Dante Alighieri "Boska Komedia"

Boska Komedia jest utworem autobiograficznym, opisującym postępy duszy Dantego na drodze ku Bogu. Początkowo nazywano ją po prostu Komedią. Przymiotnik „boski” prawdopodobnie odnoszono pierwotnie do osoby samego poety. Właściwy tytuł po raz pierwszy spotykamy w weneckim wydaniu z 1555 roku.

Poemat Dantego zawiera relację z wyprawy w zaświaty. Panuje tam ład oparty na symetrii, symbolice i liczbie (nawiązanie do Apokalipsy). Zasadniczą rolę w całym dziele odgrywa symbol trójcy – od podziału całości na trzy księgi (cantiche), po trójwierszowe strofy rymowane (tercyny), z których zbudowana jest całość. Każda księga składa się z 33 pieśni (cantos), co w sumie daje ich 99, a wraz z pieśnią wstępną – 100. O ile trzy było symbolem Trójcy Świętej (trinity), o tyle sto – jako 10 do kwadratu – symbolizowało doskonałość.

Utwór składa się z trzech części: Piekła, Czyśćca i Raju. Nad bramą wiodącą do Piekła widniał napis: "Lasciate ogni speranza" - porzućcie wszelką nadzieję. Po Przedpieklu (Limbo), do którego trafili cnotliwi i dobrzy poganie (wielcy poeci starożytności – Homer, Horacy, Owidiusz – są wykluczeni z Nieba tylko dlatego, że nie poznali - bo i nie mogli - Jezusa Chrystusa), mamy 9 coraz głębiej położonych kręgów Piekła, gdzie cierpią grzesznicy podzieleni na trzy zasadnicze grupy – pobłażający zmysłom, gwałtownicy i oszuści. Na dnie piekła znajduje się oczywiście sam Lucyfer.

Podczas gdy Piekło ma kształt leja, Czyściec jest wzniesieniem położonym na antypodach Jerozolimy, po którego kolejnych tarasach pną się mozolnie ku górze pokutujące dusze. Stopnie Czyśćca odpowiadają porządkowi grzechów śmiertelnych – podobnie jak w Piekle, za najcięższe grzechy pokutuje się na najniższych tarasach góry czyśćcowej, na której szczycie znajduje się Raj Ziemski. Dante wędruje na wierzchołek Czyśćca, gdzie opuszcza go dotychczasowy przewodnik – Wergiliusz. Po Raju oprowadza poetę jego ukochana – Beatrycze.

Z kolei Raj składa się ze sfer niebieskich. Poczynając od Ziemi, mamy kolejno niebo Księżyca, Merkurego, Wenus, Słońca, Marsa, Jowisza i Saturna, za nimi ósme niebo - gwiazd stałych – i dziewiąte – Primum Mobile. Dalej znajduje się Empireum i wreszcie siedzibę Boga w kształcie białej róży. W Raju Dantego panuje zatem czytelny porządek, a nieba planetarne uporządkowane są w kolejności siedmiu cnót, poczynając od kardynalnych (moralnych), kończąc zaś na wierze, nadziei i miłości (Boskie). Każdą z ksiąg Boskiej Komedii zamyka słowo „gwiazdy”.

Raj kończy modlitwa św. Bernarda, proszącego Matkę Boską o wyjednanie Dantemu u Boga tej łaski, aby mógł Go choć przez moment ujrzeć. Prośba zostaje spełniona, a poeta w momentalnym olśnieniu dostrzega boską esencję.

Dante żył u schyłku średniowiecza, lecz myślał kategoriami przyszłej epoki - Odrodzenia, której nurtem był humanizm. Świadczą o tym następujące elementy "Boskiej komedii":
- język włoski
- dostrzeganie przeżyć ludzkich i wzruszanie się nimi do głębi
- krytyczny stosunek do papiestwa i Kościoła (w wyniku osobistych przeżyć)
- przypominanie kultury antycznej
- łączenie elementów wiary z nauką