Religia - czym jest religia, omówienie kilka jej form. Główne systemy wiary.

Od autora
W referacie tym określę, czym jest religia, i omówię kilka jej form. Zastanowimy się nad związkiem między religią i zmianą społeczną oraz nad sposobem organizacji religii. Opiszemy krótko kilka głównych systemów wiary.

DEFINICJA RELIGII
Ponieważ istnieje wiele form religii, trudno podać jej jednoznaczną definicję.
- święte jest wszystko, co nadprzyrodzone.
- Swieckie jest natomiast to, co zwyczajne i codzienne.
- rytuał, czyli formalne, uroczyste praktyki związane ze sferą świętości. Mogą to być modlitwy, oczyszczenie rytualne, taniec lub śpiewy. Czynności te pozwalają wierzącemu zbliżyć się do świętości w sposób spokojny i kontrolowany.
Religię można określić jako system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości.

TYPY RELIGII
We wszystkich znanych nam społeczeństwach istniała jakaś forma religii. Formy te były bardzo zróżnicowane. Ludzie oddawali cześć różnym przedmiotom i bytom, a także uczestniczyli w wielu praktykach religijnych.

WIARA W ZJAWISKA NADPRZYRODZONE
Jest to typ religii przyjmujący istnienie sił nadprzyrodzonych poza światem realnym, które wpływają w sposób korzystny i niekorzystny na ludzkie losy. Nie ma tu żadnego boga czy ducha, lecz jedynie bezosobowe, nadprzyrodzone siły.

ANIMIZM
Religia może także przybrać formę animizmu, czyli przekonania o działaniu "duchów" w świecie. Mogą one istnieć w ludziach lub w bytach świata naturalnego, jak drzewa i zwierzęta. Te siły duchowe mogą być pomocne, szkodliwe albo obojętne dla człowieka. Religia animistyczna była rozpowszechniona wśród różnych plemion w Afryce i na innych kontynentach.

TEIZM
Teizm to wiara w istnienie bogów, którzy są potężni i interesują się działaniami ludzi.

Znamy dwie główne formy teizmu.
- Politeizm
Najpowszechniejszą formą teizmu jest politeizm - wiara w istnienie wielu bogów.

- Monoteizm
Drugą formą teizmu jest monoteizm - wiara w istnienie jednego boga.

RELIGIA: POGLĄDY FUNKCJONALISTÓW
Religia spełnia ważne funkcje społeczne, istnieje w jakiejś formie we wszystkich społeczeństwach, jest pozytywną siłę w życiu społeczeństwa.

FUNKCJE RELIGII

SPÓJNOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA
Religia jest siłą spajającą społeczeństwo, ponieważ zapewnia wspólne przekonania, wartości i normy, na podstawie których ludzie mogą stworzyć wspólną tożsamość. Jest spoiwem społecznym, które wiąże grupę, zapewniając jej wspólny system wartości.

NADANIE SENSU ŻYCIU
Religia ogólnie daje zadowalające odpowiedzi na fundamentalne pytania o ludzką egzystencję i ludzkie cele w życiu. Podejmuje problem życia i śmierci, wskazuje, jak ludzie powinni żyć, określa sens życia i wyjaśnia, co dzieje się z ludźmi po śmierci.

KONTROLA SPOŁECZNA
Normy społeczne często opierają się na przekonaniach religijnych. Większość najważniejszych regulacji prawnych (np. prawo zabraniające morderstwa) ma wymiar zarówno moralny, jak i prawny. Są one osadzone w wartościach religijnych i mają religijne uzasadnienie.

WSPARCIE PSYCHICZNE
Religia zapewnia wielu ludziom wsparcie emocjonalne i psychiczne, dzięki czemu mogą przetrwać w niepewnej i złożonej rzeczywistości. Religia jest szczególnie potrzebna w okresie kryzysu wywołanego, na przykład, śmiercią bliskiej osoby. Religia nadaje sens umierania, przynosi ulgę osieroconym i cierpiącym.

IDEOLOGIE ŚWIECKIE - RÓWNOWAŻNIKI RELIGII
Funkcjonaliści twierdzą, że istnieją funkcjonalne równoważniki religii (społeczne i kulturowe zjawiska, które wywołują ten sam skutek co inne zjawiska i mogą je zastępować). Oznacza to, że świeckie (niereligijne) systemy przekonań (np. nauka) mogą spełniać te same funkcje co religia.

Wiele światowych "izmów" - faszyzm, socjalizm, komunizm, humanizm -można uznać za świeckie religie.
Różnica między religią a ideologią świecką polega na tym, że źródłem siły i punktem odniesienia religii jest to, co nadprzyrodzone. Wiara w to, co nadprzyrodzone sprawia, że religia jest zjawiskiem trwałym i opiera się drastycznym zmianom.

RELIGIA W UJĘCIU TEORII KONFLIKTU

RELIGIA JAKO "OPIUM DLA LUDU"
Religia, według teorii konfliktu, wspiera i sankcjonuje istniejący system prawny, odwracając uwagę uciemiężonych od nękających ich problemów i od prób ostatecznego ich rozwiązania. Marks nazwał religię "opium dla ludu", sugerując tym samym, że religia - podobnie jak opium - wprawia ludzi w dobry nastrój i pozwała im zapomnieć o nędznej egzystencji, a także o działaniach koniecznych do zmiany tej sytuacji.
Religia odwraca uwagę od problemów i cierpienia w świecie doczesnym, obiecując nagrodę w przyszłym życiu.

RELIGIA A NIERÓWNOŚĆ SPOŁECZNA
W świetle teorii konfliktu religia jest siłą konserwatywną. Opiera się na istniejącym porządku i uczestniczy w jego utrzymaniu, nie dopuszczając do zmian społecznych. Ponadto, większość religii jest zorientowana na mężczyzn i przez nich zdominowana, czyli ma formę patriarchalną. Nawet współcześnie niektóre największe systemy religijne nie zgadzają się na wzrost władzy i pozycji kobiet w obrębie swoich struktur.

RELIGIA A KONFLIKT SPOŁECZNY
Religia może wywoływać napięcia między społeczeństwami. Chrześcijanie podjęli walkę przeciw muzułmanom, wyruszając na wyprawy krzyżowe, które przyniosły ogromne zniszczenia. Jednym z głównych uzasadnień kolonizacji Azji, Afryki i Ameryki Południowej było przekonanie o konieczności nawrócenia "pogan", którzy oddawali cześć wielu bogom.

RELIGIA A ZMIANA SPOŁECZNA
Religia może być siłą napędową zmian społecznych, choć nie każda z tych zmian jest korzystna (np. kolonializm europejski). Jednym z najważniejszych przykładów wspierania, jeśli nie wywoływania, zmian społecznych przez religię jest rozkwit kapitalizmu. Z drugiej jednak strony, jak twierdzą teoretycy konfliktu, religia odgrywa często konserwatywną rolę, hamując zmiany i umacniając tradycję. Takim przykładem jest ożywienie fundamentalizmu islamskiego.

"ETYKA PROTESTANCKA" A KAPITALIZM: POBUDZANIE ZMIAN SPOŁECZNYCH
Weber twierdził, że związek między społeczeństwem i religią jest inny: to właśnie system wiary może wpływać na rozwój struktur ekonomicznych i społecznych.
Uważa, że nowoczesny kapitalizm to zupełnie nowy model działalności ekonomicznej.

KALWINIZM
Według Webera to nowe podejście stworzyli kalwiniści – protestanci.
Zadaniem kalwinisty w życiu doczesnym jest zachowanie ascezy (czyli powstrzymanie się od ziemskich przyjemności) i praca dla chwały Bożej.

INNE RELIGIE
Inne religie nie stworzyły takiej samej bazy dla rozwoju kapitalizmu. Katolicyzm skłania swoich wyznawców do oczekiwania nagrody raczej w życiu przyszłym niż doczesnym. Religie azjatyckie (np. hinduizm) nie zachęcają do działań, które mogłyby prowadzić do osobistego rozwoju, inne religie nie zalecają ciężkiej pracy, jaka jest niezbędna do rozwoju kapitalizmu (np. islam), albo kładą nacisk na życie po śmierci, ignorując uwikłanie w życie na ziemi (np. buddyzm i taoizm).

REWOLUCJA ISLAMSKA: POTWIERDZANIE TRADYCJI
W czasie ostatnich dziesięciu czy dwudziestu lat znacznie nasilił się fundamentalizm wśród muzułmanów (wyznawców islamu). Terminem tym określa się ścisłe przestrzeganie zasad związanych z tradycyjną wiarą i zwyczajami.

W wielu islamskich krajach Środkowego Wschodu fundamentalizm wymaga od kobiet uległości. W Iranie kobiety muszą zasłaniać włosy i twarz kwefami. W Arabii Saudyjskiej samym kobietom nie wolno prowadzić samochodu. Fundamentalizm islamski jest szczególnie widoczny w Iranie, gdzie stanowi sposób życia wielu ludzi.

ORGANIZACJA RELIGII
Chociaż religia opiera się na przekonaniach i rytuałach, podobnie jak inne instytucje społeczne ma określoną strukturę organizacyjną i przyjmuje różne formy. Poniżej opiszemy cztery najpowszechniejsze formy organizacji religijnych.

KOŚCIÓŁ
Kościół jest stabilną, dobrze zintegrowaną ze społeczeństwem instytucją, która utrzymuje, że jest jedyną uprawnioną drogą do prawdy religijnej. Posiada przeważnie jasno określoną hierarchię funkcjonariuszy i pewną formę organizacji biurokratycznej. Ci funkcjonariusze są odpowiedzialni za stosowne praktyki religijne.
Kościoły są zazwyczaj konserwatywne. Akceptują główne cele społeczne, ale przeciwstawiają się zmianom. Za przykład może tu posłużyć sprzeciw Watykanu wobec teologii wyzwolenia, która swymi korzeniami sięga ideologii marksistowskiej.

SEKTA
Sekty są w pewnym sensie podobne do Kościołów: podobnie jak Kościoły twierdzą, że są jedyną uprawnioną drogą do prawdy religijnej. Przeważnie są niewielkie i odosobnione, często odrzucają normy i wartości kultury dominującej. Sekty nierzadko powstają w wyniku oderwania się niewielkiej grupy wyznawców od większego Kościoła.
Sekty mają zazwyczaj mniej formalną organizację niż Kościół. Przywództwo w nich opiera się często na charyzmie, czyli niezwykłych cechach osoby, która przyciąga wyznawców i potrafi na nich wpływać.

WYZNANIE
Wyznanie (denomination) to organizacja przypominająca Kościół, która jest dobrze zintegrowana ze społeczeństwem, ale nie przypisuje sobie wyłącznego prawa do prawdy religijnej. Jedną z cech szczególnych wyznania jest akceptacja prawa do pluralizmu w przekonaniach religijnych. Na ogół wyznania mają sformalizowane duchowieństwo i praktyki religijne traktują mniej emocjonalnie.
W pewnym sensie wyznania można uważać za duże sekty, które dostosowały się w określonym stopniu do społeczeństwa.

KULT
Kult jest formą organizacji religijnej przejawiającą antagonistyczny stosunek do społeczeństwa, w którym funkcjonuje. W kultach, podobnie jak w sektach, przywództwo opiera się na charyzmie. Kulty często zmierzają do izolowania swoich członków od reszty społeczeństwa, uznawanego przez nie za zdemoralizowane.

Kulty dążą do zapewnienia swoim członkom całkowicie nowego stylu życia, różniącego się niejednokrotnie w sposób bardzo wyraźny od ich dotychczasowej egzystencji. Przynależność do kultu pociąga za sobą często znaczne przeobrażenia osobowości. Fakt ten w okresie ostatnich dwudziestu lat spowodował wzrost społeczneo zaniepokojenia funkcjonowaniem kultów, a zwłaszcza ich zdolnością do "prania mózgów".

GŁÓWNE RELIGIE ŚWIATA

Na świecie istnieją tysiące róznych religii. W tej części opisze krótko zasadnicze cechy sześciu najbardziej rozpowszechnionych.

1. CHRZEŚCIJAŃSTWO
Chrześcijaństwo jest najszerzej praktykowaną religią świata. Około miliarda osób (20% ludności świata) uznaje się za chrześcijan, a ponad połowa z nich to katolicy. Główną prawdą wiary chrześcijańskiej jest przekonanie o boskości Jezusa Chrystusa, jedynego Syna Bożego, Zbawcy świata, który zapewnia życie po śmierci. Poza tym chrześcijanie różnią się między sobą w sferze zasad wiary, praktyk religijnych i form organizacji.

- Rozwój chrześcijaństwa
Chrześcijaństwo wyrosło z judaizmu. W XI w. podział religijny spowodował powstanie dwóch głównych organizacji chrześcijańskich: Kościoła rzymskokatolickiego i Kościoła prawosławnego w Konstantynopolu (Stambuł). W XVI w. reformacja doprowadziła do zerwania z Rzymem i powstania protestantyzmu. Pluralizm religijny Europy czasów reformacji pozwolił na rozwój licznych, istniejących do dziś wyznań w obrębie protestantyzmu.

- Zasady wiary chrześcijańskiej
Najważniejszym źródłem wiary dla chrześcijan jest Biblia, która, w ich przekonaniu, powstała z inspiracji Boga i zawiera Jego słowa. Chrześcijanie czczą Boga za pośrednictwem praktyk religijnych i modlitwy, dziękują Mu za wszystko i proszą o pomoc w ważnych sprawach. Ukrzyżowanie Chrystusa uczyniło krzyż symbolem chrześcijaństwa. Zmartwychwstanie Syna Bożego jest dla wyznawców tej religii dowodem Jego boskości.

2. ISLAM
Islam, który częściowo wywodzi się ze starożytnego judaizmu, jest drugą co do wielkości religią świata - ma około 500 milionów wyznawców. Jest religią powszechnie wyznawaną w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie oraz w niektórych regionach Azji (np. w Indonezji). Założycielem islamu był prorok Mahomet w VII w. n.e. W przeciwieństwie do Chrystusa nie jest on uznawany za istotę boską, ale za ziemskiego wysłannika Allaha (Boga).

- Święte miejsca
Geograficznym centrum Islamu jest Mekka w Arabii Saudyjskiej - miejsce urodzenia Mahometa. Dwie najświętsze świątynie - meczety znajdują się w Mekce i Medynie w Arabii Saudyjskiej.

- Rytuały w Islamie
Odpowiednikiem chrześcijańskiej Biblii jest w islamie Koran zawierający święte słowa Mahometa, które uważa się za pochodzące od Boga. Koran uczy wewnętrznego spokoju przez poddanie się woli Allaha. Rytuał religijny nakazuje pięciokrotną modlitwę w ciągu dnia oraz przynajmniej raz w życiu pielgrzymkę do Mekki. Podobnie jak w innych religiach kobiety są podporządkowane mężczyznom.

3. HINDUIZM
Na świecie jest mniej więcej tylu hinduistów, ilu muzułmanów. Hinduizm, który narodził się około 4000 lat temu w dolinie Indus w Indiach, wyznawany jest głównie na subkontynencie indyjskim. W przeciwieństwie do chrześcijaństwa oraz islamu, jego powstanie nie wiąże się z żadną szczególną osobą; nie ma też w nim oficjalnie uznanej świętej księgi, jak Biblia czy Koran.

- Drahma i Karma
Chociaż w zasadach wiary i praktykach hinduistów zauważa się duże zróżnicowanie, jest też kilka wspólnych elementów. Wierzą oni, że w społeczeństwie istnieje siła moralna zwana dharmą, która wymaga przyjęcia pewnych obowiązków i odpowiedzialności. Wierzą również w karmę - duchowy rozwój każdego człowieka, oraz w to, że karma każdej osoby zależy od sposobu jej życia.

- Reinkarnacja
Hinduiści wierzą w reinkarnację, czyli powtórne narodziny po śmierci w innym ciele i w takim samym stanie duszy, jaki człowiek osiągnął w poprzednim życiu. Udoskonalając duszę w każdym kolejnym wcieleniu, osoba może dojść do stanu doskonałości duchowej - nirwany, która przerywa reinkarnację. Oprócz praktyk osobistych hinduizm obejmuje także obrzędy publiczne, jak Kumbh Mela, w którym miliony hinduistów co dwanaście lat pielgrzymują‚ by odbyć rytualną kąpiel w oczyszczających wodach świętej rzeki Ganges.

4. BUDDYZM
Buddyzm został założony w Indiach przez Siddhartę Gautamę, reformatora zwanego Buddą (tzn. przebudzony), w VI w. p.n.e. Jego osobista charyzma przyciągała wielu wyznawców, którzy szerzyli jego poglądy w Azji Środkowej i Południowo-Wschodniej, Chinach, Korei i Japonii. Buddyzm ma teraz około 250 milionów wyznawców.

- Ścieżka szlachetności
Według buddyzmu życie składa się z cierpienia. Nieszczęście jest wszędzie, jego początek tkwi w ludzkim pożądaniu przyjemności. Pożądanie to może zostać wykorzenione, jeśli człowiek będzie szedł Ośmioraką Ścieżką Szlachetności, która kładzie nacisk na należyte: wiarę, postanowienie, mowę, czyn, życie, dążenie, pamiętanie oraz zagłębianie się. Buddyzm podkreśla znaczenie współczucia i litości dla innych.

- Buddyzm a Hinduizm
Podobieństwo buddyzmu do hinduizmu jest oczywiste, z tą różnicą, że buddyzm nie wspiera systemu kastowego w sposób bezpośredni. W obu religiach działanie przez dobre uczynki oraz tworzenie duchowych wspólnot jest dostępne zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Kolejną cechą wspólną tych religii jest brak personifikacji Boga oraz pochodzenie od charyzmatycznego przywódcy.

5. KONFUCJANIZM
Konfucjanizm powstał w V w. p.n.e. na podstawie nauki Konfucjusza. Przez ponad 2000 lat, aż do początku tego stulecia, konfucjanizm był oficjalną religią w Chinach. Chociaż rewolucja 1949 r. ustanowiła Ludową Republikę Chin i osłabiła religijność w tym kraju, na świecie jest około 150 milionów wyznawców konfucjanizmu, głównie w Chinach.

- Żen
Konfucjusz podzielał zatroskanie Buddy o cierpienia ludzi biednych. Podkreślał znaczenie osiągnięcia osobistego zbawienia przez prawe uczynki. Głównym pojęciem w konfucjanizmie jest żen (humanitarność), zgodnie z którym moralność i lojalność wobec innych powinna przezwyciężyć interes własny. W poglądach Konfucjusza jest niewiele odniesień do zjawisk i sił nadprzyrodzonych, toteż niektórzy uważają, że konfucjanizm nie powinien być uważany za religię. Ponieważ posiada on jednak rozbudowany system wierzeń i praktyk, wielu ludzi go za religię uznaje.

6. JUDAIZM
Na świecie, szczególnie w Ameryce Północnej, Europie oraz na Bliskim Wschodzie, a głównie w nowej ojczyźnie - Izraelu, jest około 17 milionów Żydów.

- Przymierze
Kilka tysięcy lat temu judaizm był religią animistyczną. Następnie przekształcił się w pierwszą monoteistyczną religię świata. Bóg Jahwe ustanowił przez Abrahama, twórcę religii, przymierze - szczególny związek z narodem żydowskim - dzięki któremu Żydzi stali się "narodem wybranym". Ich zadaniem było szerzyć słowo Jahwe w świecie; w zamian za to On otoczył ich szczególną opieką.

- Stary Testament i Tora
Główne zasady judaizmu zawarte są w Biblii (nazywanej przez chrześcijan Starym Testamentem, aby odróżnić go od Nowego Testamentu). Pierwsze pięć ksiąg Biblii, czyli Tora (Pięcioksiąg), opisuje wczesną historię i zasady wiary Żydów. Bóg przekazał Mojżeszowi dziesięć przykazań; stanowią one podstawowe prawa, którym powinni być posłuszni wszyscy Żydzi. Judaizm kładzie szczególny nacisk na naukę i studiowanie, na koncepcje społeczności oraz na okazywanie miłosierdzia potrzebującym.

- Praktyki religijne
Niektóre z praktyk wyznawców judaizmu to modlitwa dwa razy dziennie, obchodzenie dni świętych upamiętniających ważne wydarzenia w historii Żydów i przestrzeganie przepisów odżywiania się, polegających na zachowaniu rytualnej czystości pokarmów (pokarmy koszerne). Podobnie jak chrześcijaństwo również judaizm doświadczył pewnych podziałów z powodu różnic w interpretacji religii.

DZIEDZICTWO JUDEOCHRZEŚCIJAŃSKIE
Wartości kulturowe wynikają zarówno z judaizmu, jak i chrześcijaństwa. Dziesięć przykazań wpłynęło na system prawny i moralny większości państw.

PODSUMOWANIE
Religia ma związek raczej z tym, co święte i nadprzyrodzonej niż z przyziemną rzeczywistością tego, co świeckie. Najwcześniejsze formy religii to wiara w zjawiska i siły nadprzyrodzone i animizm. Późniejszymi formami była wiara w jednego Boga (monoteizm) i w wielu bogów (politeizm), a także idealizm transcendentny.

Funkcjonaliści uważają, że religia jest pozytywną siłą w społeczeństwie, ponieważ podtrzymuje jego spójność, oraz nadaje cel i sens życiu ludzkiemu. Sankcjonuje także kontrolę społeczną i zapewnia wsparcie psychiczne w szczególnie trudnych czasach. Podobną rolę odgrywają też ideologie świeckie (np. humanizm), które są funkcjonalnymi równoważnikami religii.
Zwolennicy teorii konfliktu mają mniej pozytywne podejście do religii. Marks widział w niej "opium dla ludu", ponieważ odwraca ona uwagę członków społeczeństwa od ziemskich problemów. Inni twierdzą, że usprawiedliwia ona i podtrzymuje nierówności społeczne i jest podłożem konfliktu. Religia jest zatem traktowana przez nich jako siła konserwatywna.

Zdania na temat związku religii ze zmianą społeczną są podzielone. Weber dowodzi, że doktryna kalwinizmu miała zasadnicze znaczenie dla rozwoju nowoczesnego kapitalizmu. Wiara kalwinistów w ascetyzm i predestynację umożliwiła ten rodzaj racjonalnego myślenia, ciężkiej pracy i akumulacji kapitału, którego potrzebował wczesny kapitalizm. Rewolucję fundamentalistów islamskich uznano natomiast za potwierdzenie tradycji i przeciwstawienie się zmianom społecznym.

Istnieją różne formy organizacji religijnych. Kościół jest najlepiej zorganizowany i zintegrowany ze społeczeństwem; zwykle wykazuje konserwatywne nastawienie i utrzymuje, że jest jedyną drogą do prawdy religijnej. Sekta jest niewielka, przywództwo w niej opiera się na charyzmie i nie jest tak dobrze jak Kościół zintegrowana ze społeczeństwem. Członkowie sekty są przekonani, że znają jedyną drogę do prawdy. Wyznanie przypomina Kościół pod względem organizacji, ale ma znacznie bardziej otwarty stosunek do innych religii. Kult jest zazwyczaj antagonistyczny wobec społeczeństwa i oferuje swym członkom całkowicie nowy sposób Życia.

Największa religia, chrześcijaństwo, ma około miliarda wyznawców. Główną cechą chrześcijaństwa jest wiara w boskość Jezusa Chrystusa. Religia ta podzieliła się na kilka Kościołów: rzymskokatolicki, prawosławny i protestancki.

Islam, wyznawany przez 500 milionów ludzi, jest drugą co do wielkości religią na świecie. Stworzył go Mahomet.Opiera się na Koranie -świętej księdze, która zawiera słowa Allaha spisane przez proroka.

Zasady hinduizmu, są podobne do zasad buddyzmu, który ma o połowę mniej wyznawców. Obie te religie opierają się na przekonaniu, że każdy człowiek powinien prowadzić prawe ź pełne poświęcenia życie, które ma służyć ludzkości.

Konfucjanizm, wyznawany głównie w Chinach, kładzie nacisk na współczucie i miłosierdzie dla innych.

Judaizm, pierwsza religia monoteistyczna, skupia około 17 milionów wyznawców. którzy z powodu odrębnych zwyczajów i obrzędów są często odizolowani od innych grup religijnych.