Francja

Francja - dane ogólne:



Ludność - 60,1 mln (Francuzi - 93%, Hiszpanie, Włosi, Algierczycy, Marokańczycy);

Powierzchnia - 551,5 tys. km2;

Gęstość zaludnienia - 105 os/km2 (region paryski - 890 os/km2);

Rozmieszczenie ludności - 74% w miastach;

Przyrost naturalny - 3%0;

Produkcja - 5,3% produktu światowego;

Religia: katolicyzm - 76%, islam - 5%,protestantyzm - 3,6%, judaizm - 1%;

Ustrój - republika konstytucja z 1958: prezydent (kadencja 7 lat, z wyborów powszechnych), rząd z premierem, parlament 2-izbowy:

Senat (9 lat, 1/3 składu wymieniana co 3 lata);

Zgromadzenie Narodowe (5 lat);

Zatrudnienie (% ludności zawodowo czynnej):

przemysł i budownictwo - 22% (8,25 mln);

rolnictwo, leśnictwo i rybołóstwo - 6% (1,65 mln);

bezrobocie - 10% (2,75 mln);

Podział administracyjny:

22 regiony administracyjne;

96 departamentów (4 zamorskie: Gujana Francuska, Gwadelupa, Martynika, Reunion);

3 terytoria zamorskie (Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Wallis i Futuna);

2 terytoria o statusie specjalnym (Majotta, St. Pierre i Miquelon);

Język urzędowy - jęz. francuski (Belgia, Luksemburg, Andora, Monako, Szwajcaria, Vanuatu, Maroko, Tunezja, Egipt, Dżibuti, Mauretania, Senegal, Mali, Burkina Faso, Niger, Czad, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej, Togo, Benin, Kamerun, Gabon, Kongo, Republika Środkowo Afrykańska, Zair, Ruanda, Burundi, Seszele, Komory, Madagaskar, Mauritius, Kanada, Haiti, Dominika, Grenada, Saint Lucia - 36 krajów);



Geografia Francji:



KORSYKA - Corse, region adm. Francji, złożony z dep.: Corse-du-Sud i Haute-Corse, pow. 8,7 tys. km 2, 250 tys. mieszk., ośr. adm. Ajaccio, rzeki: Golo, Tavignano. W zachodniej części najwyższy szczyt Korsyki - Monte Cinto (2710 m), zatoki Sagone, Ajaccio. Jeden ze słabiej rozwiniętych gospodarczo regionów Francji - wartość produktu krajowego brutto na 1 mieszkańca jest niższa od średniej krajowej o 26%, znaczne bezrobocie oraz odpływ ludności do metropolii, która pokrywa większość wydatków budżetowych regionu, rozwinięta turystyka (liczne kąpieliska mor.) Uprawy winorośli, oliwek, drzew cytrusowych, chów owiec, główne porty morskie: Ajaccio, Bastia.



Rzeki:



Loara - 1020 km;

Rodan - 812 km;

Sekwana - 776 km;

Garonna - 647 km;

Marna - 525 km;







Ważniejsze góry:



Mont Blanc (Alpy) - 4807 m n.p.m.;

Barre des Ecrins (masyw Pelvoux) - 4102 m n.p.m.;

Puy de Sancy (Masyw Centralny) - 1885 m n.p.m.

Grand Ballon (Ardeny) - 1423 m n.p.m.

Cret de la Neige (Jura) - 1723 m n.p.m.

Vignemale (Pireneje) - 3298 m n.p.m.



Transport i łączność:



EUROTUNEL - tunel kolejowy wydrążony 1988-93 pod dnem Cieśniny Kaletańskiej (40 m poniżej dna morskiego), między Frethun koło Calais na wybrzeżu francuskim a Folkestone na wybrzeżu angielskim; składa się z dwóch tuneli o długości 50,5 km i średnicy 7,6 m; skraca czas podróży z Paryża do Londynu z 7 do ok. 3 godz. i 15 minut; otwarty 1994.



TGV - francuskie Train a Grande Vitesse, system francuskiej superszybkiej kolei elektrycznej (ok. 300 km/h) przeznaczonej do ruchu pasażerskiego; najważniejsze (powstałe w latach 80) linie: Paryż-Bordeaux i Paryż-Lyon.



Historia Francji:



W I tysiącleciu p.n.e. ziemie zamieszkane przez celtyckich Galów, kolonizacja grecka na południowym wybrzeżu. W 121 r. p.n.e. podbój przez Rzym południowej części (Galia Narbońska), 58-52 roku p.n.e. podbój przez Cezara reszty Galii, romanizacja, od II w. n.e. chrystianizacja; od III w. najazdy ludów germańskich, m.in. Wizygotów, Burgundów, Franków. W V w. nastąpił koniec panowania rzymskiego, a początek panowania frankijskiego.

Początkowo Frankami rządziła dynastia Merowingów, podbili oni wtedy całą Galię zaalpejską. Za panowania Chlodwiga w 496 r.n.e. Frankowie przyjęli chrześcijaństwo. W VIII w. na dworze Merowingów najwyższym urzędnikiem (majordomem) był Karol Młot. Przejął on władzę i zapoczątkował dynastię Karolingów. Wsławił się m.in. w bitwie pod Poitieres gdzie pokonał Arabów. Jego syn Pepin Krótki po śmierci Karola Młota przejął władzę nad pastwem, stworzył z niego Państwo Kościelne. Aby umocnić swoją władzę pomógł papieżowi Stefanowi II w walkach z Longobardami w zamian za koronację. Następcą Pepina Krótkiego był Karol Wielki. Był on bardzo dobrym dowódcą, odepchnął Arabów, aż do rzeki Ebro, rozbił groźne państwo Awarów, wschodnie granice państwa oparł na rzece Łabie oraz Dunaju. Za siedzibę państwa Karol Wielki uznał Akwizgran. Był on analfabetą, jednak doceniał wartość pisma, w związku z tym finansował skryptornia, klasztory, szkoły. Przeprowadził reformę monetarną: pieniądzem obiegowym stała się moneta srebrna, wprowadził reformę wojska - każdy kto posiadał ziemię musiał walczyć. Na granicach swego państwa utworzył marchie. Rządzili nimi margrabowie, do ich obowiązków należało tworzenie wojska i obrona granic. Karol Wielki nadzorował marchie i hrabstwa za pomocą specjalnych wysłanników cesarskich. W roku 800 Karol Wielki koronował się na cesarza. Ceremonię poprowadził papież Leon III. Po śmierci Karola Wielkiego w w 814r.n.e. tron objął jego syn Ludwig Pobożny. Jego rządy były nieudolne, państwo przeżyło głęboki kryzys i w 843 r.n.e. w Verdun dokonano podziału cesarstwa, między synów Ludwiga Pobożnego:



Karol Łysy - objął w posiadanie tereny państwa położone na wschód od rzek Rodanu i Mozy, państwo to przeistoczyło się później we Francję

Ludwig Niemiec - rządził państwem będącym wschodnią częścią imperium Karola Wielkiego, zachodnie granice państwa oparte zostały na rzece Ren

Lotar - środkowa część państwa: północna Italia, Burgundia, Alzacja, Lotaryngia oraz Fryzja, państwo to było najbardziej nietrwałe



W 840 r.n.e. Lotar koronowany został na cesarza północnej Italii. Karolingowie rządzili jeszcze do X w. Ostatni władca obalony został przez Hugo Kapeta w 987 r., który zapoczątkował dynastię Kapetyngów. Dynastia Kapetyngów rządziła do 1328 r., nastąpił rozwój wielkich lenn, ograniczenie faktycznej władzy królów do ich dóbr dziedzicznych, we Francji pojawiły się rozległe posiadłości królów angielskich z dynastii Plantagenetów.

1328 - 1589 - panowanie dynastii Walezjuszy. W latach 1337-1453 miała miejsce wojna stuletnia zakończona wyparciem Anglików. Nastąpiła centralizacja państwa, przyłączenie Delfinatu w 1349 i Prowansji w 1482. Od XVI w. walki z Habsburgami - 1494-1559 wojny włoskie. Wojny między Walezjuszami, Gwizjuszami a hugenotami zakończone rzezią hugenotów w noc św. Bartłomieja i wydaniem edyktu nantejskiego przez Henryka Burbona w 1598 r. Na jego mocy hugenoci będą mogli wrócić do Francji z wyjątkiem Paryża, będą mieli dostęp do urzędów, dostaną twierdze wojskowe wraz z załogami, zapewniona im zostanie swoboda kultu i własne szkoły poza obrębem Paryża. Po wygaśnięciu dynastii Walezjuszy właśnie Burboni będą rządzić od 1589 aż do 1792 r.

W XVII w. za rządów Ludwika XIII wzrasta znaczenie arystokracji, która posiada np. własne warownie. Powołany zostaje więc urząd kardynała - I ministra w Radzie Królewskiej, którym zostaje Aramnd Richellieu. Dzięki jego pomocy król uzyskał znaczne uprawnienia odebrane arystokracji. Od tej pory arystokraci mogli posiadać warownie wyłącznie przy granicach kraju, ograniczono ich wpływ na ważne decyzje, a przede wszystkim poddano kontroli intendentów. Richellieu chciał ujednolicić państwo - odebrał hugenotom twierdze dane im na mocy edyktu nantejskiego, pozwolono im jednak na swobodę kultu. Opodatkowanie społeczeństwa pozwoliło na rozbudowę armii i floty. Francja prowadziła również mądrą politykę zagraniczną. Po śmierci Richellieu I minisrem został Jules Mazarin, po śmierci Ludwika XIII, władzę ma objąć Ludwik XIV. Do momentu jego pełnoletności jego matka wraz z Mazarinem umacniają pozycję króla. Ludwik XIV po śmierci Mazarina nie powołał kolejnego I ministra, a Francję przekształca w monarchię absolutną. Państwo rozkwita, jego armia liczy w końcu XVIII w. 300000 żołnierzy. Stanowisko ministra finansów w państwie Ludwika XIV obejmuje Jan Baptysta Colbert, doprowadza do rozkwitu gospodarczego poprzez rozwój manufaktur i produkcji przemysłowej. Jest twórcą merkantylizmu, który mówi, iż źródłem dochodów państwa powinien być obrót towrarami. Ludwik XIV buduje Wersal, by zapobiec spiskom wśród arystokracji. W 1766 następuje wcielenie Lotaryngii, a w 1768 Korsyki. Gdy rządy obejmuje Ludwik XVI minister finansów Necker podaje prasie wiadomość o ogromnym zadłużeniu Francji.

Pod koniec XVIII w. wzrasta znaczenie burżuazji, nie miał ona jednak praw politycznych. Dodatkowo chciano na burżuazję nałożyć dodatkowe podatki, jej sprzeciw doprowadził do wybuchu Wielkiej Burżuazyjnej Rewolucji Francuskiej. Rozpoczęła się ona 14 lipca 1989 r. zburzeniem przez Paryżan Bastylii - więzieni politycznego.



14 VII 1789 r. - 3 IX 1791: konstytuanta - rząd burżuazyjny przegłosowuje reformę „4 - 5 sierpnia 1789 r.”, która znosiła feudalizm we Francji. 26 sierpnia 1789 r. La Fayette ogłosił manifest rewolucji - „Deklarację praw człowieka i obywatela”. 3 IX 1791 r. ustanowiona zostaje konstytucja, na jej mocy Francja jest monarchią, na której czele stoi Ludwik XVI, reprezentuje on państwo, powołuje rząd, który jest odpowiedzialny przed parlamentem. Wybory do parlamentu odbywają się według cenzusu majątkowego.



3 IX 1791 r. - 21 IX 1792: odbywają się wybory parlamentarne (legislatywa). Prawica - umiarkowani monarchiści opowiadają się za przerwaniem rewolucji, jednak są przeciwni absolutyzmowi. Na lewicę składają się bardziej radykalni górale - zwolennicy republiki ludowej i żyrondyści popierający republikę burżuazyjną. Centrum stanowi bagno wahające się pomiędzy prawicą a lewicą. Króla Ludwika XVI przyłapano na potajemnych rozmowach z Austrią, którą uznawano za największego wroga. Wiosną 1792 doszło więc do wojny Francji z Austrią i Prusami, w wyniku której Francja ponosi klęskę. Króla przeniesiono w Wersalu do Paryża, gdzie przebywał w areszcie domowym. 10 sierpnia 1792 r. powstała Komuna Paryża, na czele której stanął Danton. Zorientowano się, iż monarchia konstytucyjna jest fikcją, wybrany zostaje nowy parlament - konwent, bez uwzględnienia cenzusu majątkowego. W konwencie brak było monarchistów, składał on się z bardziej prawicowych żyrondystów, których od jakobinów oddzielało podobnie jak w przypadku legislatywy bagno. W związku z tym, iż większość w konwencie stanowili zwolennicy republiki, 21 IX 1792 Francja staje się republiką.



3 IX 1792 r. - 27 VII 1794: w konwencie pojawiają się wnioski o ukaranie króla za nadużycia władzy. W styczniu 93 r. ścięty zostaje Ludwik XVI wraz z bliską rodziną. Incydent ten przestraszył władców europejskich, zawiązali oni więc koalicję, której zadaniem było zduszenie rewolucji. W skład koalicji weszli: Austria, Prusy, Anglia, Holandia, Hiszpania, kraje włoskie, koalicja uzyskała również poparcie ze strony Rosji. W IV 1793 r. dokonano przewrotu, w wyniku którego powstał Komitet Ocalenia Publicznego, na czele którego stanął Danton. Jakobini dokonują przewrotu w komitecie, od VI 1793 r. następuje dyktatura Jakobinów, przywództwo w KOP obejmuje Maksymilian Robespier, Danton zostaje ścięty. Powołano do życia Trybunał Rewolucyjny mający na celu sądzenie przeciwników rewolucji, praktycznie jednak ścinano wszystkich przeciwników Jakobinów.



27 VII 1794 r. - 9 XI 1799: Do życia powołano instytucję dyrektoriatu, w której zasiadało 5 dyrektorów. Francja była republiką burżuazyjną, na mocy konstytucji rządzących wybierano według cenzusu majątkowego. W 1795 r. wybrano nowy parlament, składający się z dwu organów rządzących: izby niższej - rady 500, która przygotowywała projekty ustaw oraz izby niższej - rady starszych. Utrzymano rozdział kościoła od państwa. Obecny stan rzeczy był więc na rękę burżuazji. W koalicji antyfrancuskiej nastąpił kryzys - w Bazylei wystąpiły z niej Hiszpania i Prusy, ponadto Francja nadal pozostawała w posiadaniu Holandii i Belgii. W Lombardii toczyły się bitwy pomiędzy resztą koalicji, a wojskami francuskimi. Po przegranej koalicji pod Lodi gdzie Francuzami dowodził Napoleon Bonaparte podpisano w 1797 r., w Campo Formio traktat. Na jego mocy Austria otrzymała Rzeczpospolitą Wenecką, natomiast Francja Lombardię, północno zachodnią część Włoch oraz ziemie pruskie położone na zachód od Renu. Austriacy żądali od Napoleona likwidacji utworzonych w 1792 r. legionów polskich. Napoleon wykorzystywał legiony do budowania potęgi militarnej Francji, skończyły one żywot na wyspie San Domingo przy tłumieniu buntu tubylców. Od tej pory największym wrogiem Francji stała się potęga morska - Anglia. Francja nie miała dostatecznie dużej floty, aby prowokować bitwę morską. Bonaparte zaatakował więc Egipt odcinając Anglię od drogi morskiej z Indiami. Po serii zwycięstw w Egipcie lecz i porażce floty francuskiej z angielską pod dowództwem Horacego Nelsona, Napoleon zmuszony jest wracać do Francji, gdzie dokonuje przewrotu 9 XI 1799 r.



Obala dyrektoriat, zapoczątkowywuje we Francji kapitalizm, przywraca obywatelom wolności osobiste. Ogłasza się konsulem, uchwala kolejną konstytucję, która daje mu dużo uprawnień i władzy. Uśmierza zamieszki, wprowadza system policyjny. Chce rządzić samodzielnie i przekształca Francję w monarchię ogłaszając się w 1804 r. cesarzem Francuzów. Radykalnie zmniejszył uprawnienia duchowieństwa i arystokracji, zarządził konfiskaty ich majątków. Zawiera korzystne układy handlowe, zamykając rynek francuski przed resztą Europy, a także zapobiega buntom robotników zdobywając poparcie burżuazji. Chłopom daje ziemie zabrane duchowieństwu, a ponad wszystko znacznie rozbudował armię. Reformy Bonapartego zaniepokoiły Rosję, Austrię i Anglię, kraje te rozpoczynają przygotowania do ataku na Francję. Obecność Anglików w Portugalii doprowadziła do tego, iż Hiszpania sprzymierzyła się z Francją. W 1805 r. dochodzi do bitwy morskiej w zatoce Trafalgar, koło Gibraltaru. Flota angielska pod dowództwem Horacego Nelsona zadaje tak ogromne straty połączonym siłom francuskim i hiszpańskim, że floty tych krajów przestają funkcjonować. W związku z tym wydarzeniem Bonaparte uderza na Austrię, odnosi ważne zwycięstwo w 1805 r., pod Austerlitz (bitwa trzech cesarzy). Franciszek zmuszony zostaje do zawarcia układu z Napoleonem. Austria musi oddać Francji Wenecję i Istrię, zlikwidowana zostaje Rzesza, a w jej miejsce powstaje Związek Reński. Prusy atakują wojska francuskie pod Jeną i Auerstadt. Napoleon wygrywa obie te bitwy, a król pruski zmuszony jest uciekać do Prus Wschodnich, a następnie do Rosji. Na Wielkopolsce wybuch powstanie, a w tym czasie Napoleon odnosi kolejne zwycięstwa pod Iławą pruską i Frydlandem. W 1807 r. w Tylży podpisany zostaje układ między Rosją, a Francją. Na jego mocy z ziem II zaboru pruskiego (bez Gdańska) i z ziem III zaboru pruskiego (bez okręgu białostockiego, który przyłączony zostaje do Rosji) utworzone zostanie Księstwo Warszawskie. Wciąż zagrożenie dla Francji stanowi Anglia, Napoleon postanawia więc wprowadzić blokadę kontynentalną Anglii, którą Rosja jednak wkrótce łamie. W 1809 r. Austria atakuje Księstwo Warszawskie. Józef Poniatowski zwycięża Austriaków pod Raszynem i rusza na tereny francuskie zostawiając niechronioną Warszawę. Równocześnie Bonaparte zwycięża wojska austriackie po Wagram w 1809 r. Dochodzi do układu w Schonbrun na mocy którego Austria odda ziemie III zaboru z okręgiem zamojskim Księstwu Warszawskiemu, okręg Tarnopolski Rosji natomiast wybrzeże Adriatyckie Francji. W 1807 r. Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję wzorowaną na francuskiej. Księstwo Warszawskie uzyskało 30000 armię, nie miało kompetencji podejmowani polityki zagranicznej.

Rosja widząc zbliżające się niebezpieczeństwo złamała blokadę kontynentalną Anglii i zażądała od Napoleona wycofanie swych wpływów do rzeki Łaby. Bonaparte opracował plan ataku na Rosję, który miał się rozpocząć z Księstwa Warszawskiego. Zebrał 700000) żołnierzy, z czego 100000 stanowili Polacy. Trasa jego pochodu stanowiły m.in. miejscowości Krasne, Smoleńsk, Borodino, gdzie odnosił kolejne zwycięstwa. Dotarł do Moskwy lecz zastał ją opuszczoną, z opróżnionymi magazynami i zatrutą wodą, w związku z czym zarządził odwrót. Wojska rosyjskie prowadzące wojnę podjazdową pod dowództwem Michała Kutuzowa ukierunkowywały wojska napoleońskie na stary, zniszczony szlak pochodu na Moskwę. Armię Bonapartego dziesiątkowały zimno i choroby. Podczas przeprawy przez Elsterę ginie Józef Poniatowski. Napoleon śpieszy do Francji by zorganizować kolejną armię, w 1813 r. dochodzi do 3 - dniowej bitwy pod Lipskiem gdzie Bonaparte przegrywa. Brakuje poparcia wskutek czego zrzeka się tronu i obejmuje władzę nad wyspą Elbą. Burboni wracają do władzy, jednak wskutek niezadowolenia Francuzów postanawia znowu sięgnąć po tron francuski i 1 marca 1815 r. zdobywa Paryż. Rozpoczyna się 100 dni Napoleona, które kończą się klęską pod Waterloo z liczniejszymi wojskami angielskimi pod dowództwem Wellingtona w czerwcu 1815 r. Po klęsce Bonaparte zostanie zesłany na wyspę św. Heleny, gdzie zmarł.

Po upadku Napoleona I, po Kongresie Wiedeńskim w latach 1814 - 15 nastąpiła restauracja Burbonów. Francja stała się jednym z mocarstw europejskich, w 1830 doszło do rewolucji lipcowej, nastąpił wzrost znaczenia burżuazji oraz początek uprzemysłowienia. W 1848 nastąpiła rewolucja lutowa i utworzona została II republika a w latach 1852-70 II cesarstwo na czele z Napoleonem III. W latach 1870-71 nastąpiła klęska w wojnie z Prusami. Ostatecznie ustanowiono ustrój republikański i stłumiono Komunę Paryską w 1871 r. Nastąpił stopniowa demokratyzacja życia politycznego, powstawanie partii politycznych i związków zawodowych, ekspansja kolonialna, zwłaszcza w Afryce i Indochinach. Sojusze z Rosją i porozumienie z Wielką Brytanią stanowiły podstawę ententy, zwycięski udział w I wojnie światowej 1914-18. Podczas II wojny światowej klęska w 1940 r., okupacja niemiecka i powstanie kolaboranckiego rządu Vichy. Generał Charles de Gaulle organizował na emigracji armię a także ruch oporu w kraju. W 1944 nastąpiło wyzwolenie przez aliantów, od 1945 Francja stała się członkiem ONZ i stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa, a od 1949 członkiem NATO. Nastąpiły wojny o utrzymanie Indochin i Algierii, stopniowy rozpad imperium kolonialnego. Od 1958 Francja została członkiem EWG, w 1958 Charles de Gaulle tworzy V Republikę Francuską. Od 1993 jest członkiem Unii Europejskiej.



Prezydenci:



Charles de Gaulle - 1959 - 1969

Georges Pompidou - 1969 - 1974

Valery Giscard d’Estaign - 1974 - 1981

Francois Mitterand - 1981 - 1995

Jacques Chirac -1995



Premierzy:



Georges Pompidou - 1962 - 1968

Jacques Chaban-Delmas - 1969 - 1972

Jacque Chirac - 1974 - 1976

Raymond Barre - 1976 - 1981

Jacques Chirac - 1986 - 1988

Lionel Jospin - 1997



Partie polityczne:



PCF - Parti Communiste Francaises (Partia Komunistów Francuskich);

PS - Parti Socialiste (Partia Socjalistyczna), Francois Mitterand;

Les Verts et Generations Ecologie („Zieloni”);

L’UDF - L’Union pour la Democratie Francaise, powstała wskutek połączenia L’UDF i RPR, wygrała wybory w 1993 r., Jacques Cirac;



Ważniejsze wynalazki francuskie:



1143 - pierwsza wielka katedra gotycka w St. Denis;

1338 - użycie armat przy oblężeniu Rouen;

1642 - arytmometr (Blaise Pascal);

1707 - prototyp statku parowego (Denis Papin);

1771 - pojazd parowy (Cugnot);

1783 - balon wypełniony ogrzanym powietrzem (bracia Montgolfier);

1797 - pierwszy skok ze spadochronem (Garnarin);

1830 - maszyna do szycia (Thimounier);

1839 - fotografia (Daugerre);

1852 - sterowiec (Giffard);

1860 - silnik spalinowy, gazowy (Lenoir);

1885 - szczepionka wścieklizny (Pasteur);

1895 - kinematograf (Lumiere);



Gospodarka Francji:



Wydobycie:



gaz ziemny - Akwitania;

węgiel kamienny - Masyw Centralny;

rudy żelaza - Lotaryngia;

boksyty - Prowansja;

uran - masyw centralny, Masyw Armorykanski;

sól potasowa i kamienna - Alzacja;



Ważniejsze zakłady:



elektrownie jądrowe - Gravelines, Paluel, Tricastin (75% wytwarzanej energii);

hydroelektrownie - na Renie, Rodanie, Isere

rafinerie - Marsylia, Hawr, Dunkierka;

wyroby gumowe - Michelin w Clermont-Ferrand;

farmaceutyka - Rhone-Poulenc w Lyon;

poligrafia - Hachette, Larousse w Paryżu;

hutnictwo - Lotaryngia, Nord;

samochodowy - Peugot-Citroen, Renault w Paryżu:

RENAULT S.A. - Rgie Nationale des Usines Renault S.A, francuski koncern samochodowy, założony 1898, upaństwowiony 1945, od 1990 spółka akcyjna; 1993 fuzja z Volvo AB i zmiana nazwy na Renault-Volvo-Automotive (RVA), siedziba w Boulogne-Billancourt; produkcja samochodów osobowych, ciężarowych, ciągników.

PEUGEOT-CITROEN S.A. - francuski koncern samochodowy, utworzony 1976 w wyniku połączenia Peugeot S.A. (założonego 1896) i Citren S.A. (założonego 1919), obecna nazwa od 1979, siedziba w Paryżu; produkcja m.in. samochodów osobowych, rowerów.

porty rybackie:

atlantyckie - Marennes Oleron, Concarneau, Guilvinec, Bolulogne-sur-Mer, Lorient;

srodziemnomorskie - Sete;



Słynni ludzie związani z Francją:



ANDRE MARIE AMPERE - fizyk, prof. Ecole Polytechnique i Ecole Normale w Paryżu, twórca podstaw współczesnej elektrodynamiki;



HONORE DE BALZAC - pisarz, uważany za ojca literatury relistycznej, „Ojciec Goriot”, „Eugenia Grandet”;



BRIGITTE BARDOT - ur. 1934, francuska aktorka filmowa; w latach 50. uosabiała obyczajową emancypację kobiet, role w: „I Bóg stworzył kobietę” 1956, „Pogarda” 1963, „Viva Maria” 1965; działaczka na rzecz ochrony zwierząt.



JEAN PAUL BELMONDO - ur. 1933, francuski aktor filmowy; role w: „Do utraty tchu” 1960, „Człowiek z Rio” 1963, „Glina, czy łajdak” 1979; producent filmowy.



NAPOLEON BONPARTE - konsul, od 1804 cesarz Francuzów, urodzony w Ajccio na Korsyce w 1769 r.



ALBERT CAMUS - pisarz, przedstawiciel egzystencjalizmu, „Obcy”, „Dżuma”, „Kaligula”;



PAUL CEZANNE - malarz, przedstawiciel impresjonizmu, „Grający w karty”;



GUSTAVE CORBET - malarz, przedstawiciel realizmu, „Kamieniarze”, „Dziewczęta znad brzegu Sekwany”;



JACQUES YVES COUSTEAU - 1910-97, francuski oceanograf i konstruktor (m.in. akwalung, pojazd głębinowy tzw. spodek podwodny); dyrektor Muzeum Oceanograficznego w Monako, działacz na rzecz ochrony środowiska morskiego; liczne filmy dokumentalne (Świat milczenia 1956, Le monde sans soleil 1964), książki.



MARIA SKŁODOWSKA-CURIE - fizyczka, chemiczka, prof. Sorbony, autorka pionierskich badań ochemii jądrowej, współodkrywczyni polonu i radu, dwukrotn nagroda Nobla 1903, 1911;



PIERRE CURIE - fizyk, prof. Sorbony, czł. fr. Akad. Nauk., jeden z pionierów nauki o promieniotwórczości, współodkrywca polonu i radu, nagroda Nobla 1903;



EDGAR HILIRE DEGAS - malarz, przedstawiciel impresjonizmu, „Różowe tancerki”, „Przed startem”;



EUGENE DELCROIX - malarz, przedstawiciel romntyzmu, „Wolność wiodąca lud na barykady”;



CATHERINE DENEUVE - właściwie C. Dorleac, ur. 1943, francuska aktorka filmowa; role w dramatach psychologicznych, filmach kostiumowych: „Piękność dnia” 1967, „Tristana” 1969, „Ostatnie metro” 1980, „Indochiny” 1991, „Mayerling” 1968, „Moja ulubiona pora roku” 1992.



GERARD DEPARDIEU - ur. 1948, aktor filmowy i teatralny; występy w Theatre Chaillot i w kabarecie, role „Danton” 1982, „Cyrano de Bergerac” 1980, „Wszystkie poranki świata” 1991, „Wiek XX” 1976.



GUSTAVE ALEXANDRE EIFFEL - architekt, specjlista od konstrukcji żelaznych, zprojektował Kanał Panamski, Statuę Wolności, Wieżę Eiffela;



LOUIS DE FUNES - właściwie Louis de Funes de Gallarda, 1914-82, francuski aktor filmowy; role w filmach komediowych i przygodowych: „Gamoń” 1965, „Wielka Włóczęga” 1966, „Hibernatus” 1969, serie filmowe o Fantomasie i żandarmie z Saint-Tropez.



PAUL GAUGAIN - malarz, przedstawiciel postimpresjonizmu, pracował głównie w Bretanii i Oceanii;



VICTOR MARIE HUGO - pisarz, przedstawiciel romntyzmu, zbiór poezji „Legenda wieków”, powieści: „Nędznicy”, „Katedr Panny Marii w Paryżu”; przebywał 18 lat na wygnaniu jako wróg II Cesarstwa;



ANTOINE LAURENT LAVOISIER - chemik, sformułował prawo zachowania masy;



KARTEZJUSZ - Rene Descartes, filozof i matematyk, przedstawiciel racjonalizmu, odkrył metodę geometrii analitycznej, „Myślę więc jestem”;



EDOURD MANET - malarz i grafik, przedstawiciel impresjonizmu, „Śniadanie na trawie”, „Bar w Folies-Bergere”;



CLAUDE MONET - malarz, przedstawiciel impresjonizmu, „Katedra w Rouen”, „Impresja - wschód słońca”;



MONTESKIUSZ - Charles Louis Secondat, myśliciel, prawnik i pisarz okresu oświeceni, twórca podziału władzy na ustawodawczą, wykonwczą i sdowniczą;



BLAISE PASCAL - matematyk, fizyk, pisarz i filozof epoki oświecenia, sformułował zasadę indukcji matematycznej, badał zjawisk dotyczące ciśnienia atm. i hydrostatyki (Prawo Pascala);



MARIE JOSEPH DE LA FAYETTE - polityk i generał, twórca manifestu podczas rewolucji francuskiej;



LOUIS PASTEUR - chemik i mikrobiolog, prof. Sorbony, opracował szczepionkę wścieklizny;



PHILIPPE PETAIN - marszałek Francji w latach 1856 - 1951, polityk, 1916 - dowódca obrony Verdun, 1917 - 18 naczelny dowódca wojsk francuskich, w latach 1940 - 44 na czele rządu Vichy; skazany w 1945 r. na karę śmierci, zmienioną na dożywotnie więzienie;



EDITH PIAF - E. Gassion,, piosenkarka, „Milord”, „Padam, padam”, „Je ne regrette rien”;



GEORGE SAND - Aurore Dudevant, pisarka, kochanka Fryderyka Chopina;



JEAN JACQUES ROSSEU - pisarz i filozof oświecenia, teoretyk wychownia, twórca sentymentlizmu;



JULES VERNE - pisarz, twórc gatunku science-fiction, powieści podróżnicze i fantast.-nauk., „Dzieci Kapitana Granta”, „20000 mil podmorskiej żeglugi”, „Tajemnicza wyspa”;



VOLTAIRE - Francois Marie Arouet, fr. pisarz, filozof i historyk, czołowa postać oświecenia, wielostronna twórczość, „Kandyd”, „Zaira”;



MARIA WALEWSKA - hrabina, z jej związku z Npoleonem pochodził syn A. Walewski Colonna;



EMILE ZOLA - pisarz, teoretyk, przedstawiciel nturalizmu, „Nana”, „Germinal”, „Le roman experimental”;



Paryż:



GENOWEFA - święta, patronka Paryża, mniszka francuska; przypisywano jej cudowne uratowanie Paryża przed Hunami;



1900, 1924 - letnie igrzyska olimpijskie;



Zabytki:



BASTYLIA - twierdza paryska z XIV w., później więzienie; symbol ucisku; 14 VII 1789 zdobyta przez lud Paryża, następnie zburzona; dzień zburzenia Bastylii jest świętem państwowym Francji.



CENTRUM GEORGES POMPIDOU - wielkie centrum kulturalne budowane w latach 1970 - 1977, z inicjatywy Georges’a Pompidou;



COMEDIE FRANCAISE - teatr w Paryżu, założony 1680; pierwszy na świecie teatr subwencjonowany przez rząd, pierwowzór teatrów narodowych; w repertuarze gł. klasyczna dramaturgia francuska; kultywuje tradycje molierowskie (nazywany Maison Moliere).



DEFENSE - nowoczesna dzielnica Paryża; położona na osi Pól Elizejskich, rozbudowywana od 1958; w jej centrum m.in.: Pałac Wystawy CNIT, Łuk Braterstwa; zabudowana wieżowcami; ruch pieszy oddzielony od samochodowego;



DZIELNICA ŁACIŃSKA - jedna z najstarszych dzielnic Paryża (po Cite), część lewego brzegu Sekwany, budowana w okresie podboju rzymskiego, zachowały się resztki murów. W średniowieczu była głównym ośrodkiem intelektualnym Paryża po zbudowaniu przez Roberta de Sorbon uniwersytetu nazwanego później Sorboną;



FORUM DES HALLES - zbudowany w latach 1979-88 kompleks rekreacyjny, handlowy i kulturalny powstały na terenie dawnych Hal Targowych, sąsiadujący z kościołem Saint-Eustache, projekt ogólny: Georges Pencreach i Claude Vasconi.



LASEK BULOŃSKI - park w zachodniej części Paryża; 873 ha; hipodrom, ogród botaniczny i zoologiczny.



LUWR - kompleks budowli pałacowych z XII w., w Paryżu. Architekci, m.in.: P. Lescot, V. Le Vau, Ch. Le Brun, C. Perrault); od 1793 muzeum; 1981-93 realizacja projektu rozbudowy Wielkiego Luwru, m.in. szklana piramida nad wejściem, na dziedzińcu Napoleona III; udostępnienie zwiedzającym skrzydła Richelieu. Zbiory sztuki starożytnej, rzeźby, grafiki, rzemiosła artystycznego; słynna galeria malarstwa - 200 tysięcy dzieł, m. in.: „Nike z Samotraki”, „Wenus z Milo”, „Mona lisa”



ŁUK BRATERSTWA - monumentalna budowa o wyskości 110 m, położona w nowoczesnej dzielnicy Paryża - La Defense, budowana w latach 1984 - 1989;



ŁUK TRIUMFALNY - w Paryżu, na placu Charlesa de Gaulle (dawniej Gwiazdy), budowany w latach 1806 - 1836 według projektu J.F. Chalgrina, na cześć armii napoleońskich; dekoracja rzeźbiarska, relief Marsylianka F. Rudea; pod Łukiem Triumfalnym Grób Nieznanego Żołnierza;



MONTMARTRE - dzielnica Paryża, w pn. części miasta, na wapiennym wzgórzu; liczne kawiarnie, restauracje, kabarety; cmentarz Montmartre (założony 1795); na szczycie wzgórza kościół i klasztor Sacre Coeur (2. połowa XIX w.) z monumentalnymi schodami; od końca XIX w. dzielnica cyganerii; częsty motyw w twórczości malarskiej;



MOULIN ROUGE - najsłynniejszy kabaret paryski położony niedaleko Placu Pigalle;



NOTRE DAME - budowana w latach 1163 - 1351 katedra Panny Marii w Paryżu, na Ile de la Cite; jeden z najwspanialszych zabytków architektury wczesnogotyckiej (XIII w.), przebudowana i restaurowana w latach 1845 - 1964;



OBELISK ZGODY - obelisk położony na Placu Zgody, na końcu Pól Elizejskich;



PAŁAC CHAILLOT - zbudowany z okazji Wystawy Światowej w 1937 r., na wzgórzu Chaillot, z jego tarasu można podziwiać Plac Warszawski i Wieżę Eiffla, muzea człowieka i marynarki;



PANTEON - monumentalna budowla w Paryżu, na lewym brzegu Sekwany, dawny kościół Świętej Genowefy, zaprojektowany przez J. G. Soufflot, budowany w latach 1758 - 1790 r., przekształcony na panteon narodowy, w którym znajdują się groby i pomniki wybitnych ludzi, m.in.: Mirabeau, Woltera, Rousseau, Hugo, Zoli. Na jego fasadzie znajduje się napis: „Aux grands hommes, la Patrie reconnaisante” („Wielkim ludziom Ojczyzna w podzięce.”



PERE-LACHAISE - największy cmentarz w Paryżu; założony 1803; groby wielu Francuzów i cudzoziemców, zasłużonych dla kultury europejskiej, mężów stanu, wojskowych; także groby Polaków, m.in. F. Chopina, J. Dąbrowskiego i K. Hoffmanowej;



SACRE COEUR - bazylika położona na wzgórzu Montmartre, budowana w latach 1876 - 1919, swoją jasną barwę zawdzięcza wapniu białemu, często krytykowana za swoją ciężkość. Na jej dzwonnicy zawieszony jest jeden z najstarszych dzwonów świata La Savoyarde ważący 19 ton.



SAINTE CHAPELLE - kaplica zbudowana w 1245 r., w stylu gotyckim, na Ile de la Cite;



SORBONA - tradycyjna nazwa Uniwersytetu Paryskiego, wywodząca się z nazwy kolegium założonego 1257 przez Roberta de Sorbon;



UNESCO - siedziba UNESCO założonego w 1946 r.;



WERSAL (Versailles) - miasto we Francji, w zespole miejskim Paryża, ośrodek administracyjny departamentu Yvelines; 88 tys. mieszkańców (1990); wielki ośrodek turystyczny; uniwersytet (założony 1991), akademia wojskowa. Zespół pałacowo-ogrodowy z XVII-XVIII w., ukształtowany ostatecznie za Ludwika XIV; budowa pałacu, m.in.: L. Le Vau i J. Hardouin-Mansart, wnętrza Ch. Le Brun, w parku (A. Le Notre) m.in. Oranżeria (1681-86), pałac Grand Trianon (1687-88) i pałacyk Petit Trianon (1762-64) obecnie muzeum;



WIEŻA EIFFELA - wieża na Polu Marsowym w Paryżu, zbudowana 1887 - 89 przez G.A. Eiffla; wys. 300,5 m (1796 stopni), masa ok. 7 tys. t; stalowa konstrukcja kratowa wsparta na 4 podstawach, 3 tarasy; wzniesiona z okazji Wystawy Światowej w 1889 r.;



Inne ważniejsze miasta:



ALBERTVILLE - miasto w Sabaudii, w departamencie Savoie; 17 tys. mieszk.; ośr. turyst. sportów zimowych. 1992 zimowe igrzyska olimpijskie;



AWINION - miasto w Prowansji, nad Rodanem; ośr. adm. dep. Vaucluse; 181 tys. mieszk.; duży ośr. handl. (owoce, wina), kult. (festiwale teatralne) i turyst.; uniw. (założony 1973). Rom. katedra (1140-1160); warowny zamek papieski z licznymi freskami (XIV w.); kościoły, pałace (XVII-XVIII w.); muzea;



BLOIS - miasto w środkowej Francji (Centre), nad Loarą; ośr. adm. dep. Loir-et-Cher; 51 tys. mieszk.; ośr. przemysł. (maszyn., obuw., poligraf.) i turyst.; got.-renes. zamek królewski Walezjuszy, obecnie muzeum; liczne kościoły, m.in. katedra z XIXV;



BORDEAUX - miasto w Akwitanii, nad Garonną; ośr. adm. Akwitanii i dep. Gironde; 213 tys. mieszk.; raf. ropy naft., przem. petrochem., lotn., spoż. (gł. winiarski), stocznia; ważny port morski (przywóz gł. ropy naft., wywóz wina) i ryb.; siedziba arcybiskupstwa; 3 uniw. (najstarszy założony 1441), wyższa szkoła morska i wyższa szkoła sztuk plastycznych. Zabytki. Resztki budowli rzymskich, kościoły rom., got. (m.in. katedra St. Andre XIV-XV w.), muzea (m.in. Akwitańskie);



CANNES - miasto na Wybrzeżu Lazurowym, w dep. Alpes-Maritimes, nad M. Śródziemnym; 69 tys. mieszk.; słynne uzdr. i kąpielisko morskie; duży ośr. turyst.; port jacht.; od 1948 coroczny międzynarodowy festiwal filmowy:

1995 - „Underground” - E. Kustrica (Francja, Chorwacja);

1996 - „Sekrety i kłamstwa” - M. Leigh (Wielka Brytania);

1997 - „Węgorz” - S. Imamura (Japonia);

1998 - „Wieczność i dzień” - Th. Angelopoulos (Grecja);



CARCASSONNE - miasto w Langwedocji, w dep. Roussillon, nad Kan. Południowym, ośr. adm. dep. Aude; 43 tys. mieszk.; duży ośrodek turyst.; jedno z największych zachowanych średniow. miast warownych w Europie; mury (VI, XII i XIII w.), zamek (XII w.), rom. - got. kościół; muzea;



CHAMONIX-MONT-BLANC - miasto w Sabaudii, w dep. Haute - Savoie, u podnóża masywu Mont Blanc i wylotu tunelu pod Mont Blanc, na wys. ok. 1000 m; ok. 9 tys. mieszk.; znany w świecie ośr. turyst. i sportów zimowych; baza alpinistyczna; kolejki linowe na pobliskie szczyty; w pobliżu 2 lodowce spływające z Mont Blanc. 1924 zimowe igrzyska olimpijskie;



CLERMONT - FERRAND - miasto w Owernii, ośr. adm. dep. Puy-de-dome; 280 tys. mieszk.; ośr. kult.-nauk. i przem. central. Francji, uniw. muzea; rom. kościół Notre-Dame du Port (XI-XII w.), barok. pałace;



COMPIEGNE - miasto w Pikardii, w dep. Oise, na płn. od Paryża; 67 tys. mieszk.; przem. farm., elektr.; 11 XI 1918 kapitulacja Niemiec kończąca I wojnę światową; 22 VI 1940 kapitulacja Francji przed Niemcami;



GRENOBLE - miasto w Alpach, nad rzeką Isere; ośr. adm. dep. Isere; 151 tys. mieszk.; przem. maszyn., elektr., atom., skórz.; ważne centrum naukowe; 3 uniw. (najstarszy założony w 1339), ośr. badań jądr. oraz geografii i geologii Alp; ośr. turyst. sportów zimowych (X Zimowe Igrzyska Olimpijskie, 1968) i alpinistyczny; got. katedra Notre Dame (XII-XIII w.), kościoły St. Laurent z kryptą merowińską (VI w.), St. Andre (XIII-XIV w.) i St. Louis (1669); dawne kolegium jezuitów (XVII w.), domy (XV-XVII w.); muzea.



LILLE - miasto w północno-wschodniej Francji, nad rzeką Deule, ośr. adm. reg. Nord-Pas-de-Calais i dep. Nord; 950 tys. mieszk.; do lat 80. główny ośr. okręgu górn. Nord; likwidacja kopalń węgla kam. i hut.; przemysł włók., maszyn., chem. (barwniki); ośrodek handl.-finans.; wielobranżowe targi międzynarodowe; port śródlądowy połączony kanałem z Dunkierką, duży węzeł kolejowy i drogowy, port lotniczy; 3 uniw. (najstarszy założony 1560), politechnika. Późnogot. i barok. kościoły, gmach giełdy, cytadela (XVII w.); muzea (m.in. sztuk pięknych);



LYON - miasto w centr. Francji, przy ujściu Saony do Rodanu, ośr. adm. reg. Rodan-Alpy i dep. Rhone; 1,3 mln mieszk.; duży ośrodek przem.; rafi. ropy naftowej (naftociąg z Marsylii), przem. chem. (włókna sztuczne i wyroby farmaceutyczne), samochod. (Renault), elektr., włók. (tradycyjny ośrodek przemysłu jedwabniczego); siedziba wielkich banków (Societe Lyonnaise de Banque, Credit Lyonnais); giełda; targi międzynarodowe; centr. nauk.; akademia nauk (założona 1700), 4 uniw. (najstarszy założony 1809), instytuty nauk.-bad.; port śródlądowy, węzeł kolejowy i drogowy, międzynarodowy port lotniczy; międzynarodowy ośrodek handl. (targi lyońskie); Zabytki galorzymskie; romańsko-gotycka katedra (XII-XIV w.), późnogot. kościół (XV-XVI w.); pałace i domy (XV-XVI w.), budynki szpitalne (XVII-XVIII w., obecnie muzeum);



MARSYLIA - miasto w Prowansji, nad M. Śródziemnym, ośr. adm. reg. Prowansja- Alpy-Wybrzeże Lazurowe i dep. Bouches-du-Rhone; 1,1 mln mieszk.; największy port morski Francji (przeładunki 90 mln t), dostępny dla statków o wyporności 500 tys. t, wyposażony w wielkie terminale naft., gaz.; przywóz ropy naft. (ponad 80% przeładunków), skroplonego gazu ziem., surowców chem.; raf. ropy naft., przem. petrochem., huta żelaza, stocznia remontowa i produkcyjna; duży port pasażerski (linie promowe do Genui, Tunisu, Casablanki) i ryb.; międzynarodowy port lotniczy; naftociągi do Lyonu, Strasburga i Karlsruhe (Niemcy); ważny ośrodek handl. (targi międzynarodowe), nauk. i kult.; 3 uniw. (najstarszy założony 1409); nadmorska promenada Corniche (9 km). Romańsko-gotycki kościół St Victor (XI, XIII-XV w.); nowoczesne budowle m.in. Unite d'Habitation (1946-52, Le Corbusier); muzea;



MONTPELLIER - miasto w Langwedocji, ośr. adm. dep. Herault, 220 tys. mieszk., ośr. handl., przzm. maszyn., elektrotechn.l, uniw. (1221), muzea; katedra (XIV w.), szkoła prawnicza 1160 r.;



NANTES - ważny port nad Loarą, ośr. adm. dep. Loire-Atlantique, 300 tys. mieszk., przemysł spoż., chem., metl.; uniw., muzea; katedra (XV - XVII w.), zamek (XV - XVI w.), neoklas. budowle (XVIII w.);



NICEA - miasto w Prowansji, nad M. Śródziemnym, na Wybrzeżu Lazurowym, ośr. adm. dep. Alpes-Maritimes; 476 tys. mieszk.; sławny ośr. turyst., uzdrowisko i kąpielisko morskie; port handl., pasażerski i ryb.; międzynarodowy port lotniczy; uniw. (założony 1971), instytuty nauk.-bad.. Resztki zamku i rom. katedry, kościoły (XIV-XVIII w.); muzea, m.in. Masseny, Matisse'a, Chagalla; akwarium morskie.



SAINT-DENIS - miasto w zespole miejskim Paryża, nad Sekwaną; 90 tys. mieszk.; ośr. różnorodnego przem.; ośr. turyst.; uniw. (założony 1969); opactwo Benedyktynów; w kościele (XII-XIV, XVI, XVIII w.) zastosowano po raz pierwszy gotycki system konstrukcyjny; groby królów fran.; budynki klasztorne (XVIII w.); muzeum.



TULON - miasto w Prowansji, port handl. i woj., 181 tys. mieszk., przem. stocz., chem.. Kościoły: rom. - got. St. Marie - Majeure, St. Francois de Paule (XVIII w.), arsenał, forty (XVII w.). W latach 1940 - 42 baza fran. mar. woj. rządu Vichy, 27 XI 1942 złogi zatopiły wszystkie okręty, by nie dostały się w ręce Niemców;



TULUZA - miasto w Langwedocji, ośr. adm. dep. Haute-Garonne, 378 tys. mieszk., ośr. przem. lotn., chem., uniw., muzea. Największy fran. kościół rom. St. Sernin (XI - XII w.), katedra St. Etienne (XI - XV w.);