Pojecia

GENERALIZACJA: w kartografii uogólnienie, selekcja i modyfikacja treści mapy przy jej opracowaniu. Selekcja treści mapy (im mniejsza skala, tym większa musi być g.).

POZIOMICE: to linia łącząca punkty o tej samej wysokości.

ORBITA: droga po której porusza się pod wpływem wzajemnych oddziaływań jedno ciało względem innych ciał, np. planeta lub kometa względem Słońca lub gwiazda względem centrum galaktyki.

PODSTAWA EROZYJNA:

SZELF: najniższa, płaska część kontynentu zalana przez morze; rozpościera się do głęb. średnio ok. 200 m., gdzie wyraźnym załomem przechodzi w silniej nachylony stok kontynent.; państwo ma wyłączne prawa suwerenne do sz. przyległego do jego morza terytorialnego.

ANTYKLINA: (siodło) geol. Wypukła część fałdu, której wnętrze zbudowane jest ze skał starszych, ku zewnątrz występują zaś skały coraz młodsze.

RYFTY: środkowe rozpadliny grzbietów oceanicznych (strefy przyrastania skorupy bazaltowej).

TRYLOBITY: (Trylobitia), najpierwotniejsze, skrzelodyszne stawonogi mor., żyły od kambru do krzemu, skamieniałości przewodnie.

DENUDACJA: procesy wietrzenia, erozji i ruchów masowych; prowadzące do niszczenia wyniosłości na powierzchni Ziemi.

GLACJAŁ: okres zlodowacenia, powstawanie lodowców lub powiększanie się ich zasięgu wskutek ochłodzenia się klimatu i wzrostu ilości opadów atm.

MOHO: znajduje się poniżej strefy bazaltowej, jest to wyraźna granica nieciągłości oddzielająca litosferę od płaszcza Ziemi. Odkrył ją w 1909r. Mahorovicic (stąd nazwa).

EKLIPTYKA: to koło wielkie na sferze niebieskiej - przecięcie sfery niebieskiej z płaszczyzną drogi ziemskiej. To droga wiadomego (pozornego) ruchu słońca w ciągu roku po sferze niebieskiej. Słońce widziane jest na tle 12 gwiazdozbiorów stanowiących zodiak. Jest nachylona do równika niebieskiego pod kątem 2727'.

CUMULUS: (Cu) chmury kłębiaste o płaskiej, ciemniejszej podstawie, układającej się w strefie kondensacji, oraz o splotach białych kłębów powyżej. Ch. k. Są zbudowane z kropel i nie dają opadów.

GEIODA: bryła ziemi (kształt)

TSUNAMI: fale na oceanach i morzach, wywołane trzęsieniami ziemi i wybuchami podwodnych wulkanów, rozchodzące się pierścieniowo.

GRANICA WIECZNEGO ŚNIEGU: (linia w. ś), wysokość powyżej której roczny opad śniegu nie ulega w lecie całkowitemu stopnieniu; najwyżej wznosi się w pasie równikowym (ok. 6 tys. metrów), skąd obniża się ku biegunom (w pn. Grenlandii i na Antarktydzie schodzi do poziomu morza).

MORENA: materiał skalny transportowany i osadzany przez lodowiec; pochodzi z niszczenia ścian skalnych otaczających lodowiec oraz z niszczenia podłoża; rozróżnia się m. powierzchniowe , wewn. i denne. W czasie postoju i topnienia lodowca materiał morenowy zostaje osadzony tworząc swoiste formy rzeźby pow. Ziemi.

SMOG: b. gęsta mgła unosząca cząstki dymu i spalin charakterystyczna dla wielkich miast lub ośr. Przem.; niebezpieczna dla człowieka.

RĘDZINA: typ gleb powstałych ze zwietrzenia skał wapiennych (wapienie, dolomity, margle, gipsy). R. Zaliczane są do gleb wapniowcowych. Najżyżniejsze, zasobne w próchnicę - r. Czarnoziemne (wśród nich kredowe).

FOTOGRAMETRIA: dział geodezji zajmujący się sporządzaniem map i planów geodezyjnych na podst. Zdjęć fot. Zależnie od sposobu wykonywania zdjęć rozróżnia się f. naziemną, f. lot. i f. satelitarną.

CUMULONIMBUS: (Cb) chmury kłębiasto-deszczowe, sięgają ponad poziom zamarzania, więc w swych górnych częściach są zbudowane z kryształków lodowych. Są to chmury opadowe. Poszczególne chmury bywają odmiennie naładowane co prowadzi do wyładowań elektrycznych między dwiema chmurami, oraz chmurami a ziemią. Wyładowania te nazywamy piorunami.

BARCHANY: wydma w kształcie półksiężyca, wypukłym stokiem zwrócona ku kierunkowi wiatru.

SYNKLINA: wklęsła część fałdu, której wnętrze zbudowane jest ze skał najmłodszych, ku zewnątrz zaś występują skały coraz starsze.

MAPA: obraz powierzchni Ziemi lub jej części przedstawiony na płaszczyżnie wg zasad odwzorowania kartograficznego, w skali, za pomocą umownych znaków graficznych.

SKALA: stosunek odległości na mapie do odległości rzeczywistej, dzielimy na: s. liczbowa, s. mianowana i s. liniowa.

ZODIAK: (zwierzyniec niebieski) to 12 gwiazdozbiorów na tle których widziane jest słońce w ciągu roku.

WIATR: poziomy ruch powietrza od ciśnienia wyższego do niższego/

PASATY: wiatry stałe wiejące z wyżów zwrotnikowych do równika o kierunku pół. Pol. Wschodnich.

MONSUNY: wiatry zmieniające się dwa razy do roku (latem wieją od morza przynosząc opady, a zimą od lądu powodując suszę).

BRYZY: zmieniają się dwa razy na dobę, nad pasem wybrzeża; morskie i lądowe.

ZRÓDŁA: naturalny wypływ wody podziemnej (dolinne, warstwowem szczelinowe.

TERMY: (cieplice) wody o temperaturze wyższej niż średnia roczna temperatura w danym rejonie.

GEJZERY: gorące żródła wyrzucają gwałtownie w regularnych odstępach czasu wodę i parę wodną. G. Występują na obszarach wulkanicznie czynnch (Islandia).

JEZIORO: naturalne zagłębienie lądu wypełnione wodą, które nie ma połączenia z morzem. Rodzaje: polodowcowe, tektoniczne, reliktowe, kosmiczne, wulkaniczne, przyrzeczne, nadbrzeżne, antropogeniczne.

RZEKA: naturalny ciek stały lub okresowy, płynący w dolinie i łożysku wyżłobionym w wyniku działania jego eroxji; zasilana przez opady atmosferyczne spadłe w jej dorzeczu.

DORZECZE: obszar z którego rzeki spływją do rzeki głównej.

SYSTEM RZECZNY: rzeka główna wraz z dopływami.

ZLEWISKO: obszar z którego rzeki spływają do jednego morza.

DZIAŁ WÓD: (wododział) granica między dorzeczami lub zlewiskami.

MINERAŁ: naturalny składnik skorupy ziemskiej o stałym składzie chemicznym i stałych właściwościach fizycznych (kwarc, sklaenie, miki).

SKAŁA: skupienie jednorodnych lub różnorodnych minerałów w dużej masie. Podział na: s. magmowe, s. osadowe, s. metamorficzne.

MAGMA: upłynniona masa skalna składająca się z tlenku krzemu, dwutlenku węgla, pary wodnej etc.

PROCESY EPEJROGENICZNE: powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej powodujące wydżwignięcie lądu lub dna oceanicznego.

PROCESY OROGENICZNE: fałdowanie warstw skalnych osadzonych na dnie morza w geosynklinach (czyli podłużnych zagłębieniach w skorupie ziemskiej o ruchomym dnie i wypełnionych osadami).

IZOSTACJA: dążność mas w skorupie ziemskiej do równowagi grawitacyjnej (ruchy epejrogeniczne).

PLUTONIZM: to proces geologiczny związany z podziemnym przemieszczaniem się magmy (czyli intruzją).

INTRUZJA: podziemne przemieszczanie się magmy.

WULKANIZM: proces polegający na wydobyciu magmy na powierzchnię ziemi w wyniku erupcji.

WIETRZENIE: rozkład i rozpad skał pod wpływem atmosfery, hydrosfery i biosfery (fizyczne, chemiczne, organiczne).

GRAWITACUJNE RUCHY MASOWE - to proces przemieszczania się pokrywy zwietrzelinowej na stok pod wpływem siły ciężkości.

WYDMY: to pagórki w formie łuków lub wałów usypane przez wiatr na nieosłoniętych roślinnością obszarach, mają budowę asymetryczną.

ZJAWISKA KRASOWE: działalność wody na skałę.

TERASY: ślady dawnego dna doliny rzecznej, w oparciu o nie można odtworzyć historię płynięcia rzeki.

FALOWANIE: ruch wywołany tarciem wiatru o powierzchnię wody.

PŁYWY: regularne ruchy wody (zachodzą w cyklu dobowym) wywołane przyciąganiem Księżyca.

WODY ARTEZYJSKIE: znajdujące się pod wartswą nieprzepuszczalną, podlegające ciśnieniu hydrostatycznemu.

WODY GRUNTOWE: zalegające głębiej, dobrze przefiltrowane.

WODY ZASKÓRNE: znajdujące się blisko powierzchni gruntu, poddane wahaniom temperatury i zanieczyszczeniom.

LĄDOLÓD: rozległa pokrywa lodowa, poruszająca się szerokim frontem we wszystkich kierunkach od największego wzniesienia jej powierzchni.