Pojęcia z polskiego od A do Z

A
akapit - wcięcie w tekście, rozpoczynające nową myśl.
akcja - ciąg zdarzeń prowadzących do celu.
aforyzm - zwięzłe, błyskotliwe sformułowanie ogólnej myśli (maksyma, sentencja)
anafora - środek poetycki, rozpoczynanie wersów tym samym wyrazem, literą (w ten sam sposób)
antyteza - zestawienie przeciwstawnych znaczeniowo części zdania
apostrofa - bezpośredni zwrot do osoby, pojęcia, zjawiska
archaizm - wyraz już nie używany
absurd - niedorzeczność

B
baśń - gat epiki zawierający elementy fantastyczne, ukazujące walkę dobra ze złem.
bajka - gat epiki, utwór wierszowany, których bohaterami są zwierzęta, przedmioty, rośliny o cechach ludzkich, zakończony morałem.
ballada - gat epiki, dłuższych rozmiarów, o nastroju tajemniczości, grozy, ma elementy fantastyczne, oparta na wierzeniach ludowych.
biografia - opis czyjegoś życia
bohater dynamiczny - ulega przeobrażeniom
bohater statyczny - nie ulega przeobrażeniom

C
charakterystyka bezpośrednia - gdy narrator jej dokonuje
charakterystyka pośrednia - gdy czytelnik jej dokonuje

D
dramat właściwy - (dramat obyczajowo - psychologiczny) np. Niemcy, dramat o zwartej kompozycji i wyrazistej akcji
didaskalia - tekst poboczny dramatu
dźwiękonaśladownictwo (onomatopeja) - odtworzenie zjawisk akustycznych za pomocą dźwięków mowy:głosek, słów
dziennik - zbiór różnych zapisków, oznaczonych datami, tworzonych dzień po dniu

E
epika - jeden z trzech rodzajów literackich. cechuje go obecność narratora i ukształtowanie fabuły
elegia - gat liryki będący utworem żałobnym, pisanym na cześć osoby bliskiej lub znanej
epifora - środek poetycki, kończenie wersów w ten sam sposób
epitet - wyraz eksponujący cechę przedmiotu , osoby, pojęcia
eufemizm - złagodzenie wyrażenia np. głupi - nie mądry
elipsa - opuszczenie części wypowiedzi
epilog - końcowa część utworu/dopowiedzenie
eponim - wyraz lub zwrot pochodzący od imion i nazwisk, a także od nazw miejscowości, regionów i krajów.
etymologia wyrazów - pochodzenie wyrazów.
epopeja - dłuższych rozmiarów utwór epicki ukazujący przekrój danego społeczeństwa w ważnym dla niego momencie dziejowym, na tle istotnych wydarzeń historycznych.

F
fabuła - splot wątków i motywów utworu, powiązanych następstwem w czasie
fikcja - zmyślenie
fantastyka - nieprawdopodobieństwo
felieton - swobodna wypowiedź, często satyry - czna, na aktualne tematy, w odcinkach
fraszka - krótki utwór, żartobliwy lub refleksyj - ny, wierszowany, w tytule ma przyimki na, do, o.
fraza - związek frazeologiczny posiadający odmienioną formę czasownika.
frazeologia - połączenie stałe wyrazów

G
groteska - wyolbrzymienie, przejaskrawienie rzeczywistości, graniczące z absurdem.

H
hymn - gat liryki wierszowany, adresowany do Boga, bóstwa, o charakterze dziękczynnym
hiperbola - opis osoby, zjawiska, przedmiotu, który wyolbrzymia
humoreska - krótkie opowiadanie o żartobliwej treści, zakończone pointą

Epoki literackie:
1. Starożytność
2. Średniowiecze
3. Renesans (Odrodzenie) - XVI wiek
4. Barok - XVII wiek
5. Oświecenie - XVIII wiek
6. Romantyzm - 1822 - 1863
7. Pozytywizm - 1863 - 1890
8. Młoda Polska - 1890 - 1918
9. 20-lecie międzywojenne - 1918 - 1939
10. Okres wojny i okupacji - 1939 - 1945
11. Współczesność

K
komedia - ma dobre zakończenie dla bohate - rów głównych
komizm - sprzeczność między naszymi oczekiwaniami a rzeczywistością
kontrast - przeciwieństwo

L
liryka - jeden z trzech rodzajów literackich;
rezygnacja z fabuły zastępuje ją monolog
(podmiot lir, bohater liryczny)
legenda - opowieść o przeszłości z elementami fantastyki (odwołuje się do rzeczywistych miejsc i zdarzeń) inaczej podanie

M
mit - gat epiki oparty na wierzeniach staroży - tnych greków i rzymian, bohaterami są bogowie
motyw - element świata, który powtarza się w wielu utworach
metafora - przenośnia
mowa zależna - jest w formie zdań złożonych podrzędnie, jest przekształceniem czyichś słów we własną wypowiedź
mowa niezależna - ma formę dialogu i jest dosłownym przytoczeniem czyichś słów
mowa pozornie zależna - występuje w tekstach narracyjnych. Posiada formę III os i zbliżona jest do opisu przeżyć wewnętrzn.
morał - myśl wynikająca z tekstu
makaronizmy - charakterystyczne dla epoki baroku i częściowo oświecenia wtrącenia zwrotów i wyrażeń łacińskich w polskie zdania.

N
narracja - opowiadanie
narrator wszechwiedzący - dysponuje pełną i wiarygodną wiedzą na temat świata przedstawionego
nowela - gat epiki jednowątkowy o wyraźnie zaznaczonym punkcie kulminacyjnym i jednoznacznym zakończeniu

O
opowiadanie - gat epiki ma formę luźnej kompozycji, jednowątkowym bez wyraźnego punktu kulminacyjnego i bez jednoznaczneg zakończenia
opis sytuacji - forma pośrednia między opisem a opowiadaniem
ożywienie - nadanie cech ludzkich
oksymoron - środek poetycki, obejmujący dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy np. gorący lód.

P
przeżycie wewnętrzne - inaczej stan psychiczny, to utrzymujący się przez jakiś czas (minuta - tydzien) ogólny stan uczuciowy, charakteryzujący się przewagą uczuć pewnego rodzaju i charakterysty - cznym sposobem reagowania na bodźce.
powieść - gat epiki wielowątkowy
pamiętnik - osobiste zapisy (utwór opisujący wydarzenia współczesne autorowi, takie, w których sam uczestniczył lub których był świadkiem)
parafraza - omówienie tekstu
pieśń - gat liryki, wierszowany, liczne powtórzenia, wyraźny rytm
podmiot liryczny - stworzona przez autora fikcyjna postać przedstawiająca w utworze lirycznym własne przeżycia, refleksje, dozna - nia, wrażenia, oddająca własną wizję świata
porównanie - na zasadzie podobieństwa ("jak", "jakby”)
przypis - to dopisek do tekstu, wyjaśnienie jego źródła umieszczony u dołu strony
pytanie retoryczne - takie na które nie oczekujemy odpowedzi
prolog - początkowa część utworu
przenościa - metafora
proza - teksty pisane mową niewiązaną (epika)
punkt kulminacyjny - moment w którym napięcie akcji jest szczególnie wysokie, a istniejący konflikt ulega szczytowemu zaostrzeniu
poakcja - wprowadzona do utworu informacja o dalszych dziejach postaci
przedakcja - informacje o wydarzeniach poprzedzające moment zawiązania akcji
peryfraza - środek poetycki, zastąpienie 1 wyrazu kilkoma
podanie - legenda
przemówienie - wystąpienie 1 osoby mające na celu zwrócenie uwagi słuchaczy na podejmowane tematy czy opisywane zjawiska
przerzutnia - połączenie w liryce w jedną całość dwóch kolejnych wersów
posłowie - dopowiedzenie do tekstu, końcowa część utworu
przedmowa - przed utworem, początkowa część utworu

R
recenzja - opinia o czymś
refren - powtarzająca się część tekstu
realizm - ukazanie rzeczywistości
rym - współbrzmienie końcowych części wyrazu.
rytm - melodia wiersza polegająca na powtarzaniu się stałych elementów, sylab, wersów
reportaż - utwór publicystyczny stanowiący wiarygodne sprawozdanie z autentycznych wydarzeń

S
satyra - ukazanie rzeczywistości w tzw. krzywym zwierciadle. Ośmieszenie panującej mody, zwyczajów.
sonet - gat liryki o układzie wersów 4433
symbol - znak ukrytych treści
scena w dramacie - część aktu w dramacie związana z ilością osób
strofa - układ wersów w wierszu

Ś
średniówka - przedział na oddech
świat przedstawiony - wszystkie ukazane w utworze zjawiska będące przedmiotem narracji

T
tekst główny - wszystkie wypowiedzi postaci dramatu: ich dialogi i monologi
tekst poboczny - didaskalia - wszystkie wskazów - ki, uwagi autora dotyczące sposobu inscenizacji
tren - gat liryki, utwór żałobny, pisany na cześć bliskiej osoby lub znanej, wychwalający zalety zmarłego
tragedia - utwór dramatyczny wywodzący się z antyku, kończący się śmiercią głównego bohatera, wierszowany

U
uosobienie - personifikacja - nadanie cech ludzkich

W
wątek - wyobrażenia związane z 1 bohaterem
wyrażenie - zw. frazeologiczny nie posiadający czasownika
wiersz biały - bezrymowy
wolny - zostały w nim odrzucone wszelki rygory wiersza regularnego
ciągły - stychiczny - jego wersy nie zostały połączone w strofy
stroficzny - wersy nie zostały połączone w strofy
sylabiczny - zbudowany z wersów o jednakowej liczbie sylab
sylabotoniczny - w wersie:jednakowa liczb sylab i stały rozkład sylab akcentowanych
wykrzyknienie - środek poetycki polegający na zdaniu wykrzyknikowym
wywiad - przeprowadzenie rozmowy ze znaną osobą na konkretny temat

Z
zwrot - związek frazeologiczny posiadający czasownik w bezokoliczniku
zw frazeologiczne - stałe połączenie wyrazów
złota myśl - sentencja - zwięzłe błyskotliwe sformułowanie jakiejś myśli
inwokacja - rozbudowana apostrofa
ironia - ukryta drwina w wypowiedzi pozornie dodatniej