Naturalne zródła weglowodorów

Weglowodory sa to zwiazki wegla z wodorem. Najbardziej uzytecznymi weglowodorami w przyrodzie sa ropa naftowa, gaz ziemny i wegiel kamienny.
Naturalnymi źródłami węglowodorów są Ropa naftowa, gaz ziemny i wegiel kamienny

Atomy wegla wystepuja w czasteczkach gazu ziemnego i ropy naftowej, które sa takze zaliczane do mineralów. Weglany pochodne nieorganiczne, sole organiczne, estry nietrwalego kwasu weglowego. Sole podczas ogrzewania rozkladaja sie z wydzieleniem CO2. Bardzo rozpowszechnione w przyrodzie. Estry sa cieczami o przyjemnym zapachu, wrzacymi bez rozkladu, stosowanymi w syntezie organicznej. Poliestry kwasu weglowego - poliweglany, które sa tworzywami termoplastycznymi.
Konfiguracja elektronowa atomu wegla w stanie wzbudzonym 1s22s12p3 Zatem atom wegla w stanie wzbudzonym ma cztery nie sparowane elektrony walencyjne, które pojedynczo obsadzaja cztery orbitale drugiej powloki. Taki atom wegla zdolny jest do utworzenia czterech trwalych wiazan kowalencyjnych. Z konfiguracji powloki walencyjnej wynika, ze orbital 2s ma inna energie niz trzy pozostale orbitale 2p3. Czy oznacza to, ze tworzy on inny rodzaj wiazania. Reakcje chemiczne dowodza, ze wszystkie (cztery) wiazania atomu wegla w zwiazkach organicznych maja ten sam charakter. Stosujac duze uproszczenie mozemy przyjac, ze nastepuje "wymieszanie" czterech orbitali walencyjnych powloki atomu wegla, co prowadzi do usrednienia ich energii. Dzieki temu kazdy z nich moze tworzyc takie same wiazania. Zatem jedna z podstawowych wlasciwosci atomu wegla jest zdolnosc do tworzenia czterech równo cennych wiazan. Druga wazna cecha jest mozliwosc wiazania sie atomów wegla miedzy soba w czasteczki zawierajace od dwóch do wielu tysiecy atomów. Wysoka wartosc energii wiazania kowalencyjnego miedzy atomami wegla (C-C) powoduje duza trwalosc zwiazków organicznych i pozwala na tworzenie przez wegiel niekiedy bardzo dlugich lancuchów prostych, rozgalezionych, zamknietych i pierscieni.


Ropa naftowa jest skomplikowana mieszanina weglowodorów (lotnych cieklych i stalych) zawierajacych takze niewielkie ilosci (do 1%) zwiazków organicznych tlenu (kwasy karboksylowe, fenole) siarki (tioalkohole i pochodne tiofenu) oraz azotu (azotowe zwiazki heterocykliczne).
W temperaturze pokojowej ropa naftowa jest ciecza oleista latwo palna, najczesciej lzejsza od wody, zle przewodzaca prad elektryczny. Barwa, zapach, lepkosc, ciezar wlasciwy itp. zaleza od pochodzenia ropy (sklasyfikowano kilka tysiecy gatunków).
Wydzielenie czystych weglowodorów z ropy naftowej odbywa sie najczesciej za pomoca destylacji frakcyjnej; stosuje sie takze ekstrakcje za pomoca selektywnych rozpuszczalników oraz krystalizacje.
W sklad ropy naftowej wchodza trzy grupy weglowodorów:
- alkany
- cykloalkany
- areny
Ropa naftowa nie zawiera w zasadzie alkenów i alkinów. W zaleznosci od jej pochodzenia procentowy udzial poszczególnych skladników jest zróznicowany.




W wyniku destylacji ropy naftowej uzyskuje sie szereg frakcji wrzacych w róznych zakresach temperatury. W miare podwyzszania temperatury ropy destyluja z niej coraz to trudniej lotne skladniki. Produktami sa :
v eter naftowy C5 - C6 o temperaturze wrzenia 20 - 90C stosowany jako rozpuszczalnik
v benzyna lekka C6 - C7 o temperaturze wrzenia 90 - 120C stosowana takze jako rozpuszczalnik
v benzyna ciezka C7 - C12 o temperaturze wrzenia 100 - 200C stosowana jako paliwo w silnikach spalinowych
v nafta C12 - C18 o temperaturze wrzenia 170 - 270C stosowana jako paliwo
v olej gazowy lekki >C18 o temperaturze wrzenia 230 - 300C stosowany jako paliwo
v olej smarowy >C18 o temperaturze wrzenia powyzej 300C i stosowany jako smar
v mazut czyli pozostalosc jest surowcem do produkcji smaru, parafiny i asfaltu oraz surowcem w procesach krakowania stosowanych do otrzymywania benzyny.
Benzyna jest substancja ciekla, bardzo lotna i latwopalna o charakterystycznym zapachu. Pary benzyny z powietrzem tworza mieszanki wybuchowe. Nierozpuszczalna w wodzie, natomiast dobrze rozpuszczalna w bezwodnym alkoholu - eterze, chloroformie, itp. Stosuje sie ja glównie jako paliwo do silników, jako srodek pioracy i odtluszczajacy, jako rozpuszczalnik tluszczów farb i lakierów. Poniewaz rozwój motoryzacji pociaga za soba coraz wieksze zapotrzebowanie na benzyne, wyzsze frakcje ropy naftowej takie jak oleje i mazut, przerabiane sa na benzyne w procesie krakingu. Proces ten polega na termicznej lub katalitycznej degradacji weglowodorów, pozwalajacej na uzyskanie produktów o mniejszej masie czasteczkowej. Benzyny krakowe róznia sie od benzyn otrzymywanych na drodze zwyklej destylacji ropy naftowej wieksza zawartoscia alkenów i weglowodorów aromatycznych.
Kraking
Jesli produkty destylacji ropy naftowej zawierajace kilkanascie atomów wegla w czasteczce, a wiec frakcje olejowa, zostana podgrzane do temperatury okolo 500C to nastepuje rozerwanie wiazania pomiedzy atomami wegla. Dlugi lancuch weglowodoru peka, przy czym tworza sie nizsze weglowodory. W praktyce mozemy powiedziec, ze z oleju otrzymujemy benzyne. Z udzialem katalizatora kraking mozna przeprowadzic w temperaturach od 400 do 500C.
Jako katalizatory w metodzie krakingu stosowane sa krzemiany glinu, magnezu lub cyrkonu. Gazy krakowe stanowiace produkt uboczny krakingu stosuje sie do produkcji paliw lotniczych i jako surowce chemiczne.
Reforming
Zmiany skladu frakcji benzynowych w celu uszlachetnienia benzyn uzyskiwanych metoda destylacji ropy naftowej mozna uzyskac metoda reformingu, która polega na izomeryzacji i dehydrocyklizacji n-alkanów oraz odwodornieniu cykloalkanów do weglowodorów aromatycznych pod wplywem katalizatora platynowego. W ten sposób podnosi sie liczbe oktanowa benzyny nawet o 40 jednostek, a takze uzyskuje sie alkeny i areny.
Liczba oktanowa jest to wielkosc okreslajaca jakosc benzyny (im wyzsza liczba oktanowa tym benzyna jest lepsza). Benzyny uzyskane bezposrednio przez destylacje ropy naftowej maja liczbe oktanowa od 50 do 76, benzyny z krakowania - 90, powstale z reformingu - okolo 100. Liczbe oktanowa benzyn mozna podniesc o 15 - 16 jednostek przez dodanie czteroetyloolowiu (powstaje etylina uzywana tylko jako paliwo - bardzo trujaca) Nastepna frakcja po benzynie jest nafta, czyli przezroczysta, zólta ciecz niebieskawym polyskiem i charakterystycznym zapachem. Stosowana dawniej glównie do oswietlania (lampa naftowa), obecnie uzywana jako paliwo do silników wysokopreznych lub odrzutowych i jako surowiec do otrzymywania benzyny metoda krakingu lub reformingu. Kolejna frakcja po nafcie to olej gazowy lekki (solarowy). Jest uzywany jako paliwo do silników wysokopreznych Diesla - tansze od benzyny, poniewaz nie wymaga przeróbki chemicznej. Ciezsze frakcje olejowe (olej smarowy) sluza do smarowania mechanizmów. Drugim weglowodorem w przyrodzie jest Gaz Ziemny inaczej gaz mineralny. Wystepuje obok ropy naftowej jako tak zwany gaz mokry lub osobno w zlozach jako gaz suchy. Glównym skladnikiem gazu ziemnego mokrego jest metan, poza tym etan i kilka wyzszych weglowodorów dajacych latwo sie skroplic. Podczas przeróbki "mokrych" gazów poddaje sie tzw. Odbenzynowaniu - oddziela sie benzyne od zawartych w nich weglowodorów nizszych. W wyniku tego procesu otrzymuje sie gazoline oraz gaz suchy skladajacy sie glównie z metanu a oprócz tego zawierajacy etan, propan, i niewielkie ilosci butanu. Gazoline poddaj sie stabilizacji i destylacji pod cisnieniem oddzielajac weglowodory lekkie - powstaje gaz plynny (propan-butan) i gazolina stabilizowana (pentany, heksany, heptany).
Gaz plynny przechowywany jest w czerwonych butlach stalowych. Jest stosowany jako material opalowy w gospodarstwie domowym (tam gdzie nie ma jeszcze normalnej instalacji gazowej), w kuchenkach turystycznych i zapalniczkach, ponadto do ciecia, topnienie i spawania metali kolorowych oraz topienia szkla. Jest tez nieocenionym oraz podstawowym surowcem w wielu zakladach chemicznych. Gaz suchy stosuje sie jako paliwo, ale glównie jako surowiec w przemysle chemicznym. Gazolina stabilizowana stosowana jest jako skladnik podnoszacy preznosc par benzyny, a takze jako rozpuszczalnik tluszczów.

Wegiel kamienny jest najczesciej wystepujacym surowcem energetycznym pochodzenia organicznego. W niektórych domach do dzis uzywa sie go do ogrzewania. Obecnie jednak wiekszosc wegla zuzywana jest w przemysle lub elektrowniach. Zanim zaczeto wydobywac na szeroka skale gaz ziemny uzyskiwano go z wegla. Wegiel Kamienny zawdziecza swoja popularnosc temu, iz w przeciwienstwie do innych skal pali sie wydzielajac duzo ciepla i duzo energii. Przerabia sie go w procesie koksowania (suchej destylacji wegla) czyli wysokotemperaturowego (okolo 1000C) odgazowywania w piecach koksowniczych bez dostepu powietrza. Proces ten prowadzi do powstania koksu, gazu koksowniczego, wody pogazowej i smoly pogazowej

KOKS jest praktycznie czystym weglem z niewielka domieszka zwiazków nieorganicznych (popiolu). Charakteryzuje sie specyficzna, porowata struktura i wysoka wytrzymaloscia mechaniczna. Glównym odbiorca koksu jest hutnictwo zelaza, poniewaz stanowi on skladnik wsadu wielkopiecowego.

Substancja stala - tworzy szaroczarne, nieregularne bryly o budowie gabczastej, skladajace sie w 90% z wegla. Stosowany jako paliwo i reduktor w procesie wielkopiecowym (otrzymywanie stali z rud zelaza) oraz jako bezdymne paliwo do centralnego ogrzewania.Gaz koksowniczy zawiera 50-60% wodoru, 25-35% metanu, niewielkie ilosci etanu i etylenu, tlenek wegla i inne gazy. Gaz ten zuzywa sie czesciowo jako paliwo, a czesciowo poddaje sie dalszej obróbce chemicznej. Ma on wysoka wartosc opalowa. Czesc produkowanego gazu zuzywa sama koksownia do ogrzewania baterii koksowniczych, a nadwyzki przekazuje sie do celów opalowych lub jako surowiec dla przemyslu chemicznego.

WODA POGAZOWA - Stanowi mieszanine zawierajaca amoniak, sole amonowe ((NH4)CO3, NH4Cl, (NH4)2S, (NH4)2SO4, (NH4)2S2O3, NH4SCN), pirydyne, fenole i inne zwiazki. Jest surowcem do otrzymywania amoniaku i siarczanu amonu.
smola weglowa, smola pogazowa - gesta ciecz barwy czarnej o mazistej konsystencji. W sklad smoly weglowej wchodza glównie weglowodory aromatyczne, fenole, zasady pirydynowe i chinolinowe. Jest surowcem do otrzymywania paku oraz wielu zwiazków organicznych (np. benzenu, toluenu, fenolu, acenaftenu. Gaz koksowniczy - zawiera m.in. H2, O2, N2, CO2, NH3, H2S, weglowodory nasycone (glównie metan a takze etan, propan i butan), nienasycone (etylen, acetylen), aromatyczne (benzen, toluen). Jest on cennym surowcem chemicznym. Stosowany jest takze jako paliwo - po uprzednim usunieciu z niego amoniaku, smoly pogazowej i weglowodorów aromatycznych. Podczas wstepnego chlodzenia gazu wraz ze smola wykrapla sie woda pogazowa, w której rozpuszcza sie ok. 75% amoniaku, dlatego nazywa sie ja woda amoniakalna. Amoniak odzyskiwany z wody amoniakalnej ze wzgledu na zanieczyszczenia uzywa sie tylko do produkcji siarczanu (VI) amonu stosowanego jako nawóz sztuczny.
Na podsumowanie mozna stwierdzic, ze wegiel jest jednym z najwazniejszych pierwiastków w zyciu czlowieka. Gdyby nie mineraly skladajace sie z wegla, takie jak np. wegle kopalne, grafit, ropa naftowa i gaz ziemny nie byl by mozliwy rozwój cywilizacyjny, który sie glównie opiera na zwiazkach zawierajacych wegiel, a takze nie bylo by mozliwe normalne zycie na ziemi.