Średniowiecze

1. Ramy czasowe, pojęcia: uniwersalizm, teocentryzm, augustynizm, franciszkanizm, tomizm, scholastyka, asceza, hagiografia, memento mori, dans makabr, (taniec śmierci).
2. ” Legenda o św. Aleksym" - wzór ascety.
3. „Pieśn o Rolandzie" - wzór rycerza.
4. „Bogurodzica" - zabytek literacki i językowy.
5. Najstarsze zabytki języka polskiego.
6. Utwory świeckie w średniowieczu.
7. Styl gotycki i romański.

Ad.1

Średniowiecze – to czasy nowożytne, czasy naszej ery. Nazwa inna to „wieki średnie”, po łacinie – „media tempora, bo to czasy między starożytnością a nowożytnością.
Ramy czasowe:
Europa – przyjmuje się umownie za początek 476r.n.e. - upadek zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, 313 r. - zgoda Konstantyna Wielkiego na wyznawanie chrześcijaństwa, 330 r. - przeniesienie stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola.
Koniec – 1453r. - upadek Cesarstwa Bizantyjskiego i Konstantynopola, 1450 r. - wynalezienie druku, 1492 r. - odkrycie Ameryki.

Średniowiecze charakteryzują:

Uniwersalizm – „jednolitość” epoki - państwa epoki były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej. W Europie dominował kościół, zaś władzę świecką sprawował cesarz, władza cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W związku z tym, językiem urzędowym była łacina.

Teocentryzm - (theo- Bóg w centrum)- filozofia która w centrum świata umieszczała Boga, uosabiał on dobro, piękno, prawdę, ludzie przywiązywali wagę do dóbr duchowych, życie doczesne (na ziemi) traktowano jako etap przejściowy, do lepszego życia po śmierci.

Augustynizm - teorie św. Augustyna (IV/V w.) Twierdził on, że człowiek jest usytuowany na granicy bytów wyższych (aniołowie) i bytów niższych (zwierzęta). Stąd rozdarcie człowieka między dobrem a złem, duchowością i cielesnością. Filozof uważał, że człowiek powinien wznosić się coraz wyżej.

Franciszkanizm – wyznawca wszech ogarniającej miłości do ludzi, do najmniejszego stworzenia (mrówka, robak). Uczył prostoty, ubóstwa, miłości do świata.

Tomizm - poglądy św. Tomasza z Akwinu. Twierdził on, że człowiek powinien walczyć ze złem i zajmować na "drabinie bytów" najwyższe miejsce. Twierdził także, że społeczność dzieli się na stany, a każdy człowiek winien pozostawać tam, gdzie wyszedł na świat.

Scholastyka - rozumowe udowadnianie prawd Biblii

Asceza – wstrzemięźliwy, surowy, tryb życia, zamierzający przez wyrzeczenie się bogactw, przyjemności i przez umoralnianie ciała do doskonalenia się w cnocie.

Hagiografia - Hagiografia (grec. hagiographia -żywot świętych, legendy). Utwory przedstawiające życie i najczęściej męczeńską śmierć świętego. Prezentowały wzór osobowy godny naśladowania, np. Legenda o św. Aleksym.

Memento mori – „pamiętaj, że umrzesz”.

Ad.2

„Legenda o świętym Aleksym”
Staropolska wersja (prawdopodobnie z 1454 r.) jest zapewne tłumaczeniem z włoskiego lub francuskiego i należy do literatury hagiograficznej. Aleksy, syn rzymskiego patrycjusza, rozdaje swój majątek biedakom, odrzuca szczęście rodzinne, opuszcza dom i ojczyznę, żyje w biedzie, całe dnie poświęcając modlitwie i religijnej kontemplacji. Gdy jego pobożność nabiera rozgłosu, ucieka z miejsca pobytu, aby, jak przystało na człowieka prawdziwie oddanego jedynie Bogu, żyć w skromności i zapomnieniu. Po siedemnastu latach wraca do domu ojcowskiego i nie rozpoznany przez nikogo, pędzi życie żebraka. Przed śmiercią spisuje historię swego żywota, a po zgonie znaczonym cudami zostaje rozpoznany i kanonizowany. Aleksy jest przykładem ascety, człowieka, który dobrowolnie rezygnuje z życiowych przyjemności, prowadzi życie w surowej dyscyplinie zewnętrznej i wewnętrznej. Ascezy była jedną z dróg, propagowaną przez Kościół, prowadzącą ku bożej chwale i zbawieniu wiecznemu.

Ad.3

„Pieśń o Rolandzie”
opowiada o walkach Karola Wielkiego na terenach Hiszpanii z poganami zwanymi Saracenami w roku 778. Utwór skupia się głównie na opisie powrotu zwycięskich rycerzy francuskich i zasadzce, w jaką dostał się w skutek zdrady Ganelona oddział hrabiego Rolanda, w wyniku czego odcięty od reszty wpjsk poniósł klęskę, a Roland śmierć. W „Pieśni o Rolandzie” ukazany jest wzór średniowiecznego, zachodnioeuropejskiego rycerza, który gotów jest oddać życie swoje i współtowarzyszy broni za szczęście własnego króla i ojczyzny. Poza tym podkreślono w utworze dążenie walecznych mężów do osiągnięcia pięknego, wzniosłego celu, jakim na owe czasy była honorowa i zacięta walka z przeciwnikami wiary. Ważne jest też to, że rycerz taki miał zapewnione miejsce w raju, co dla zwykłych śmiertelników było dużo trudniejsze do osiągnięcia. Ideał rycerza.

Ad.4

„Bogurodzica” to najstarsza pieśń religijna, maryjna która została hymnem Polski, która powstała najprawdopodobniej w I połowie XII wieku. Jest to dwustrofowy odpis z początków XV wieku. Jan Długosz podaje, że śpiewano ją przed bitwą pod Grunwaldem i Warną (stała się więc polskim hymnem bojowym). Jan Łaski wydając zbiór praw Królestwa Polskiego umieścił na wstępie tekst „Bogurodzicy” (świadczy to o charakterze narodowym). Nie znaleziono żadnego łacińskiego pierwowzoru pieśni, jest ona całkowicie oryginalna. Anonimowy autor wykazał dużą kulturę literacką, być może wzorował się na hymnach grecko-bizantyjskich lub pieśniach ludowych. W tekście występują trzy najstarsze archaizmy językowe: Bogurodzica-wyraz pochodzenia staro-cerkiewno-słowiańskiego, do Polski dostał się za pośrednictwem czeskim, poza tą pieśnią nigdzie nie wystepuje, znaczenie-matka boga; dziela-przyimek znaczący „dla”; bożycze-nieprawidłowo utworzony wołacz od „bożyć”-syn boga. Treścią pierwszej zwrotki jest modlitwa do Matki Boskiej o pośrednictwo między ludźmi, a jej synem. Jest ona w całości apostrofą do Maryji. W drugiej zwrotce prośba zwrócona jest do Chrystusa, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela zapewnił życie wieczne po śmierci. Anonimowy autor posłużył się przemyślaną kompozycją; prośby można postopniować: najbardziej ogóna-o pozyskanie Chrystusa; ogólna-o wysłuchanie, usłyszenie i spełnienie; szczegółowe-o zasobne życie na ziemi i dostanie się do raju. Prośby te są wyrazem ideałów człowieka średniowiecza. Utwór składa się z dwóch strof nierównych co do ilości wersów i sylab. Występują rymy wewnętrzne i zewnętrzne. W tekście występują liczne przeciwstawienia np. Maryja jest zarazem matką i panną. Po każdej zwrotce występuje refren pochodzenia greckiego.


Ad.6

W Polsce była także dwujęzyczność, język pisany to łacina a mówiony to język Polski pojawił się w II połowie XV w. Kiedy alfabet przystosowano do języka Polskiego. Średniowiecze w Polsce od 966 r. Do końca XVI w. Najdawniejsze nazwy Polskie w tekstach łacińskich:

· „Geograf Bawarski” – dzieło z IX w. Znajduje się opis z całej Europy, nazwy Polskie: Opolanie i Dziadoszanie
· „dagome iudex” – dokument w którym Mieszko I oddaje państwo Polskie w opiekę papieża polskie nazwy Kraków Odra
· „Kronika Thietmara” – stosunki polsko-niemieckie

Najstarsze pojedyncze słowo (410) zapisane zostały w łacińskiej bulli z roku 1136 r. Tzw. Złota bulla. Było to pismo Papieża Inocentego II skierowane do Arcy Biskupa Jakuba (bulla Gnieźnieńska) najstarsze Polskie teksty to „Bogu Rodzica” (XIII w.).
Księga Henrykowska są to hronologiczne spiszane w XIII w. Cystersów w Henrykowie na Śląsku. Pierwsze zdanie w języku Polskim zostało zapisane na marginesie księgi Henrykowskiej z roku 1270 „Day, ut ia bobrusa, a ti poziwai” – daj niech ja pobruszę a ty poczywaj. Daj niech ja pokręce ziarna a ty odpoczywaj.


Ad.7

Styl romański – nazwa pochodzi od Roma – Rzym, ten styl powstał na terenach wcześniej opanowanego Rzym Rozwiną się w budownictwie i sztuce zdobniczej. Trwał od IX do XIII wieku.
Wyróżniał się:
· Masywnością i prostotą kamiennych kształtowych wg. Zasad geometrii na podstawie kwadratu lub koła.
· Mury budowli grube
· Sklepienia krzyżowe i kolebkowe
· Łuki półkoliste, okna małe, wąskie
· Kolumny jako elementy konstrukcji i jako elementy dekoracyjne
· Bogate dekoracje rzeźbiarskie, malarstwo stylizowane
· Na kolumnach płaskorzeźby

Zabytki stylu Romańskiego

· Kolegiata w Tłumie pod łęczycą
· Kościoły w Sandomierzu i Opolowie
· Kościół św. Andrzeja w Krakowie
· Klasztory w Sulejowie, Wąchącku, Koprzywicy

Styl Gotycki

Budowane były kościoły, ratusze zamki, pałace. Gotyk od XII w. Do XV w. Trwał we Francji w niektórych krajach do XVI w. Styl ten związany jest z kulturą rycerską, miejską , zakonną, sztuka o charakterze międzynarodowym

Cechy charakterystyczne:

· Lekkość, strzelistość budowli, szczególnie kościoły, wielkie witrażowe okna
· Wieloskrzydłowe ołtarze
· System szkieletowy
· Sklepienia krzyżowo-żebrowe
· Dużo światła, blasku
· Ostre łuki, linie budowli skierowane ku górze
Zabytki Gotyku

· Kościół Mariacki w Krakowie i w Gdańsku
· Kolegiata w wiślicy
· Zamek w Malborku
· Katedra na Wawelu