Starożytna Grecja

Grecja, warunki naturalne
Półwysep Bałkański był w starożytności pomostem między Wschodem, Afryką i Europą. Jego połud-niową część stanowiła i stanowi do dziś Grecja. Warunki naturalne Grecji są zdecydowanie odmienne od panujących na Wschodzie. Grecja jest krainą górzystą(około 80% powierzchni), porośniętą lasami. Łańcuchy górskie dzielą ją na wiele odrębnych krain. Na północy znajdowały się Tessalia i Epir, w części środkowej Lokryda,Fokida,Doryda,Etolia, Beocja i Attyka, na południu, tzn. na półwyspie Pe-loponez,Achaja,Arkadia, Elida,Messenia,Lakonia i Argolida. W starożytności do Grecji zaliczano tak-że wyspy na Morzu Egejskim oraz zachodnie wybrzeża Azji Mniejszej skolonizowane przez Greków.
Linia brzegowa Grecji jest niezwykle urozmaicona. Wybrzeże obfituje w większe i mniejsze zatoki morskie. Ze względu na trudności w poruszaniu po kraju, Grecy od dawna wykorzystywali drogę mor-ską w celach komunikacyjnych. Ukształtowanie powierzchni sprawiło, że jedynie około 20% ziemi można było wykorzystać pod uprawę. Ponadto rzeki o krótkim i szybkim nurcie uniemożliwiały po-djęcie prac irygacyjnych. Z drugiej strony wilgotny (morski) klimat powodował, że nawadnianie nie było specjalnie potrzebne. W Grecji występowały rudy żelaza, srebra i miedzi, a także pokłady glinki ceramicznej. Ponadto wykorzystywano jako materiały budowlane skały wapienne, marmury i granity.

Grecja, społeczeństwo
Grecy byli ludem pochodzenia indoeuropejskiego. Dzielili się na trzy grupy plemienne: Achajów, Do-rów i Jonów. Przybyły one do Grecji w różnym czasie. Pod względem językowym nie różniły się one od siebie. Tym bardziej, że w IV – III w. p.n.e. ukształtował się jeden wspólny język grecki, zwany koine. Grecy posiadali świadomość wspólnoty, co wyrażało się w używaniu wspólnej nazwy – Helle-nowie. Jednak nie utworzyli w starożytności jednego państwa, wyżej ceniąc przynależność do miast-państw (polis).
Warunki naturalne Grecji zdecydowały o zajęciach ludności. Na górskich pastwiskach rozwijała się hodowla owiec, kóz i bydła rogatego. W dolinach uprawiano pszenicę, jęczmień, jarzyny oraz drzewa owocowe (figowce, śliwy, grusze, jabłonie). Na nasłonecznionych zboczach rosła winna latorośl oraz oliwki. Rzemieślnicy w Grecji zajmowali się ciesielstwem, obróbką metali, garncarstwem. Bardzo wcześnie rozwinęła się budowa statków morskich, gdyż Grecy skazani byli na korzystanie z tego spo-sobu transportowania towarów i ludzi. Sprzyjało to rozwojowi handlu morskiego.

W społeczeństwie greckich polis występowało zróżnicowanie ludności pod względem poziomu zamo-żności i, co za tym idzie, znaczenia politycznego. Masę ludności stanowili wolni rolnicy. Jednak szyb-ko tracili oni znaczenie na rzecz arystokracji rodowej (tzw. eupatrydów). Arystokracja, dążąc do po-większenia swych dochodów, odbierała chłopom ziemię. Prowadziło to do licznych konfliktów społe-cznych. W związku z rozwojem życia miejskiego coraz większego znaczenia nabierali rzemieślnicy i kupcy. Handel przynosił duże zyski, a więc ich pozycja ulegała wzmocnieniu. Aby temu zapobiec, po-lis wprowadzały ograniczenia praw politycznych,zastrzegając je jedynie dla rodowitych mieszkańców.
Zdecydowaną większość mieszkańców polis stanowili ludzie osobiście wolni. Jednak granicę między wolnością a niewolą można było łatwo przekroczyć. Znane było zjawisko niewoli za długi, w którą można było popaść zaciągając pożyczkę pod zastaw własnej osoby bądź rodziny (np. dzieci). Niewo-lnicy stanowili znaczną część służby domowej, pracowali w warsztatach rzemieślniczych i na roli. Znano także pojęcie niewolników państwowych. Szczególna pod tym względem sytuacja panowała w Sparcie. W państwie tym ogół ludności wiejskiej (chłopskiej) stanowili niewolnicy, tzw. heloci.

Kultura grecka
Kultura grecka jest jednym z trwałych elementów kultury europejskiej. Jest ona jednym z fundamen-tów naszej tożsamości. W jej rozwoju kapitalną rolę odegrała religia grecka. Panteon i związana z nim mitologia do dzisiaj zachowują swoje znaczenie jako zestaw wzorów i archetypów.
W okresie archaicznym ukształtowała się grecka kultura, poezja, sztuka, architektura. W VI w. p.n.e. zaczęła się rodzić filozofia. Myśliciele zaczęli stawiać sobie pytania, wśród nich także i o to, jak pow-stał wszechświat. W Grecji archaicznej rozwinęła się literatura piękna, szczególnie liryka. W tamtych czasach tworzyli Anakreont z Teos, Alkajos z Mityleny, Safona z Lesbos, Tyrtajos ze Sparty i Solon z Aten. Poezję chóralną reprezentował Pindar z Teb. Rozwijała się też literatura naukowa, a zwłaszcza początki historiografii. Architektura grecka tego czasu ukształtowała dwa porządki, czyli określone ściśle zasady budowania i dekorowania budowli publicznych, a zwłaszcza świątyń. Elementy porząd-ków doryckiego i jońskiego, uważane za doskonale harmonijne, są wykorzystywane w architekturze europejskiej do dziś. Rzeźby okresu archaicznego, tak z kamienia, jak z brązu były jeszcze dość szty-wne i surowe. Postacie młodzieńców i dziewcząt obdarzone były konwencjonalnym uśmiechem. Malarstwo greckie znamy głównie z ceramiki. W VII - VI wieku powstawały czerwone wazy zdobio-ne czarnymi postaciami. W VI wieku rozwinął się styl czerwonofigurowy. Artyści czerpali tematy z mitologii i życia codziennego. Malarstwo wazowe osiągnęło już w okresie archaicznym absolutne mi-strzostwo. W V w. p.n.e. powstały w Atenach wspaniałe dzieła architektoniczne. Jest wśród nich Par-tenon – świątynia poświęcona bogini Atenie. Jej twórcami byli architekt Iktinos i budowniczy Kallik-rates. Budowla ozdobiona została przez jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy greckich Fidiasza. Spod jego dłuta wyszedł posąg bogini Ateny wykonany w technice chryzelefantyny, łączącej kość sło-niową, złoto i drewno. Sztuki plastyczne w Grecji obfitują w wybitnych twórców. Wystarczy wymie-nić rzeźbiarzy Lizypa, Myrona, Polikleta, Skopasa i malarza Apellesa.

Grecy interesowali się nauką. Początkowo zainteresowania te łączyły się z wszechstronną refleksją nad przyrodą, wchodzącą w skład filozofii. Szczególny rozkwit nauki nastąpił w epoce hellenistycz-nej. Euklides napisał podstawowy podręcznik geometrii (“Elementy”), który aż do XIX w. zachował swoją aktualność. Archimedes stworzył podstawy hydrostatyki, a przede wszystkim odkrył liczbę pi, konieczną dla obliczenia pola i obwodu koła. Był także wybitnym wynalazcą. Eratostenes obliczył długość południka ziemskiego. Arystarch i Ptolemeusz stworzyli dwie konkurencyjne teorie tłumaczą-ce ruch ciał niebieskich i Ziemi. W medycynie najwybitniejszym przedstawicielem nauki greckiej był
Szczególną rolę w życiu Greków odgrywał sport. Cenili oni sprawność fizyczną, konieczną w ciągłych walkach toczonych przez polis. Najbardziej znanym miejscem igrzysk, czyli zawodów była Olimpia w Elidzie. Tutaj w gaju poświęconym Zeusowi od 776 r. p.n.e. odbywały się co cztery lata zawody gru-pujące przedstawicieli wszystkich polis. Stąd też igrzyska te nazywano panhelleńskimi, czyli ogólno-greckimi. Trwały one pięć dni. Pierwszego dnia odbywały się uroczystości religijne poświęcone Zeu-sowi. Drugiego dnia rywalizowali ze sobą chłopcy, trzeciego i czwartego zmagali się dorośli zawodni-cy, a piąty dzień przeznaczony był na ofiary dziękczynne oraz wyróżnienie zwycięzców, których na-gradzano wieńcami z liści wawrzynu. Rywalizowano ze sobą w następujących konkurencjach: bieg, skok w dal, rzut dyskiem i oszczepem, zapasy, wyścigi konne, bieg hoplitów w zbrojach. Z czasem pojawiły się nowe dyscypliny – wyścigi zaprzęgów, pankration (boks połączony z zapasami). Podczas igrzysk występowali także śpiewacy, poeci, prezentowano dzieła sztuki. W zawodach mogli uczestni-czyć jedynie mężczyźni, także jako widzowie. Na czas igrzysk ogłaszano pokój boży, czyli zawiesze-nie wszystkich działań wojennych. Grecy okres od jednych igrzysk do drugich nazywali olimpiadą i wykorzystywali do liczenia lat. Zwycięstwo w Olimpii było wielkim zaszczytem dla zawodnika i jego polis. Poza igrzyskami olimpijskimi organizowano podobne w Delfach i w Koryncie, lecz miały one mniejsze znaczenie.