Minerały

Minerały



1. Talk- związek chemiczny o wzorze 3MgO*4SiO2*H2O, minerał barwy białej , zielonej lub żółtej o perłowym połysku. 1 w skali Mohsa, jest tłusty w dotyku działa antystatyczne. Zastosowanie w kosmetyce, do produkcji materiałów izolacyjnych, farb podkładowych, w przemyśle gumowym. W Polsce występuje w niewielkich ilościach w Sudetach (Góry Sowie).

2. Gips - prosty związek chemiczny o wzorze CaSO4*2H2O. 2 w skali twardości. Czysty jest przeźroczysty, szklisty. Odmiana szlachetna to alabaster. Zastosowanie w budownictwie, medycynie, sztuce. Występuje na Wyżynie Lubelskiej, Niedzice Nidziańskiej.

3. Kalcyt - 3 w skali twardości, prosty związek chemiczny CaCO3, występuje powszechnie w przyrodzie. Popularny minerał skałotwórczy. Czysty jest bezbarwny o szklistym połysku. Są znane odmiany różowe, żółte i szare. Składnik wielu skał osadowych (wapieni, margli) oraz metamorficznych (marmurów). Wykorzystywany jest głównie w przemyśle ceramicznym i szklarskim jako topnik , w budownictwie, sztuce, rolnictwie.

4. Kwarc - prosty związek chemiczny SiO2, najbardziej pospolity minerał budujący skorupę ziemską. 7 w skli twrdości. Może być bezbarwny (kryształ górski), jednak występowanie wielu domieszek powoduje istnienie jego różnobarwnych odmian np. agat, ametyst, chryzopraz, cytryn, krwawnik, morion. Zastosowanie w przemyśle szklarskim, ceramicznym, w optyce, radiotechnice, jubilerstwie.

5. Siarka - 1-2 w skali Mohsa. Minerał żółty, rysa zgodna z kolorem minerału, brak przeźroczystości , żółty połysk.

6. Cynober - 3 w skali Mohsa, o wzorze HgS, minerał wykorzystywany przemysłowo jako ruda rtęci, barwy czerwone, nieprzeźroczysty, rysa czerwona.

7. Grafit - 1-2 w skali Mohsa, szary, rysa szara, metaliczny połysk, służy do wyrobu elektrod, ołówków, smarów, farb.

8. Opal - minerał o wzorze SiO2*nH2O, bezpostaciowy(brak sieci krystalicznej), nietrwały, po pewnym czasie przechodzi w chalcedon lub kwarc. 5 w skali Mohsa. Rysa biała, brak przeźroczystości, połysk kolorowy.

9. Piryt - 6 w skali Mohsa, o wzorze FeS2, złocisty, biała rysa, brak przeźroczystości, metaliczny połysk, nie przewodzi prądu elektrycznego. W Polsce występuje w Górach Świętokrzyskich i na Śląsku.

10. Lazuryt - 6 w skali Mohsa, szafirowy, rysa szafirowa, brak przeźroczystości. (Na, Ca)8 [(SO4,S,Cl2),(AlSiO4)6].



Skały



SKAŁY OSADOWE

OKRUCHOWE

1. Iły - skała zbudowana z drobnych ziarenek, minerałów ilastych, łyszczyków i pyłu kwarcowego. Osadza się na dnach zbiorników wodnych. W procesie diagenezy iłów powstaje spoista skała iłowiec.

2. Muły - luźna skała osadowa, powstaje w zbiornikach wodnych, w wyniku nagromadzenia bardzo drobnych ziaren frakcji pylastej z domieszką substancji ilastych oraz dużą ilością materii organicznej. W procesie diagenezy mułów powstaje spoista skała mułowiec.

3. Piaski - luźna skała osadowa, skład mineralny piasku jest bardzo zróżnicowany. Wyróżniamy piaski kwarcowe, ortoklazowe, szarogłazowe. Wyróżniamy piaski rzeczne, morski ,wydmowe, nadrzeczne. W procesie diagenezy piasków powstaje spoista skała piaskowiec.

4. Żwiry - luźna skała osadowa, składa się z obtoczonych okruchów skalnych tkz. otoczaków. Wyróżniamy żwiry morskie, jeziorne, rzeczne. W procesie diagenezy żwirów powstaje spoista skała zlepieniec.

5. Lessy - skała osadowa, składa się z ziarenek kwarcu, węglanu wapnia, oraz materiałów ilastych, zawiera także domieszki skaleni, miki oraz wodorotlenków żelaza i glinu. Less jest skałą zwartą, miękką, porowatą, ma barwę żółtą lub żółtokremową.

ORGANICZNE

Węgle

1. Torf - zbudowany z substancji organicznych (kwasy huminowe i ich związki, celuloza, hemiceluloza, lignina, bituminy) zawierających duże ilości węgla i azotu, a także substancji mineralnych (Krzemionka, żelazo, fosfor, wapń i in.). Wyróżniamy torf wysoki (węgiel) oraz torf niski (azot).

2. Węgiel kamienny - jeden z węgli kopalnych, zawiera 78-92% pierwiastka węgla. Barwa czarna, zwarty, kruchy, przy spalaniu daje długi, błyszczący płomień.

3. Węgiel brunatny - jeden z węgli kopalnych, zawiera 65-78% pierwiastka węgla. Barwa jasnobrunatna, brązowa do czarnej.

Wapienie - skała zawierająca ok. 75% kalcytu. Barwa od białej przez żółtą, szarą, czerwoną do brunatnej. Jako domieszki mogą zwierać dolomit, kwarc, glaukonit, piryt, minerały ilaste i in. Powstają na dnie jezior albo jako skała na lądzie, powstają z wapiennych szkieletów zwierząt.

Bituminy - kopalne węglowodory, powstałe w długotrwałych procesach geologicznych prawdopodobnie z resztek roślinnych i zwierzęcych w osadach morskich. Wyróżnia się bituminy: gazowe (gaz ziemny), ciekłe (ropa naftowa), stałe (wosk ziemny, łupki bitumiczne).

1. Wosk ziemny - naturalna mieszanina stałych węglowodorów (głównie parafinowych), twardość 1-2, barwa czarna, brązowa, zielonobrązowa, lub żółta, połysk żywiczny, plastyczny. Powstaje na skutek odgazowywania ropy naftowej w trakcie jej migracji ku powierzchni ziemi.

2. Łupki bitumiczne - drobnoziarniste skały ilaste, składają się głównie z minerałów ilastych wzbogaconych o substancje bitumiczne.

3. Ropa naftowa - mieszanina węglowodorów (alkanów, cykloalkanów, arenów), kwasów karboksylowych, fenoli, tioalkoholi, pochodnych tiofenu, azotowych związków heterocyklicznych, żywic, związków metaloorganicznych. Barwa brązowa lub czarna, odznacz się silnym, specyficznym zapachem.

4. Gaz ziemny - mieszanina węglowodorów (głównie metanu -powyżej 75% i etanu), zawiera jako domieszki azot, helowce, tlen, dwutlenek węgla, siarkowodór, dwusiarczek węgla.

Kreda - skała powstała w wyniku nagromadzenia dużych ilości wapiennych szkieletów glonów planktonicznych, skorupek otwornic, drobnych nieorganicznych ziaren kalcytu. W Polsce występuje na Wyżynie Lubelskiej.







CHEMICZNE

Skały solne

1. Sól kamienna - powstała w wyniku wytrącania się halitu podczas odparowywania wody z mórz lub słonych jezior.

2. Sól potasowa - czysta jest bezbarwna , domieszki mogą go zabarwić na żółtawo, czerwonawo lub niebieskawo. Posiada szklisty połysk. Powstaje w czasie odparowywania mórz lub słonych jezior.

Gipsy - skała osadowa chemicznego pochodzenia złożona z minerału gipsu z domieszkami anhydrytu, soli kamiennej, dolomitu, kalcytu, kwarcu, pirytu i innych.

SKAŁY PRZEOBRAŻONE

1. Marmury - skała metamorficzna powstała w wyniku przeobrażenia skał węglanowych (wapieni, dolomitów) składająca się głównie z kalcytu. W zależności od domieszek może przybierać różne barwy: białą, szarą, różową, zielonkawą, czarną. Używana jako materiał budowlany i rzeźbiarski. W Polsce wydobywane są w Sudetach.

2. Gnejsy - skała metamorficzna składająca się z kwarcu oraz glinokrzemianów sodu, potasu, wapnia, żelaza, magnezu. Powstaje przez przekształcenie granitu i jej skład odpowiada mu. Występuje w Polsce w Górach Sowich i Sudetach.

3. Koks naturalny - powstaje z węgla przy kontakcie z gorącą magmą (metamorfizm kontaktowy). Tekstura porowata powstała na wskutek odgazowywania. Ma kolor czarny i jest lekki. Przemysłowo produkowany jest w koksowniach.

4. Łupki krystaliczne - szeroka grupa skał metamorficznych o różnorodnym składzie chemicznym, charakteryzująca się równoległym układem minerałów posiadających kształt blaszkowaty, co jest powodem ich łatwego rozpadu na szereg cienkich płytek. Powstają w wyniku przeobrażenia skał magmowych i osadowych, pod wpływem temperatury i ciśnienia w płytszych piętrach metamorfizmu. Występuje w Górach Sowich i Sudetach.

SKAŁY MAGMOWE

1. Granit - skała głębinowa o jasnoszarej lub różowej barwie, ziarnistej strukturze. Zbudowany z kwarcu, skaleni, miki, ortoklazu i łyszczków. Najbardziej rozpowszechniona skała głębinowa. Występuje najczęściej w centralnych częściach dużych łańcuchów górskich, tworząc ogromne masywy, tkz. batolity. Twardy, zbity, występuje w Sudetach.

2. Rapakiwi - odmiana granitu charakteryzująca się występowaniem dużych, czerwonych lub różowoczerwonych kryształów skaleni potasowych, otoczonych białawą lub zielonawą otoczką oligoklazu. Często występuje w Polsce w postaci głazów narzutowych.

3. Cieszynit - drobnokrystaliczna żyłowa skała magmowa, której głównymi składnikami są: plagioklaz, biotyt, piroksen, amfibol sodowy, hornblenda, nefelin. Zabarwienie ciemne. Występuje bardzo powszechnie w okolicach Cieszyna.

4. Andezyt - skała wylewna o strukturze porfirowej. Składa się głównie z plagioklazu i amfibolu lub piroksenu. W Polsce występuje głównie w Pieninach.

5. Porfir - wyróżniamy porfiry: kwarcowe - należące do grupy skał kwaśnych, charakteryzujące się występowaniem jasnych prakryształów kwarcu oraz bezkwarcowe - należące do grupy skał obojętnych, zawierające prakryształy skaleni, piroksenów i amfiboli.

6. Pumeks - skała wylewna zbudowana z silnie porowatego, jasnego szkliwa wulkanicznego.

7. Bazalt - skała wulkaniczna barwy czarnej lub ciemnoszarej, szklisty, pod względem składu mineralnego odpowiada diabazowi. Główne składniki bazaltu to glinokrzemiany sodu i potasu z domieszką żelaza. Występuje w Polsce w okolicach Krakowa, Gór Świętokrzyskich, w Sudetach i na Pogórzu Sudeckim.

8. Ksienit -