Podatek dochodowy od osób fizycznych

Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem bezpośrednim, zwyczajnym, obligatoryjnym, o charakterze dochodowym i osobistym. Obliczany jest przez samych podatników lub przez płatników, którymi są najczęściej pracodawcy, organy wypłacające renty, emerytury czy podmioty wypłacające honoraria. Oparty na technice samoobliczania podatek może być jednak zweryfikowany przez urzędy skarbowe. Mają one prawo ostatecznego skorygowania obliczonego i uiszczonego przez podatnika (płatnika) podatku lub jago zaliczki poprzez wydanie decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego.

Podatek dochodowy oparty jest na zasadzie powszechności, która może być ujmowana w sensie podmiotowym i przedmiotowym. W ujęciu podmiotowym zasada ta oznacza, iż podatek powinien objąć wszystkie osoby uzyskujące dochód na obszarze obowiązywania podatku. Zasada powszechności podmiotowej w zasadzie zwolnień podmiotowych. W tym znaczeniu zasada powszechności jest przestrzegana w konstrukcji polskiego podatku dochodowego. Zasada powszechności może być także ujmowana w znaczeniu przedmiotowym. Wiąże się ona wówczas z brakiem jakichkolwiek zwolnień przedmiotowych i opodatkowaniem łącznego dochodu osoby fizycznej uzyskiwanego z różnych źródeł przychodu. Opodatkowaniu podlega, więc suma dochodów uzyskiwanych z poszczególnych źródeł przychodu. W tym sensie zasada powszechności nie jest w pełni przestrzegana w polskim podatku dochodowym. Niektóre dochody osób fizycznych są opodatkowane odrębnie z zastosowaniem skali proporcjonalnej i odmiennych stawek podatkowych. Nie można też potrącać strat poniesionych z jednego źródła przychodów od dochodów z innych, podlegających łączeniu tytułów. Strata ze źródła przychodu może być pokryta w pięciu następnych latach jedynie z dochodów z tego samego źródła.

Podatek dochodowy od osób fizycznych jest oparty na zasadzie równości. Oznacza to, iż wszyscy podatnicy uzyskujący jednakowe dochody są tak samo traktowani bez względu na to, czy dochód uzyskany jest z działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek, wolnych zawodów, pracy najemnej, emerytur i rent, praw majątkowych. Zasadę równości należy jednak ujmować odrębnie przy opodatkowaniu dochodów podlegających łączeniu i tych, które są opodatkowane odrębnie. W obu wersjach opodatkowanie ma wprawdzie odmienną konstrukcje, ale także dotyczy wszystkich podatników podlegających łącznemu lub oddzielnemu opodatkowaniu. Jedynym odstępstwem od zasady równości jest odmienne traktowanie podatników będących nierezydentami, którzy w Rzeczypospolitej Polskiej uzyskują honoraria z praw autorskich i innych podobnych tytułów w porównaniu z rezydentami osiągającymi dochody z takich samych tytułów. Wynika to ze zróżnicowanej pozycji podatników podlegających ograniczonemu i nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu.
Podatnikami podatku dochodowego są osoby fizyczne, które uzyskują dochody z różnych źródeł przychodów objętych tym podatkiem, takich jak: wynagrodzenie za pracę, z umów zlecenia i o dzieło, z działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek- także w formie spółki nie mającej osobowości prawnej. Podatnikami są także osoby uzyskujące dochody z twórczości artystycznej, literackiej, naukowej itp., z rent, emerytur, z posiadanego kapitału i praw majątkowych oraz ich sprzedaży, a także uzyskiwane z tzw. działów specjalnych produkcji rolnej. Podatnicy podatku dochodowego mogą być objęci albo tzw. nieograniczonym, albo ograniczonym obowiązkiem podatkowym. Kryterium podziału jest miejsce zamieszkania lub stałego pobytu osoby fizycznej.

Nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu podlegają te osoby fizyczne, które na stałe zamieszkują w Polsce lub przebywają w kraju dłużej niż 183 dni w ciągu roku podatkowego. Ten rodzaj obowiązku polega na opodatkowaniu zarówno dochodów uzyskiwanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza jej granicami. Osoby fizyczne zamieszkałe na stałe za granicą, osoby, których pobyt w Rzeczypospolitej Polskiej trwał krócej niż 183 dni w roku podatkowym oraz takie, które przybyły do Polski w celu zatrudnienia w różnych przedsiębiorstwach zagranicznych funkcjonujących w Polsce podlegają tzw. ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Oznacza to, iż tacy podatnicy płacą w kraju podatek dochodowy tylko od dochodów uzyskiwanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Osobisty charakter polskiego podatku dochodowego od osób fizycznych przesądza o tym, iż podatnikami tego podatku są poszczególne osoby fizyczne uzyskujące dochody, a nie podmioty zbiorowe (grupy osób fizycznych), np. pozostające w związku małżeńskim, czy szerzej- stanowiące rodzinę, a także działające jako spółka nie posiadająca osobowości prawnej. Ze względów społecznych dopuszczono jednak w dwóch przypadkach wspólne rozliczanie podatku dochodowego: przez małżonków pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej oraz przez osoby samotnie wychowujące dzieci.
Przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych są różne rodzaje dochodów uzyskiwanych przez podatnika z poszczególnych źródeł przychodów, z wyjątkiem takich, które pochodzą ze źródeł nie objętych tym podatkiem lub są zwolnione z podatku dochodowego.

Przez dochód należy rozumieć dodatnią różnicę, (czyli nadwyżkę) między kwotą przychodu a kosztami jego uzyskania. Jeżeli więc suma przychodów z danego źródła jest większa niż koszty związane z jej uzyskaniem, mamy do czynienia z dochodem. Natomiast wówczas, gdy koszty przewyższają uzyskany przychód- występuje strata.
Podstawę opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych stanowi łączna kwota dochodów uzyskanych przez podatnika w ciągu roku podatkowego, (czyli kalendarzowego) z różnych, ale podlegających takiemu łączeniu źródeł przychodów, przy czym małżonkowie (a także osoby samotnie wychowujące dzieci) mogą być – na ich wniosek- opodatkowane wspólnie. Tak określona podstawa nie obejmuje oczywiście dochodów ze źródeł przychodów wyłączonych z działania tego podatku, a także tych, które są objęte zwolnieniami przedmiotowymi. Do łącznie ustalonej podstawy opodatkowania nie wlicza się też tych dochodów, które są opodatkowane odrębnie. Przy odrębnym opodatkowaniu podstawę stanowi najczęściej przychód, a nie dochód uzyskany z takiego odrębnie traktowanego źródła. Jedynie w sytuacji, gdy podatnik osiągnął dochody nie mające pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu lub z nieujawnionych źródeł przychodu- podstawę opodatkowania stanowi dochód uzyskany z tych źródeł przychodu w ciągu roku podatkowego.

W kilku sytuacjach przedmiotem opodatkowania jest przychód, a nie dochód uzyskiwany przez podatnika. Dotyczy to: sprzedaży lub zamiany nieruchomości i praw majątkowych, przychód z umów zlecenia oraz innych umów, jeżeli osoba uzyskująca wynagrodzenie nie jest pracownikiem płatnika, praw autorskich, wynalazczych, praw do znaków towarowych, samodzielnie wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej itp., uzyskiwanych przez osoby podlegające ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, czyli przez nierezydentów, a otrzymywanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, uzyskiwanych na terenie Polski odsetek od pożyczek, oprocentowania papierów wartościowych, uzyskiwanych dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych, przychodów z oszczędności bankowych, obligacji, funduszy kapitałowych, odszkodowań za skrócenie okresu wypowiedzenia żołnierzom zawodowym zwalnianym ze służby wojskowej, wygranych w konkursach i grach, jeśli nie są zwolnione od podatku, świadczeń ze strony zakładów pracy na rzecz emerytów i rencistów, którzy byli wcześniej zatrudnieni w takich zakładach, wynagrodzeń za udzielenie pomocy policji, organom kontroli skarbowej, Straży Granicznej, żandarmerii wojskowej, wojskowej służby informacyjnej lub Urzędowi Ochrony Państwa, samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej, jeżeli podatnik rozpoczął wykonywanie takiej działalności w roku podatkowym , albo wykonując taka działalność w roku poprzedzającym rok podatkowy- uzyskał przychody nie przekraczające ustalonego maksimum, przychodów opodatkowanych w formie ryczałtu na podstawie odrębnych przepisów, przychodów pochodzących z pracowniczego funduszu emerytalnego zarówno przez podatnika, który dokonywał wpłat na ten fundusz, jak i przez osoby z najbliższej rodziny (ewentualnie inną wskazaną osobę), którym są wypłacane kwoty po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego.

Opodatkowanie we wszystkich wskazanych sytuacjach przychodu, a nie dochodu podatnika jest spowodowane albo chęcią uproszczenia wymiaru podatkowego, albo zapobiegania uchylaniu się od jego płacenia. Odrębnemu opodatkowaniu podlegają także dochody, które nie mają pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu lub pochodzą ze źródeł nie ujawnionych.

Zwolnienia przedmiotowe: zakres przedmiotowy podatku dochodowego jest także uzależniony od katalogu zwolnień poszczególnych przychodów od opodatkowania, przewidzianych w ustawie, a także w przepisach wykonawczych. Zwolnienia te ograniczają w pewien sposób powszechny charakter podatku dochodowego, chociaż właśnie powszechność i jednolitość (równość) legła u podstaw konstrukcji tego podatku. Katalog tych zwolnień jest bardzo rozbudowany, ulega licznym i częstym zmianom, najczęściej rozszerzającym. Zwolnienia są czasem następstwem przywilejów uzyskanych przez różne grupy podmiotów przed wejściem, w życie ustawy, a także efektem różnych nacisków parlamentarnych.
Do pierwszej grupy zwolnień przewidzianych w ustawie należy zaliczyć takie, które wynikają z faktu, iż otrzymane przychody nie wiążą się z uzyskaniem dochodu. Należy do nich zaliczyć odszkodowania i ekwiwalenty uzyskiwane z różnych źródeł i z różnych tytułów, między innymi odszkodowania i świadczenia z tytułu ubezpieczeń, ekwiwalenty za zużytą odzież, używanie własnych narzędzi przez pracowników, diety i zwrot kosztów podróży itp.

Druga grupa to bardzo istotne zwolnienia o charakterze społecznym. Zaliczyć do nich możemy m.in. dochody z tytułu pomocy pieniężnej dla rodzin zastępczych, kombatantów, osób niepełnosprawnych, dotkniętych zdarzeniami losowymi czy znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, rent inwalidzkich przyznawanych inwalidom wojennym i wojskowym na podstawie odrębnych przepisów. Trzecia grupa zwolnień to takie, które mają wyraźnie cel stymulacyjny, pobudzający do określonych zachowań czy działań. Do nich należy zaliczyć zwolnienie od opodatkowania dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży gruntów, budynków mieszkalnych, praw do lokali mieszkalnych itp. celu budowy lub nabycia innego budynku mieszkalnego.

Skale i stawki podatkowe: W podatku dochodowym obciążającym osoby fizyczne skala ma w zasadzie charakter progresji szczeblowanej. Taka skala jest stosowana dla większości dochodów. Jednakże w stosunku do dochodów, które nie podlegają łącznemu opodatkowaniu, stosuje się skalę proporcjonalną.

Stawki mają charakter procentowy. Począwszy od 1998 r. stawki podatkowe wynoszą 19%, 30%, i 40%.







`