Uzywki (kawa, herbata, kakao, tyton).

UŻYWKI - produkty spożywcze w zasadzie bez wartości odżywczej, lecz o działaniu pobudzającym, jak kawa, herbata, tytoń, spirytualia.





Kawa

Jest niedużym, wiecznie zielonym drzewem lub dużym krzewem, wysokości 3-6 metrów. Kwitnienie zaczyna się w 3 roku życia roślin. Dojrzewanie owoców trwa 8-12 miesięcy. Owocem jest pestkowiec czerwony, czarny, czarno-niebieski, rzadko żółty, wielkości wiśni, z dość soczystą, jadalna owocnią. W każdym owocu znajdują się dwa ziarna kawy.

Rodzaj ten obejmuje 40-60 gatunków rosnących dziko głównie w tropikalnej Afryce, na Madagaskarze i wyspach Maskarenach. Znaczenie gospodarcze mają tylko niektóre gatunki z sekcji Coffea. Około 90% zbiorów globalnych dostarczają odmiany kawy arabskiej, około 10% - kawa liberysjska.

Kawa arabska rośnie w południowo-zachodniej części Etiopii i wielu krajach tropikalnych. Jest gatunkiem najodporniejszym na choroby i najwytrzymalszym na nie sprzyjające warunki klimatyczne. Uprawiana jest na dużą skalę w Indonezji.

Kawa liberyjska pochodzi z wybrzeży Oceanu Atlantyckiego w Afryce Zachodniej, z rejonów Liberii, Gwinei, Nigerii, Konga i Angoli. Owoce są nieco większe od arabskiej, słabszy aromat.

Nazwa kawy pochodzi od południowoetiopskiej prowincji Kaffy, gdzie do dziś zachowały się naturalne leśne zarośla kawy arabskiej. Z Etiopii kawa dostała się w XIII-XIV w. na Półwysep Arabski do Jemenu, który obecnie dostarcza najlepszej jakościowo kawy jemeńskiej. Prawdopodobnie w Jemenie wynaleziono napój - kawę, która stała się napojem Beduinów i wędrowców z karawan, obecnie zaś ulubionym napojem Amerykanów i Europejczyków.

Europa dowiedziała się o kawie w 1592r., gdy włoski lekarz i botanik Prosper d'Alpino, towarzyszący weneckiemu poselstwu do Egiptu, opisał napój kawę jako środek leczniczy.



Kakao

Kakaowiec właściwy jest niedużym, wiecznie zielonym drzewem. Roślina ta była uprawiana już przez Azteków. Obecnie nie spotyka się jej w stanie dzikim. Produkcja kakao rozwinęła się w wielu krajach tropikalnych, zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej i Afryce Zachodniej (Ghana).

Drzewo osiąga 6-10 metrów wysokości, w uprawie przeważnie 3-5. Korzeń wzrasta na głębokość 1 metra. Obupłciowe kwiaty wyrastają pęczkami bezpośrednio z pnia lub z najgrubszych gałęzi. Kwiaty zapylają się obcym lub własnym pyłkiem. Kwitnienie i owocowanie trwają przez cały rok. Tylko 0,5% kwiatów wykształca owoce większość zawiązków opada.

Owoc ma 30 cm długości, waży 300-600 g. W białym lub różowym miąższu znajdują się czerwonawe lub brązowe nasiona (30-50 sztuk).

Pierwszymi Europejczykami, którzy zetknęli się w 1519r. Z uprawą kakaowca prowadzoną przez Azteków, byli konkwistatorzy Hernana Corteza podczas podboju Meksyku. Aztekowie spożywali napój czokoatl ("gorzka woda") sporządzany z proszku kakaowego, papryki Cayenne i wanilii. 'Królewski napój" -kakao, zawierał oprócz proszku kakaowego ziarno kukurydzy w fazie dojrzałości mlecznej, zagęszczony słodki sok agawy i wanilię (bez papryki). Do drugiej połowy XIXw. Owoce kakaowca spełniały w Meksyku rolę banknotów.

W Europie używano najpierw kakao jako lekarstwa przy gośćcu, bólach gardła i żołądka. Znacznie później pojawił się współczesny napój kakao, kremy czekoladowe i czekolada w tabliczkach.

Tak zwane masło kakaowe pozyskiwane z nasion znajduje zastosowanie w przemysłach: kosmetycznym, farmaceutycznym, cukierniczym i innych.

Kakao powstaje z mielenia i rozcierania na proszek odtłuszczonych nasion.



Tytoń

Niedługo po tym jak Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę pojawił się w Europie dziwny zwyczaj - palenie tytoniu. Tajemnicza roślina, czczona przez Indian niemal jak bóstwo, stała się w krótkim czasie źródłem jednej z największych rozrywek ludzkości. Obok popularnych papierosów przybrała również postać cygara.

Tytoń towarzyszył Indianom Ameryki Południowej od zawsze. Kubański etnolog i pisarz Fernando Ortiz, autor książki "O tytoniu i trzcinie cukrowej" tak w 1940 roku opisywał życie Indian Taino, mieszkających na Antylach: "Tytoń należał do mitu, religii, magii, polityki i medycyny, bez niego nie mogły obejść się żadne święta plemienne, wojny, obrzędy publiczne czy rodzinne." Liście rośliny, która odgrywała w ich życiu tak wielką rolę, zwijano w prosty wałek zwany cohibia. Paląc ją wpadano w trans, który umożliwiał kontakt z bogami i doznawanie wieszczych wizji.

Współcześnie tytoń uprawiany jest niemal na całej kuli ziemskiej. Jednak nikt nie kwestionuje pozycji światowego lidera zajmowanej przez Kubę. Poza sprzyjającymi warunkami naturalnymi najważniejszy jest sposób uprawy tytoniu, wzbogacany i przekazywany od stuleci z pokolenia na pokolenie.

Tytoń przechodzi wiele etapów obróbki zanim stanie się cygarem. W zależności od tego, na jaką część cygara zostanie przeznaczony jest poddawany różnym formom uszlachetniania. Liście pozbawiane są nerwu głównego i dzielone pod względem rozmiaru, koloru i faktury. Środek o ustalonej grubości i długości formowany jest ręcznie z wręcz zegarmistrzowską dokładnością. Ze specjalnie wybranych liści wycina się tzw. "łzę" - fragment, który wieńczy dzieło. Kropla żywicy spaja ostatni liść. Pozostaje tylko nakleić znaczek firmy i zapakować cygara do pudełek.

Można wymienić 106 różnych czynności, od kiełkowania ziarna po pakowanie do pudełek, przy których nie stosuje się ani jednej maszyny. Tak przynajmniej zapewniają trzy największe w Hawanie firmy produkujące cygara.

Herbata

Herbata nie ma arogancji wina, zadufania kawy ani słodkiej niewinności kakao - twierdzą jej miłośnicy. Jej smak ma czar tak subtelny, że trudno się mu oprzeć.

Na pewno wiadomo, że ojczyzną herbaty są Indie, zaś swoją karierę rozpoczęła w Chinach. Początkowo jej liście żuto. W czwartym stuleciu stała się już napojem bardzo popularnym i cenionym. Wiosna zaczynała się w dniu, w którym chiński cesarz wypił pierwszą filiżankę herbaty z nowego zbioru.

Herbata występuje w dwóch podstawowych odmianach - chińskiej, która rośnie jako krzew osiągając maksymalną wysokość 3-4 metrów, oraz assamskiej, rosnącej dziko w Indiach, Birmie i Indochinach.

Jest wiecznie zielonym krzewem lub niedużym drzewem (wysokości do 10 metrów). Liście żyją cały rok, opadają na wiosnę. Zapylanie obcym pyłkiem. Owoce dojrzewają w październiku - listopadzie, po upływie roku od początku kwitnienia.

W zależności od sposobu suszenia liści wyróżnia się 4 rodzaje herbaty - herbatę czarną (najbardziej znaną w Europie), zieloną, żółtą i czerwoną.

Herbata dotarła na nasz kontynent, a ściślej do Holandii, w 1610r. Jako lekarstwo na febrę.

Popularność herbaty przypisywana jest często chińskiemu cesarzowi Szeng Nung, który panował w trzecim tysiącleciu p.n.e. Cesarz zwykł pijać tylko przegotowaną wodę. Kiedy podczas jednej ze swoich podróży siedział pod drzewem z rodzaju kamelii, jego sługa gotował dlań wodę. W pewnym momencie do kociołka z wrzątkiem wpadły małe zielone listki. Cesarz postanowił spróbować naparu niespodzianki. Tak, według legendy, w 2737 roku przed Chrystusem zaczęła się historia herbaty.

Chińczycy przypisują herbacie aż dwadzieścia korzystnych dla zdrowia właściwości. Jej dobroczynne działanie potwierdzają też współcześni naukowcy. Ten niemal magiczny napój oczyszcza bowiem krew, regeneruje mózg, pobudza trawienie, pomaga przy dolegliwościach żołądkowych, wzmaga zdolność koncentracji i jest dobroczynnym lekarstwem zwalczającym skutki pijaństwa.

Zarówno dawna, jak i dzisiejsza kosmetyka zaleca stosowanie naparu z herbaty do przemywania oczu i twarzy, a okłady do usuwania opuchlizny powiek.

Na całym świecie wypija się w ciągu godziny ponad pięć milionów filiżanek bursztynowego napoju.