów (pałacowa). Po śmierci uznany za boga.
· Za Augusta nastąpiło przejście od republiki do monarchii.
· Przybrano sobie tytuł cezara, był on dziedziczny, za życia wyznaczano następcę.
· Władza pryncepsa trwała do III w. n.e.
- dominat:
· Dioklecjan, monarcha ma władzę absolutną, wydaje prawa, którym nie podlega, każe nazywać siebie bogiem. Okres największych pogromów chrześcijan. Od III w. n.e. Rzym chyli się ku upadkowi. Cesarstwo oparło swoje granice o Ren i Dunaj
6. Zalety nowego ustroju cesarstwa:
· urzędnicy zależni od władzy
· brak zgromadzeń ludowych powoduje stabilność systemu władzy
· silne armie
· uciszenie wojen wewnętrznych


TEMAT: KULTURA RZYMSKA OKRESU REPUBLIKI I CESARSTWA.

1. Okres republiki rzymskiej:
· początkowo był to naród rolniczy
· był to okres patryjarchatu, czyli dominacji ojca w rodzinie
· wiele obyczajów i zwyczajów przyjmowano od Greków
· wychowawcami dzieci rzymskich najczęściej byli Grecy
· od Greków przejęli medycynę
· z państw hellenistycznych przejmowano wyszukane potrawy, zbytkowne stroje, a także wytworne sprzęty
· na wzór hellenistyczny budują domy

2. Okres cesarstwa:
· w okresie cesarskim nastąpił podział na hellenistyczny wschód (pod wpływem kultury greckiej) i romański zachód (duży wpływ kultury rzymskiej na kraje zachodu: Galię czy Brytanię)

3. Romanizacja zachodu:
· budowa miast na wzór rzymski
· arystokracja używa języka łacińskiego, przejmowano obyczaje i zwyczaje rzymskie
· na wzór rzymski powstają: cyrki, teatry, łaźnie, akwedukty (wodociągi)
· dzieci uczą się w szkołach rzymskich
· Galia i Hiszpania – wpływ kultury romańskiej

4. Osiągnięcia techniczne:
· „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”
· budowa kamiennych mostów, m.in. na Dunaju 1100m
· termy(łaźnie) i akwedukty (wodociągi)

5. Rzym za Oktawiana:
· Colloseum (amfiteatr na igrzyska), są 4 piętra, mieściło się od 30 do 100 tys. ludzi, system schodów, korytarzy. Odbywały się tu igrzyska, a także można było prowadzić bitwy morskie
· Panteon, czyli świątynia wszystkich bogów
· Złoty Grobowiec Hadriana
· Tzw. Forum (kilka) – były to place, na których kwitło życie polityczne państwa rzymskiego, np. Forum Romanum, Forum Augusta, Forum Wespezjana
· Łuki triumfalne – były poświęcone triumfom cesarzy
· Na placach znajdowały się świątynie, domy ludzi bogatych, gmachy urzędowe
· W Rzymie powstał portret

6. Pompeje to miasto zasypane przez wulkan Wezuwiusz (Herkulanum, Stebie).

7. Ubogi Rzym to: drewniany Rzym i domy czynszowe.


TEMAT: LITERATURA I NAUKA.

TWORZYLI W OKRESIE REPUBLIKI:
1. Katulus – liryka, poematy, elegie

2. Lukrecjusz „O naturze rzeczy” – o pochodzeniu świata, ludzi i bogów, świat jest nieskończony, dusza składa się z atomów, żyje
razem z ciałem i z ciałem umiera.

3. Marek Tuliusz Cyceron – I w p.n.e. był konsulem, stronnikiem Pompejusza
· przekładał na łacinę literaturę grecką
· pisał tysiące listów, które po nim zostały

4. Okres cesarstwa:
· poeta Wergiliusz - „Bukoliki i Georgiki” – sielanki, które chwaliły dobre czasu w Rzymie; były przesadne.
· Napisał „Eneida” –epopeja o legendarnym trojańczyku – Eneaszu. Rzymianie uważali ją za narodową, bo chwali cechy dobrego Rzymianina: bogobojność, pracowitość, sprawiedliwość, umiarkowanie, wytrwałość,
· poeta Horacy: krytyk ówczesnych czasów, pisał pieśni, wiersze oraz epody (krótkie ,zaczepne utwory)
· Owidiusz Naso: dowcipny, napisał: „Premiery”, „Kalendarz”, „Sztuka kochania”, zmarł na wygnaniu w 17r.n.e.

5. Nauka:
· historycy: Tytus Liwiusz – napisał historię Rzymu od założenia do 9r. n.e. (142 księgi-dotrwało 1\4). Bohaterem naród rzymski, na nim wzorowała się historiografia.
· Inni historycy to: Publiusz Tacyt napisał „Roczniki historii”
· Swetoniusz „Żywoty cezarów”.
· Plutarch – Grek „O dwudziestu trzech wybitnych rzymianach i dwudziestu trzech grekach”
· FILOZOFIA- nie interesowała Rzymian, zastanawiali się tylko, jak zorganizować sobie życie.
· Dużą popularnością cieszyła się grecka szkoła stoików – prawdziwą wartość w życiu ma jedynie wewnętrzny świat człowieka, istnieje tylko jedna droga niewoli: poddanie się złym instynktom. Człowiek, który panuje nad sobą, swoim charakterem i umie znieść ciosy losu, a także upijać się powodzeniem – taki człowiek jest szczęśliwy.
· Pliniusz Sekundus

6. Maksymy prawne – zachowały po dziś dzień swoją wagę, są najtrafniej sformułowanymi prawdami, które i we współczesnym życiu znajdują zastosowanie.
· „Ilu ludzi, tyle zdań”
· „Najwyższe prawo często najwyższym złem” Terencjusz
· „Każdy ma swój obyczaj”
· „Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce” – „Homo sum humani nihil a me alineum puto”
· „Rób to, zamiast mówić o tym” – „Hoc age”
· „Twarde prawo, ale prawo” – „Dura lex, sed lex”
· „Prawo nie działa wstecz” – „Lex vetro non oqui”
· „Sprawiedliwość idzie za prawem” – „Aequites requitor legen”
· „Nieznajomość prawa szkodzi” – „Ignorantia iurus nocet”
· „Nikogo nie należy karać dwa razy za to samo” – „Non bis in iden”
· „Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli” – „Cogitationis poenam nemo patitur”
· „Nie ma kary bez stosownego przepisu” – „Nulla poena sine lege”
· „Milkną prawa w szczęku broni” – „Silen leges inter arma”
· „Najwyższe prawo bywa bezkarne” – „Summum ius summa intura”
· Również poeci tacy jak Wergiliusz czy Horacy w swoich utworach (i nie tylko) zawarli wiele prawd życiowych. Najbardziej znana myśl Horacego to „carpe diem” – „chwytaj dzień, a także „W nieszczęściu okaż się dzielnym i odważnym”


TEMAT: PRAWO RZYMSKIE.

1. Pierwsze prawo w Rzymie:
· 451r.p.n.e. – pierwsze prawa spisane na żądanie plebejuszy
· 449r.p.n.e. – po raz pierwszy wystawione na widok publiczny, wyryte na 12 spiżowych tablicach
· szczególnie karane naruszenie własności prywatnej, za kradzieże wysokie kary pieniężne (w nocy - kara śmierci)
· podpalaczy domostw lub stogów zboża palono żywcem
· nieograniczona władza ojca w rodzinie
· prawo mówiło o porządku dziedziczenia majątku, sposobach kierowania spraw do sądu
· było oparte na prawie zwyczajowym, regulowało stosunki miedzy Rzymianami

2. Prawo powszechne:
· oparte na zasadach uznanych przez wszystkie kraje romańskie
· szacunek do rodziców
· uszanowanie życia i prawa do życia
· uczciwość, prawdomówność
· 337r.p.n.e. – wprowadzono urząd pretora (poprawiał prawo)

3. Szkoły prawnicze:
· dużo szkół prawniczych
· określenia prawne do dzisiaj obowiązują, np. zasady procesu sądowego, czyli: wysłuchanie stron, powołanie świadków, zbadanie przyczyny przestępstwa (rozmyślna czy mimowolna)

4. Prawo rodzinne:
· zmalała rola ojca w stosunku do dzieci, ponieważ utracił prawo do karania ich śmiercią i sprzedania do niewoli
· dzieci mogły posiadać majątek
· można było się rozwodzić, a żona dziedziczyła na równi z mężem

5. Wydawanie wyroku:
· równość między stronami
· rzetelność w badaniu
· sprawiedliwość w osądzaniu


TEMAT: CHRZEŚCIJAŃSTWO.

1. Religia rzymska i hellenizacja bogów:
· Jowisz – Zeus (bóg bogów)
· Mars – Ares (bóg wojny)
· Minerwa – Atena (bogini wojowników)
· Junona – Hera (opiekunka rodziny)
· Merkury – Hermes (posłaniec bogów)
· Neptun – Posejdon (bóg morza)
· Diana – Artemida (bogini łowów)
· Wenus – Afrodyta (bogini urody)
· Herkules – Herakles – heros
· Janus – bóg wszelkiego początku
· Lary – dobre duchy rodzinne
· Westa – bogini domowego ogniska
· każda rodzina miała swoje bóstwo, a życiem dziecka kierowały 43 bóstwa
· kult boski cesarza
· pojawienie się chrześcijaństwa skomplikuje wiarę w cesarza

2. Chrześcijaństwo:
· wywodzi się z religii żydowskiej
· monoteizm
· źródła wiary to: Biblia (Stary Testament) i Ewangelie (Nowy Testament)
· początkowo chrześcijanie byli prześladowani, od 313r.n.e. Konstantyn Wielki uznaje religie chrześcijańską na równi z innymi
· Teodozjusz Wielki w 380r.n.e. uznał chrześcijaństwo za religię panującą


TEMAT: UPADEK IMPERIUM RZYMSKIEGO.

1. Podział cesarstwa rzymskiego:
· 395r.n.e. Teodozjusz Wielki podzielił imperium na 2 części:
- wschodnie imperium ze stolica w Konstantynopolu
- zachodnie imperium ze stolicą w Rzymie

2. Przyczyny wewnętrzne upadku imperium rzymskiego:
· brak stabilnej władzy cesarskiej
· częste wybory uzurpatorów (cesarzy wynoszonych na tron przez armię)
· kryzys gospodarczy: upadek miast, psucie monety
· podatki ściągane brutalnymi metodami
· brak wojen – stąd nie ma niewolników do pracy
· „przywiązanie” chłopa do ziemi, jest to kolonat (kolon – chłop półpańszczyźniany, który dzierżawi ziemie, za co świadczy renty)
· upadek handlu i rzemiosła
· system niewolniczy stał się przestarzały (niewolnictwo nie tworzyło gospodarki)

3. Przyczyny zewnętrzne upadku imperium:
· najazdy barbarzyńców (plemion germańskich ze Skandynawii)
SKANDYNAWIA
Goci Longobardowie
Wizygoci (zach.) Sasi
Swebowie Frankowie
Ostrogoci (wsch.) Anglosasi

4. Wędrówki ludów. Pierwsze państwa germańskie.
· 325r.n.e. – rozpoczynają się wędrówki ludów, szczególnie na Skandynawii (plemiona germańskie)
· na Rzym uderzyło plemię azjatyckich Hunów (najniższy miał ma 2 metry, Attylla)

5. Wędrówki plemion:
· Wizygoci – przebywali nad Dunajem, zaś w 410r. zdobyli Rzym
· Swebowie – 409r. – zdobyli Płw. Iberyjski
· Wandalowie – 455r. – zdobyli Rzym, wcześniej Afrykę

6. Gdzie osiedliły się plemiona germańskie:
· Burgundowie – dorzecze Rodanu
· Sasi i Anglowie – Anglia
· Wizygoci – Hiszpania
· Wandalowie – Afryka Pn.
· Alanowie i Swebowie – Płw. Iberyjski
· Ostrogoci – Kanonia

7. Pierwsze państwa germańskie:
· początkowo plemiona germańskie nie miały zamiaru tworzyć państwa, lecz łatwość z jaką uporali się z cesarstwem zachodniorzymskim (476r.n.e.) – wódz germański Odoaker zrzucił ostatniego cesarza w Rzymie – Romulusa i podporządkował zachodnie cesarstwo cesarstwu wschodniorzymskiemu, co spowodowało, iż zaczęli tworzyć państwa na gruzach imperium.
8. Państwa germańskie:
· p. Swebów – na pn. Płw. Iberyjskiego – Portugalia
· p. Wandalów – pn. Afryka
· p. Burgundów – dolina Rodanu
· p. Anglosasów – Anglia
· p. Ostrogotów – Panonia
· p. Wizygotów – Hiszpania
· p. Odoakra – Italia (476r.n.e.)
· p. Franków – Galia (486r.p.n.e.)
· p. Longobardów – pn. Italia

9. 476 – upadek Imperium Zachodniorzymskiego i upadek systemu niewolniczego. Cesarstwo Wschodniorzymskie przetrwa do 1453r., upadnie pod bagnetami Turków. Od Vw. n.e. tworzy się system feudalny, gdzie podstawą gospodarki będzie ziemia.
ATENY RZYM SPARTA
- Zgromadzenie ludowe decyduje o wszystkich sprawach tego państwa, zgromadzeniu podlega rada pięciuset, archonci (najwyżsi urz.) oraz wojsko. Zgromadzenie sprawuje sądy; urzędy są losowane za wyjątkiem stratega. - Urzędy są wybierane przez zgr. trybusowe (wybierało niższych urzędników, trybuna ludowego, wyrażało opinię ludu rzymskiego) i centurialne (wybierało konsulów, wyższych urzędników oraz decydowało o wojnie i pokoju). Tylko prowadzący miał prawo głosu; głosowano „za” lub „przeciw” - Sparta była monarchia rządzoną przez dwóch króli. Były tu rządy oligarchii arystokratycznej. Spartanie, którzy przeszli odpowiednie szkolenie i należeli do wspólnoty wojskowej tworzyli zgromadzenie ok. 8-9 tys. osób. Ustrój Sparty uprzywilejowywał tylko jej obywateli.


ŚREDNIOWIECZE

TEMAT: CESARSTWO BIZANTYJSKIE.

1. Cesarstwo wschodniorzymskie – Bizancjum:
· wschodnia część cesarstwa to Bizancjum
· ocalała po najazdach germańskich (bogate Bizancjum potrafiło się wykupić od plemion germańskich)
· brak najazdu barbarzyńców
· Konstantynopol ośrodkiem handlu
· Rozkwit rzemiosła (broń, wyroby ze złota i kości słoniowej

2. Panowanie Justyniana Wielkiego i rozwoju Bizancjum 527/530:
· ok. 530r wydaje kodeks, który jest dokumentem prawnym, według którego spisane zostało prawo (jest ono podstawą wielu systemów prawnych w dzisiejszej Europie)
· rozkazał oddawać sobie część boską
· przyjął z państw absolutnych ceremoniał dworski
· miał nieograniczoną władze jako cesarz: najwyższy dowódca armii, głowa kościoła, najwyższa władza sądowa,
· ustanawia prawo - był odpowiednikiem boga na ziemi oraz stronnikiem wiary najwyższym dostojnikiem w państwie CEZAROPAPIZM, prawo państwowe obowiązuje w Kościele
· od VII w. Cesarstwo Wschodniorzymskie zmieni nazwę na Bizancjum (nie udało się Justynianowi zjednoczyć cesarstwa wschodniego z zachodnim, ponieważ na ziemiach imperium zachodniorzymskiego powstały państwa germańskie, nie udało się jemu przywrócić niewolnictwa w imperium)

3. Podboje Bizancjum:
· w 533r. dzięki zwycięstwom Belizariusza pokonało Wandali
· 536r. – usunięto z Italii Gotów
· 540r. – Goci zostali w Italii jako sprzymierzeńcy
· 552r. – zgromiono Gotów


TEMAT: ARABOWIE.

1. Półwysep Arabski:
- warunki geograficzne:
· pustynia
· żyzne oazy
· liczne szlaki handlowe, na których powstawały miasta, np. Mekka – święte miasto Arabów ze świątynią Al-Kaba
- ludność:
· Beduini, czyli synowie pustyni, zajmują się hodowlą wielbłądów, owiec i kóz


2. Swoje rolnictwo Arabowie udoskonalili dzięki stosowaniu systemu nawadniającego, takiego, jaki stosowano w Mezopotamii i Egipcie. Pozwoliło to uprawiać nowe rośliny tj.:
· ryż
· trzcina cukrowa
· bawełna
· jedwab
· len
· konopie

3. Arabowie wymyślili również takie tkaniny jak; adamaszek (z jednej strony matowy, a z drugiej błyszczący), muślin i gaza. Dobrze rozwinięta była arabska medycyna i farmacja, ponieważ wiele wiedzy Arabowie zaczerpnęli od Chińczyków i Egipcjan. Arabowie uprawiali takie przyprawy:
· wanilia
· szafran

4. Za pośrednictwem Arabów dotarł do Europy barwnik indygo, który dziś służy do barwienia drogich gatunków jeansów.

5. Islam – „uległy” – poddanie się woli bożej:
· Mahomet – kupiec arabski, na przełomie VI – VII w. W oparciu o chrześcijaństwo i judaizm opracował własny system religijny – Islam (religia monoteistyczna)
· Fundamentem wiary stała się wiara w boga Allacha, który przesądza o wszystkim, także o losach człowieka – predestynacja
· Wierni nazywali siebie muzułmanami (ulegli)
· Mahomet dopuszczał istnienie aniołów i proroków, a siebie uważał za najważniejszego proroka
· 622r. – został zmuszony do ucieczki z Mekki do Medyny – jest to początek mierzenia nowej ery (Hidżra)
· znalazł wielu wyznawców, zjednoczył wszystkie plemiona arabskie i utworzył państwo teokratyczne (władza sprawowana przez władcę świeckiego, który jednocześnie jest przywódcą religijnym, a system prawny oparty jest na prawie boskim)
· 632r. – śmierć Mahometa (on nie spisywał swoich poglądów, uczynili to jego uczniowie)
· spis nauk Mahometa to Koran, który składa się z sur

6. Walka o władzę po śmierci Mahometa:
· następcy Mahometa to kalifowie i kalifaty
· w przyszłości największe kalifaty to: kordobański, toledański i arabski

7. Podboje Arabów:
· 632 – 661 (VII w.) – Egipt, Liwia, Trypolitania, Palestyna, Syria, Armenia, Persja, Mezopotamia.
· VII/VIII w. – Afryka pn.-zach., Płw. Iberyjski, Buchera, ziemie Indusu
· 750 – 900r. – Kreta, Rodos, Sycylia, Sardynia, Korsyka, Kanary
· wojny prowadzili w imię świętej wojny, podbita ludność płaciła haracz
· państwo Arabów rozciąga się od Gibraltaru poprzez Afrykę do Indii
· 732r. – król Franków – Karol Młot majordom powstrzymał Arabów w Europie


TEMAT: PAŃSTWO KAROLA WIELKIEGO – 768-814r. TRAKTAT W VERDUN – 843r.

1. Polityka ekspansji.

2. 800r. – Karol Wielki ukoronowany na cesarza zachodniorzymskiego przez Leona III.
· koronacja odbyła się ku zaskoczeniu Karola
· „Nie jesteś szafarzem korony cesarskiej”
· 813r. – dokonuje samodzielnie koronacji Ludwika Pobożnego na cesarza

3. Ustrój polityczny państwa Karola:
· jest to monarchia patrymonialna – państwo jak własność
· silne rządy osobiste
· rada dostojników przy królu
· wprowadzone nowe urzędy przy królu: kanclerz (tłumacz), palatyn, stolnik i cześnik
· wiece (kapitularne) – odbywały się raz w roku, gdzie dokonywano przeglądu wojsk oraz stanowiono kapitularze. Na wiecach udział brali ludzie wolni i pomagali sprawować władze Karolowi.
· stolicą państwa Akwizgran


4. Reformy Karola Wielkiego:
· reforma wojskowa (podstawą armii piechota chłopska z własnym wyposażeniem oraz konne rycerstwo organizowane przez wasali)
· sądownicza: sądy hrabiego, sądy dworskie, sądy królewskie – urzędnicy s.k. to misi dominici
· administracyjna: podzielił państwo na 700 hrabstw, z margrabiami na czele
· przy granicy utworzył 5 marchii: Duńską, Awarską, Bretońską, Hiszpańską i Friurską – miały strzec granic
· oświaty: powrót do klasycznej łaciny, stworzył system pod nazwą „siedem sztuk wyzwolonych”: triwium (3), guadriwium (4)
· przeprowadził reformę pisma, gdzie w miejsce kursywy wprowadzono minuskułę
· tworzył skryptoria
· organizował szkoły dworskie, przyklasztorne, powstawały roczniki

5. Wielcy tego okresu:
· Einhard – „Żywot Karola Wielkiego”
· Alkuin – doradca Karola
· Piotr z Pizy (gramatyka)
· Paweł Diakoh - kronikarz

6. 840 – śmierć Ludwika Pobożnego:
· był nieudolnym władcą
· nie radził sobie z walkami dynastycznymi
· posiadał wielki wpływ kościołów
· był uległy klerowi i papieżowi
· już w 817r. wyznacza dzielnice synom

7. Traktat w Verdun:
VERDUN – 843r.

987 – Karol Łysy – 911 – Ludwik Niemiecki –
Frankonia Zachodnia (Galia) 887 – Lotariusz Frankonia Wschodnia (Niemcy)
· cesarz
· senior
· od M. Północnego do Włoch
· 1871r. – ziemie zostały zjednoczone
8. Frankowie:
&mi