Dobro i zło encyklopedycznie.

DOBRO
w szerokim znaczeniu znaczy to samo co wartość, dokładniej to samo co wartość dodatnia, przeciwieństwo zła; w etyce d. jest pojęciem podstawowym, jako najwyższe w hierarchii wartości moralnych; w zależności od tego, czym jest d. jako wartość najwyższa, ukształtowały się w etyce różne stanowiska: hedonizm utrzymuje, że jest to przyjemność; utylitaryzm, że doskonalenie jednostki; relatywizm etyczny utrzymuje, że d. ma charakter względny (coś może być dobrem dla jednego, a równocześnie złem dla kogoś innego; coś jest d. w danej sytuacji, a w innej już nim nie jest); w znaczeniu ekonomicznym dobra dzieli się na wolne, czerpane bezpośrednio z przyrody i produkcyjne, będące rezultatem ludzkiej pracy.

ZŁO
przeciwieństwo dobra; istnieją generalnie 2 koncepcje z.: manichejczycy przypisują z. pozytywne istnienie, rodzaj antagonistycznego względem dobra absolutu; w koncepcji arystotelesowsko-tomistycznej (chrześcijańskiej) z. jest brakiem dobra; to ujęcie rozróżnia z. fizyczne i z. moralne (rozumiane jako brak - odpowiednio - dobra fizycznego lub moralnego) natomiast, tak jak nie ma niebytu, nie ma zła metafizycznego; w tej koncepcji przyczyną z. jest zawsze wolna decyzja (np. wolna wola) człowieka, który, podejmując ją, przeciwstawia się dobru (Bogu).

MANICHEIZM
religia, której założycielem był perski książę Mani. Bezpośrednio (a nie poprzez chrześcijańskich polemistów) nauki Maniego poznano dopiero z jego pism znalezionych w XX w. w zasypanych piaskiem ruinach manichejskiego klasztoru w chińskim Turkiestanie i rękopisów odnalezionych w Egipcie; te fakty najlepiej świadczą o zasięgu tej religii w połowie I tysiąclecia, gdy stanowiła najpoważniejszego konkurenta chrześcijaństwa; rozprzestrzenianiu m. sprzyjał synkretyzm tej religii, ale szkodził bardzo skomplikowany system teologiczny. Mani z zoroastryzmu zaczerpnął radykalny dualizm i ideę kosmicznego konfliktu pomiędzy światłością i ciemnością, z chrześcijaństwem łączy m. wiara w indywidualny sąd po śmierci, ostateczną porażkę zła i wieczne życie błogosławionych w niebie. Jeśli jednak chodzi o świat doczesny, to jego nauki były głęboko pesymistyczne, widział w nim samo zło, a jedyne, co człowiek mógł zrobić, to czynienie wszystkiego, by nie przedłużać nędzy ludzkiej egzystencji na ziemi, odcięcie się od niej przez ascezę i celibat, wyzwolenie się od tyranii materii. Kościół manichejski dzielił swoich wyznawców na dwie klasy "wybranych-wtajemniczonych" i zwykłych "wyznawców-słuchaczy". "Wybrani" (mogły nimi być kobiety na równi z mężczyznami) po surowych próbach związanych z wtajemniczeniem zostawali wypełnieni światłem i musieli unikać kontaktu z materią, nie mogli zawierać małżeństw, posiadać własności, zajmować się rolnictwem, pić wina; jeść mięsa nie wolno było żadnemu manichejczykowi;
zwierzchnikami "wybranych" byli biskupi. U podłoża m. leżało pragnienie wyjaśnienia problemu genezy zła, który uznali za czynnik sprawczy, a człowieka za miejsce zmieszania Ciemności i Światła. M. zwalczany przez chrześcijan (gł. byłego manicheistę św. Augustyna), zaratusztran, a potem wyznawców islamu - zanikł ok. X w. Miał jako religia dualistyczna duży wpływ na powstanie herezji katarów i bogomiłów. W j. potocznym za manicheistę uważa się człowieka skłonnego do rozpatrywania wszystkiego (zwł. w świecie idei) jako konflikt dwóch wyabsolutyzowanych nie do pogodzenia zasad (np. czarne - białe).

AUGUSTYN , Aureliusz Augustyn (354-430)
święty, biskup, filozof i teolog, ojciec i doktor Kościoła; od 396 biskup Hippony; najwybitniejszy myśliciel wczesnego chrześcijaństwa; początkowo pod wpływem manicheizmu, potem neoplatonizmu, dokonał udanej syntezy platonizmu z katolicyzmem (głosił pierwszeństwo intuicji, woli i uczucia nad rozumem), idee potraktował jako myśli Boga, którego istnienie jako bytu absolutnego stało się gwarantem prawdy; wg A. wiedza i miłość do Boga uzupełniają się, a wszelkie autentyczne poznanie prowadzi do Boga i oddania się mu; zło uznawał za brak dobra lub "odwrotną stronę" dobra; w dziele O Państwie Bożym przedstawił dzieje świata jako jednorazowy linearny proces przebiegajacy w kilku fazach; dzięki stworzeniu narzędzi pojęciowych, służących do uzasadnienia stanowiska Kościoła, wywarł na myśl chrześcijańską ogromny wpływ - decydujący w średniowieczu, a jako augustynizm do dziś atrakcyjny; najważniejsze dzieła: Wyznania, O doktrynie chrześcijańskiej, O Trójcy świętej, autor listów i kazań.

MORALNOŚĆ (filoz. 1)
termin na oznaczenie wszelkich zachowań ludzkich i obyczajów, o których można orzekać, że są dobre lub złe, a także sądów o tym, co jest dobrem i złem; choć zasadniczo m. jako cechę czynów ludzkich związaną ze świadomym i wolnym działaniem ograniczano do działań podmiotowych ukierunkowanych (stosunek do innego podmiotu, czy - jak w przypadku samobójstwa - samego siebie), to ostatnio nastąpiło poszerzenie sfery m. o stosunek do zwierząt czy środowiska