Mikroekonomia

Ekonomia-nauka, która gromadzi i porządkuje wiedzę o procesach związanych z działalnością gospodarczą. Nauka o wyborach ekonomicznych, która bada decyzje ludzi o wykorzystywaniu niewystarczających zasobów do różnych celów produkcyjnych i konsumpcyjnych oraz poznaje skutki tych decyzji dla produkcji, podziału i konsumpcji.
Mikroekonomia-bada zachowania pojedyńczego podmiotu, pojedyńczego rynku lub branży.
Makroekonomia-bada zjawiska występujące w skali gosp. krajowej lub światowej.
Pozytywna-ustala stany faktyczne w obecnej, przeszłej lub przewidywanej rzeczywistości gospodarczej. Normatywna-opisuje i wyjaśnia procesy gosp. oceniając je i ustalając stany porządane. Prawo ekonomiczne- wykryte i opisane prawidłowości rządzące procesami gosp. jeżeli: mają charakter trwały, powtarza się regularnie i ma charakter masowy; działają obiektywnie (występują i nic zależą od woli i świadomości człowieka). Teoria ekonomiczna-zbiór powiązanych logicznie definicji i praw wyjaśniających dane zjawiska gosp. Model ekonomiczny-przedstawia uproszczony obraz rzeczywistości ujmując tylko istotne cechy badane wycinka gosp. Eksperyment- celowe wywoływanie lub zmian pewnych cech zjawisk gosp., które umożliwi sprawdzenie ich wpływu na inne zdarzenia gosp. Narzędzia ekonomii: wnioskowanie-sposób rozumowania, w którym na podstawie znajomości pewnych przesłanek dochodzimy do określonych stwierdzeń; indukcja-na podstawie zaobserwowanych faktów formułowane są wnioski o charakterze ogólnym dot. danego zjawiska gosp.; dedukcja- na podstawie założeń uznanych za bezwarunkowo prawdziwe formułuje się wnioski szczegółowe dające pełny obraz rzeczyw.; redukcja-na podstawie wniosku końcowego oraz części istniejących przesłanek formułuje się bądź ustala przesłanki brakujące. Racjonalność gospodarowania- właściwości działalności ludzkiej, która polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania w celu osiągnięcia preferowanego celu. Racjonalność rzeczywista-to dobór środków do działania odpowiada prawdziwej sytuacji a działanie będzie racjonalne zawsze skuteczne i prowadzące do maksymalizacji korzyści. Racjonalność metodologiczną - ozn. że działanie jest zgodne z wiedzą posiadaną przez podmiot działający (wiedza nie musi odpowiadać stanowi faktycznemu) i opiera się na logicznym wnioskowaniu. Korzyści skali-powiększanie wielkości produkcji w przedsiębiorstwie, któremu towarzyszy mniej niż proporcjonalny przyrost kosztów (produkcja rośnie szybciej niż koszty). Specjalizacja- produkcja wąskiego asortymentu wyrobu, przy jednoczesnym doskonaleniu metod produkcji, jakości dobra, walorów użytkowych). Korzyści zakresu- oszczędności w kosztach uzyskiwane z tyt wytwarzania różnych rodzajów produktów w jednej firmie (wykorzystanie odpadów prod.).Koszt alternatywny- koszt rezygnacji ponoszony w związku z wyborem ekonomicznym (inaczej kosz straconych możliwości, wartości utraconej najlepszej z możliwych korzyści, ilość dobra z którego należy zrezygnować aby móc zwiększyć zakupy innego dobra).
Korzyści absolutne-zdolność produkowania dobra wg niższych nakładów czynników produkcji niż robią to inni producenci. Korzyści komparatywne-zdolność produkowania dobra wg niższych kosztów alternatywnych niż robią to inni producenci. Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji)-zbiór punktów oznaczających różne kombinacje ilościowe produkcji dóbr przy założeniu, że dostępne czynniki produkcji są wykorzystywane w sposób pełny i efektywny. Rynek- 1. miejsce nawiązywania kontaktów między sprzedającymi i kupującymi w celu przeprowadzenia transakcji kupna sprzedaży. 2. forma nawiązywania kontaktów między sprzedającymi i kupującymi w celu ustalenia warunków transakcji to znaczy: ceny, sposobu zapłaty, warunków dostawy, miejsca i czasu transakcji itp. 3. proces ekonomiczny-nieprzerwanie działający system informacji, który integruje trzy strefy gospodarowania-produkcję, podział i konsumpcję. W tym rozumieniu rynek określany jest często jako mechanizm rynkowy – ogół ekonomicznych warunków wymiany i wzajemnych zależności między nimi oraz procesów dostosowawczych regulujących zachowania podmiotów gosp. i poszczególnych sfer gospodarki.
Popyt – odwrotna relacja między ceną określonego dobra czy usługi ilością, którą konsumenci są skłonni nabyć w danym czasie, przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące popyt pozostaną bez zmian. Wielkość popytu- ilość towaru, jaką konsumenci są gotowi kupić po danej określonej cenie. Podaż- relacja między ilością dobra, którą producenci są skłonni oferować w danym czasie, i ceną tego dobra, przy założeniu ceteris paribus. Wielkość podaży – wyrażone wartościowo lub w postaci wolumenu, ilość dobra, które producenci dostarczą na rynek. Równowaga rynku- stan, w którym występuje zgodność preferencji nabywców i sprzedawców przy ustalonej przez rynek cenie równowagi i ilości równowagi. Cena równowagi- poziom ceny, który równoważy oczekiwania zarówno kupujących jak i sprzedających. Ilość równowagi- wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów. Nadwyżka rynkowa-ilość, o którą wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy danym poziomie ceny. Niedobór rynkowy- ilość, o którą wielkość popytu przekracza wielkość podaży przy danej cenie. Cena minimalna- określona urzędowo najniższy poziom ceny, którego nie mogą przekroczyć kontrahenci, uzgadniając transakcję. Zastosowanie ceny minimalnej: ochrona wybranych grup producentów którzy nie są w stanie sprzedać swojej produkcji po ustalonej na rynku cenie równowagi rynkowej; musi być ustalona powyżej cen równowagi, skutkiem jest zmniejszenie zapotrzebowania na określony produkt oraz wzrost masy towarów przeznaczonych do sprzedaży; rząd musi skupić oraz zmagazynować nadwyżki. Cena maksymalna- określona urzędowo najwyższy poziom ceny, której nie można przekroczyć przy sprzedaży określonego dobra. Zastosowanie ceny maksymalnej: ochrona poziomu życia ludności, umożliwienie dostępu do określonych dóbr jak najszerszej rzeszy konsumentów; jest ceną niższą niż cena równowagi, skutkiem jest większa ilość popytu zgłaszana przez nabywców w porównaniu z oferowaną ilością podaży, na rynku pojawia się niedobór; rząd musi wprowadzić np. racjonowanie dóbr poprzez bony lub kartki.
Elastyczność cenowa- zmiany ceny danego dobra. Edp=0 popyt sztywny, niezależnie od zmiany ceny popyt nie reaguje Edp<1 popyt mało elastyczny, zmiany ceny o 1% powoduje zmiany popytu o mniej niż 1% Edp=1 popyt neutralny, Edp>1 popyt elastyczny, zmiana ceny o 1% powoduje zmiany popytu o więcej niż 1. Edp→ ∞ popyt doskonale elastyczny, popyt zmienia się mimo braku zmiany poziomu cen. Elastyczność dochodowa popytu- zmiany dochodów. Edi >1 dobra luksusowe, gdy dochód rośnie to popyt rośnie szybko. Edi <0,1> dobra podstawowe, gdy dochód rośnie to popyt rośnie ale wolniej. Edi<0 dobra niższego rzędu, czyli gdy dochód rośnie popyt maleje. Elastyczność mieszana popytu- zmiany ceny innych dóbr komplementarnych lub substytucyjnych. Edm ma znak = dobra substytucyjne Edm ma znak – dobra komplementarne Edm=0 dobra niezależne. Elastyczność cenowa podaży Esp >1 podaż elastyczna, czyli zmiana ceny o 1 % powoduje zmianę podaży o więcej niż 1% Esp=1 podaż neutralna, czyli zmiana ceny o 1 % powoduje zmianę podaży o 1% Esp<1 podaż mało elastyczna, czyli zmiana ceny o 1 % powoduje zmianę podaży o mniej niż 1% Esp=0 podaż sztywna podaż nie zmienia się mimo zmiany ceny Esp→∞ podaż doskonale elastyczna, czyli podaż zmienia się mimo braku zmiany ceny.
Wahania wybuchowe- ozn. że proces zakłóceń równowagi pogłębia się w miarę upływu czasu i oddala od stanu równowagi; wahania te występują gdy podaż jest bardziej elastyczna niż popyt. Wahania tłumione- ozn. że rynek w miarę upływu czasu stopniowo zmierza do punktu równowagi; wahania te występują gdy popyt jest bardziej elastyczny niż podaż. Wahania cykliczne- ozn. że w miarę upływu czasu procesy dostosowawcze mają jednakowe natężenie, zmiany nabierają cech powtarzających się wahań; występują gdy elastyczność popytu jest taka sama jak elastyczność podaży. Użyteczność- subiektywne zadowolenie jakie osiąga konsument z konsumpcji określonej ilości danego dobra. Użyteczność całkowita- całkowite zadowolenie jakie osiąga konsument z konsumpcji określonej ilości danego dobra. Użyteczność krańcowa- jest ot przyrost użyteczności całkowitej, wynikający z nabycia i konsumpcji dodatkowej, jeszcze jednej jednostki danego dobra, ponad dotychczasową jego ilość. Jest to więc użyteczność uzyskana z ostatniej jednostki tego dobra. Krzywa preferencji- zbiór możliwych, równorzędnych kombinacji ilościowych dwóch dóbr, zapewniających konsumentowi taką samą użyteczność całkowitą. Linia budżetowa- zbiór punktów charakteryzujących różne ilościowe kombinacje zakupów dwóch dóbr, które mają różne ceny, przy określonym poziomie dochodu. Zmiana nachylenia lb- gdy zmienia się cena jednego dobra. Przesunięcie lb- gdy zmienia się dochód konsumenta lub zmienią się ceny obu dóbr. Równowaga konsumenta- krzywa, która ma punkt wspólny z linią budżetową konsumenta. Punkt ten ozn zestaw optymalny z punktu widzenia preferencji konsumenta a jednocześnie dostępny pod względem finansowym. Krzywa cena-konsumpcja- geometryczny zbiór punktów równowagi konsumenta wynikającym ze zmiany cen danego dobra. Krzywa ta ilustruje jak zmienia się koszyk zakupów konsumenta pod wpływem zmiany cen jednego z dwóch dóbr. Krzywa dochód-konsumpcja- geometryczne miejsce punktów równowagi konsumenta reprezentujących wszystkie poziomy jego dochodów. Krzywa ta pozwala określić zmianę poziomu oraz struktury wydatków pod wpływem zmiany poziomu dochodu. Wzrost dochodów prowadzi do przesunięcia całej linii budżetowej w górę, przez co konsument osiąga nowy punkt równowagi na wyżej położonej krzywej preferencji. Efekt substytucyjny zmiany poziomu cen- zmiana ceny jednego dóbr powoduje zmianę relacji cen obu dóbr, co powoduje powstanie efektu substytucyjnego. Efekt ten pokazuje zmianę popytu konsumenta na dobro x i dobro y. Efekt dochodowy zmiany poziomu cen- zmiana ceny obu dóbr. Efekt ten określa zmianę popytu konsumenta wynikająca z ze zmiany siły nabywczej jego dochodu nominalnego. Efekt rygla- w sytuacji, gdy dochód konsumenta spada, gospodarstwa domowe dążą do utrzymania dotychczasowego poziomu konsumpcji. W tej sytuacji część wydatków konsumpcyjnych muszą pokrywać z nagromadzonych oszczędności. Dopiero po ich wyczerpaniu następuje spadek poziomu konsumpcji.
Dobro publiczne- nie zużywają się jednorazowo i korzysta z nich jednocześnie większa liczba osób; nie mogą być zastąpione przez dobra prywatne o tej samej przydatności; nikt nie może zostać pozbawiony możliwości korzystania z tych dóbr poprzez zakaz albo cenę rynkową; finansowane przez budżet państwa. Dobro prywatne- konkurują między sobą dodatkowa konsumpcja powoduje zmniejszenie ilości dóbr, które mogą nabyć inne osoby, możliwe jest wyłączenie ich z konsumpcji, finansowane przez konsumentów. Dobro wolne- dane są przez przyrodę w stanie gotowym do konsumpcji. Dobro ekonomiczne- wytworzone w procesie produkcyjnym. Wielkości ekonomiczne w aspekcie statycznym→ zasób (mierzymy w danym punkcie czasowym jako stan na dany dzień); dynamicznym→ strumień (w.e. którą mierzymy w danym przedziale czasu). Dochód nominalny- to co dostajemy. Dochód realny- siła nabywcza dochodu nominalnego. Cechy praw ekonomicznych- wykryte i opisane prawidłowości rządzące procesami gosp., jeżeli: - mają charakter prawidłowości stochastycznej albo statystycznej (tzn. mają charakter trwały, powtarza się regularnie i ma charakter masowy) – działają obiektywnie (występują i nie zależą od woli i świadomości człowieka). Model ekonomiczny- przestawia uproszczony obraz rzeczywistości, ujmując tylko istotne cechy badane wycinka gosp. Zjawisko rzadkości dóbr ekonomicznych- ozn. że istnieje skończona ilość zasobów, którą przy pomocy najlepszej wiedzy o technice, technologii można wykorzystać do produkcji skończonej ilości dóbr ekonomicznych. Przyczyny:- ilość dóbr jaką chcą nabywać konsumenci przekracza możliwości prod. gosp. – każde dobro ma swoją cenę a konsument dysponuje ograniczonymi dochodami i musi dokonywać wyboru. Elementy procesu gospodarczego: produkcja (czynniki prod.: 1. ziemia i jej zasoby→ renta, czynsz, 2. praca, siła robocza→ wynagrodzenie, 3. kapitał rzeczowy i pieniężny→ procenty, 4. przedsiębiorczość→ zysk, czyli ogół zdolności i cech przedsiębiorcy zapewniających racjonalne i efektywne wykorzystanie zasobów). dystrybucja (formy dystrybucji: wymiana towarowo-pieniężna, barter towar za towar) konsumpcja czyli zaspokojenie potrzeb zgłoszonych przez konsumenta. Podmioty gospodarcze- gospodarstwa domowe (cel: maksymalizacja korzyści z konsumpcji), przedsiębiorstwo (cel: maksymalizacja zysku, minimalizacja strat, rozwój i trwanie firmy na rynku), państwo i jego instytucje. Rola państwa: ustanawia prawa i przepisy szczegółowe, dostarcza dobra i usługi publiczne, nakłada podatki, wpływa na alokację zasobów, stabilizuje gospodarkę, dokonuje płatności transferowych.
Położenie krzywej możliwości produkcyjnych zależy od: dostępności zasobów gospodarczych, poziom techniki i technologii wykorzystywanej w produkcji, rozwój gospodarczy kraju.
Czynniki wpływające na przesunięcie krzywej transformacji: inwestycje zwiększające zdolności produkcyjne, wdrożenie nowej techniki i technologii, która podnosi wydajność produkcji, zwiększanie dostępności czynników produkcji, ograniczanie bieżącej konsumpcji i przeznaczanie oszczędności na finansowanie inwestycji rozwojowych. Funkcje regulacyjne rynku: regulator wymiany- zachęca lub zniechęca do podejmowania decyzji kupna-sprzedaży, pełni rolę koordynatora decyzji podmiotów gospodarczych, regulator produkcji- poziom i zmiany cen są sygnałem do zmian wielkości i struktury produkcji. Jest narzędziem alokacji czynników produkcji pomiędzy różne dziedziny wytwarzania; regulator procesów podziału produktu społecznego- określa poziom cen produktów, dochody nabywców, decyduje o tym, kto i w jakich ilościach nabywa dobra i usługi składające się na produkt społeczny; narzędziem zachowania ładu ekonomicznego w gospodarce.
Skurczenie popytu- czynnik cenowy, ruch po tej samej krzywej. Spadek popytu- czynnik poza cenowy, krzywa się przesuwa w lewo. Popyt efektywny- możliwość zakupu potwierdzona przez konsumenta. Popyt potencjalny- ma zamiar ale pod warunkiem że będzie miał w przyszłości środki finansowe. Determinanty popytu: cenowe- cena badanego dobra; pozacenowe- dochody konsumenta, gusty i preferencje, moda i zwyczaje, reklama, oczekiwania dot przyszłych dochodów, oczekiwania dot przyszłych cen, ceny innych dóbr komplementarnych i substytucyjnych, liczba konsumentów, przyczyny losowe. Efekt Veblena- niektórzy konsumenci nabywają tym więcej danego dobra, im jest ono droższe. Efekt owczego pędu- prowadzi do tego, że konsument lub grupa konsumentów pożąda i nabywa tym więcej określonego dobra, im więcej tego towaru nabywają pozostałe gospodarstwa domowe. Efekt snobizmu- mniej jest cenione dobro, które cieszy się zainteresowaniem pozostałych konsumentów. Rozszerzenie podaży- cenowe, ruch po krzywej. Wzrost podaży- pozacenowe, przesunięcie krzywej w prawo. Determinanty podaży- cenowe-cena badanego dobra; pozacenowe- koszty produkcji dobra, zmiana produkcyjności wywołana zmianami technologii produkcji, zmiana opłacalności produkcji innych dóbr, zmiana dostępności zasobów, liczba firm, skala konkurencji w branży przyczyny losowe. Prawo popytu: przy wyższych cenach występuje zapotrzebowanie na mniejszą ilość kupowanych dóbr, podczas gdy inne czynniki wpływające na popyt pozostaną bez zmian, przy niższych cenach wystąpi zapotrzebowanie na większą ilość dóbr, podczas gdy inne czynniki wpływające na podaż pozostaną bez zmian. Prawo podaży: przy wyższych cenach na rynek dostarczona będzie większa ilość dóbr niż przy cenach niższych (ceteris paribus), przy cenach niższych na rynek dostarcza się z reguły mniejszą ilość dóbr niż przy cenach wyższych, podczas gdy inne zjawiska wpływające na podaż pozostaną bez zmian. Regulacja ilościowa jako narzędzie regulacji rynku: ozn. najczęściej ustalenie wielkości podaży. Sytuacja 1 – aby uniknąć konieczności magazynowania niesprzedanej nadwyżki, rząd w drodze licencjonowania ustala limity produkcyjne poprzez racjonowanie wielkości produkcji i dzielenie jej między poszczególnych producentów. Sytuacja 2 – regulacja ilości polegająca na narzuceniu rozmiarów podaży większej niż wynikałoby to z potrzeb rynku jest zjawiskiem rzadko stosowanym i wymaga subsydiów czyli dopłat dla producentów. Wnioski z prawa Engla: wydatki, a więc popyt na dobra wyższego rzędu rosną szybciej w porównaniu ze wzrostem zakupów dóbr podstawowych. W rezultacie udział wydatków na dobra wyższego rzędu wzrasta, zaś udział kwot wydanych na dobra podstawowe maleje. Przy wysokiej elastyczności podwyżka ceny w znacznej części obciąża konsumenta. Przy niskiej elastyczności podwyżka ceny w znacznej części obciąża producenta.
Determinanty elastyczności popytu: *dostępność i łatwość substytutów, *liczba konkurentów, *czas, potrzebny na reakcje konsumenta, *pozycja jaką dane dobro zajmuje w budżecie konsumenta. Determinanty elastyczności podaży: *zmiana kosztów produkcji kolejnych jednostek, *czas, potrzebny na reakcje producenta, * zdolności przystosowania się firm do ruchów cen w zależności od rodzaju produkcji. Wnioski płynące z graficznego wyznaczania Ed: elastyczność popytu jest różna w różnych punktach krzywej, elastyczność popytu jest wyższa przy wyższych cenach, a niższa przy niższych cenach, elastyczność popytu dwóch równoległych krzywych popytu jest różna. Użyteczność kardynalna- mierzy użyteczność w sposób obiektywny (ilościowy). Użyteczność ordynalna- rezygnuje z mierzenia użyteczności opierając się na porządkowaniu subiektywnych preferencji. I prawo Gossena (prawo malejącej użyteczności krańcowej) w miarę wzrostu konsumpcji danego dobra całkowita użyteczność rośnie, wzrost jest ten jednak coraz wolniejszy, co ozn że użyteczność krańcowa kolejnych jednostek dobra zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra i rosnącym stopniem zaspokojenia potrzeby. Paradoks wartości- woda, diamenty. Im więcej danego dobra, tym staje się on mniej pożądany. Podstawą ustalenia ceny każdego towaru jest użyteczność krańcowa dobra, która znajdzie nabywcę.
Nadwyżka konsumenta- różnica między całkowitą użytecznością uzyskaną z danej ilości dobra i jego całkowitą ceną. Równowaga konsumenta- użyteczność krańcowa ostatniej nabytej jednostki dobra Y zrówna się z użytecznością krańcową ostatniej nabytej jednostki dobra X. Optymalizacja konsumpcji w czasie- optymalna struktura konsumpcji bieżącej i przyszłej. Kryterium efektywności Pareto- podział zasobów jest efektywny a także czynniki rozmieszczone są efektywnie jeśli (przy danej technice i zasobach) nie można zwiększyć posiadanej przez daną jednostkę ilości żadnego dobra, nie zmniejszając ilości posiadanej przez kogoś innego. Skrzynka Edgewortha’a – rynek to dwóch nabywców; każdy z nich usiłuje osiągnąć najwyższą użyteczność, tj. stan równowagi wyrażonej znanym już, osiągniętym punktem styczności krzywej obojętności i linii budżetowej. Obaj będą przy wzroście dochodów (lub obniżaniu cen) będą przechodzić na wyższe krzywe obojętności. Rysunek przedstawia graficzny obraz stanów równowagi nabywców A i B z tym, że wykres równowagi nabywcy B jest odwrócony o 180º względem osi oznaczonej linią przerywaną. Jakie będą skutki? Możliwości osiągania coraz wyższych poziomów użyteczności skończą się w punkcie C w którym funkcje te stały się styczne względem siebie. Dalsze przesuwanie krzywej przez któregokolwiek z nabywców oznaczałoby, że powiększył on swój poziom użyteczności (konsumpcji), doprowadzając do obniżenia tego poziomu u drugiego. Czyli w punkcie C nastąpiło efektywne i pełne wykorzystanie istniejących na rynku dóbr (jest to równowaga z punktu widzenia użyteczności). Osiągnięto równowagę wymiany.