Bałkańskie wojny (1912-1913)

Informacje ogólne
Bałkańskie wojny 1912-1913, dwa konflikty zbrojne spowodowane roszczeniami terytorialnymi państw bałkańskich wobec Turcji, której pozycja uległa osłabieniu na skutek przegranej wojny z Włochami (trypolitańska wojna 1911-1912).

Pierwsza wojna bałkańska
Pierwszą wojnę bałkańską (9 października 1912–30 maja 1913) poprzedził antyturecki sojusz państw bałkańskich, zapoczątkowany zawarciem (13 marca 1912) tajnego układu między Bułgarią i Serbią, zmierzającego do odebrania Turcji Macedonii. W maju 1912 do sojuszu przystąpiła Grecja, w lipcu Czarnogóra.

9 października, wykorzystując jako pretekst odrzucenie przez Turcję postulatów przyznania szerokiej autonomii prowincjom bałkańskim, Czarnogóra wypowiedziała Turcji wojnę. 19 października przyłączyły się do niej pozostałe państwa sojuszu bałkańskiego. Dysponująca dwukrotnie liczniejszymi siłami (ok. 630 tys. przeciwko 300 tys. wojsk tureckich) koalicja do końca 1912 zajęła m.in. Trację, Macedonię Grecką, Kretę, Epir. Po wprowadzeniu zawieszenia broni (4 grudnia 1912) podjęto rokowania pokojowe w Londynie.

Brak porozumienia między stronami oraz przewrót polityczny w Turcji, po którym władzę objął nacjonalistyczny rząd deklarujący kontynuację działań wojennych, doprowadziły do wznowienia walk 3 lutego 1913. Wiosną 1913 Turcja poddała twierdze w Adrianopolu i Janinie. W maju 1913 wznowiono rokowania w Anglii.

30 maja na mocy pokoju w Londynie Turcja zrzekła się prowincji powyżej linii łączącej miasto Enez nad Morzem Egejskim i miasto Midye nad Morzem Czarnym. Serbia zajęła większość Macedonii i wraz z Czarnogórą podzieliła ziemie sandżaku nowopazarskiego. Część Macedonii otrzymały także Bułgaria i Grecja, która uzyskała również kontrolę nad Kretą i zachodnią Turcją. W trakcie trwania pierwszej wojny bałkańskiej, w grudniu 1912, proklamowała niepodległość Albania, wspierana przez Austro-Węgry.

Druga wojna bałkańska
Wzrost znaczenia Serbii po konflikcie z Turcją, ingerencje austriackie umożliwiające Serbii szerszy dostęp do Morza Adriatyckiego oraz niezadowolenie Bułgarii ze zdobytej, niewielkiej części Macedonii, doprowadziły do drugiej wojny bałkańskiej (29 czerwca–10 sierpnia 1913), która wybuchła po zerwaniu przez cara bułgarskiego Ferdynanda pertraktacji z Serbią na temat nowego podziału Macedonii. Uderzenie Bułgarii na Serbię pociągnęło za sobą utworzenie wokół Serbii koalicji złożonej z Grecji, Czarnogóry, Rumunii i Turcji. Po trzytygodniowych, niekorzystnych dla Bułgarii działaniach wojennych zawarto, dzięki mediacji rosyjskiej, rozejm.

10 marca 1913 podpisano w Bukareszcie traktat pokojowy, w myśl którego Rumunia przejmowała południową Dobrudżę, Serbia dotychczasową część Macedonii bułgarskiej, Grecja utrzymała Macedonię południową. Osobny układ zawarły (29 września 1913) Turcja i Bułgaria, która utraciła zajęte w pierwszej wojnie bałkańskiej obszary Tracji i Macedonii. Turcja odzyskała m.in. Adrianopol.

Z obu wojen bałkańskich zwycięsko wyszła Serbia, stając się najsilniejszym państwem regionu i wchodząc w coraz silniejszy konflikt z Austro-Węgrami, który stał się jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej. Wydarzenia na Bałkanach w latach 1912-1913 zaktywizowały polskie ośrodki polityczne w zaborze austriackim, przyczyniając się m.in. do powstania Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

Bałkański problem, ważny element tzw. “kwestii wschodniej”, czyli walki o spadek po imperium osmańskim. na widownię dziejową wkroczył w XIX i XX w. w związku z walką narodów bałkańskich o wyzwolenie spod panowania tureckiego. działania te spotkały się, w zależności od własnych celów, z politycznym poparciem lub dezaprobatą imperiów europejskich, w tej liczbie Austrii, Francji, Wielkiej Brytanii, Rosji, w późniejszym okresie także Niemiec.

Mocarstwa europejskie usiłowały uzyskać silne wpływy w tym strategicznym regionie, w związku ze znajdującymi się na tym obszarze ważnymi węzłami komunikacyjnymi m.in. cieśniny bosforskie, Dunaj. Kres działaniom zbrojnym przyniosły obrady w Dayton i Paryży 1995. z powodu afer finansowych (bankructwa jednego z funduszy inwestycyjnych) w Albanii doszło do wybuchu wojny domowej (wiosna 1997). Prześladowania Albańczyków w serbskim Kosowie doprowadziły do rebelii antyserbskiej (od marca 1998) kierowanej przez Wyzwoleńczą Armię Kosowa (UCK). Międzynarodowa mediacja skłoniła strony konfliktu do podjęcia rozmów w podparyskim Rambouillet II.1999. Dodatkowo sytuację na Bałkanach komplikuje ogólnie zła sytuacja gospodarcza prawie wszystkich państw regionu. Działania zbrojne narodów bałkańskich doprowadziły do uzyskania przez nie bądź to autonomii bądź to całkowitej niepodległości. Na początku XIX w Serbia uzyskała znaczną autonomię. W 1829 powstało państwo grecki w 1856 rumuńskie w 1878 bułgarskie (w tym roku pełną niezależność uzyskały także Czarnogóra, Rumunia, Serbia).

W nowo powstałych krajach zaczął się budzić szowinizm i nacjonalizm wpływający na zaostrzenie sytuacji w regionie, podsycany knowaniami potęg europejskich. Napięta sytuacja niweczyła jakiekolwiek próby współpracy nowych państw, wysuwanych m.in. przez heterię grecką, czy Ch.Botewa. Dopiero w 1912 Bułgaria, Czarnogóra, Grecja i Serbia zawarły alians wojskowy i w wyniku I wojny bałkańskiej opanowały resztki tureckich terenów na Bałkanach. Rok ten przyniósł powstanie nowego państwa - Albanii. Niemniej już w 1913 doszło do wystąpienia byłych sojuszników oraz Turcji i Rumunii przeciwko Bułgarii.

To właśnie sytuacja na Bałkanach (zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga) stało się pretekstem do wybuchu I wojny światowej, w wyniku której po raz kolejny region uległ podziałowi na państwa popierające Ententę (Czarnogóra, Grecja, Rumunia, Serbia) i kraje popierające Niemcy i Austro-Węgry (Bułgaria i Turcja). Zakończenie działań zbrojnych w 1918 przyspieszyło powstanie królestwa Serbów Chorwatów i Słoweńców (SHS) w ramy którego weszły Bośnia, Chorwacja, Hercegowina, Serbia i Słowenia. Królestwo SHS w 1929 przekształcono w Jugosławię.