Krucjaty - wyprawy krzyżowe

KRUCJATY [łac.], wyprawy krzyżowe

Uświęcone przez Kościół katolicki. wojny z niewiernymi (Saracenami), a także inne wyprawy wojenne przeciwko poganom lub przeciwnikom Kościoła.
Inicjowane przez papieży w celu rozszerzenia lub przywrócenia wiary katolickiej w węższym znaczeniu - wyprawy wojenne podejmowane w XI-XIII w. przez chrześcijaństwo Zachodu w celu wyzwolenia miejsc świętych i chrześcijan spod panowania muzułmańskiego.
Ważnym motywem krucjat było dążenie papiestwa do zorganizowania na Wschodzie nowych państw chrześcijańskich.
Na popularność krucjat, oprócz uczuć religijnych złożyło się wiele przyczyn:
1. książęta i rycerze uczestniczyli w krucjatach z myślą o zdobyciu nowych ziem i łupów
2. chłopi szukali ucieczki przed głodem i wyzyskiem (nadzieja na zbudowanie królestwa sprawiedliwości w Palestynie)
3. miasta włoskie pragnęły przy militarnej pomocy Zachodu złamać prymat handlu bizantyjskiego i arabskiego
4. uczestnicy krucjat, krzyżowcy, przez muzułmanów i Bizantyńczyków zwani Frankami, korzystali ze specjalnych przywilejów, m.in. poza odpustami, Kościół zapewniał opiekę nad pozostałymi w kraju rodzinami i majątkami
W wyniku I krucjaty (1096-99) utworzono kilka państewek, m.in. hrabstwo Edessy (założone przez Baldwina z Bouillon).
Po zdobyciu Jerozolimy - Królestwo Jerozolimskie (pierwszy władca Godfryd z Bouillon). To w jego obronie podejmowano następne wyprawy (łącznie 7 krucjat).
W III krucjacie, będącej nieudaną próbą odzyskania Jerozolimy, zdobytej 1187 przez Turków, uczestniczyli cesarz. Fryderyk Barbarossa, król Francji Filip August, król Anglii Ryszard Lwie Serce.
VI i VII krucjatę zorganizował i prowadził króla Francji Ludwik IX.
Z czasem krucjaty traciły pierwotny cel; rezultatem IV krucjaty (1202-04) było zdobycie Konstantynopola i utworzenie Cesarstwa Łacińskiego (1204-61).
Bezskuteczne próby udzielenia pomocy Królestwu Jerozolimskiemu doprowadziły 1212 do zorganizowania krucjaty dziecięcej (wierzono, że niewinność dzieci pokona niewiernych). Większość jej uczestników zginęła, reszta została sprzedana w niewolę.
Upadek Akki 1291 położył kres wyprawom krzyżowym organizowanym w celu odzyskania Ziemi Świętej.
Krucjaty nie osiągnęły zamierzonego celu, a ich przejściowe sukcesy nie miały trwalszego znaczenia politycznego.
Krucjaty pogłębiły znajomość Wschodu w Europie, wywarły wpływ na rozwój kultury i gospodarki europejskiej. Bezpośrednim skutkiem krucjat było przejęcie handlu lewantyńskiego z rąk Arabów i Bizancjum przez miasta włoskie (Genua, Wenecja). Z innych krucjat ważniejszą rolę odegrały wyprawy przeciw Maurom (Saracenom) w Hiszpanii (rekonkwista), a także przeciw Słowianom połabskim (m.in. wyprawa 1147 pod wodzą feudałów niemieckich: Henryka Lwa i Albrechta Niedźwiedzia) i Prusom. Na wezwanie papiestwa podejmowano także w XIII-XV w. krucjaty przeciw heretykom (albigensom, husytom).
Przyczyny ruchu krucjatowego, czyli „świętej wojny”

Bezpośrednia przyczyną narodzin ruchu krucjatowego było zwrócenie się o pomoc cesarza bizantyńskiego Aleksego do papieża Urbana II.


I krucjata
Pierwsza wyprawa obejmowała właściwie dwie wyprawy:
1. „Chłopska”
a) liczyła około 60 tysięcy ludzi, w tym kobiety i dzieci
b) wyprawą dowodził kaznodzieja Piotr z Amiens
c) wyprawa lądowa
d) uczestnicy dopuszczali się licznych grabieży na terenach, przez które przechodzili oraz masowych mordów na Żydach, których obwiniano za śmierć Jezusa
e) choroby i liczne starcia z ludnością zamieszkującą tereny, przez które przechodziła wyprawa zdziesiątkowały jej szeregi
f) nie dotarła do celu
2. „Rycerska”
a) zorganizowana przez rycerstwo po niepowodzeniu wyprawy „chłopskiej”
b) doprowadziła do zdobycia znacznych obszarów nad Morzem Śródziemnym ( od półwyspu Synaj po ziemie nad górnym Eufratem), utworzenia Królestwa Jerozolimy i mniejszych, podporządkowanych mu państewek
Powstały nowe państwa, które były silnie uzależnione od:
1. stałego dopływy pielgrzymów i krzyżowców
2. dobrej łączności z Europą, którą zapewniały im włoskie porty (włoskie miasta portowe czerpały z tego ogromne zyski)
System feudalny w średniowiecznej Europie

Największy władca średniowiecznej Europy Karol Wielki rządził państwem, które rozciągało się od Pirenejów do obszarów zamieszkałych przez Słowian. Wyrazem potęgi tego władcy było przyjęcie przez niego tytułu cesarskiego w 800roku.
Państwo Karola Wielkiego podzielone było na hrabstwa, którymi zarządzali hrabiowie. Granice państwa Franków bronili margrabiowie, którzy zarządzali krainami pogranicznymi. Karol Wielki, chcąc zapobiec nadużyciom ze strony hrabiów wysyłał do każdego hrabstwa po dwóch kontrolerów: świeckiego i duchownego. Sprawdzali oni czy hrabiowie nie grabią poddanych, czy oddają władcy daniny w określonej wysokości i czy sądzą sprawiedliwie. Po śmierci Karola znacznie osłabł autorytet cesarski, a po wymarciu dynastii Karolingów władzę królewską uzyskali książęta sascy. Najwybitniejszym przedstawicielem był Otto I, który koronował się na cesarza w 962r. Odtąd tytuł cesarski będą nosić w Europie tylko władcy Niemiec.
W państwie Karola Wielkiego hrabiowie otrzymywali od króla posiadłości ziemskiej jako zapłatę za swoją służbę. Pomyślność hrabiego zależała wyłącznie od woli króla. W każdej chwili mógł on hrabiego przenieść gdzie indziej, a ziemię przekazać innemu. Po śmierci Karola, gdy władza cesarska była słabsza hrabiowie wywalczyli, by otrzymane ziemie hrabstwa zatrzymać dla siebie i swoich potomków. Zwiększyła się znacznie władza hrabiów. Przestrzegane uprzednio prawo narzucone przez Karola zaczęło być omijane. Dochodziło do rozbojów . Ludność doświadczała wielu krzywd ze strony możnych panów. Człowiek nie był pewny ani swojego życia ani mienia. Bezpieczniej było oddać posiadany dziedzicznie grunt możnemu panu, który pozwalał ubogiemu nadal uprawiać ziemię w zamian za opiekę.
Chłopi oddawali się pod opiekę wielkich właścicieli ziemskich, słabsi ekonomicznie rycerze oddawali się pod opiekę panów. Panowie byli poddanymi króla. Oddawanie się pod opiekę związane było z określonymi powinnościami na rzecz pana, który opiekę zapewniał. Wasal, bo tak nazywał się ten, który oddawał się w opiekę, zobowiązywał się do udzielenia swemu panu, zwanemu Seniorem, pomocy zbrojnej. Ziemię, którą wasal dostawał od seniora nazywamy lennem. Stworzył się w ten sposób hierarchiczny system lenny.
Wasal przyrzekał panu wierność i służbę a senior nadawał mu lenno. Odbywało się to bardzo uroczyście podczas ceremonii zwanej Hołdem Lennym. Wasal klękał i wkładał złożone ręce w ręce seniora. Senior podnosił wasala z klęczek i całował go. Następnie wasal składał przysięgę służby i wierności. Senior na znak przekazania lenna przekazywał wasalowi pierścionek, chorągiew lub inny przedmiot. Kontrakt lenny wygasał z chwila śmierci jednej ze stron. Przekazywana przez pana ziemię nazywano lennem lub po łacinie feudum. Stąd pochodzi nazwa feudalizm, która oznacza system, w którym jeden człowiek jest zależny od drugiego człowieka, czyli jest mu poddany. Wasal miał prawo wypowiedzieć seniorowi posłuszeństwo, gdy senior dopuścił się wiarołomstwa. Obowiązkiem wasala było pomoc zbrojna oraz sądowa. Wasal miał obowiązek przebywać na dworze seniora, zasiadać w jego radzie i brać udział w jego sądach. Wokół seniora tworzyła się grupa lenna, mająca charakter polityczny. Z czasem świadczenia na rzecz pana rozszerzały się. Chłopi w zamian za opiekę odrabiali pańszczyznę, składali panu daninę w naturze (produkty rolne lub zwierzęce) lub w pieniądzu, byli również poddawani innym ograniczeniom, na przykład: przypisanie do ziemi, małżeństwa za zgoda pana, obowiązek korzystanie z pańskiego młyna, piekarni, olejarni i inne.

Ustrój zakonów rycerskich
Siłą zbrojną było rycerstwo zorganizowane w zakony krzyżowe. Zakony krzyżowe powstawały z bractw zakonnych, które powstały, by zapewnić obsługę i nieść pomoc pielgrzymom w Ziemi Świętej.
Zakony rycerskie były wyjęte spod władzy miejscowej hierarchii kościelnej i podlegały bezpośrednio kurii rzymskiej. Nie miała na nie żadnego wpływu również władza świecka. Stanowiły więc w rzeczywistości państwo w państwie, tym groźniejsze dla losów Królestwa Jerozolimskiego, że prowadziły niezależną od jego interesów politykę.
Zakony rycerskie były rządzone przez swoje niezależne władze. Na czele zakonu stał obieralny wielki mistrz, który miał do pomocy kilku również wybieranych urzędników. Mnisi dzielili się na: rycerzy, kapelanów i braci służebnych. Rycerzami mogli być tylko panowie feudalni. To oni decydowali o polityce zakonu. Członkowie zakonu zamieszkiwali wspólnie ufortyfikowany dom zakonny, na czele którego stał komtur.
Zakon mógł posiadać nie tylko ziemię, budynki, ale również ludność poddańczą, która uprawiała należące do zakonu ziemie.
Właściwym terenem działania zakonów były tereny Ziemi Świętej, co nie przeszkadzało im mieć ogromne majątki ziemskie w Europie. Poszczególne zakony ostro ze sobą rywalizowały, nie liczyły się z żywotnymi interesami tamtejszych władców świeckich. Ostra rywalizacja między poszczególnymi zakonami doprowadzała do gorszących sporów i waśni na tle majątkowym, a także odbiła się fatalnie na losach Królestwa Jerozolimskiego i odwiedzających brzegi Lewantu krzyżowcach. Zwierzchność Stolicy Apostolskiej (papiestwa) nad zakonami systematycznie zmniejszała się. Z czasem zakony przekształciły się w zupełnie niezależne instytucje.

Templariusze
Zakon rycerski, założony w 1118r. przez rycerza z Szampanii, Huguesa de Payensa, głównie w celu ochrony pielgrzymów udających się do Ziemi Świętej. Nazwa zakonu pochodziła od ich siedziby obok dawnej świątyni (łac. templum) Salomona w Jerozolimie. Reguła zakonu oparta była na regule cysterskiej.
Był to niespotykany dotąd zakon. Na czoło zakonu zostali wysunięci bracia świeccy, którzy oprócz przyjętych przez inne zakony ślubów czystości, posłuszeństwa i ubóstwa, zobowiązali się nie tylko do obrony pielgrzymów, ale również do prowadzenia walki zbrojnej z niewiernymi.
Dzięki licznym nadaniom i operacjom finansowym zgromadzili wielkie bogactwa w Palestynie i różnych krajach Europy, co zapewniło im ogromne wpływy polityczne. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego u schyłku XIII w. przenieśli się do Francji.
W wyniku akcji podjętej przeciw Templariuszom przez Francji Filipa IV Pięknego, oskarżającego templariuszy o herezję dobra Templariuszy we Francji uległy konfiskacie, a wielu z nich spalono na stosach. Zakon rozwiązano 1312r. Majątki templariuszy znajdujące się poza Francją przejęli Joannici. Od XIII w. Templariusze osiedlali się w Polsce.

Joanici
Reorganizacja bractwa, które utrzymywało w Jerozolimie szpital i hospicjum dla pielgrzymów spowodowały powstanie nowego zakonu, który otrzymał nazwę Joanitów.

Krzyżacy
Zakon wyłonił się ze zreorganizowanego w 1190r. niemieckiego bractwa szpitalnego, które powstało w Jerozolimie przed 114 r. Celem reorganizacji było zapewnienie Cesarstwu trwałego oparcia na brzegach Lewantu.
Nowy zakon rycerski, którego pełna nazwa brzmi: „Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie” miał rekrutować swoich członków przede wszystkim spośród Niemców. Jednym z jego podstawowych zdań była pomoc w realizacji ambitnych planów kolonialnych niemieckiej dynastii Sztaufów na Bliskim Wschodzie.
II krucjata
Krucjatę zorganizował król Francji Ludwik VII do krucjaty przystąpił również król Niemców Konrad III. Niestety każdy z monarchów podjął wyprawę na własną rękę a nawet szkodzili sobie nawzajem. Nic dziwnego, że wyprawa zakończyła się klęską. Tymczasem Turcy posuwali się coraz bardziej na zachód, stając się wschodnim sąsiadem wszystkich państewek łacińskich. W tych warunkach, w Królestwie Jerozolimskim coraz częściej myślano o ułożeniu się z sąsiadami. Późniejsze wstrząsy dynastyczne w Jerozolimie, osłabienie Bizancjum spowodowały, ze upadek Królestwa Jerozolimskiego był tylko kwestą czasu.

III krucjata
Zakończyła się częściowym sukcesem. Ryszard Lwie Serce zawarł pokój z tureckim przywódca Saladynem. Pokój oddawał w ręce łacinników wąski pas wybrzeża od Tyru do Jafy. Saladyn zatrzymał dla siebie resztę terytorium Królestwa Jerozolimskiego. Zgodził się jednak na dopuszczenie pielgrzymów do chrześcijańskich miejsc świętych.

IV krucjata
Plan przewidywał zaatakowanie przez krzyżowców Egiptu, który był głównym źródłem potęgi Saladyna. Niestety, gdy uczestnicy wyprawy zebrali się na miejscu zbornym okazało się, że nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów transportu. Wykorzystał to doza wenecki, który obiecał krzyżowcom wsparcie finansowe w zamian za ich pomoc w walce z konkurencją handlową Wenecji. Krzyżowcy zgodzili się. Później krzyżowcy zaatakowali Konstantynopol. Chcieli przekształcić Cesarstwo Bizantyjskie w Cesarstwo Łacińskie. Z czasem Cesarstwo łacińskie okazało się bardzo słabe.

Krucjata dziecięca
.Niepowodzenia krucjat w obronie Ziemi Świętej sprzyjały rozwojowi ruchów mistycznych, świadczących nieraz o zbiorowej psychozie. Takim był rych, który ogarnął w tym czasie młodzież różnych krajów. Szerzyła się wśród niej wiara, że wyzwolenia grobu Chrystusowego mogą dokonać jedynie niewinne dzieci. Ogarnięte tą psychozą dzieci wędrowały ku portom śródziemnomorskim (1212) ginąc po drodze z głodu, wycieńczenia i chorób. Te zaś, które dotarły do miast portowych, padły ofiarą pozbawionych skrupułów aferzystów, którzy wywieźli je na targi niewolników.

Krucjaty V - VII
Zakończyły się niepowodzeniem. Nacisk ze strony Turków był coraz wiekszy. Każdy rok przynosił dalsze straty terytorialne. Wreszcie w roku 1291, po przeszło siedmiotygodniowym oblężeniu, została zdobyta Akka. Większość obrońców padła w walce na murach, nieliczni, którym udało się dotrzeć do okrętów uciekli na Cypr.

Skutki krucjat

1. Największe korzyści z wypraw krzyżowych odnieśli: Stolica Apostolska, miasta włoskie i niektóre miasta południowej Francji i Katalonii (Hiszpanii).
2. Wenecja i Genua zbudowały w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego własne „imperia” kolonialne
3. Na ogromną skalę rozwinęła się żegluga morska
4. Rozkwitł handel z Lewantem i północną Afryką
5. Aż do IV wyprawy wzrastała pozycja papiestwa
6. Rósł majątek Kościoła, który w zamian za udzielane krzyżowcom pożyczki na wyprawę przejmował ich majątki ziemskie (krzyżowcy ginęli lub nie mogli spłacić wziętych od Kościoła pożyczek)
7. Kupcy i mieszczanie zdobyli ogromne majątki dzięki zaopatrywaniu krzyżowców, dostarczaniu statków i rozwojowi handlu ze Wschodem
8. Duże znaczenie miało zetknięcie się Europejczyków z kulturą Wschodu
Krucjatom towarzyszyły również negatywne zjawiska:
10. Pogromy Żydów
11. Narastanie nienawiści między „łacinnikami” a „grekami” co doprowadziło do zdobycia przez krzyżowców w 1204 r. Konstantynopola, grabieży i rzezi mieszkańców tego miasta
12. Rehabilitacja łotrzyków i złoczyńców, którzy udziałem w wyprawie kupowali sobie odpuszczenie win i zbawienie
13. Wzrost okrucieństwa stosowanego przez obie walczące ze sobą strony



Bibliografia
S. Runciman Dzieje wypraw krzyżowych, Warszawa 1987.
T.Manteuffel Historia Powszechna. Średniowiecze, PWN 1999
A.Chojnowski Historia. Vademecum maturzysty. Wyd. Oświata 1997
Encyklopedia PWN - Historia