Jan Matejko (życie i twórczość).

Jan Alojzy Matejko urodził się 24 czerwca 1838 roku w domu przy ul. Floriańskiej 41 w Krakowie jako dziewiąte z jedenaściorga dzieci Franciszka Matejki i Joanny Karoliny, która pochodziła z ewangelickiej rodziny Rossbergów. Ojciec, czeski emigrant wyznania katolickiego, pracował jako nauczyciel i organista w pobliskim kościele św. Krzyża. Kiedy Jan miał siedem lat zmarła jego matka. Odtąd w wychowaniu dzieci pomagała ojcu jej siostra - Katarzyna z Rossbergów Zamoyska. Artystę, wyrosłego w tej katolicko-ewangelickiej rodzinie, cechowała głęboka religijność. Matejko uczył się w szkole św. Barbary, gimnazjum św. Anny, której nie ukończył. Mimo tego został przyjęty do klasy malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (1852), gdzie uczył się pod kierunkiem Wojciecha Kornelego Stattlera oraz Władysława Łuszczkiewicza - malarza, historyka sztuki, pedagoga. Szybko dał się poznać jako jeden z najzdolniejszych uczniów. Po ukończeniu Szkoły Sztuk Pięknych, wyjechał na stypendium do Monachium (1857 - 1858), potem do Wiednia (1860). Z wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych wrócił po niecałych dwóch miesiącach z powodu nieporozumień z tamtejszą kadrą profesorską. (Na zalecenie, aby na obrazie "Jan Kazimierz na Bielanach" król klęczał, Matejko z dumą odparł, że "królowie polscy przed nikim nie klęczeli"). Matejkę zawsze cechował głęboki związek z ojczystą kulturą, tradycją i historią. Od najmłodszych lat, odznaczając się wielką wrażliwością i wyobraznią, rysował, malował zabytkowe przedmioty, z pasją kalkował wizerunki starych rycin, pieczęci. Zafascynowany był historią Polski, którą poznawał studiując książk i udostępniane mu przez brata Franciszka, historyka, doktora prawa, pracownika Biblioteki Jagiellońskiej. Był świadkiem wielu przełomowych wydarzeń historycznych - wcielenia do Austrii Rzeczypospolitej Krakowskiej w 1846 roku, Wiosny Ludów w 1848 roku, a potem Powstania Styczniowego w roku 1863. Upadek Powstania silnie wpłynął na jego twórczość. W obranym przez siebie programie artystycznym postanowił nie tylko zilustrować dzieje Ojczyzny, ale przede wszystkim, zanalizować przyczyny jej upadku, aby wyciągnięte wnioski posłużyły w terazniejszości i na przyszłość. Tak powstały najsłynniejsze kompozycje Matejki, a stworzona w nich sugestywna wizja historii Polski oddziałuje od ponad stu lat na świadomość Polaków: Stańczyk, Kazanie Skargi, Reytan - Upadek Polski, Unia Lubelska, Stefan Batory pod Pskowem, Kopernik, Dzwon Zygmunta, Bitwa pod Grunwaldem, Hołd Pruski, Sobieski pod Wiedniem, Wernyhora, Kościuszko pod Racławicami, Dzieje Cywilizacji w Polsce. Matejko, najbardziej znany i popularny polski malarz, jest autorem ponad 320 obrazów olejnych, głównie o tematyce historycznej, portretów oraz kilku tysięcy rysunków i akwarel. Opracował historię ubiorów w Polsce, zaprojektował polichromię kościoła Mariackiego wykonaną pod jego kierunkiem w latach 1889-1891; jest twórcą słynnego Pocztu królów i książąt polskich. Jego życie wypełniała nie tylko ogromna praca. Miał też rodzinę - w 1864 roku ożenił się z Teodorą z Giebułtowskich, z którą doczekał się pięciorga dzieci: Tadeusza, Heleny, Beaty, Jerzego i Reginy(zmarła po trzech tygodniach). Tylko dwoje z nich - Helena i Tadeusz - odziedziczyło po ojcu artystyczne zamiłowania. Dnia 1 listopada 1893 roku, w wieku 55 lat, zmarł Jan Matejko w swym domu przy ulicy Floriańskiej. 7 listopada odbył się uroczysty pogrzeb z udziałem mieszkańców miasta i licznych delegacji. Po nabożeństwie w kociele Mariackim, przy wtórze Dzwonu Zygmunta, kondukt żałobny podążył na miejsce wiecznego spoczynku Mistrza na Cmentarzu Rakowickim.

Kalendarzyk najwazniejszych dat z zycia i twórczosci Jana Matejki.

1838-24 czerwca w Krakowie urodził się J. Matejko. Wychowuje się w domu rodzinnym atmosferze patriotycznej, przechowującej postępowe tradycje mieszczaństwa. Dwaj bracia, Zygmunt i Edward, z przyczyn politycznych po 1848r. emigrują z kraju. Zygmunt ginie później w kampanii węgierskiej. Postacią, która wpływa na kształtowanie się atmosfery domowej, był brat Jana, Franciszek Matejko, historyk pracujący na Uniwersytecie Jagiellońskim

1852-1858 Studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem W. Łuszczkiewicza.

1858-Pierwsza przychylna ocena prasowa {pióra L. Siemieńskiego obrazu Gustaw Adolf i Ks. Sz. Starowolski na Wawelu. Otrzymanie stypendium na studia zagraniczne.

1859-1 lipca. Studia w Akademii monachijskiej pod kierunkiem prof. Anschutza. 2 września J. Matejko powraca do Krakowa.

1860-Krótko trwały pobyt w Wiedniu. Ukończenie albumu Ubiory w Polsce. Śmierć ojca. Po po powrocie do Krakowa obraca się wkręgu pstepowej inteligencji i mieszczaństwa. Bliskie stosunkiz Serafińskimi i Giebułtowskimi {rodziną jego przyszłej żony}. Poczatek zażyłości z wybitnym historykiem Juzefem Szujskim

1863-Aktywny stosunek do powstania(ofiara pienięzna i osobisty udział w dostarczaniu broni). Wystawienie Stańczyka. Pożar Wisnicza, ulubionego terenu studiów dawnej architektury. Drewnianej.

1864-Ukończenie Kazania Skargi. Małżeństwo z Teodorą Gibułtowską.

1865-Pobyt w Paryżu, gdzie za Kazanie Skargi otrzymuje złoty medal. Powrót do Krakowa 28 maja. Praca nad Rejtanem.

1866-Ukończenie i wystawienie w Krakowie obrazu Rejtan-upadek Polski. Ostre ataki przciwko Matejce ze strony konserwatywnych Kół dotkiętych treścią obrazu. Wyjazd na studia do Wiednia.

LATA SPĘDZONE W SZKOLE SZTUK PIĘKNYCH

Kolega ze Szkoły Sztuk Pięknych, I. Jabłoński Pawłowicz wspomina Matejkę:
" W 1852 r. przybył do szkoły na Wesołej Jan Matejko, wzrostu średniego, nie chudy, z uderzająco skrzywionym nosem, oczami bardzo ciemnymi, jak tarki, włosów równie ciemnych. Granatowy surducik wytarty, czapka nie lepsza (. . .) Trzymający się sztywno, pozornie wydający się obojętnym, a z boku zerkający oczyma ciekawie, małomówny, mrukliwy (. . .) powoli i ukradkiem obserwujący kolegów i studia. "
" Z powodu krótkiego wzroku przykładał do lewego oka szkiełko w czasie roboty, dla lepszego zrozumienia danego wzoru; od początku najpilniejszy, najspokojniejszy z uzdolnionych uczniów. "
POCZĄTKI PRACY NAD WIELKIMI DZEŁAMI

Niezależnie od nauki szkolnej, rozpoczął zbieranie swoistej "artystycznej dokumentacji" z dawnych sztychów i ilustracji drzeworytniczych, które znajdował w starodrukach, przerysowywał portrety sławnych osób, ubiory, szczegóły uzbrojenia. Bogaty zbiór, który nazywał "skarbczykiem"- kilka grubych woluminów z rysunkami, kopiami i przerysami, stanowiącymi świadectwo jego pracowitości i wnikliwości, pozwala zrozumieć genezę historycznego malarstwa Matejki w okresie dojrzalej twórczości. W latach szkolnych powstają- w szkicach, akwarelach, rysunkach- notatki i pomysły do kompozycji historycznych: "Hołd pruski", "Zjazd pod Wiedniem", "Sobieski", "Jagiełło przed bitwa pod Grunwaldem". Samodzielne poszukiwania kompozycyjne Matejki szły w tym kierunku, aby "mała liczba figur wyrazić pięknie i dużo powiedzieć obrazem widzowi"

STUDIA I PODRÓŻE
W grudniu 1858 r. wyjechał do Monachium, gdzie zapisał się na kurs przygotowawczy malarstwa i rysunku na Akademii Sztuk Pięknych, prowadzony przez prof. H. Anschutza. Podobnie jak w Krakowie podjął tam własną prace poza uczelnia, malując szkice z historii Polski. W Monachium miał możliwość studiowania dziel Durera, van Dycka, Rubensa.
W 1860 r. wyjeżdża do Wiednia, gdzie rozpoczyna prace nad kompozycja "Jan Kazimierz na Bielanach podczas pożaru Krakowa". W tym samym roku pracuje nad "Kazaniem Skargi"- obrazem tym wkracza w dojrzały okres działalności, w którym podejmuje wielkie zadania, nie tylko artystyczne. Swymi kompozycjami z dziejów kraju przypomina innym krajom nie tylko o świetnej przeszłości ojczyzny, ale o jej istnieniu, mimo wymazania z mapy Europy.
TWÓRCZOŚĆ
Temat historyczny jest pretekstem do przekazywania społeczeństwu myśli artysty, związanych z życiem Polski i Europy, przez co jego dzieła zatracały czasem kompozycyjna klarowność. Przełomem był "Stańczyk", wyznaczający początek nowego etapu twórczości- to nie ilustracje wydarzeń z dziejów Polski, ale próbą syntetycznego spojrzenia na historie ojczyzny. (opisy obrazów i ich geneza- w galerii obrazów:)

OSTATNIE LATA ŻYCIA MATEJKI
W 1889 r. zainicjował pokrycie malowidłami wnętrza kościoła Mariackiego w Krakowie. Rok przed śmiercią podjął inicjatywę dekoracji auli Politechniki we Lwowie- dal wyraz fascynacji zdobyczami cywilizacji, techniki i potęgi rozumu. W ostatnim roku życia, 1983, podjął dzieło malarstwa monumentalnego: naszkicował projekt witraża dla katedry obrządku łacińskiego we Lwowie.
Pomimo złego stanu zdrowia nie cofał się przed podejmowaniem nowych dla siebie zagadnień malarskich i kompozycyjnych, odczuwał potrzebę eksperymentowania. Pracował nieustannie i ponad siły- stad narastające nastroje pesymizmu, wyobcowania wobec niezrozumienia przez otoczenie.